صنایع دستی و انواع آن

[چرو]

خاتم کاری، ختم هنر ایرانی

هنر خاتمکاری، از جمله هنرهای اصیل و زیبای ایرانی است که می توان در آن ظرافت هنر و اندیشه هنرمند ایرانی را مشاهده کرد.

همانطور که متوجه شدید، تهیه خاتم بسیار زمانبر و پر مشقت است و شاید به همین دلیل آن را خاتم نامیده اند چرا که ختم هنر و ظرافت ایرانی است . متاسفانه در سالهای اخیر با ورود خاتمهای کارخانه ایِ چینی!!! بازار کار هنرمدندانی که عاشقانه به زنده نگه داشتن این هنر پرداخته و چشمان خود را کم سو کرده اند، بسیار کساد شده است. بیایید به عنوان یک ایرانی، از این هنر زیبا، ظریف و پر مشقت، حمایت کرده و از خرید اجناس چینی و بی کیفیت اجتناب کنیم.

در سال 1937 وقتی که رضا شاه پهلوی می خواست چهارصد متر مربع دیوار کاخ جدید خود در تهران را خاتمکاری کند، از روش فنی که قرنها در ایران متداول و به خاتمکاری یا خاتمبند مشهور بود استفاده کرد. وقتی " آرتور پوپ" ، ایران شناس فقید، می گوید: " ... یک جفت در که متعلق به سال 1591میلادی است و زمینه آن از چوب گردوست با استخوان و چوبهای دیگری روی آن موزاییک کاری شده که آن را خاتمبند می نامند..." منظورش همین خاتمکاریست. رضاشاه هفتاد خاتمکار را با شاگردانشان سه سال به کار گماشت تا کار خاتم کاری دیوار کاخ پایان یافت و این بدان معناست که تا آن زمان این هنر سخت پایدار است. خاتمکاری هنوز هم برای تزیین صندوقها و جعبه ها، قاب عکس و تکه های سازهای موسیقی و... بکار می رود ولی متاسفانه کیفیت آن بسیار کاهش یافته است.
در آثار بجای مانده از خاتم دوران گذشته،در هر اینچ مربع یک خاتمکاری معمولی، بیش از ششصد تکه کوچک بکار برده شده است و دقت تا این حد بالای هنرمند ایرانی در زمان حال همچنان جای شگفتی دارد.
مراحل کار خاتمکاری:

1- بریدن و آماده کردن مواد خام.
خاتمکار یا خاتمساز ( خاتمبند) باید مواد خام خود یعنی چوب، استخوان، فلز و... را مدتها قبل از اینکه کار خاتم سازی را آغاز کند آماده کند.در مرحله اول وی احتیاج به چوبهایی دارد که رنگهای آن متنوع باشد. رایج ترین چوبها عبارتند از: رنگ قرمز چوب عناب، رنگ زرد روشن چوب نارنج، رنگ سرخ تیره چوب فوفل. برای کارهای گرانبها از چوب آبنوس و چوب قهوه ای ساج نیز استفاده می شود.
سپس خاتم کار چوبها را با اره بغل شش بُر به قطعات نازک به اصطلاح خودشان " لا" می برد. ضخامت هر لا 23/0 و ابعاد آن 5*70 سانتی متر است. لاهای نازک را " لای مثلث" یا " لای بغل شش" یا " لای یک لایی" می نامند؛ علت اختلاف نام آنها بدلیل طرز بریدن آنهاست. سپس آنها را در گوشه ای می گذارند تا خشک شود.
استخوان شتر را هم به همین طریق به نوارهای کوچکی بریده و آن را در داخل ظرفهای سفالی به نام " هسین" می گذارند. توی این ظروف، آب آهک قرار می دهند و استخوانها را حدود 3ماه در آن قرار می دهند تا سفید شود.

در سال 1937 وقتی که رضا شاه پهلوی می خواست چهارصد متر مربع دیوار کاخ جدید خود در تهران را خاتمکاری کند، از روش فنی که قرنها در ایران متداول و به خاتمکاری یا خاتمبند مشهور بود استفاده کرد

در مرحله بعدی مجددا چوبها و استخوانها را برش های بسیار ریز می دهندو به آن " شش" می گویند که پهنای هر کدام آن 24/0 سانتی متر است. بعضی از شش های استخوانی را به هم بسته و آن را در ظرف دییگری که دارای محلول خورنده سبز رنگی است می گذارند. این محلول سبز، شامل سرکه و نشادر است که براده مس به نام "سواله ی مس" و "دم چرخ" مس به آن اضافه شده است. " شش" ها 4 تا 6 ماه در آّب سبز می ماند تا اینکه اثر اسیدی مس در آن نفوذ کرده و رنگ آن را سبز کند. برای کارهای خاتمکاری گرانتر، بجای استخوان شتر از عاج فیل استفاده می کنند.
سپس نوبت آماده کردن " شش" های فلزی می رسد. ششهای فلزی اغلب برنج و در موارد استثنایی از نقره ساخته می شوند. مفتول برنج را به قطعات 70سانتی متر بریده و با چکش دم پهن در قالبهای آن را به صورت شیارهای مثلثی در آورده و بدین ترتیب یک شکل منظم مثلث به نام " سه پخ" در می آید.
سپس زمان به شکل درآوردن ششها آغاز می گردد. ششهای کوچک متساوی الاظلاع را " مثلث"، ششهای بزرگتر با قاعده بزرگ را " بغل شش"(سه گوش) و ششهای الماس گون را " جو" می نامند. خاتمکار برای اینکه شکلهای مورد نیاز خود را بدست آوردروی یک تخته که دارای شیارهایی است و به صورت قالب عمل می کند و " سیم مساوی" نامیده می شود، ششهای آماده را بر طبق نقشه خود قرار می دهد و روی آن " سوهان دم پهن" می کشد و شکل معینی را بدست می آورد. بدین ترتیب چوب، استخوان و ششهای سی کامل شده و در بسته های بزرگ به گوشه ای گذاشته می شود.

2- سوار کردن شش های مرکب و میله.
خاتمکار در این مرحله ، طرحی که مورد توجه اوست انتخاب می کند، مثلا ترکیبی از اشکال مثلثاتی در داخل شش گوشهای منتظمیا مثلثات بزرگ. با داشتن لااقل سه نوع چوب رنگی و فلز و استخوان می توان ترکیبات احتمالی بسیار متنوع و زیاد را تشکیل داد.
3- به هم بستن گلها و بسته بندی آنها.
وقتی تمام میله ها آماده شد طول اصلی آنها که 70 سانتی متر است به 8تکه که هر کدام 75/8 سانتی متر یا بیشتر است بریده می شود. سپس خاتمکار با درنظر گرفتن بزرگی کار لایه های استخوان را آماده و نیمی از آن را با قطعاتی که دو سر آن چسب زده شده و به ارتفاع کار مورد نظر می باشد، گرد می آورد.
سپس گلهای شش گوش کوتاه و میله مثلثاتی را روی این تخته ها یا استخوانها می چسباند. سپس تخته دیگری روی آن قرار می دهد و همه این مجموعه را میان دو تخته گیره قرار میدهد. سپس دو تا " گوه" هم روی آن گذاشته و با چکش هر دو " گوه" را می کوبد تا سفت شود. این منگنه را " تنگ زنگیره" می نامند. بسته بندی این میله ها را " قامه" می گویند.
4- بریدن بسته ها و لایه های پشت.
خاتمکار با اره بسیار نازک " قامه ها" را به قطعاتی به ضخامت3میلیمتر می برد. برش آنها نسبت به محور شش ها قائمه است.
" آصر" ، که عبارت از تخته های پشت بند به ضخامت 6میلیمتر می باشد، برشهای خاتم (لایه ی دو سایه) را یکی در کیان ، در جعبه ای به نام " توره" که معمولا 12 برش خاتمکاری گنجایش دارد چسبانده و این بسته را میان منگنه (تنگ) چوبی و گوه قرار می دهند.

تهیه خاتم بسیار زمانبر و پر مشقت است و شاید به همین دلیل آن را خاتم نامیده اند چرا که ختم هنر و ظرافت ایرانی است . متاسفانه در سالهای اخیر با ورود خاتمهای کارخانه ایِ چینی!!! بازار کار هنرمدندانی که عاشقانه به زنده نگه داشتن این هنر پرداخته و چشمان خود را کم سو کرده اند، بسیار کساد شده است. بیایید به عنوان یک ایرانی، از این هنر زیبا، ظریف و پر مشقت، حمایت کرده و از خرید اجناس چینی و بی کیفیت اجتناب کنیم

5- برش طولی توره ها و سوار کردن ورقه ها.
توره را بریده و به صورت ورقه های نازکی قاچ می دهند . این کار نیز با اره بسیار ظریف انجام می شود. برشها به طریقی انجام می شود که اولین برش، لایه ی دو سایه را به دو قسمت مساوی تقسیم کندو برش بعد آصر نخست را شکاف دهدو همین عمل را تکرار می کنند تا 24ورقه که لایه ای در حدود5/1 میلیمتر خاتمکاری در یک طرف و 3میلیمتر آصر در سوی دیگر درست کند
سپس ان ورقه ها را روی تخته رنده کشویی مخصوص، صاف کرده سمباده می زنندو به شیئی که باید تزیین شود می چسبانند.
برای چسباندن از چسب مخصوص استفاده می کنند.
در برخی خاتمها برای زیباتر شدن کار یک حاشیه خاص دور شئی را می گیرد که به آن " مُدخِر" می گویند.
در انتها سطح خاتم کاری شده را سنباده زده و به آن روغن " سندلوس" می مالند تا در برابر رطوبت و آّ مقاومت یابد.

[چرو]

گره و رسم

گره سازی بخشس مهم در هنرهای سنتی است که در بسیاری از صنایع دستی بکار می رود.

گره سازی بخشی از هنرمعماری اسلامی است که انواع مختلف آن در هنرهای: مُنبّت کاری ،کاشی کاری ،گچبری ،خاتم کاری ، آجر کاری، آیینه کاری، سنگ کاری و درکارهای نجّاری ازقبیل آلَت بندی نَرده ها، درب وپنجره ها، دکورهای چوبی ومنبت کاری مَنبرها و درآهنگری نیز به همین ترتیب مورد استفاده قرار می گیرد.
گره سازی به تزئیناتی گفته می شود که به صورت هنری وبا قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری از مکان ها می توان از آن استفاده کرد .در سر درها، کتیبه ها، رو پنجره ها،طاق ها و... ،گره را با آجر، گچ، کاشی، آیینه و... می توان ساخت.
دانسته ایم که معماری ایرانی ، یک معماری کاملاً هندسی است و هندسه در شکل گیری این معماری، نقشی به سزا دارد.در اندیشه و فرهنگ کهن ایرانیان نقش ها و شکل های هندسی هریک نمادی از هستی و جهان آفرینش بوده اند.چنان که در آیین میترایی، کهن ترین آیین ایرانیان، چلیپا نماد زمین و چهار جهت آن و چهار عنصر مقدس بوده و چلیپای شکسته که در فرهنگ ایرانی، پیک خورشید یا گردونه خورشید نام داشته، نمادی از خورشید است.
چلیپا در معماری ایرانی چهارباهو و گردونه خورشید، چهارپیلی نام می گیرند و ردپای آنها را میتوان در تمام نقشه های چلیپایی شکل، همچون آتشکده ها، مساجد و مدارس و کاروانسراهای چهارایوانی دید و یا آنها را در نقوش تزئیناتی هندسی مشاهده کرد. در همین فرهنگ و اندیشه، مربع ، فرم پایه چلیپاست و چلیپا از درون همین مربع شکل می گیرد.چرا که خود مربع 4 پهلو دارد و 4 جهت را می نمایاند. بیهوده نیست که در چهارتاقی های ایرانی و آتشکده ها ، مربع به عنوان نمادی از زمین تهرنگ آتشکده ها را تشکیل داده و دایره به عنوان نمادی از آسمان خود را در گنبدی نشان می دهد که بر بالای سر همان مربع نهاده شده است.
معماری ایرانی در واقع بیانگر راز و رمز هستی است که به زبان رمز هندسه بیان می گردد.بی سبب نیست که پیش از ورود اعراب به ایران، معماری را مهرازی یعنی پرداختن به والاترین راز می خوانده اند و به استاد معمار،مهراز می گفته اند.
گره سازی در واقع ترکیب و ساخت نقوش هندسی است که ویژگی مهمی دارند و آن هم تکرار دوباره این نقوش در صورت ترکیب شدن با هم است. در واقع شما می توانید بی نهایت شکل یکسان را با ترکیب دوباره آنها به دست آورید و این ویژگی یگانه گره سازی است و ما را به یاد هندسه فراکتال می اندازد.یعنی شکل کلی یک مجموعه شبیه یا مانند شکل یکی از اجزاء آن مجموعه است.

گره سازی به تزئیناتی گفته می شود که به صورت هنری وبا قواعد مشخص رسم می شود و در بسیاری از مکان ها می توان از آن استفاده کرد .در سر درها، کتیبه ها، رو پنجره ها،طاق ها و... ،گره را با آجر، گچ، کاشی، آیینه و... می توان ساخت.

اسامی گره

گره ها هرکدام اسم مخصوص به خود دارند که آن اسم را از آلات محصول همان گره انتخاب کرده اند و هر طرح در زمینه و کادر ویژه ی خود رسم می شود.

انواع گِره


گره بر هفت نوع است : گره ی تُند گره ی کُند گره ی شُل گره ی تُند و شُل گره ی کند و شُل گره ی پیلی گره ی درودگری. که هر کدام از آن ها طرح و زمینه هایی بسیار دارند که از کنار هم قرار گرفتن چند نوع آلت به طور منظم با قواعد گوناگون در زمینه های مختلف، گره ها شکل می گیرند.
گره سازی انواع و زمینه های گوناگون دارد .چنانچه گفته شده است که هفتاد و دو بطن دارد و از درون یک دیگر توانایی زایش و به وجود آمدن گره های نو را دارد.

گره شطرنج معماران:


گره بسیار پُر دامنه است و به شطرنج معماران معروف گشته. آنچه در گره باید مورد توجه قرار گیرد ،آن است که اولاً آلت خارج نداشته باشد .یعنی در طراحی گره ،آلت ها منحصر به آلت گره باشد. دیگر آن که چنانچه طرح گره را در کنار آن تکرار کنیم ،آلت های گره یکدیگر را کامل کنند و زمینه ی بزرگتری ایجاد نمایند.
هنر گره سازی در معماری دارای قوانین ویژه و محاسباتی محسوب و مَحصور می باشد . هر گونه رسم هندسی که شکلی را تشکیل دهد گره به حساب نمی آید و تنها گره هایی پذیرفته و صحیح هستندکه اولاً،آلت های مصروف آن آلات شناخته شده ی اصیل گره سازی باشد. ثانیاً گره هایی مورد قبول واقع می شود که دربطن آن ها رمزها و گره هایی دیگر نهفته باشد .
ضمناً کادر هر گره در زمینه ی مخصوص خود رسم می شود. بنابراین گره هایی که در زمینه ی ویژه ی خود رسم نشوند، در آن ها شکل و زوایای آلت ها تغییر کرده و گره باطل خواهد بود .، مگر گره هایی که استادان ماهر و آگاه به رُموز نهایی گره ها، در زمینه های گوناگون و گره های دست گَردان که بازهم در چهار چوب قانون گره سازی باشند، صحیح و پذیرفته می باشند.

آلت های گِره

گره ها معمولاً شامل: گره ی تُند، گره ی کُند، گره ی شُل، گره ی تند و شُل، گره ی کند و شُل می باشند.
الف آلات گره ی تُند:
شِش بَند پنج تُند تُرنجی تُند تَرَقه دانه بَلوط شمسه ی تُند دَه پا بُزی ششِ منتظم ماکو شش طَبل برگ چِنار طبل تُند شمسه ی تَه بُریده چهار لِنگه

ب آلات گره ی کُند:


پنج کُند طَبل کُند شمسه ی کُند دَه سُرمه دان تُرنجی کُند

ج آلات گره ی شُل:

شش شُل پنج شُل گیوه سکرو تُرنجی شُل چهار لِنگه ی شُل شَمسه

د آلات واسطه

شش دَواتی موریانه
مراحل رسم یک گره

همانطور که گفته شد گره بسیار پردامنه است و به شطرنج معماران معروف گشته. در اینجا به آموزش چگونگی ترسیم یکی از مهم ترین گره ها یعنی گره کند دو پنج یا ام الگره می پردازیم؛ این گره را ام الگره نامیده اند.زیرا که مادر دیگر گره ها است و انواع گره 10 بر اساس این گره ترسیم می گردد.
1- نخست یک مستطیل را به نسبت 4 به 5 یا 5.5 ترسیم کرده آن را به چهار قسمت مساوی تقسیم می کنیم.
2- یکی از 4 مستطیل به دست آمده از تقسیم مستطیل اصلی را انتخاب کرده و یکی از 2 راس روبروی هم را انتخاب کرده و زاویه 90 درجه را به 5 قسمت مساوی تقسیم می کنیم و زوایا را از هر دو راس روبرو به هم ترسیم می نماییم. در صورتی که نسبت و تناسب مستطیل شما درست باشد،هنگامی که خط گیر(شعاع) سوم دو راس را ترسیم می کنیم، آنها روی همدیگر منطبق می شوند( مطابق شکل زیر).برای به دست آوردن تناسب، قانونی را رعایت می کنیم و آن هم اینکه عرض اختیاری بوده و طول زمینه را خط گیر سوم با توجه به قرارداد بالا معین خواهد کرد که برای آسودگی شما و برای آغاز من همان نسبت 4 به 5 یا 5.5 را برای مستطیل مادر پیشنهاد می کنم.
3- اکنون برای شروع، خط رمزی انتخاب می کنیم. خط رمز در گره، خط بسیار مهم و تعیین کننده ای است که در انواع گره ها، راهنمای ما برای ترسیم گره است. در این نوع از گره، خط رمز، عمود منصف عرض زمینه است. پس از ترسیم، خط رمز، خط گیر اول را در نقطه 1،خط گیر دوم را در نقطه 2 و خط گیر سوم را نقطه 3 قطع می کند.
4- اکنون به ترتیب به مراکز هر دو راس و به شعاع نقطه های 1 و 2 و 3 دایره هایی را رسم می کنیم.
5-دایره ای که به شعاع نقطه 1 رسم شده، نقاط مشابه نقطه 1 را در رسم گره مشخص می کند.دایره ای که به شعاع نقطه 2 رسم می شود، نقاط مشابه نقطه 2 را را در رسم گره مشخص می کند. دایره ای که به شعاع نقطه 3 رسم می شود، نقاط مشابه نقطه 3 را را در رسم گره مشخص می کند.

معماری ایرانی در واقع بیانگر راز و رمز هستی است که به زبان رمز هندسه بیان می گردد.بی سبب نیست که پیش از ورود اعراب به ایران، معماری را مهرازی یعنی پرداختن به والاترین راز می خوانده اند و به استاد معمار،مهراز می گفته اند.

نقاط 1،2،3 را به ترتیب شماره مانند شکل زیر به هم وصل کرده ، گره به وجود می آید.
6- برای تکمیل گره، قرینه گره را ترسیم کرده و سپس قرینه شکل به دست آمده را ترسیم می کنیم.گره کامل شده است.
7- در صورتی که قرینه این گره را از هر طرف ترسیم کنیم، گره جدیدی به دست می آید.
گره سازی تنها به معماری ایرانی بسنده نمی گردد. در معماری امروزی نیز می توان در جاهای مختلف با خلاقیت از این هنر تزئینی استفاده کرد. به عنوان مثال با طراحی گره بر روی یک پارتیشن چوبی و خالی کردن داخل فرم ها( همچون پنجره های دارای گره سازی) می توان پارتیشن های زیبایی ایجاد کرد.اگر به این پارتیشن یا جداکننده کمی عمق بدهیم( در حد 30 الی 40 سانتی متر) می توانیم فضای زیبایی برای قرارگیری وسایل دکور خانه ( همچون قاب عکس، ظروف کریستال یا نقره و...) ایجاد کنیم. همچنین در طراحی داخلی خانه ها یا فروشگاه ها می توانیم از یک قاب توخالی گره سازی شده به عنوان سقف کاذب استفاده نماییم.به گونه ای که نور چراغها از درون حفره های گره به پایین بتابد. به هر روی با کمی خلاقیت و اندیشیدن می توان استفاده های زیادی از این هنر زیبای تزئینی در معماری امروزی نمود.

[چرو]

کردستان، استانی هنرپرور

در میان استادنهای کشور پهناور ایران، کردستان و مردمان غیورش سهمی به سزا در هنر دارند و در این مقاله به صورت اجمالی با برخی از فعالیتهای هنری ین استان زیبا آشنا می شوید.

تولیدات هنری کردستان، امروزه بیشتر به صورت سوغات و صنایع دستی به مناطق مختلف برده می شود
تعدادی از تولیدات و هنرهای سنتی مخصوصا صنایع دستی عبارتند از:
فرش، گلیم، سجاده، نمد و نیز زیورآلات دست ساز را می توان نام برد. گفته می شود پس از فرش، تخته نرد از مهمترین صنایع دستی تولیدی در این منطقه بشمار می رود.
هنرهای مرسوم

مهمترین و متداولترین هنرهای سنتی کردستان عبارتند از:
فرش، گلیم، جانماز، شالهای پشمی، لباسهای کتانی، ساخت گیوه، قلمزنی، مرصع کاری، سفالگری، زیورآلات، پولک دوزی، سوزن کاری، ریسندگی، قلاب بافی، گلدوزی، پارچه بافی، سبد بافی، تور بافی، کارهای فلزی و وسایل موسیقی را نام برد.

قالیبافی

قالی بافی در كردستان بسیار رایج است و نام كردستان همیشه مترادف با مهمترین قالیهای دستبافت بوده كه با كمال ذوق و سلیقه پدید آمده است و قالی افشار و سنندج و بیجار و بوكان امروز شهرت جهانی دارد و به تحقیق یكی از پر ارزشترین فرشهای ایران است بیشتر طرحهای مورد استفاده قالیبافان در كردستان طرحهای شكسته بوده و به ندرت از طرحهای دیگر استفاده می شود، از میان این طرحها می توان به طرح ماهی درهم (هراتی)، ریز ماهی نقش بته ای، گل وكیلی، گل میرزا علی، گل مینا و شاخ گوزن و میناخانی اشاره كرد.

فرش‌های‌ ایلیاتی‌ و روستایی

قالی‌های‌ بافت‌ روستا به‌ دلیل‌ استفاده‌ از پودهای‌ ضخیم‌ پشمی‌، دارای‌ بافت‌ سنگین‌ و پرزهای‌ بلند و گوشتی‌ هستند. از این‌رو، آنها را در اصطلاح‌ محلی‌ «خرسك‌» می‌نامند. طرح‌ این‌ قالی‌ها بیشتر هندسی‌ است‌. طراحی‌ این‌ فرش‌ها به‌ صورت‌ «ذهنی‌ بافت‌» اجرا می‌شود؛ به‌ این‌ معنی‌ كه‌ هر بافنده‌ در بافت‌ نقشه‌ای‌ خاص‌ مهارت‌ می‌یابد و طرح‌ كلی‌ آن‌ را در ذهن‌ خود حفظ‌ می‌كند و هربار بر طبق‌ سلیقة‌ خود آن‌ رامی‌ بافد. رنگ‌ زمینه‌ بیشتر این‌ قالی‌ها تیره‌ است‌ و طرح‌ها با تضاد رنگی‌ مشخص‌ بر آن‌ قرار می‌گیرد.

نمدبافی‌ در كردستان‌ با سابقه‌ طولانی‌ كردها در امر دامداری‌ ارتباط‌ تنگاتنگ‌ دارد. مزایای‌ نمد به‌ عنوان‌ عایقی‌ در برابر رطوبت‌، گرما و سرما و نیز استحكام‌ قابل‌ توجه‌ این‌ فرآورده‌، آن‌ را به‌ وسیله‌ مناسبی‌ برای‌ زندگی‌ در كوهستان‌ و مناطق‌ سردی‌ چون‌ كردستان‌ بدل‌ ساخته‌ است.

فرش‌ بیجار

ویژگی‌ شاخص‌ فرش‌ بیجار، ساختار متراكم‌ این‌ قالی‌هاست‌. بافت‌ آنها به‌ گونه‌ایست‌ كه‌ نمی‌توان‌ آن‌ها را تا كرد. در مراحل‌ اولیه‌ تجارت‌ فرش‌، این‌ گونه‌ فرش‌ها را «لول‌» می‌نامیدند. این‌ كلمه‌ بیانگر استحكام‌ بیش‌ از حد فرش‌های‌ بیجار است‌. برای‌ تولید این‌ فرش‌ كه‌ مانند تخته‌ محكم‌ است‌، یك‌ پود بسیار ضخیم‌ را علاوه‌ بر یكی‌ دو پود نازك‌، وارد بافت‌ فرش‌ می‌كنند‌. این‌ عمل‌ به‌ صورت‌ متناوب‌ در تار و پود فرش‌ تكرار می‌شود. با كوبیده‌ شدن‌ گره‌ای‌ فرش‌ توسط‌ شانه‌ آهنی، بافت‌ فرش‌ بسیار محكم‌تر می‌شود. نقش‌ فرش‌های‌ این‌ منطقه‌ بیشتر شامل‌ طرح‌های‌ منظم‌ است‌ و به‌ نسبت‌ نوع‌ روستایی‌ آن‌، دارای‌ خطوط‌ ملایم‌تر و نقش‌ مایه‌های‌ طبیعی‌تری‌ است‌. در این‌ طرح‌ها، نقوش‌ كلاسیك‌ ایرانی‌ بزرگ‌ شده‌ و در كنار نقش‌هایی‌ كه‌ تحت‌ تأثیر مدل‌های‌ روستایی‌ و قبیله‌ای‌ است‌، دیده‌ می‌شوند. این‌ قالیچه‌ها كه‌ از جذابیت‌ و گیرایی‌ خاص‌ برخوردارند، بافتی‌ ظریف‌ دارند و اصالت‌ و سادگی‌ در طرح‌ و رنگ‌ آنها مشهود است‌. قالیچه‌ سنندج‌ از لحاظ‌ سبك‌ كاملاً متفاوات‌ است‌ و با محصولات‌ دیگر نقاط‌ ایران‌ هیچ‌ شباهتی‌ ندارد. قدمت‌، كیفیت‌ و ظرافت‌ قالی‌ سنندج‌ به‌ حدود سه‌ قرن‌ پیش‌ یعنی‌ زمان‌ تبدیل‌ شدن‌ سنندج‌ به‌ مركز استان‌ كردستان‌ باز می‌گردد.

گلیم بافی

مشهورترین گلیمهای کردستان،سنه است که اکنون شامل سنندج و اطراف آن می شود، این منطقه از مراکز مهم تولید قالی و گلیم های کردستان به شمار می آمده است.
سنه از زمان سلطنت صفویان پایتخت کردستان بوده است و تاثیر صفویان در گلیمهای به جای مانده از قرون هجدهم، نوزدهم و اوایل قرن بیستم به وضوح دیده می شود.
گلیم های قبایل سنجابی و جاف تحت تاثیر آویزهای زربافت و قلاب دوزی شده صفوی است، گلیمهای سنه چه از نظر فنی و چه از لحاظ زیبایی شناسی با دیگر گلیم هایی که توسط قبایل و چادرنشینان کرد بافته شده، تفاوت دارد.
در بافت آنها نوعی ذوق هنری دیده می شود و بیش از گلیم های دیگر به فرش های گره دار ایرانی شبیه است.

موج بافی

موج‌ یا رختخواب‌ پیچ‌ بیشتر در مناطق‌ روستایی‌ و كما بیش‌ در مناطق‌ شهری‌ مورد استفاده‌ است‌. از موج‌ در ماه‌های‌ سرد سال‌ به‌ عنوان‌ روانداز استفاده‌ می‌شود. ماده‌ اصلی‌ موج‌، پشم‌ است‌. طول‌ یك‌ موج‌ معمولاً 2/25 متر است‌ و عرض‌ آن‌ را چهار تخته‌ باریك‌ تشكیل‌ می‌دهد. این‌ چهار تخته‌ به‌ عرض‌ 9/5متر، یك‌ جا به‌ دستگاه‌ موج‌ بافی‌ بسته‌ می‌شود.


جانماز یا سجاده

جانماز یا سجاده‌ تولید دیگر كارگاه‌ موج‌بافی‌ است‌. این‌ بافته‌ چنان‌ كه‌ از نام‌ آن‌ بر می‌آید، زیراندازی‌ برای‌ ادای‌ نماز است‌ كه‌ همیشه‌ پاك‌ و منزه‌ نگه‌ داشته‌ می‌شود و پس‌ از انجام‌ نماز جمع‌ می‌شود. قطع‌ جانماز كوچك‌ و حدود 150أ—100 سانتی‌متر است‌ و از دو تخته‌ تشكیل‌ می‌شود.


نمد بافی

نمدبافی‌ در كردستان‌ با سابقه‌ طولانی‌ كردها در امر دامداری‌ ارتباط‌ تنگاتنگ‌ دارد. مزایای‌ نمد به‌ عنوان‌ عایقی‌ در برابر رطوبت‌، گرما و سرما و نیز استحكام‌ قابل‌ توجه‌ این‌ فرآورده‌، آن‌ را به‌ وسیله‌ مناسبی‌ برای‌ زندگی‌ در كوهستان‌ و مناطق‌ سردی‌ چون‌ كردستان‌ بدل‌ ساخته‌ است.
شالبافی
شال یک نوع پارچه است که برای تهیه لباس کردی مورد استفاده قرارمی گیرد.



نازک کاری

شهر سنندج‌، مركز تولید صنایع‌ چوبی‌ مانند نازك‌كاری‌، معرق‌ و منبت‌كاری‌ است‌ و مردمان‌ آن‌ از حدود 100سال‌ پیش‌ به‌ خلق‌ آثار هنری‌ در این‌ زمینه اشتغال‌ دارند.
در حال‌ حاضر انواع‌ تولیدات‌ نازك‌كاری‌ و كارگاه‌های‌ صنایع‌ چوبی‌ و سنتی‌ به‌ دو گروه‌ عمده‌ تقسیم‌ می‌شوند:
تولیدات‌ صرفاً تزیینی‌ و تولیدات‌ كاربردی.

نازك كاری چوب

ساخت فرآورده های چوبی و نازک کاری در سنندج سابقه طولانی دارد و محصولات چوبی این شهر از قدیم الایام خواستاران فراوانی داشته، به ویژه تخته شطرنج های سنندج از مرغوبیت خاصی برخوردار است و در کارگاه های نازک کاری علاوه بر تهیه تخته شطرنج محصولهای دیگری از قبیل قوطی سیگار و شیرینی خوری و کیف زنانه و جعبه و لوازم آرایش و سینی و بشقاب و غیره تولید می شود.
امروز کارگاه های خراطی کردستان بیشتر به تهیه قلیان، پیپ، چپق، عصا، چوب دستی و چوب سیگاری می پردازند.

این موسیقی که به "هلپرکه" و یا "هلپرین" مشهور است به معنی حمله کردن است که از روزگاران ستایش و پرستش خدایان در "مهرآباها" در زمان مهر پرستی به ارث رسیده است.

موسیقی

می توان به جرات گفت که کردستان مهد موسیقی ایرانی می باشد، زیرا موسیقی کردی دربرگیرنده تمامی اجزاء موسیقی سنتی ایرانی است. در میان موسیقی منحصر بفرد کردی "هوره" و "شمشال" از سنتی ترین موسیقی ها بشمار می روند. قدمت بعضی از موسیقی ها به 1000 سال می رسد و حتی بعضی به پیش از اسلام بر می گردند.
موسیقی های سنتی که به نامهای "هوره"، "موره"، "لوره"، "سیاچمانه"، "چوپی" و آوارهای سنتی نامگذاری شده اند، بیشتر بر مبنای شعرهای 10 سیلابی هستند. سبک آن شکوه گری است و داستانهای آنها واقعی. غزلهای این موسیقی ها تمثیلی است.
دسته دوم شامل آهنگهایی همچون "سامد لاچکی"، "مقام الله ویسی"، "مقام کوچه باغی"، "سامد مسگری" و آوازهای منظم بر پایه تلمیح و شعرهای عروضی استوار است.
بیت خوانی: در کردستان نوع دیگری موسیقی وجود دارد که به آن "بیت خوانی" می گویند که احتمالا مترادف "گتا خوانی" یا "گسا خوانی" می باشد. بیت خوانی بر پایه آوازهای کاملا ساده بدون ریتم، قافیه و نظم استوار است که توصیف کننده فرماندهان جنگهای مذهبی و همچنین قهرمانان ملی است.


موسیقی حماسی

این موسیقی که به "هلپرکه" و یا "هلپرین" مشهور است به معنی حمله کردن است که از روزگاران ستایش و پرستش خدایان در "مهرآباها" در زمان مهر پرستی به ارث رسیده است.

گیوه کشی

گیوه‌ یا «كلاش‌» پای‌افزاری‌ راحت، مقاوم‌ و ارزان‌ است‌ كه‌ در جوامع‌ كوچ‌نشین‌، روستایی‌ و شهرنشین‌ مورد استفاده‌ قرار می‌گیرد. سادگی‌ ابزار كار و در دسترس‌ بودن‌ مواد اولیه‌ برای‌ تولید آن‌ و همچنین‌ وجود نیروی كار در دسترس‌، موجب‌ رواج‌ پیشه‌ گیوه‌كشی‌ در كردستان‌ به‌ ویژه‌ در ناحیه‌ اورامانات‌ شده‌ است‌. مراكز عمده‌ تولید گیوه‌ در كردستان، آبادی‌ اورامانات‌ و هجیج‌ است‌ و در قصبه‌ نودشه‌، گیوه‌كشی‌ از مشاغل‌ عمده‌ مردمان‌ محسوب‌ می‌شود.

اسب سواری

مسابقه اسب دوانی در سراسر روستاها و دشتهای کردستان در جشن ها و سنت های ملی برگزار می گردد. این مراسم با شرکت اسب سواران با ریتم بالایی برگزار می شود. در مراسم عروسی، در حالیکه عروس سوار بر اسب به خانه بخت روانه می شد، اسب سواران مراسم جالبی را به اجرا در می آوردند.

[چرو]

گبه عشایر کهگیلویه و بویر احمد

گبه عشایر کهگیلویه و بویر احمد ، نوعی فرش با پرزهای بلند و چند پوده است .جنس پرز گبه های قدیمی از پشم خود رنگ و جنس تار آن مخلوط پشم و مو و پود آن از پشم بود . گبه های رنگی که اخیراً در این استان بافته می شوند تار آنها گاهی از پنبه تهیه می شود .

عشایر کهگیلویه و بویر احمد از گبه جهت فرش کردن چادرهایشان استفاده می کنند . در گذشته این محصول کمتر جهت فروش به بازار عرضه می شد و چون محصولی خود مصرفی بود و در بافت آن قید و بندهای رایج بازار را نداشتند ، نقوش و رنگهای دلخواه و متناسب سلیقه خود را در بافت گبه بکار می بردند . امروزه بعضی گبه بافان این استان مواد اولیه مصرفی را از سفارش دهندگان تحویل گرفته و در ازای بافت دستمزد دریافت می کنند .

نقش کاج که مانند سرو مظهر سرسبزی و جوانی و زندگی است در گبه های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد به صورت درخت های کاج جدا از یکدیگر تمام متن گبه را می پوشاند . نقش کاجی در بعضی از گبه های خودرنگ مناطق تولید گبه ( از جمله سربیشه ) دیده می شود

در طرح گبه از نقوش هندسی ، به ویژه نقوش حوضی شکل که به نقش حوض معروف است بسیار استفاده می شود . نقش حوض در گبه معمولاً از یک تا سه لوزی بزرگ در وسط و متن گبه تشکیل می شود.

این نقش معمولاً در گبه های خود رنگ به کار میرود . نقش دیگری که در بیشتر گبه ها به کار می رود نقش چنگ است ، که هم در گبه های خود رنگ و هم در گبه های رنگی دیده می شود . این نقش به صورت یک رو در گبه های خودرنگ و هم در گبه به کار می رود .

چنگ یک رو نشان دهنده چنگی است که بازوهای آن به سمت خارج می باشد ولی بازوها و زواید چنگ دورو هم به سمت داخل و هم به سمت خارج بافته می شود . گاهی چنگ در تمام سطح گبه ، پشت سرهم و چسبیده به یکدیگر تکرار می شود و گاهی نیز به صورت گلهای جدا از هم در گبه به کار می رود

نقوش گبه

نقش شیر: از دیگر نقوش گبه است که هم در گبه های رنگی و هم در گبه های خودرنگ کاربرد دارد . نقش شیرها گاهی به صورت تک و کوچک در بین گلهای متنوع کوچک و گل خرده ها بافته می شود . گاهی اوقات شیرها پشت سرهم به صورت کوچک تکرار می گردد . پاره ای اوقات نیز شیرها بزرگ هستند و بصورت یک شیر تنها یا دو شیر نشسته روبروی هم یا ایستاده که شمشیری در دست دارند . به نشانه قدرت و جنگجویی دیده می شوند فضای اطراف شیرها نیز با گلهای کوچک پر می شود .

نقش قاب قرآنی :



این نقش که همان نقش بوته است ، به دلیل تزئینات بوته ها در اطراف قرآن ها به نام قاب قرآنی معروف است و در گبه های رنگی یا خود رنگ بکار می رود . گاهی اوقات تمام سطح گبه را می پوشاند . این نقش از روزگاران قدیم بر روی انواع دستبافت ها مانند : قلمکار، قالی و ترمه بکار رفته و رایج ترین نوع آن به « بته جقه ای » مشهور شده است .

نقش گل و بلبل :



در این نقش که از رایج ترین نقوش گبه های عشایر کهگیلویه و بویر احمد است ، دو بلبل روبروی یکدیگر بر روی یک شاخه گل که گل های آن همان نیم گل های هشت پر است نشسته اند .

نقش گل خرده :


از نقوشی است که در گبه های خود رنگ استان کهگیلویه و بویر احمد رایج است . گل خرده ها از نقوش متنوعی مانند چنگ و ستاره تشکیل می شوند و متن گبه با این نقوش کوچک و با نظمی خاص پر می شود .

از دیگر نقوش این استان که در گبه های رنگی و خود رنگ عشایر به کار می رود نقش ستاره است که در کنار یکدیگر بافته شده و حد فاصل آنها شکلی شبیه لوزی ایجاد می شود .

نقش کاجی :


نقش کاج که مانند سرو مظهر سرسبزی و جوانی و زندگی است در گبه های عشایر استان کهگیلویه و بویر احمد به صورت درخت های کاج جدا از یکدیگر تمام متن گبه را می پوشاند . نقش کاجی در بعضی از گبه های خودرنگ مناطق تولید گبه ( از جمله سربیشه ) دیده می شود .

نقش گل کلمی : این نقش شبیه کلم باز شده است . این نگاره شباهت زیادی به گل شاه عباسی بدون ساقه و برگ دارد .

نقش سماوری : این نقش در تمام متن گبه تکرار می شود . در کنار ورودی سماورها نقش سروی که سر آن کمی خم شده است دیده می شود . نقش سماوری روی گبه ها با نقش سماوری قالی ها متفاوت است .

حاشیه گبه های کهگیلویه و بویر احمد مانند حاشیه قالی ساده ولی هندسی تر است . از معروف ترین و زیباترین حاشیه ها می توان از حاشیه شیری ، حاشیه خشت ، حاشیه گل ، حاشیه چنگ و حاشیه کژدمی نام برد .

[چرو]

اصفهان و هنر مشبک

شهر اصفهان یکی از مراکز اصلی هنر مشبک کاری است که امروزه به دلیل عدم حمایت کافی و درست رو به خاموشی می رود.

از همان زمان كه با حمایت دولت صفویان هنرمندان شروع به خلق آثار جدید و متمایز با نام صنایع دستی در عرصه های مختلف شهر های ایران كردند، هنرهای متعددی شكل گرفت كه دستمایه ها و بقایای آن هنوز پس از گذشت سالیان متمادی در میان مردم از جذابیت و اهمیت خاصی برخوردار است و كمتر كسی را می توان یافت كه در مواجهه با كالایی كه اثر دست هنرمندان چیره دست بر آن نقش زده شده است را نپسندد و بخواهد آن را با كالای دیگری تعویض کند یا برابری دهد.

در میان شهرهایی كه صنایع دستی با ذوق و قریحه مردم آن دیار عجین شد و قرابت بیشتری پیدا كرد، اصفهان است. مردم این دیار از دیرباز با ارائه هنر های بی بدیل در عرصه های مختلف توانستند با ارسال آثار خود به دوردست ها با تمدن هایی همچون چین و هند برابری کنند و نام خود را در همه ملك ها به ثبت برسانند.در این میان، هنر های زیادی در میان هنرمندان اصفهان زبانزد خاص و عام و البته بعضی از این آثار نیز منقرض و رو به فراموشی گذاشته شد.

مشبك، هنری كه با عشق حكومت می كند

استاد ابراهیم رهنما كه در هنر خود ثابت قدم مانده و 40 سال است كه دست در صنعت و هنری به نام «مشبك كاری» دارد در حال حاضر با مشبك روی فلز كارهای بزرگی را در پرونده هنری خود به ثبت رسانده است.

او به علت علاقه خود به مشبك، كار خود را از سن 20 سالگی روی مشبك فلز كه شامل نقره، مس، برنج و آهن است، آغاز و هنر خود را در ساخت درهای حرم مطهر امام رضا(ع) و ستون های سالن اجلاس هتل عباسی در حدود 25 سال قبل جاودانه كرد.رهنما، با وجود نداشتن مكان مناسب و دستاورد مالی از مشبك، اما باز هم این هنر را ادامه می دهد و خاك هنر خوردن را در این راه از هر چیزی برای خود گرانبهاتر می داند و با وجود شرایط سخت زندگی هیچ گاه از تلاش در زمینه تولید آثار مشبك روی اجسام مختلف نا امید نشده است.

این هنرمند مشبك كار اصفهانی، خشنود از آن است كه بهترین دوران سابقه هنری خود را با كار در كتیبه های حرم امام رضا(ع)، امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) و حضرت زینب(س) و جعبه قرآن دست نویس شده در كعبه صرف كرده است

این هنرمند مشبك كار اصفهانی، خشنود از آن است كه بهترین دوران سابقه هنری خود را با كار در كتیبه های حرم امام رضا(ع)، امام حسین(ع)، حضرت عباس(ع) و حضرت زینب(س) و جعبه قرآن دست نویس شده در كعبه صرف كرده است.

او معتقد است که هم اكنون در مهمترین بازار اصفهان كه (میدان نقش جهان) است، محصولات اصیل صنایع دستی به حاشیه رفته و محصولات چینی جایگزین آن ها شده است.

[چرو]

مخمل، شكوه هنر بافندگی


تاریخ واقعی مخمل بافی در پرده ابهام است، قدیمی ترین مخمل ایرانی شناخته شده در موزه هنرهای تزئینی پاریس است و كارشناسان زمان بافت آن را از سده دوازدهم یا پانزدهم میلادی معین كرده اند، این پارچه نفیس در قرن شانزدهم از جمله صادرات مهم ایران به شمار می رفته است.

برخی محققان، آغاز پیدایش مخمل را به قرون اولیه اسلامی نسبت می دهند، در دوران آل بویه و سلجوقی نیز پس از افت و ركود زری بافی، بافندگان كاشانی برای جلد كتاب قرآن درصدد برآمدند تا پارچه ای با ارزش و در شان این كتاب ابداع كنند تا از طریق آن قرآن را حفظ كنند. در زمان صفویان مخمل نیز در كنار دیگر صنایع نساجی بیش از پیش شكوفا شده و پیشرفت های چشمگیری در نوع بافت، رنگ آمیزی، طرح و نقشه آن بوجود آمد. در این دوره مخمل های منقوش با پرز یكدست و گاه مخمل برجسته با تار و پودی از طلاو نقره بافته می شد.
مخمل كاشان از دیرباز شهرت فراوان داشته و در دوره قاجار نیز بیش از 42 نوع پارچه از جمله پارچه های زربافت، مخمل، اطلس و حریر در این شهر تولید می شده است، اما از این دوره به بعد با ورود پارچه های خارجی و ماشینی شدن كارخانه های مخمل بافی از رونق آن كاسته شده كه امروزه شاهد فقط یك كارگاه مخمل بافی كه با تلاش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور و هنرمندان این رشته احیا شده است، هستیم.
این هنر در گذشته در رنگ ها و طرح های مختلف برای جانماز، جلدقرآن، كت و عبا، پرده و رویه مبل و صندلی، رومیزی، روتختی، كوسن، پرده و در تهیه لباس و جهیزیه نوعروسان استفاده می شده است.
مخمل پارچه ای است كه از نخ ابریشم یا پنبه تهیه می شود كه یك روی آن صاف و روی دیگر آن دارای پرزهای كوتاه، متراكم، لطیف، نزدیك به هم و به یك سو خوابیده است. به عبارت ساده تر مخمل نوعی جامه پرزدار است.
بافت مخمل به دو روش مخمل ساده و مخمل نقش برجسته از طریق دستگاه نساجی انجام می شود. هنرمندان برای تولید این پارچه از ابریشم طبیعی استفاده كرده و نقش های اصیل و سنتی به وجود می آورند. در بافت مخمل، تار یا چله به كار رفته كه تولید پرز یا نقش می كند و چنانچه پارچه مخمل دارای نقوش برجسته باشد، از ارزش بالاتری برخوردار است.
سیدخلیل یاالله، تنها بازمانده مخمل بافی سنتی ایران است كه پس از كار با دستگاه سنتی و30 سال فعالیت در كارخانه ماشینی مخمل بافی كاشان، بار دیگر در دوران بازنشستگی به كار گذشته و پیشینیانش بازگشته است؛ اما این بار در پژوهشكده هنرهای سنتی مخمل می بافد.

مخمل پارچه ای است كه از نخ ابریشم یا پنبه تهیه می شود كه یك روی آن صاف و روی دیگر آن دارای پرزهای كوتاه، متراكم، لطیف، نزدیك به هم و به یك سو خوابیده است. به عبارت ساده تر مخمل نوعی جامه پرزدار است

وی كه در سال 1318 در شهر كاشان و در خانواده ای اهل هنر و ذوق متولد شد از 7 سالگی كار روی دستگاه مخمل بافی را آغاز كرده و در 15 سالگی درجه استادی این رشته را به دست آورد. این استاد كه در هنر مخمل بافی بسیار چیره دست است، هنرمندان علاقه مند را به این رشته آموزش داده كه امروزه استاد جمشید خداداد نیز از هنرمندان شاخص این رشته به شمار می رود كه موفق به دریافت مهر اصالت نشان مرغوبیت صنایع دستی از سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یونسكو شده است.

[چرو]

هنر نازک‌کاری و کسادی بازار

هنر نازک کاری از جمله هنرهای اصیل در استان کردستان است. در این مقاله می توانید با یکی از اساتید این فن و این هنر ارزشمند بیشتر آشنا شوید.

مثل پروانه به دور تكه چوبی می چرخد و در میان گرد و خاكی كه از برش چوب برمی خیزد لبخندی می زند، چوبش خوب برش خورده و نویدی برای خلق یك اثر ماندگار دیگر در مجموعه آثارش ثبت می شود. چند تار موی سر و ریشش به سفیدی گراییده و با وجود جوان بودن گرد پیری بر چهره اش نشسته است كه می شود پیری زودرس وی را به حوزه كاری اش ربط داد، استاد نازك كاری كه دغدغه كیفیت آثار هنری را دارد و با تمام وجود متعهد به قداست هنر است.
اینجا كارگاه چوب بری و نازك كاری استاد فرامرز توكلی است، او متولد سال 1346 سنندج است، تحصیلات دانشگاهی ندارد و به واسطه پدر هنرمندش با دنیای هنر آشنا شده و پای در این وادی گذاشته است.
استاد فرامرز توکلی، هنرمند نازك كار است، آثارش تلفیقی از هنر معرق كاری و خاتم كاری است، در میان هم صنف هایش به عنوان هنرمندی خلاق، مبتكر، حساس و متعهد مشهور است. این هنرمند نازك كار، سنندج را مهد نازك كاری می داند و می گوید: هنر نازك كاری اكنون به منبع درآمدی برای برخی افراد غیر از هنرمندان این عرصه تبدیل شده است.
وی بازاری شدن هنر نازك كاری را باعث لطمه و آسیب دیدن كیفیت محصولات این بخش می داند و معتقد است مردم اكنون زیاد به كیفیت اهمیت نمی دهند و تعداد آثار با كیفیت نیز روز به روز در بازار كاهش می یابد.
توكلی به حضور دلالان و افراد سودجو در بازار نازك كاری سنندج اشاره كرده و توضیح می دهد: این افراد توجهی به كیفیت محصولات ندارند و بیشترین آسیب را به كیفیت آثار نازك كاری می زنند.
این هنرمند سنندجی با اشاره به این كه زیر نظر اتحادیه صنایع دستی فعالیت می كنیم، می گوید: اداره صنایع دستی نیز اعتبار و بودجه كافی برای حمایت در اختیار ندارد تا هنرمندان را زیر پوشش خود قرار دهد.

هنر نازك كاری

یكی از مهمترین صنایع دستی استان کردستان نازك كاری چوب است.پایه واساس نازك كاری روكش كردن طرح ها ونقشهای آماده شده از چوب های جنگلی وخوش نقش بر اساس طرح از قبل تعیین شده است.شهر سنندج از مراكز مهم نازك كاری ایران وبلكه دنیا است.
اندیشه سالم ،مهارت،ظرافت وزیبایی،ابتكار وسلیقه در نازك كاری سنندج حرف اول را می‌زند، گره‌های گردو وسنجد كه بسیار زیبا وپر نقش اند در دستان ماهر وبا ذوق هنرمندان سنندجی به هر صورت وشكلی كه بخواهند در می آ‌ید. علاوه بر مهارت استاد كاران سنندجی ،تنوع وزیبایی گره های گردو سنجد باعث زیبایی دو چندان این محصولات شده است.

این هنر در سنندج ابتدا با وسایل ساده وابتدایی ودر عین حال زیبا انجام شده است وحتی در آن زمان هنرمندان نازك كار میز كار نداشته اند وروی زمین می نشسته وكار انجام می داده اند تا اینكه در سال 1342 اولین میز كار توسط استاد عبدالحمید نعمتیان نوه استاد مرحوم نعمت الله به شهر سنندج آورده شده است واز آن زمان به بعد كم كم ابزارها وامكانات بیشتر شده واز مشكلات كاری آنها كم كم كاسته شده است

نازك كاری در سنندج حدود یك قرن ونیم سابقه دارد وبه گفته استاد كاران نازك كار بانی وبنیانگذار این هنر زیبا در سنندج استاد نعمت الله نعمتیان پدر مرحوم استاد حاج مجید نعمتیان بوده است.
این هنر در سنندج ابتدا با وسایل ساده وابتدایی ودر عین حال زیبا انجام شده است وحتی در آن زمان هنرمندان نازك كار میز كار نداشته اند وروی زمین می نشسته وكار انجام می داده اند تا اینكه در سال 1342 اولین میز كار توسط استاد عبدالحمید نعمتیان نوه استاد مرحوم نعمت الله به شهر سنندج آورده شده است واز آن زمان به بعد كم كم ابزارها وامكانات بیشتر شده واز مشكلات كاری آنها كم كم كاسته شده است.
این هنر در حال حاضر جنبه بازاری پیدا كرده واكثر صنعتگران به ساختن تخت نرد مشغولند وچون صنعتگران منبع درآمدی بجز اینكار ندارند ونیز مواد ومصالح مصرفی نیز بسیار گران ونایاب است،به همین دلیل وقت ساختن دیگر محصولات را ندارند وكسی به ساختن سایر محصولات هنری نمی پردازد كه از لحاظ مالی تامین باشد.
در حال حاضر منبت ومعرق نیز با هنر نازك كاری آمیخته ئهمراه شده است ودر اكثر كارها گوشه ای از منبت ومعرق دیده می شود ودلیل آن سفارش خریداران محصولات می باشد.اما خوشبختانه هنرمندان قدیمی واصیل نازك كار همان روش قبلی را ادامه داده وكارهای بسیار زیبا وبا ارزش انجام می دهند وبیشتر از گره چوب مخصوصا گردو وسنجد وكیكم استفاده می كنند.

[چرو]

صنایع دستی كاشان

به جرات می توان گفت بعضی از صنایع دستی شهرستان های مختلف كشور روبه فراموشی است و تنها گوشه پستوی خانه های دل عاشقانش، آن هم كم و بیش گرد و خاك روزهای با نشاطش را می خورد.

مركز هنرهای سنتی كاشان در تاریخ 28 اردیبهشت 1377 همزمان با روز جهانی موزه و میراث فرهنگی در خیابان ملافتح الله، جنب دیوار یك هزار ساله سلجوقیان افتتاح شد.

در اینجا به اختصار به بعضی از هنرهای سنتی آن می پردازیم تا خاطره ای به یاد ماندنی در گوشه ذهنمان باشد.

زری بافی

دست بافته ای است با حدود 2 هزار سال قدمت،تشكیل شده از گلابتون (نخ های تهیه شده از طلا،نقره و ابریشم) برای تهیه لباس های فاخر شاهان و بزرگان. كاشان از جمله شهرهایی بوده كه زری بافی در آن رونق فراوان دارد.

مخمل بافی

مخمل پارچه ای است پرزدار و ابریشمی كه در انواع مختلف تولید می شود كه شامل مخمل ساده، مخمل موجدار و مخمل نقش برجسته كه زیباترین نوع آن با طرح و نقش برجسته است كه از آن برای دوخت لباس، جلد قرآن، سجاده و جانماز استفاده می شود.

شعر بافی

در فرهنگ زبان فارسی، شعر به موی باریك انسان گفته می شود و به خاطر ظرافت تار و پود این پارچه به شعر بافی موسوم شده است. تار و پود ابریشم از قدیم ترین نوع بافندگی در ایران و تنها هنری است كه هنوز در كاشان شماری به بافتن آن مشغولند. از تولیدات آن به عنوان شال، روسری، لباس و پرده می توان استفاده كرد.

سفالینه های به دست آمده از محوطه باستانی سیلك قدمت این هنر را در كاشان نشان می دهد،كهن ترین چرخ سفالگری در منطقه باستانی سیلك بوده است كه كارگاه ساخت سفال و لعاب در مركز هنرهای سنتی كاشان مشغول به فعالیت است

زیلو بافی

زیر اندازی است پنبه ای مخصوص مناطق كویری و گرم و خشك كه به خاطر ویژگی پنبه سازگاری خاصی با محیط دارد، از زیباترین بافته ها محسوب می شود كه متاسفانه در كاشان رو به انقراض كامل است و تنها در مركز هنرهای سنتی كاشان در این زمینه مشغول به فعالیتند. از شاخصه های زیلو، دو رویه بودن آن است و طرح و نقش های زیبای آن زاییده ذهن و قوه
تخیل و خوشفكر خالق آن است.

سفال

سفالینه های به دست آمده از محوطه باستانی سیلك قدمت این هنر را در كاشان نشان می دهد،كهن ترین چرخ سفالگری در منطقه باستانی سیلك بوده است كه كارگاه ساخت سفال و لعاب در مركز هنرهای سنتی كاشان مشغول به فعالیت است.

معرق چوب

هنری است كه نسبت به دیگر صنایع دستی از سابقه كمتری برخوردار بوده، انواع معرق چوب با شیشه و چرم است؛ یك كارگاه معرق چوب در مركز هنرهای سنتی كاشان مشغول به فعالیت است، از بریدن و در كنار هم قرار دادن چوب های رنگی تابلوهای بسیار نفیسی ساخته می شود.

[چرو]

هنر نمد مالی

هنر- صنعت نمد مالی یکی از قدیمی ترین دستاوردهای بشر ساکن نجد ایران است. در این مقاله به شرح تاریخی و خصوصیات این بافته منحصر به فرد می پردازیم.

کشف برخی از محصولات نمدی از جمله زیرانداز، پوشش و عرق گیرهای حیواناتی چون اسب و استر در گوردخمه های باستانی در فلات ایران، بصورت مستند، عمر این هنر- صنعت را به حدود هزارة اول ق.م می‌رساند و همچنین پوشش و کلاه ملتزمان پارسی و مهمانان مادی که در نقش برجسته های تخت جمشید در ردیفی که ملازمان و مهمانان را بر دیوار بارعام به قصد شرف‌یابی به محضر پادشاه نمایش می‌دهد، از قدیمی‌ترین مستندات تصویری موجود این نوع دست بافته می‌باشد.

براساس سهولت مراحل و مراتب ساخت محصولات نمدی (برحسب شناختی که ما از نحوه تولید این هنر- صنعت داریم) همچنین فراهم نمودن مواد و ابزار مورد نیاز برای تولید این محصول بدست انسانهای دامدار و بیابانگردی که فلات ایران را در می‌نوردیدند، می‌توان با اتکاء به حدس و گمان قدمت این هنر- صنعت را به گذشته‌های بسی دورتر از دوران تاریخی ایران زمین نسبت داد. با توجه به خاصیت گرمایی و نیز مطلوبیت آن به عنوان عایق رطوبتی می‌توان حدس زد این محصول بدست مردمی ساخته شده که خطر سرما و رطوبت بیشتر از کسان دیگر حیاتشان را تهدید می‌کرده است. لذا محدوده مناطق کوهستانی و دامنه های سلسله جبال البرز و زاگرس و دیگر مناطق سردسیر فلات ایران به احتمال قوی مراکز عمده تولید این محصول می‌باشند. همچنین محتمل می‌نماید قشر دامدار به لحاظ سهولت در فراهم نمودن مواد اولیه آن بیشتر به ساخت این دستبافته اهتمام ورزیده باشند.

نمد و نمدمالی همسوی با کهن‌ترین صنایع بشری تابع یک فرم و قاعده دیرین دو‌وجهی‌ست. وجه نخست مبتنی بر نیاز و خلق ابزاری جهت فائق آمدن بر نیازمندیهاست که از این حیث، آثار، ارزش مادی دارند. وجه دوم معطوف به حس هنرنمایی و بهره‌مند گشتن از زیبائی‌ست، لذا از این باب، آثار، ارزش معنوی بیشتری داشته و بشر مطمع نظر سازنده بوده است. چنانکه مذکور افتاد نمد و نمدمالی را به لحاظ سهولت در فراهم آوردن ابزار و موادمورد نیاز، آن هم برای مردمی که پیشه آنان دامداری و دامپروری می بود، می‌توان از قدیمی‌ترین دست‌ساخته‌های بشری قلمداد کرد که از وجود آن دو نیاز عمده مفرش و پوشش مرتفع می‌گردید.

با توجه به خاصیت گرمایی و نیز مطلوبیت آن به عنوان عایق رطوبتی می‌توان حدس زد این محصول بدست مردمی ساخته شده که خطر سرما و رطوبت بیشتر از کسان دیگر حیاتشان را تهدید می‌کرده است. لذا محدوده مناطق کوهستانی و دامنه های سلسله جبال البرز و زاگرس و دیگر مناطق سردسیر فلات ایران به احتمال قوی مراکز عمده تولید این محصول می‌باشند

در سرزمین پهناور ایران دامداران علی‌الخصوص ایلات و عشایر که معیشت ایشان مبتنی بر دامداری است و لازمه آن کوچهای بلند است از پشم که یکی از فرآورده های مهم و اصلی دام است در قالب نمد برای ساختن انواع کف‌پوشها و تن‌پوشها و حتی پوشش سکونتگاهها خصوصاً در بعضی از مساکن متحرک عشایری بهره می‌برند، لذا محاسن و مزایای فراوانی برای آن برشمرده اند، از جمله:

الف) رطوبت را از خود عبور نمی‌دهد.

ب) عایق بسیار مناسبی برای سرما و گرما می‌باشد.

ج) از استحکام قابل ملاحظه‌ای بهره می‌برد و نیز عمر زیادی می‌کند .

د) تا حد قابل توجه‌ای انعطاف‌پذیر است.

ذ) ابزار کار برای تهیه نمد ساده، محدود و ارزان است.

ر) مواد اولیه آن ارزان و در دسترس می باشد.

ز) نمدمالان مزد کمی برای ساخت آن می‌گیرند و لذا باعث تهیه ارزان آن می‌گردد.

س) در بسیاری موارد از پشم بصورت خام استفاده می شود و احتیاج به صرف نیرو و فعالیت اضافی ندارد.

ش) زیراندازها، پوشاک و سایر وسایلی که از نمد تهیه می شود نرم بوده و لذا تن‌آزار نمی باشد.

ص) زمان تهیه و ساخت یک قطعه نمدی در سایزهای معمولی کوتاه است و معمولاً در هر اندازه‌ای تنها یک روز وقت برای ساخت آن لازم می‌باشد و سه تا چهار روز نیز برای خشک شدن آن کافی است.

ض) هر شیء نمدی طی دوره استفاده و مراحل استهلاک می‌تواند با کمی کار بر روی آن (برش و رودوزی) تبدیل به شیء قابل مصرف دیگری شود. به عبارتی یک قطعه نمدی تا آخرین مراحل استهلاک کاربردهای گوناگونی می‌تواند داشته باشد.

ط) ارزش افزوده آن زیاد بوده و تقریباً 80 درصد قسمت فروش را دستمزد سازنده تشکیل می‌دهد.

ظ) خاصیت ایمنی بخش(محافظتی) قابل توجهی دارد، نیش گزندگان و چنگ و دندان درندگان در آن کارگر نیست، حتی خود نمدمالان مدعی‌اند که نمد خیس خورده را ، شمشیر هم نمی برد و حتی گلوله نیز از آن نمی گذرد.

همه این مزایا سبب شده، نمدمالی جای خاصی در زندگی مردم کوچ نشین و عشایر و نیز در زندگی مردم روستایی به خود اختصاص دهد. استعداد این محصول از لحاظ انعطاف پذیری در فرم و نقش ما را بر آن داشته که هم به جهت حفظ یکی از کهن‌ترین هنر- صنعت‌های انسان ایرانی و هم به لحاظ معرفی محصولی که قابلیت بالایی در ارائه و حضور در زندگی انسان امروزی نیز می‌تواند داشته باشد، یکبار دیگر نگاهی به این هنر- صنعت رو به زوال و در حال احتضار بیندازیم و در این اثنا هنرمندان و صنعتگرانی را که دغدغه هویت و اصالت داشته، متوجه این میراث ارزشمند سازیم.

[چرو]

تفسیر نقش‌های نمد

نَمَد نوعی بافته سنّتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود. این هنر اصیل و کهن ، امروزه نیز همچنان در شهرهای چهارمحال بختیاری ، مازندران ، سمنان و خراسان همچنان بافتهمی شود. در این مقاله با تفسیر برخی از نقوش بکاررفته و رایج در این بافته آشنا خواهید شد.

تصاویر و توضیحاتی که در این جا ارائه میگردد در حقیقت نمونه هایی از پروژه ای کلان است که تلاشی دامنه دار در گردآوری، تهیه و تدوینِ فرهنگ نمادهای قومی و بومی ایران را شامل می شود. پژوهشگرِ این فرهنگ نمادها، در سالهای متوالی و در طی پژوهشهای میدانی برآن شده که نمادهای موجود در سنت های نقش پردازی اقوام ایرانی را جمع آورد و هماره بدان امید دلبسته که در آینده به تهیه و تدوین فرهنگ نمادهای قومی و بومی فلات ایران دست یازد و بدان نائل آید.

بنابراین تصاویری که در این مجموعه ارائه میگردد خُردَک جُستارهایی را در همان جهت شامل می شود؛ و در حقیقت بدینواسطه به مورد قضاوت و پرسشگریِ مخاطبان نهاده و گشایشِ بابی بر ارائه هایِ آینده را نوید می دارد.

تصویر شماره 1 : یک گلِ سودار . تصویری تلفیقی از نمادِ چلیپا در وسط لوزیِ دور دارنده ی چشمِ بد که با مربعی که نمادِ تمامیتِ ارضی، زمین و در بُعدِ نمادهای روانِ انسانی به معنیِ روانِ محصور شده در کالبدِ انسانِ خاکی محصور شده است. با چهار گلِ آتشینِ خورشید در چهار گوشه ی چهارضلعیِ در بر گیرنده ی عناصرِ نقش. کار: نمد مالانِ غربِ مازندران.

تصویر شماره 2 : نمد یک گلِ سودار با حاشیه ی دالبُری ؛ نقشِ هندسیِ وسطِ این نگاره که همانا « لوزی» است، از کهنترین روزگاران ، خاصه بر روی مُهرهای استوانه ایِ سده های نهم تا هشتمِ پیش از میلاد ترسیم می شده است. به احتمال قوی این نماد، نمایانگرِ « چشمی همه جا نگرنده» است و از خویشکاری ها و یا ویژه گیهای ایزدانِ باستانیِ مناطق بین النهرین و ایرانِ باستان اخذ گردیده است. نمونه ی شناخته شده ی این ایزدانِ باستانی که با ویژگیِ « همه جا نگرنده و به همه چیز آگاه» معرفی و شناخته می شده، « ایزدِ میثره» یا ایزدِ مهر بوده است. آنچه که در وسطِ این لوزی نقش شده، تنها موتیفهایی گیاهی است که به خاطرِ تزئین تصویر شده است. دو عنصرِ طرفینِ لوزی در فرهنگِ نمادهای بشری، خاصه در فرهنگهای شرقِ باستان، شکلی انتزاعی از مار – اژدها انگاشته شده است. کار: نمد مالانِ غرب مازندران.

تصویر شماره 3 : نمدِ یک گُل با نقشِ بته جقّه – نقشِ گلِ پنج پر در میانِ دست ساخته ها و دست بافته های شیعیانِ ایرانی و سایرِ مللِ شیعه ی همجوار بسیار به چشم می نشیند. گویا این پنج پر بودن، حاصل و مأخوذ از اعتقاد ایشان به : پنج اصل دین و پنج تنِ آلِ عبا بوده است. نقشِ بته جقه که امروزه تنها به خاطرِ تزئین بر رویه ی برخی زمین پوشها و دستبافته ها نقش می شود، به خاطرِ شباهتش به « ترنج» [ که بعضاً همسان نیز پنداشته می شود] از توصیفی که در بسیاری از قصه های شفاهی از آن می شود و در برخی قصه های پهلوانی و حماسی نیز نقش ویژه و در خورِ توجهی ایفا می نماید، نمادِ پهلوانی، بزرگی و گهگاه نمادی از : « غایت» و کمال انگاشته می شود. زیرا در برخی از داستانهای شفاهی، دست یافتنِ به آن خوشبختی و سعادتی عظیم ، نصیبِ پهلوان می کند و برخی از پهلوانانِ داستانهای شفاهیِ البرز، برای دستیابی به آن از خانهای بسیار دشوار گذر می کنند و خطرات زیادی را بر خود هموار می سازند. شاید نقش نمودنِ ترنج یا بته جقّه در کنار نمادِ شیعیِ گلِ پنج پَر، اشاره به بزرگی و جایگاهِ ویژه ی « پنج تنِ آلِ عبا» بوده باشد و ایشان را همچون « گنجی ارزشمند» نمودار می سازد – کار: نمد مالانِ غربِ مازندران.

تصویر شماره 4: نمدِ یک گل بته جقّه ای با حاشیه ی هفت و هشت – برخی از نمدها به خاطر ساخته شدن برای مساجد و وقف شدن برای استفاده ی عمومی در مساجد و تکایا، از اعدادِ نمادین برخوردارند. در این نمد یک نمادِ چشم زخم در وسط نقش شده که به منظور دور داشتنِ چشم بد از بنای مذهبی است و در کنار آن دوازده ترنج نقش گردیده که به نظر می رسد، نمادی از دوازده تن امامانِ شیعیان (ع) باشد. کار : نمدمالان غرب مازندران.