په ندي پيشينيان ( امثال و حکم ) کردي

[behnam5555]

*پیاوی پیاو مه‌رگی پیاوانه‌شی ده‌وێ

.
*له‌ هه‌شتێ مشتێ و له‌ کۆشێ خشتێ

.
*قسه‌ نه‌ردیوانی رێگایه
‌.
*بێ ئاوات له‌ دایک ده‌بین و به‌ ئاواته‌وه‌ ده‌مرین

.
*رۆژ له‌ کوردستان هه‌ڵنه‌هات،خۆمان هه‌ڵاتین

.
*خۆری وڵاتی من وا گیراوه‌ به‌ هیچ زامنێ به‌ر نابێ

.
*له‌خۆشی خۆسه‌ویسته‌که‌م خۆم ماچ ده‌که‌م

.
*به‌ شه‌و به‌ سه‌گوه‌ڕ و به‌ رۆژ به‌ نانه‌وه‌ خه‌و ده‌بینم

.
*بۆ سه‌وله‌ حه‌لوا ده‌که‌ین،بۆ ئازادیش سواڵ

.
*چاوم بڕیوه‌ته‌ چاوی ئاسمان،عه‌رز سه‌رم پێداده‌خا

.
*سیگار و ئیزڕائیل دوو دوژمنی سڵامه‌تین.

[behnam5555]

*ئازادی خه‌ڵک ته‌نیا کڵاوێکی له‌سه‌ره‌ ،هی کورد شه‌ش

.
*هێنده‌ به‌ دوای نانه‌وه‌ بووم،گه‌رووم که‌ڕووی هێنا

.
*پووچ هاتووم به‌ شوێن کڵاوی قووچا

.
*رێوی خۆی له‌ ئاوی خوڕ نادا

.
*به‌ زستان پینه‌ و په‌ڕۆ،به‌ هاوین قیت قیت بڕۆ

.
*جارێک به‌ زستان ده‌ڵێن سارده‌،یانی بۆ پیاوی ئاقڵ ئیشاره‌یه‌ک به‌سه
‌.
*سه‌هۆڵ و پووڵ له‌ نێو ده‌ستاندا ده‌توێنه‌وه
‌.
*له‌ رێویان پرسی:که‌نگێ زستانه‌؟کوتی هه‌ر کاتیک زریان هات

.
*به‌ باو به‌ باران هه‌ر له‌ عومری به‌فر که‌م ده‌بێته‌وه
‌.
*عه‌تر و ده‌هۆڵ به‌ دزیه‌وه‌ لێنادرێن

.
*به‌رماڵێک له‌ به‌ر بێگاری خۆی کرده‌ رانک و چۆغه
‌.
*له‌ مه‌یدانی تۆپێن دا تۆپ له‌ هه‌موو که‌س تاوانبارتره‌.

[behnam5555]

*قه‌ڵه‌مێک زاو و کتێبێکی بوو

.
*دز و قوفڵ دوو دوژمنی له‌ مێژینه‌ن

.
*پێنووس په‌ڕه‌ سپییه‌کان ئاوه‌دان ده‌کاته‌وه
‌.
*ده‌چمه‌ سه‌ر چۆم وخه‌یابان یه‌ک نه‌فه‌س ئاسووده‌ بم،شاره‌بانی داوای کڵاوم لێده‌کا

.
*ساز و منداڵ به‌ لێدان ده‌گرین

.
*کاپشینی چه‌رم ده‌ڵێ:رۆژگارێک جوانه‌گایه‌ک پۆزی پێوه‌ لێده‌دام

.
*به‌فر له‌ داخی هه‌تاو چۆڕ چۆڕ ده‌گریا

.
*ته‌نیا ئاواتی به‌ردێک ئه‌وه‌ بوو سه‌رێک بشکێنێ

.
*زار و گوێچکه‌ دوو دڵداری له‌ مێژینه‌ن

.
*موکریانی نانی به‌ نانی ده‌خۆن،واته‌ سه‌قیلن یان تێکوشیو ده‌که‌ن

.
*ئاخر ئاردی موکریان چی دابوو له‌ ئاشی بابان

.
*پووڵت هه‌بێ هیچ مه‌زانه
‌.
*ئاگات له‌ دووکانه‌که‌ت بی،ئه‌و ئاگای له‌ تۆیه‌.

[behnam5555]

*ئێمه‌ هه‌موومان له‌سه‌ر رابردوو ده‌ژین،بۆ داهاتووش خۆمان داده‌ڕزێنین

.
*پاره‌ خزمه‌تکارێکی باشه‌ وگه‌وره‌یه‌کی خراپه
‌.
*دڵداری، ته‌نیا یه‌ک به‌شه‌ له‌ ژیانی پیاودا،به‌ڵام مێژووی ژنه‌ به‌ درێژایی ته‌مه‌نی

.
هه‌موو شتێک پێویستی به‌ ئه‌قڵ هه‌یه‌ و ئه‌قلیش پێویستی به‌ تاقیکردنه‌وه‌یه
‌.
*بۆ دڵداری هه‌ر ئاسمان کۆن نابێ

.
*کۆلکه‌ داری پشت که‌ندوان هه‌ڵی بگره‌ بۆ هه‌رمێ پشکوان

.
*هه‌ر که‌س له‌سه‌ر سه‌بران بێ له‌ سه‌ر خێرانه
‌.
*ئه‌وه‌ی زۆر سوێند بخوا ،درۆزنه
‌.
*زۆر کار بکه‌ن با به‌ که‌ڵک بێن

.
به‌شی کابرای شاخدار هه‌ر تێهه‌ڵدانه
‌.
*پیاوی خوێڕی په‌تی له‌ مل ده‌که‌ن که‌چی گووی سه‌گ وه‌ک هه‌ڵوا ده‌خوا.

[behnam5555]

*خودا ئه‌گه‌ر غه‌زه‌بی له‌ مێرووله‌ گرت،باڵی ده‌داتی و به‌ قاچاغچیش جیب گاڵانت

.
*ئه‌گه‌ر پاڵپشتت چیا بێت ،پشتت به‌ که‌س ناشکێ

.
*من کاڵه‌بابم پێ له‌ ساعه‌ت باشتره‌،چون قه‌دیم و جه‌دیدی نییه
‌.
*پووڵ له‌ ده‌ستی ژندا ده‌بێته‌ پووڵه‌که
‌.
*ئه‌وانه‌ی که‌ نانی ئازاد ده‌خۆن ،که‌متر ده‌وڵه‌تی بیر ده‌که‌نه‌وه
‌.
*له‌ به‌ر فه‌قیری و نه‌داری هه‌ر خۆی ده‌خوارده‌وه
‌.
*کاتێ لێوی خۆی گه‌زی که‌ ددانی له‌ لێو دانه‌مابوو

.
*ئێشقی ئه‌فلاتوونی یانی ئه‌وینداری دوو خه‌تی مه‌وازی

.
*بۆ بۆن کردنی گوڵ ده‌بێ له‌ دڕک ئیزن وه‌رگرین.

[behnam5555]

*ژن جۆره‌ پیاوێکه‌ که‌ هه‌یبه‌ته‌که‌ی به‌ خۆوه‌یه‌تی،به‌ڵام سمێڵ و منداڵه‌که‌ی به‌ مێرده‌که‌ی هه‌ڵده‌گرێ

.
*ئێمه‌ بۆیه‌ له‌ گه‌ڵ مردووه‌کانمان ده‌ژین ،چونکه‌ ده‌ترسین له‌ گه‌ڵ ئه‌وان بمرین

.
خۆزگه‌م به‌ شوان که‌دنیاکه‌ی به‌ قه‌د پرێسکه‌ی سه‌ر شانیه‌تی

.
*له‌ ئاوی خور مه‌ترسه‌،له‌ ئاوی مه‌ند بترسه.‌‌


*به‌ گوڵیان کوت:بۆ واگه‌شی؟کوتی:باغه‌وانه‌که‌م مه‌رده
‌.
*هه‌ر ده‌وه‌نه‌ ده‌بێ به‌ دار، له‌ بنی داده‌نیشێ فه‌قیر و هه‌ژار.

[behnam5555]

) ئه گه ر حوشتر بالی هه بوایه
له سه ر بانان ده نیشته وه.

۲) ئه گه ر پیاو که وته بیرئ
چ گه زیک و چ نیو گه ز
.
۳) ئه گه ر قازمه ی له به ردی دا جاری یه که م
قازمه کویره و جاری دووهه م خاونی.

۴) ئه گه ر قسه کردن زیوبئ
ئه وانه کردنی زیره.

۵) ئه گه ر مردن نه بوایه
بنیام بنیامی ئه خوارد.

۶) ئاوی ئه خوا و دانی ناخوا.

۷) ئاوی داگه به جێگه ماڵیا.

۸) ئاوێزان له گورێزان خاستره.

۹) ئاوی پایزان بیده به ئازیزان.

۱۰) ئاوی تاڵ وسوێرمان پێکه وه خواردوه ته وه.

۱۱) ئاوی لێژێ ، گۆشتی کێژێ.

۱۲) ئاوی سارد ده چێشتی کوڵیو مه که
.
۱۳) ئاو له بناوانی یه وه شلوێ یه.

۱۴) ئاور نه گه یشته جێگا،دوو که ڵی لێ هه ڵستا .

۱۵) ئاوالان بۆ خوت ده بینیه وه.

۱۶) ئاو رۆچکان ده کاته وه.

۱۷) ئاوری له له سه ر پشتی بکه وه،له حاستی خۆی نابزوێ .

۱۸) ئاور ته ر ووشک ناناسێ .

۱۹) ئاوس بوون به دزی،زان به ئاشکرا.

۲۰) ئاوسێ له ئاوسێ ئه گرێ سه راسێ .

۲۱) ئاودان بێ چه مچه ماڵ ،گه له له که ژو شوان له ماڵ .

۲۲) ئاهووی نه گیریاک ئه وخشێ
.
۲۳) ئاهووی مانیاک ئه گرێ.

ئاه وهه ناسه ها به شۆنته وه.

۲۴) ئاه وهه ناسه ی نه تگرێ .

۲۵) ئاهی دایکی هه تیم بتگرێ
.
۲۶) ئاهی بزنه مسکینێ ،کێوان له بنه ره ت دێنێ.

۲۷) ئای چه ند سه یره ،قولانجه یش ته یره

.
28) ئاخ چی بکه م بۆبه ڵمه برنجه که ی شاره زوور.

29) ئاخرپیری مه عره که گیری.

30) ئاخر عومری ئه وڵ ماڵ داری .

31) ئاخرمن کراسێ له تۆ زیاترم دریگه.

32) ئاخرنۆکه ری ،کولووچه ی شه کری.

33) ئاخری سه رخوه ت ئه نی به کۆسێکه وه کۆسپێکه وه .

34) ئاخورخوه ی گوم ناکا
.
35) ئاخوری به رزه .

36) ئاداری به سه ر پاداری نه ماوه.

37) ئادار مه شکه له دار،لێره ش نه ، لهزه نگار .

39) ئادار نه بێ خه تا کار،خه له دێنێ چنگ وبار.

40) ئادارناچێ بێ دۆ،نیسان ناچێ بێ جۆ.

41) ئاده می ته سیری بێ باڵه.

42) ئادمیزادله دین دهبێ، به ڵام له خوێن نابێ.

43) ئارد ده ته قێنێ، قنگ ئه له قێنێ.

44) ئاردی بێژراوه وسۆسی رژاوه.

45) ئاردی ورد له ماڵ خاوه نی ده ردێ.
__________________

[behnam5555]

46) ئاردی جه واڵمان خواردووه،ئاوی هه مبانه ی ماوه.

47) ئاغاببێ به پرد به سه ریا مه رۆ.

48) ئاشێ ده نگی دێ و ئاردی دیار نیه.

49) ئاشی ئاولێ براو.

50) ئاش هه ر ئه وه نده یه ئاشه وان بیقه پێنێ.

51) ئاسیاوئاوکه فتیک.

52) ئاسمان و ریسمان.

53) ئارد بیخ درک جه مه و ناوێته و.

54) ئاردی رویگه و سۆسی ماگه.

55) ئاردی بده ئارد بێژێ، بانیوه ی برێژێ.

56) ئاو ئاگر ئامانیان نیه.

57) ئاو مه که ملیا،خوه ی ئه روێ.

58) ئاگری ئێواره له هی به یانی به پیت تره.

59) ئامۆزاو پوورزا قسه ی ژنانه، دڵسۆزی باش ئه مرۆجزدانه.

60) ئاو پاکی کرده ده ستیا.

61) ئاو ته وبه ی کرده سه ریا.

62) ئاو حه وزه که سه رده.

63) ئاو ئه کاته بێژینگا.

64) ئاوئه زایته ده می.

65) ئاوله ئاسیاو که فت.

66) ئاولیڵ ئه کا و ماسی ئه گرێ.

67) ئاولیڵ مه که.

68) ئاو له سه ری ده رچووگه.

69) ئاو له ده ستی ناتکه.

70) ئاو له سیکیا خه مه ره ناکا.

71) ئاوله دنگا ئه کوتێ.

72) ئاوله جێگه یه کا بمێنی ئه گه نی.

72) ئاو که وته ده س شمر.

73) ئاو کرا به مل ئاگرا.

74) ئاو شۆن خۆی گوم ناکا.

75) ئاورێگه ی خۆی ئه کاته وه .

76) ئاوی زۆرئاوی که م ده با.

77) ئامیان حه وت قازانێ .

78) ئاگرکه کووژایه وه.

79) ئاگرنه که فێته کادانه کۆنه.

80) ئاو بتبا،له پردی نامه رد مه په ره وه.

81) ئافه رین له شێرت .

82) ئه قڵ تاجی زێرینه له سه ری هه موو که س نیه.

83) ئاقڵی که سک و سووری په یدا کردوه.

84) ئافره ت ته رازووی ژیانه.

85) ئافره ت ئاواتی پیاوه.

86) ئافره تی شه رمن شارێک دێنێ ،پیاوی شه رمن بزنێک.

87) ئافره ت وماڵیان گوتووه.

88) ئافره ت له پراسووی چه پ دروست کراوه،بته وێ راستی که یته وه ده شکێ.

89) ئافره تی چاک قه ڵایه کی گرینگه.

90) ئاکارت وه ک مشاربێ باشه،هه م بۆلای خۆته،هه م بۆئه و لاشه.

91) ئاغاو نۆکه ران لێک راست بوونه وه قوربان قوربان له بیر چوونه وه.

92) ئاغا رۆخوا شوکر.

[behnam5555]

اینم ضرب المثل های کرمانجی ارسال شده توسط ( مهدی زینلی )

وله خادیه خا ناس نه ده کئر = سگ صاحبش رو نمیشناخت

خادئ طه گئر که ،ته لوه خئزانئ پئر که = خدا تو را بزرگ و قاطی همه بچه کنه

خاندئنئ که ران و لیسطئنئ سان = خواندن خرها و رقصیدن سگها

خئزان گه ره ئه ل بوحه = بچه باید صالح باشد

خورئشئ که وئ رئجئمه = خوراک کبک ریگه

چاو چاو نه حه دی = چشم چشم را نمیدید

چاو و چئرا باو و بئرا = ای چشم و چراغ ای پدر و برادر من

دئله شئوئن بئخازه ژه شاخئ بئزئنئ شیر ده دووشه=اگر چوپان بخواهد از شاخ بز هم شیر میدوشد

دینو بئره و کئ جايل حات = ديوانه فرار کن که جوان آمد .

ده وه ئه گه ر گئره، بارئ وی ژئ گئره = اگر شتر بزرگ است بارش هم بيشتر است .

رئوی نه ده که ته کونئ (حه ژئکه ک- حیواله ک ) له دووچئ خا گئرئ داحوو
= روباهه تو سوراخ جا نمیشده جارو هم به دمش بسته بود

ژه قئلیالئ خه لکئ گه ره زوو داکه وی = از اسب ديگران بايد زود پياده شد .

ژه قه طیئ فئلئتیه = از قحطی رها شده است

ژه بئ ئه قلئ صد سال ئومر ده که = از کم عقلی صد سال عمر میکند

ژه ئش طئم ئه و ده وئ نوو وه ناوه = من از آسياب مي آيم ، او مي گويد نوبت نيست .

شوور وه فه کئ خا گئرطیه = شمشیر به دهان خود گرفته است

طه نئلوئنه بیچئنئ ، داسئ طه کئ حئل ناگئرئن = تو رو نذارند درو کنی . داست را هم نمیگیرند

طو حه ر چئ ده وئژی ئه و که رئ وه ر خا داجوو = تو هر چی بگی اون خر خودش را هی میکند

قئلیالان نال ده کئرئن که ران سومئنه خا پیشطا ده حانین
= اسب ها را نعل میکردند خرها سم شان را جلو می آوردند

قئلیف ده گه ره ده ر خوینئ خا ده وینه = دیگ میگردد و در همشان خودش رو پیدا میکند

که چئکان بووک ده کئرئن ، ژئنه بیان ژه دستئ په وه رکه توحوون
= دخترا رو عروس میکردند زن بیوه هادست و پاشون و گم کرده بودند

که چئکئ جینارئ بئحووشه ، سوولئ لئنگان که لووشه
= دختر همسایه کم هوش و کفش پاش گالش است

کئر ، مه گه ر ژه زئیروو گه ره له زئکا خا داحی = چاقو مگر از طلا بود بايد به شکم خود بزني .

که رران وه گووچئک ده که = کرها را شنوا میکند(کنایه)

که ساگیئ قره طه نه = چوب بسیار سیاه که با آن آتش تنور را زبانه می دهند

کینئ دامارئ کینئ ده وه یه = کینه نامادری مثل کینه شتر است

له حیوئ گوطیه وه ر مه که و از حاطئم = به ماه گفته نتاب من اومدم

مه سکئ شئرینئ مه خه لک بوخه ،ده وئ طئرشئ خه لکئ ئه م بوخونی
= کره شیرین ما را مردم و دوغ ترش مردم را ما باید بخوریم

مالئ مئن مار بوخه چه رم داوئ = مال منو مار بخورد پوست می اندازد

مئسطئ شئران کئ گئرطیه = کسی دست شیرها رو نبسته است

وه طئنئ مئردان ، زئندان حه ر شه و په لاو ده خون= به خيال مرده ها . زنده ها هر شب پلو ميخورند.

وه گه پان ئاده م ده ره ایمامئ چه پان = با حرف آدم سمت امام چپی ها میرود

[behnam5555]

خوشی بو مردن دوژمن چه فایه

دونیا بو ئیمه یش هر بی بقایه

ولاخی شه ل و گا پیری شاخدار

مو حتره متره له مه ر دم ئازار

ئه ر ترحم که ی به گورگی غدار

ظو لمت کر دوه له په زی هه ژار

که س خو شی نا یی کاری نا حه ساو

نه سیخ بسوزی ئه بی نه که واو

پشیله که دی دوگ بوی مه حاله

وتی خوم حزی پی ناکم تاله

ظالم بی به پرد مه رو به سریا

با به ده می سگ پیس نا وی دریا

چرای مظلو مان دایم که م نوره

ئاوی ظالمان سه ر به رهو ژوره

ئیتر له و شوینه کارت نه ماوه

ئه و مانگا مردو گویره بریاوه

گه ره کته دور بی له گیره و کیشه

بقد به ری خوت پا را بکیشه

خوت به توره ئی مه خه دردی سه ر

مار به قسه ی خوش له کون دیته در

کاتی ئه زانی ما نای حوصه له

به با یه ئاوی نه که فیه مه له

له تجرو به ی کو نه ئیتر مه پرسه

بوچک له جیگه ی خویا بی قور سه

عیبه کانی خوت بیر یته به ر چاو

ئیتر عیبی خلک نا یریته حه ساو

علاجی گوناح توبه کردنه

ولی توبه ی گرگ تنیا مردنه

با زی شت ناوی زور بی وشکنیی

تو کالک خوری یا بیسان رنی ؟

عطر ئه بی خوی بون بدا

کاکه نه ک عطار بیژی عطره که م چاکه

دیهاتی که ئاو شار بخواته وه

مه حاله دی بو دی بورواته وه

یا خوا که فقیر مو عتبر نه وی

ئه ر بو له خودا بی خبر ئه وی

هیچ وختی نا جنس مه نه لا ته و

ئه ویته مارو ئه دا پا ته و