مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف

[behnam5555]

شــیــخ حــه مــه غــریــبــی شــــیــخ مــارفــى قــازانــقــايــه ‌

ژيان و به سه رهاتى شێخ حه مه غه ريب شێخ

حه مه غه ريب كورِى شێخ مارفى قازانقايه كورِى شێخ حه مه ئه مين كورِى شێخ حسين كورِى شێخ مه حمودى كڵێسه كورِى شێخ ئيسماعيل كه به پـيرى وليانى به ناوبانگه كورِى شێخ محه مه دى نۆدێ به پـشتاوپـشت ده چنه وه سه ر ساداتى به رزنجه . شێخ حه مه بچكـۆله كورِى (كاك احمد شێخ)كچى ( شێخ حه مه مين ) ى قازانقايه ى هێناوه به رِه چه ڵه ك ده بنه وه به خاڵوانى شێخ سه عيدى حه فيد و شێخ مسته فاى نه قيب و شێخ مارفى نه قيب .
هاتوچـۆى نێوان ئه و بنه ماڵه يه زۆر به هێزو پـته و و خۆشبووه به تايبه تى ئه و سێ به رِێزه هاوينان چونه ته قازانقايه له لاى خاڵيان شێخ مارفى قازانقايه ماونه ته وه كه پـياوێكى زۆر رِووخۆشو خزم دـۆست و دڵفراوان و ميوانپـه روه ر بووه سات به سات پـه يوه ندى نێوان ئه و بنه ماڵ و خێزانه پـته وتر بووه و خۆشه ويستى و دۆستايه تيان زياتر بووه له يه كه وه نزيك بوون .
له ئاكامى ئه و هات و چۆيه شێخ سه عيدى حه فيد –باوكى شێخ مه حمودى نه مر – زۆر شێخ حه مه غه ريبى خاڵۆزاى خۆشويستوه كه ده يزانى كورِێكى دڵسۆزو ئاين پـه روه رو نيشتمان پـه روه ر و خزم دۆسته .
زيره ك و ورياو چاوكراوه يه ده توانرێت پـشتى پـێ ببه ستر ێ له كاتى ته نگانه و ناخۆشيدا (فاتمه خان) ى كچى كه كچه گه وره كه يه تى ده دات به شێخ حه مه غه ريب كه كچێك و دوو كورِيان هه بووه ( حه لاوه خان و شێخ تاليب و شێخ مارف) ئيتر شێخ حه مه غه ريب ده بێته جێي متمانه و كه سێكى خۆشه ويست لاى شێخ سه عيد . ( پـاشان شێخ مارفى كورِى له ده ستنوسێكى خۆيدا كه له 3/12/1961 له ژێر ناوى (چيم به سه رهات) ده فته رێكى (30) لاپـه ره ى نوسيوه به رِێنوسى كۆن وبه وشه ى عه ره بى كه زۆر تێكه ڵه .
هه رچۆنێك بوو له گه ڵيا خه ريك بووم پـشت به ستن به سه رچاوه كان به تايبتى (3) به رگى (چيم دى) ئه حمه د خواجه دوو به رگى ياداشتى مامۆستا رِه فيق حيلمى توانيم ئه م باسه ى له سه ر ده ربهێنم هه ر به شێوه ى ياداشته كه ده ينوسم و ئاماژه به گۆرِين و زياده كان ده كه م له ناو كه وانه كاندا . من له دايكبوى ساڵى (1910) زاينيم له گوندى (زه ردياوا) ى قه ره داغ هاتومه ته دنياوه ئه وساڵه باوكم به رِێوه به رى ناحيه ى قه ره داخ بووه .
له ساڵى (1917) دا به فرێكى زۆر له پـێنجوين بارى بوو زستان بوو ماڵمان له وێبوو نامه يه ك هات عائشه خان خێزانى خاڵى گه وره م شێخ مه حمود كورِى بووه (شێخ له تيف) به و زستانه بوو به ته قه ى خۆشىو به زم و ئاهه نگ . هه ر له و ساڵه دابوو سوپـاى رووس هێرشى كردبووه سه ر ( بانه ) خوالێخۆشبوو شێخى نه مر له گه ڵ ژماره يه كى زۆر له دانيشتوانى شارى سلێماني به رهه ڵستيان كردبوو شه رِێكى گه وره به رپـابوو به هاربوو رووسه كان سوارێكى زۆريان له قه فقاسياوه هێنابوو له دوو قـۆله وه هێرشيان كرد .
به شێكيان لاى پـێنجوينه وه ئه يانويست هێرش بكه نه سه ر قه لاَى بێستان كه سرييه كى سه ربازى توركى تێدا به جێمابوو كه پـێيان ده گوت پـرِاكنده .
ئه و كاته باوكم به رێوه به رى ناحيه بوو پـه يوه ندى باشى هه بوو له گه ڵ موجاهدين (150 - 200) تفه نگچى گه يانده قه لاَكه ى بێستان , پـێش ئه وه ى سوارى قه فقاس بگات . ئه مان توانيان ده ورو به رى قه لاَكه بگرن و نزيكه ى 10 سه عات شه رِو به رگرى به رامبه ر سوپـاى رووس . زيانێكى زۆريان لێدان و ناچاريان كردن له نيوه شه ودا بگه رِێنه وه .
پـاشان هێزى سه ربازگه ى تورك رِه وانه ى سلێمانى كرانه وه (مامۆستا ئه حمه د خواجه له م رِوانگه يه وه ده ڵێت : ئه وه ى له گه ڵ خۆىبوو روو به پـێنجوين رـۆيشتن له پـله ى يه كه مدا عه شايه رى جاف بوو, له گه ڵ سمايل عوزه يرى و شێخان وه له پـشده ر مه نگور , بڵباس , ئاكويش بۆ سه رده شت پـاش كوشتارێكى ناديده له هه ردوولا رِووسه كان كشانه وه بـۆ ناو ئێران . وه مامۆستا رِه فيق حيلمى ده ڵێت (له ده ورى پـێنجويندا شێخ مه حمود ئازايى خۆى نواندبوو, رووسه كانى له سنوورى عێراق دوور خستبوه وه و كردبوونى به ديوى ئێراندا .
ئه و دوو نوسه ره به رِێزه هيچيان ناوى شێخ حه مه غه ريبيان نه هێناوه ته نانه ت له پـاداشتى ئه و سه ركه وتنه ى شێخ حه مه غه ريب له پـێنجوين كه بووه جێى رِه زامه ندى توركه كان كرديان به قائيمقامى شارباژێرِ له (1917 – 1919) .
ته نانه ت ئه حمه د خواجه له لاپـه ره (13) ده گه رِێته وه سه ر شه رِه كه و ده ڵێت (جه نگى كوردو رِووس دامه زرا ,به رامبه ر به هه ڵمه ت و دلێريان به ناچارى رووسه كان پـێنجوينيان به جێ هێشت ).
هه ر له و كاته دا به خێزانه وه كه وتينه رِێ به رِێگاى ناڵپـارِێزه وه . له يادمه به سترابووم به پـشت ماممه وه (سه يد ئه حمد) خه به رم بووه وه لێم پـرسى مامه ئه وه بـۆكوێ ده چين ؟ فه رمووى رِۆڵه ئه رِۆينه وه بۆسلێمانى. (كه گه يشتينه وه شارى سلێمانى نه ماينه وه خێزان و خزمان هه موو له داريكه لى كۆبوينه وه , پـاش ماوه يه كى باش ماڵمان چووه سيته ك كه ئه وكاته مه ڵبه ندى قه زاى شارباژێر بوو كه باوكم كرابوو به قائيمقام دوو ساڵ كارى قائيمقامى كرد له ساڵى (1917- 1919) . له مانگى حوزه يرانى ئه و ساڵه دا ئێمه له سيته ك بوين له و ساڵه دا شه رِى ده ربه ندى بازيان له گه ڵ ئينگليزه كان به رپـابوو له سه ر داواى خوالێخۆشبوو شێخى نه مر باوكم به دوو بارو دوو ولاَخه وه من و دايكمى رِه وانه ى ماڵى باپـيرم كرد له سلێمانى خۆى گه يانده سه را و هه رچى به ڵگه و نوسراو و شتومه كى گرنگى ئينگليزه كان بوو له گۆرِه پـانى سه رادا كۆيكردنه وه و فه رمانىدا نه وتيان پـێدا كردن و سوتانياندن .
پـاشان له گه ڵ (150) سواردا رِويكرده ده ربه ندى بازيان و رِاسته وخۆ له گه ڵ شێخى نه مردابوو . ئينگليزه كان زانيويانه ناتوانن پـێشبكه ون دوو (ليواو مه شات) له گه ڵ تۆپـێكى زۆريان له ده ورى موسڵه وه هێناوه ته ناوچه ى ده ربه ندى بازيان ,شه وى يه كه م تۆپـبارانى ده ربه نديان كردووه به تايبه تى پـشتى شه رِه كه بـۆ دروستكردنى سه رلێشێواندن له ناو هێزى سواره دا. هه ر كه بـۆردومانى تۆپـ ده ست پـێده كات ته قه ده كه وێته ناو ولاَخى سواره كانه وه .
زوربه يان ده ستبه جێجێگاكانيان به جێده هێڵن و دواى ولاَخه كانيان ده كه ون ئه مه ده بێته هۆى لاواز بوونى جه بهه كه و شكاندنى شه رِكه رانى كورد. ژماره يكى زۆريان لێ شه هيد ده بێ و زۆريشيان لێ به ند ئه كرێت ئه وه ى كه ده مێنێته وه بلاَوه ى لێ ده كه ن , له شه هيده كان ( حاجى سه يد حه سه ن) مامى شێخى نه مر له گه ڵ ژماره يه ك له خزمانى به رزنجه و قه ره داغ و بازيان و هۆزى جافه رِه شكه له وانه ى كه به ئه سيرى گيران شێخى نه مر خۆىو شێخ حه مه غه ريبى خاڵۆزاى باوكى. ئه م دووانه له ناو ئه سيره كاندا رِاگيرابوون (موشيرى حه مه ى سلێمان ) ئه يان ناسێته وه و هه ر ئه و رِۆژه رِه وانه ى به غدا ئه كرێن
. (به ته نيشتيه وه تاهير ئه فه ندىو سه يد ئه حمه دى مامى كوژران ,له سه ر پـه يامى موشير ئاغا به بريندارى شێخ مه حمود له گه ڵ شێخ حه مه غه ريب به يه خسير گيران وه بران بـۆ به غداد – چيم دى ل 48) . (48 كه س كوژران و ژماره يه كى زۆر بريندار له وناوه كه وتبوون, ئه وانه ى كه به ديل گيران 170 كه سێك ئه بوون (حاجى سه يد حه سه ن) ى مامى شێخ مه حمود و تايه رى فه رخه _ تاهير ئه فه ندى به رێوه به رى پــۆليسى شێخ مه حمود له ناو كوژراوه كاندا بوون – ئينگليزه كان ديسانه وه به هۆى موشير ئاغاوه شێخ مه حموديان ناسيه وه – ياداشت (1) ل 126 ره فيق حلمى ) له به ر ئه وه ى شێخ مه حمود بريندار بوو شێخ حه مه غه ريبيش به قۆناغه تفه نگ له كاكيله يان دابوو دانه كانيان شكاندبوو رِه وانه ى نه خۆشخانه كران .
دواى (10 – 15 ) رِـۆژ ده ريان ئه هێنن و ورده ورده شاهيدى سلێمانى و ده ره وه ى كه خوالێخۆشبوو رِفيق حيلمى ناويان ناهێنێ ئه گه نه به غداد ( مامۆستا رِه فيق حلمى له ل (523) ياداشته كه يدا ناوى هێناون ده بێت شێخ مارف به رچاوى نه كه وتبێ – ئومێد ) دادگاى ده ست پـێده كات له به رده م دادگاى عورفى سه ربازيدا شايه ته كانى سلێمانى (گرينهاوس) ئه يانبات بـۆ به غداد كه ئه مانه بوون (عيزه ت به گى وه سمان پـاشا / حاجى مه لا سه عيد كه ركوكى زاده / عه ونى گورون ئه فه ندى / فايق به گى مارف به گ / شێخ نه جيبى قه ره داغى – له به غداش له كورده كان (ميرزا فه ره جى حاجى شه ريف / هه ندێ له بازرگانه گه وره كانى تريش) . (ديوانى عورفى شێخ مه حمودى موحاكه مه كرد و حوكميدا به خنكاندنى له سلێمانيه وه به ناوى شايه ت تاقمێك له پـياوه ناسراوه كان رِێكخرابوو به زۆر يا به خواهش له م موحاكه مه يه دا حازربوون ئه مانه كه له گه ڵ ( كه پـته ن بـۆند) ى حاكمى سياسى چه مچه ماڵ نێرابوونه به غدا ناوه كانيان له خواره وه يه (حاجى مه لا سه عيد كه ركوكى/ عيزه ت به گى وه سمان پـاشا / شێخ نه جيبى قه ره داغى/ عه ونى ئه فه ندى/ئه حمه د به گى قادر پـاشا / حاجى ئه حمه د به گى قادر پـاشا / حاجى ئاغاى حه سه ن ئاغا / ميرزا فه ره جى حاجگى شه ريف – ياداشت به رگى (1) . ره فيق حيلمى ته نانه ت مامۆستا ئه حمه د خواجه ش جارێكى تر ئه و ناوانه ى دوباره كردۆته وه .
ئه وه ى تا ئێستا باس نه كراوه شێخ مارف ده ڵێت : نه ك هه ر له سلێمانيه وه شاهيدو زۆركه س ئاماده بوون به ڵكو له شارى كه ركوك و هه ولێريشه وه براون بۆ دادگاى عورفى .
يه كه مجار حوكمى له سێداره داني هه ردووكيان ده رچوو له كاتى ئاگادار كردنيان له لايه ن (ميجر گرينهاوس ) موسته شارى سياسى ميجرسۆن خوالێخۆشبوو شێخى نه مر توورِه ئه بێ و كلاَو و جامانه كه ى لول ئه كات و ده يكێشێت به سه ر سنگى گرينهاوس دا و ئه فه رمووێ زاڵم ئێوه مافى دادگايى كردنى ئێمه تان نيه لێره دا گرينهاوس كلاَو و جامانه كه ى هه ڵئه گرێته وه و ئه يبات بۆ حاكمى سياسى گشتىو بۆى ئه گێرێته وه .
ئه ويش ده يگه يه نێته حكومه تى به ريتانيا . له ئه نجامى ئه و تورِبوونه به و شێوه شێرانه يه حكومه كه يان ئه گۆرِێت شێخى نه مر به (10)ساڵ به ند و شێخ حه مه غه ريب به (5)ساڵ و (20) بيست هه زار روپـيه غه رامه ،چونكه دان به وه دا ئه نێت كه وا فه رمانى سوتاندنى پـاشماوه كانى ئه وانى داوه له گۆرِه پـانى سه راى سلێمانى , دادگايى كردنى شێخ مه حمودو شێخ حه مه غه ريب له به غدا (ديوانى عورفى)له 25/7/1919 له به ر ئه مه له نده ن پـه نجه ى بۆ حوكمه كه ى ديوانى عه سكه رى درێژ كرد له وه ى پـێشه وه گۆرِى به به ندى (10) ساڵ دواى ئه وه له گه ڵ شێخ حه مه غه ريبى زاوايدا نارديانه جزيره ى ئه ندامان – ياداشت (1) ره فيق حلمى ) دواى ئه وه ئينگليزه كان سلێمانيان گرته وه (ميجر ئه دمۆنز) دێته سلێمانى يه كه م قه زا كه سه ردانى كرد . سيته ك ئه بێت كه له و كاته دا مه ڵبه ندى شه هربازارِ ده بێت .
فه رمان ده رئه كات هه رچى نوسراوه چاپـه مه نيه كانه له گه ڵ نوسراوه رِه سميه كاندا كه له ناو قه زاكه دا هه يه هه موويان بسوتێنن و سه رجه م كه لوپـه لى ناو ماڵى شێخ حه مه غه ريب زه وت بكه ن كه پـرِبوو له فه رشى نايابى ئێرانى و توحفياتى زۆر ناياب و به نرخ. ميجر ئه دمۆنز زۆر قينى له شێخ حه مه غه ريب بوو ده يزانى دڵسۆزو خۆشه ويستى شێخى نه مره ده گه رِا به دواى هه لێكدا كه زيانى پـێ بگه يه نێت به ڵگه ش ئه وه بوو كه فايله كه ى هێناو چى نوسراوو خزمه تى هه بوو هه مووى سوتاند و دراند ته نها دوو نوسراوى له فايله كه دا هێشته وه يه كه م فه رمانى دامه زراندنى به مه ئمور گومرگى سلێمانى له گه ڵ فه رمانى دووه م كه كراوه به به رِێوه به رى ناحيه ى قه ره داغ له به ر نه مانى به ڵگه ى رِه سمى باوكم خانه نشين نه كراو له سه ر ده رامه تى خۆى ئه ژيا .
به بيره وه رى من باوكم له م ناحيانه دا به رِێوه به ر بووه ( مه رگه ,سورداش, سه رچنار,قه ره داغ , پـێنجوين) . له حوكمدارى شێخى نه مردا شێخ حه مه غه ريب هه م خاڵۆزاو هه م زاوا و هه م تا دواساتى ژيانى له گه ڵيدا يه ك دڵ و يه ك بوون كرا به وه زيرى ناوخۆ و به ته واوى بووه پـشتيوانى شێخى نه مرله كاتي گه رِانه وه يدا . له لايه ن حاكمى پـێشوى سلێمانى ميجر گوڵد سميت وه له به غداوه ئه م ته له گرافه بۆ شێخ عه بدولكه ريم نوسراوه . بۆ جه نابى شێخ عه بدولكه ريم له كفرى , رۆژى چوار شه ممه 13/ ئه يلول ئه مڕۆ شێخ مه حمود و شێخ محه مه د غه ريب ئه گه نه به غداد .
ئه ولين فرسه ت بۆ كفرى حه ره كات ئه كه ن به ڵام بۆ به عزێ ئيش له پـێش بزوتندا لازمه مه ندوبى سامى مشاوه ره ى له گه ڵ بكات . هه تا خه به رى ترتان بۆ ئه نێرم انتزارتان له كفرى پـێويسته .
هه ر وه ختێك شێخ مه حمود بۆ كفرى حه ره كه ت ئه كات خه به رتان بۆ ئه نێرم . – ل (100) ( چيم دي به رگي يه كه م ) پـشت به خوا فه رمانى حكومدارى رۆژى 19/ صفر/1341 10/تشرين يه كه م /1922 له پـايته ختى كوردستان شارى سلێمانى .

منبع: مالپه ری قادر زاده

[behnam5555]

پیره مێرد ‌

پیره‌ مێرد پیره‌مێرد ناوی تۆفیق كوڕی مه‌‌حمود ئاغا، كوڕی هه‌مزاغای مه‌سره‌فه -”هه‌مزاغای مه‌سره‌ف”یش پیاوێكی ناسراوی كاتی خۆی بووه و له سه‌رده‌می فه‌رمانڕاویی پادشای باباندا، ته‌نانه‌ كاروباری سه‌ره‌ك شالیاری و شالیاری پاره‌یی بینیوه بۆیان پیان ووتوه‌ “مه‌سره‌ف” – له ساڵی 1876دا له شاری سلێمانی له گه‌ڕه‌كی “گۆیژه” له‌دایكبووه.

ئه‌و ساته‌ی پیره‌مێرد ته‌مه‌نی ده‌گاته شه‌ش ‌حه‌وت ساڵی، نێرراوه‌ته حوجره‌ی مه‌لا حسینه گۆجه له شاری سلێمانی، ماوه‌یه‌ك له‌وێ وانه‌ی ئه‌خوێنێت، وا باس ده‌كرێت، که له‌وێ له‌سه‌ر هۆنراوه‌یه‌کی خواجا حافز له‌گه‌ڵ مامۆستاكه‌یدا تێكچووه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی مامی له‌وێوه ئه‌یگوێزێته‌وه بۆ مزگه‌وتی مه‌لا سه‌عیدی زڵزله‌یی، که ئه‌یباته ئه‌وێ حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی پێی ده‌ڵێت: “تۆفیق ئومێد ئه‌كه‌م ده‌مونه‌فه‌سی ئه‌م زاته پاكه بتكا به شاعیرێكی وه‌كو من!” – به‌و په‌یڤه‌ش ده‌رئه‌كه‌وێت، كه حه‌سه‌ن ئه‌فه‌ندی مامیشی هه‌ر شاعیر بووه.

پاش ماوه‌یه‌ك پیره‌مێرد ئه‌بێ به فه‌قێ له مزگه‌وتی هه‌مزاغای باپیری كه شوێنه‌كه‌ی نزیكی باخێك بووه پێیان ووتوه “باخی پووره‌به‌گی”، كه له گه‌ڕه‌كی گۆیژه‌یه‌و چاپخانه‌كه‌ی پیره‌مێرد نزیك ئه‌و مزگه‌وته‌یه، له‌وێ له‌و مزگه‌وته لای مه‌لا مه‌حمود ناوێك ده‌ستده‌كات به خوێندن و فێربوونی عه‌ره‌بی و وانه‌ی ئایینی.

پیره‌مێرد هه‌روه‌كو شێوازی حاجی قادری كۆیی و نالی و مه‌حوی و مه‌وله‌وی و زێوه‌ر، مزگه‌وتا و مزگه‌وت ‌و شاربه‌شار گه‌ڕاوه ‌و له‌ هه‌ر شوێنك ماوه‌یه‌ك ماوه‌ته‌وه.

پاش ئه‌وه‌ی زۆربه‌ی مزگه‌وته‌كانی شاری سلێمانی گه‌ڕاوه ئه‌وسا ڕووی كردۆته مزگه‌وته‌كانی شاری بانه‌ له كوردستانی ڕۆژهه‌ڵات.

كه له‌ بانه‌وه گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ شاری سلێمانی، له ساڵی 1882دا كراوه به نووسه‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ڕه‌گه‌زنامه له سلێمانی و له ساڵی 1886دا كراوه به سه‌رنووسه‌ری دادگای شارباژێڕ و له ساڵی 1895دا كراوه به یاریده‌ده‌ری داواكاری گشتی له شاری كه‌ربه‌لا له خواروی ئێراق، به‌ڵام ئه‌و كاره‌ی دوایی به‌دڵنه‌بووه و وازی له فه‌رمانی میری هێناوه.

له ساڵی 1898دا له‌گه‌ڵ شێخ سه‌عید حه‌فیدا (باوكی شێخ مه‌حمودی قاره‌مان) چووه بۆ توركیا، بۆ ساڵی دوایی شێخ سه‌عید و تۆفیق پێكه‌وه چوون بۆ مه‌كه بۆ ئه‌وه‌ی فه‌رمانی حه‌ج به‌جێبهێنن، له گه‌ڕانه‌وه‌یاندا بۆ توركیا سه‌ید ئه‌حمه‌دی خانه‌قا و وه‌فایی شاعیریشیان له‌گه‌‌ڵ ئه‌بێ، وه‌فایی له‌ڕێگا كۆچی دواییكردووه، به‌م‌پێ‌یه تۆفیق بوه به‌ حاجی تۆفیق.

‌حاجی تۆفیق له نووسینی فارسیدا ده‌ستێكی زۆر باڵای هه‌بووه وه‌كو ئه‌ڵێن له‌و كاته‌دا مه‌گه‌ر ته‌نها (سلێمان به‌گ)ی باوكی مامۆستا گۆران، ئه‌وه‌ی به نووسه‌ری فارسی به‌ناوبانگ بووه، له ئاستی پیره‌مێرد له‌ فارسیدا شاره‌زایی بوبێت.

له ساڵی 1899دا فه‌رمانی شاهانه‌ی بۆ ده‌رئه‌چێت و ئه‌كرێت به ئه‌ندامی كۆنگره‌ی باڵا له ئه‌سته‌مبوڵ و پله‌ی به‌گیه‌تی پێده‌به‌خشرێت، له‌و ماوه‌یه‌دا به هۆی “عزه‌ت پاشا”وه پیرمێرد ئه‌چێته قوتابخانه‌ی یاسا و بڕوانامه‌ی یاساناسی له‌وێ وه‌رئه‌گرێت.

كه له‌ ساڵی 1908دا بانگهێشتی مه‌رجی ئه‌كرێت و كۆنگره‌ی باڵا تێكئه‌چێت، ئیتر حاجی تۆفیق له ئه‌سته‌مبوڵ ده‌ست ئه‌كات به كاری پارێزه‌ری و به نووسین و به‌ده‌رهێنانی ڕۆژنامه و گۆڤاره‌وه خه‌ریك ده‌بێت.

له‌سه‌ره‌تادا مافی ده‌رهێنانی “ڕه‌سملی كتاب”ی وه‌رگرتووه، له ساڵی 1907دا له‌پێش ئاگاداری مه‌رجی كۆمه‌ڵیه له‌و كوردانه پێكهاتبوو كه له توركیا له ئه‌سته‌مبوڵ ئه‌ژیان به سه‌رۆكایه‌تی “شێخ عه‌بدولقادری شێخ عبیدڵڵا”، ئه‌و شێخ عه‌بدولقادره‌ی كه له‌دواییدا توركه كه‌مالیه‌كان كردیان به‌سێداره‌دا و پیرمێرد به‌و بۆنه‌یه‌وه گه‌لێ هه‌ڵبه‌ستی به‌رزی مێژوویی بۆ وتوه. حاجی تۆفیقیش یه‌كێكبووه له ئه‌ندامانی ئه‌و كۆمه‌ڵه.

ڕۆژنامه‌ی “كورد”، ئه‌وه‌ی زمانی ئه‌و كۆمه‌ڵه‌ ‌بووه، حاجی تۆفیق بردویه‌تی به‌ڕێوه، جگه‌ له‌وه‌ش بۆ گه‌لێ ڕۆژنامه‌ و گۆڤاری تر به فارسی و به‌ توركی گه‌لێ هه‌ڵبه‌ست و په‌خشانی ناردوه. ئه‌و هه‌ڵبه‌ست و په‌خشانانه‌ی به‌ناوی “سلیمانیه‌لی تۆفیق” یاخود به‌ناوی “س.‌ت”وه بڵاوكردۆته‌وه.

له ساڵی 1909دا كراوه به سه‌رۆكی شارۆچكه‌ی “جوله‌مێرگ” و له ساڵی 1918دا بووه به لیپرسراوی “ئه‌ماسیه‌”. له‌و كاته‌دا خانه‌واده‌كانی له سلێمانیه‌وه ده‌ست ئه‌كه‌‌ن به نامه‌نووسین بۆی به‌تایبه‌تی مسته‌فا سائیبی خوشكه‌زای گه‌لێ نامه‌ی بۆناردوه وه‌ داوای گه‌ڕانه‌وه‌یان لێكردوه بگه‌ڕێته‌وه بۆ كوردستان.

حاجی تۆفیق كه زۆربه‌ی ته‌مه‌نی گه‌نجێتی و هه‌رزه‌كاری له توركیادا ڕابواردبوو و له‌وێ ژنێكی هێنابوو دوو مناڵی لێ‌ هه‌بوو، پاش ئه‌م ماوه دووروو درێژه ئاگری جگه‌ری دایكی نیشتمان هه‌ڵیگرت، سۆزی خۆشه‌ویستی كوردستان و به‌سه‌رهاته‌كانی خستیه‌ جموجۆڵ و سه‌ر سه‌ودای گه‌ڕانه‌وه.

پیره‌مێرد ئاگری جگه‌ری دایكی نیشتمان ئارامی لێئه‌بڕێت، ئه‌سته‌مبوڵ به‌جێده‌هێڵێت وه ژنه‌كه‌ی و دوو كوڕه‌كه‌ی له توركیا به‌جێ ئه‌هێڵێت و خۆی ئه‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كوردستان.

حاجی تۆفیق چه‌ند ساڵێك له شاری سلێمانیدا ئه‌مێنێته‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی توخنی كاری میری بكه‌وێت، له ساڵی 1926دا له مانگی كانوونی یه‌كه‌مدا شاره‌وانی سلێمانی ڕۆژنامه‌ی “ژیان” ده‌رئه‌هێنێت به‌ سه‌رۆكایه‌تی “حسێن كازم” و پیره‌مێردیش ئه‌كرێت به‌سه‌رپه‌رشتی ڕۆژنامه‌كه.

له ساڵی 1932دا “حسێن كازم” كۆچی دوایی ئه‌كات ئیتر پیره‌مێرد ئه‌كرێت به‌ سه‌رۆكی به‌ڕێوبه‌رایه‌تی ئه‌و ڕۆژنامه‌یه، له ساڵی 1934دا چاپخانه‌كه‌ی شاره‌وانی به‌كرێ ئه‌گرێت و مافی ڕۆژنامه‌ی “ژیان” ئه‌گۆڕێته سه‌رخۆی.

له ساڵی 1937دا له‌گه‌ڵ كاربه‌ده‌ستانی شاری سلێمانیدا تێكئه‌چێت و چاپخانه‌كه‌ی شاره‌وانی لێئه‌سه‌ندنه‌وه به‌ڵام پیرمێرد هه‌ر كۆڵنادات ئه‌چێت خانووه‌كه‌ی ئه‌خاته ڕه‌هنی به‌ڕیوبه‌رایه‌تی “هه‌تیوان”ه‌وه مافی ڕۆژنامه‌یه‌كی نوێ بۆ خۆی وه‌رئه‌گرێت وه به ناوی ڕۆژنامه‌ی “ژین”ه‌وه ده‌ری ئه‌هێنێت و چاپخانه‌ی ژینی دامه‌زراند.

پیره‌مێرد تا دواهه‌ناسه‌ی ژیانی به ڕۆژنامه‌ی چێتیه‌وه خه‌ریك بووه، تا له 19ی حوزه‌یرانی ساڵی 1950دا له شاری سلێمانی كۆچی‌ دواییكردوه‌ و له‌سه‌ر خواستی خۆی له‌گردی مامه‌یاره، ئه‌وه‌ی جاران مه‌ڵبه‌ندی ئاهه‌نگ گێڕانی جه‌ژنی نه‌ورۆزی بوو، به‌رامبه‌ر به ئه‌رخه‌وانه‌كانی گردی سه‌یوان بووه و له‌وێدا نێژراوه‌ و بووه به‌هاوده‌می مامه‌یاره.

یه‌كێك له‌و هۆنراوانه‌یی پیرمێرد، ئه‌وه‌ی هه‌موو ساڵێك له‌گه‌ڵ ئاوازێكی به‌سۆز ڕه‌شایی و سه‌رماوسۆڵه‌ی زستانمان بۆ لاده‌بات و مزگێنی به‌هار و ساڵێكی نوێمان پێده‌به‌خشێت شیعری “نه‌ورۆز”ه.

نه‌ورۆز

ئه‌م ڕۆژی ساڵی تازه‌یه نه‌ورۆز هاته‌وه
جه‌ژنێكی كۆنی كورده به خۆشی و به‌ هاته‌وه
چه‌ند ساڵ گوڵی هیوای ئێمه پێ‌په‌ست بوو تاكو پار
هه‌ر خوێنی لاوه‌كان بوو گوڵی ئاڵی نه‌وبه‌هار
ئه‌و ڕه‌نگه‌ سووره‌بوو كه له‌ ئاسۆی بڵندی كورد
مژده‌ی به‌یانی بۆ گه‌لی دوورو نزیك‌ئه‌برد
نه‌ورۆز بوو ئاگرێكی وه‌های خسته جه‌رگه‌وه
لاوان به عشق ئه‌چوون به به‌ره‌وپیری مه‌رگه‌وه
ئه‌وا ڕۆژهه‌ڵات، له به‌نده‌نی به‌رزی وڵاته‌وه
خوێنی شه‌هیده ڕه‌نگی شه‌فه‌‌ق شه‌و‌ق ئه‌داته‌وه
تا ئێسته ڕووی نه‌داوه له تاریخی میلله‌تا
قه‌ڵغانی گولـله سنگی کچان‌بێ له هه‌ڵمه‌تا
پێ‌ی ناوێ بۆ شه‌هیدی وه‌ته‌ن شیوه‌ن‌و گرین
نامرن ئه‌وانه وا له‌دڵی میلله‌تا ئه‌ژین

منبع: مالپه ری قادر زاده

[behnam5555]

عه‌لی‌ گه‌لاوێژ

دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ ساڵی‌ 1922 له‌ ناوچه‌ی بۆكان له‌ رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان له‌ دایك بووه‌. ئه‌م پیاوه‌ ناوداره‌ له‌ باوكه‌وه‌ به‌ هۆزی‌ فه‌یزوڵڵابه‌گی‌ موكری‌ و و له‌ دایكه‌وه‌ ده‌چێته‌وه‌ سه‌ر بنه‌ماڵه‌ی‌ ئه‌رده‌ڵان. باوكی‌ دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ، برایم سه‌لاح فه‌رمانده‌ی‌ سوپالی‌ كۆماری‌ كوردستان بووه‌. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ به‌هۆی‌ ئه‌وه‌ی‌ كه‌ باوكی‌ له‌ ته‌ورێز ئه‌فسه‌ر بووه‌ هه‌ر له‌ منداڵییه‌وه‌ له‌ ته‌ورێز ده‌رسی‌ خوێندووه‌ و له‌ قوتابخانه‌ی‌ ناوه‌ندی‌ فێرده‌وسی‌ ئه‌و شاره‌ له‌ ساڵی‌ 1940 دیپلۆمی‌ ناوه‌ندی‌ وه‌رگرتووه‌. پاش ساڵی‌ 1941 كه‌ ده‌وڵه‌ته‌ سه‌ركه‌وتووه‌كانی‌ شه‌ڕی‌ دووه‌می‌ جیهانی‌ ئێرانیان داگیر كرد باوكی‌ عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ سوپای‌ ئێران دێته‌ ده‌ره‌وه‌ و ده‌چێته‌ ناو سوپای‌ كۆماری‌ كوردستانه‌وه‌.

هه‌ر له‌ به‌ر ئه‌مه‌ به‌ ماڵه‌وه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ كوردستان. له‌ كاتێكدا كه‌ كۆمار داده‌مه‌زرێ‌ ده‌وڵه‌تی‌ كۆماری‌ كوردستان له‌ مهاباد نزیكه‌ی‌ 60 كه‌س له‌ لاوه‌ كورده‌كان ده‌نێرێ‌ بۆ شاری‌ باكۆ له‌ كۆماری‌ ئازه‌ربایجان بۆ ده‌رس خوێندن كه‌ یه‌كێك له‌و خوێندكارانه‌ عه‌لی‌ گه‌لاوێژ بووه‌. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ به‌ر له‌ رۆیشتنی‌ بۆ ده‌رس خوێندن له‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ وڵات رۆمانێكی‌ نووسیبوو كه‌ هه‌رگیز چاپ نه‌كرا و ئێستاش ده‌ستنووسه‌كه‌ی‌ نه‌ماوه‌، به‌ڵام ئه‌و رۆمانه‌ هه‌ر به‌سه‌رهاتی‌ داهاتووی‌ خۆی‌ بوو. ناوی‌ رۆمانه‌كه‌ش ((بارام و گوڵنار بوو)) .

كاتی‌ گه‌یشتن به‌ كۆماری‌ ئازه‌ربایجان (باكۆ) به‌ ده‌ستووری‌ كۆماری‌ كوردستان عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ زانكۆی‌ ئه‌فسه‌ری‌ ناونووسی‌ ده‌كا تا پاش ده‌رس ته‌واو كردن وه‌ك ئه‌فسه‌رێكی‌ پسپۆڕ و له‌ سوپای‌ كوردستان دا خزمه‌ت بكا. به‌ڵام كاتێ‌ كه‌ زل هێزه‌كان له‌ تاران فه‌رمانی‌ رووخاندنی‌ كۆماری‌ كوردستان ده‌ده‌ن و پێشه‌وا و هه‌ڤاڵانی‌ له‌ دار ده‌ده‌ن عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ زانكۆی‌ ئه‌فسه‌ری‌ دێته‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌ زانكۆی‌ ئابووریی‌ رامیاری‌ ناونووسی‌ ده‌كا و دوای‌ چه‌ند ساڵ‌ ده‌ره‌جه‌ی‌ دكتۆرای‌ ئابووریی‌ سیاسی‌ وه‌رگرت.

ناو دكتۆرانامه‌كه‌ی‌ كه‌ به‌ زمانه‌كانی‌ رووسی‌ و توركی‌ چاپ كرا ئه‌وه‌ بوو: په‌یوه‌ندی‌ ئابووری‌ كشتوكاڵی‌ له‌ كوردستانی‌ ئه‌مڕۆی‌ ئێران. عه‌لی‌ گه‌لاوێژ پاش به‌ینێك ده‌بێته‌ مامۆستای‌ زانكۆی‌ باكۆ. و هور له‌ بواری‌ پسپۆری‌ خۆیدا وانه‌ ده‌ڵێته‌وه‌ و دوایی‌ ده‌بێته‌ ئه‌ندامی‌ ئاكادیمی‌ زانسته‌كانی‌ ئازه‌ربایجان.

له‌ ساڵی‌ 1946 كه‌ ده‌گاته‌ باكۆ و دوای‌ ماوه‌یه‌ك گه‌وره‌ هێزان كۆماری‌ كوردستان ده‌ڕوخێنن عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌گه‌ڵ‌ دكتۆر ره‌حیم قازی‌ (برای‌ نه‌مر محه‌ممه‌د حوسێن سه‌یفی‌ قازی‌) رۆژنامه‌ی‌ كوردستان ئۆرگانی‌ ناوه‌ندی‌ حیزبی‌ دیموكراتی‌ كوردستانی‌ ئێران له‌ باكۆ ده‌رده‌كه‌ن و بێژه‌ری‌ رادیۆ حیزبیش ده‌بێت. دواتر ده‌چێته‌ نێو حیزبی‌ تووده‌ی‌ ئێرانه‌وه‌ و ده‌ینێرن بۆ وڵاتی‌ بولغارستان و له‌وێ‌ ده‌بێته‌ بێژه‌ری‌ رادیۆ په‌یكی‌ ئێران به‌ زمانه‌كانی‌ كوردی‌ فارسی‌ و توركی‌.

پاش شۆڕشی‌ گه‌لانی‌ ئێران له‌ ساڵی‌ 1978 دێته‌وه‌ بۆ تاران و له‌گه‌ڵ‌ ‌ هاوڕێیانی‌ له‌ حیزبی‌ تووده‌ی‌ ئێران دا ده‌ست ده‌كه‌نه‌وه‌ به‌ تێكۆشانی‌ سیاسی‌. دكتۆر عه‌لی‌ گه‌لاوێژ له‌ حیزبی‌ تووده‌دا ئه‌ندامی‌ كۆمیته‌ی‌ ناوه‌ندی‌ و به‌رپرسی‌ هه‌رێمی‌ كوردستان بووه‌.

[behnam5555]

ژیانی سمایل خانی شكاك

ئه‌م تێكۆشه‌ره‌ گه‌وره‌یه‌ی‌ كورد كه‌ له‌ مێژوودا به‌ (سمكۆ) ناسراوه‌ ناوی‌ ئیسماعیلی‌ كوڕی‌ محه‌مه‌د پاشای‌ كوڕی‌ عه‌لی‌ خانی‌ كوڕی‌ ئیسماعیل ئاغای‌ شكاكه‌ و بنه‌ماڵه‌كه‌یان له‌دێر زه‌مانه‌وه‌ گه‌وره‌و ده‌سه‌ڵاتداری‌ خێڵی‌ شكاك بوون.
سمكۆ ساڵی‌ 1875 له‌دایك بووه‌ و پاش مردنی‌ باوكی‌ و جه‌عفه‌ر ئاغای‌ برای‌،سه‌ركردایه‌تی‌ خێڵه‌كه‌ی‌ خۆی‌ گرتۆته‌ ده‌ست و له‌دوای‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانییه‌وه‌ هاتۆته‌ كۆڕی‌ خه‌بات و كوردایه‌تییه‌وه‌.

هه‌رچه‌نده‌ له‌ساڵانی‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌می‌ جیهانیدا سمكۆ له‌هیچ چالاكییه‌كی‌ سیاسی به‌شداری‌ نه‌كرد بوو، به‌ڵام هێزه‌كانی‌ روسیا گرتیان و دووریان خسته‌وه‌ بۆ شاری‌ (تفلیس) و دواتر ئازادیان كردبه‌و مه‌رجه‌ی‌ له‌شاری‌ (خۆی‌) دابنیشێ‌ و هیچ هه‌ڵوێستێك دژی‌ رووسه‌كان نه‌نوێنێت. كه‌ جه‌نگی‌ یه‌كه‌م كۆتایی‌ هات سمایل خانی‌ شكاك وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كی‌ سیاسی‌ ناوی‌ ده‌ركرد و له‌پێناو دامه‌زراندنی‌ ئیداره‌یه‌كی‌ كوردیدا ساڵی‌ 1919 شۆڕشی‌ به‌رپاكرد و گه‌لێ‌ ناوچه‌ی‌ گرنگی‌خسته‌ ژێركۆنتڕۆڵی‌ خۆیه‌وه‌، ساڵی‌ 1921 له‌ئه‌نجامی‌ له‌شكركێشییه‌كی‌ گه‌وره‌ی‌ هێزه‌كانی‌ حكومه‌تی‌ ئێراندا سمكۆ ناچار بوو پاشه‌كشێ‌ بكات و په‌نا به‌رێته‌ به‌ر توركیا.

ساڵی‌ 1924به‌بڕیارێكی‌ لێبوردن گه‌ڕایه‌وه‌ ئێران و ساڵی‌ 1926 جارێكی‌تر شۆڕشی‌ به‌رپاكرده‌وه‌. به‌ڵام ئه‌مجاره‌شیان شۆڕشه‌كه‌ی‌ تێك شكاو ماوه‌یه‌ك له‌توركیادا به‌ده‌ست به‌سه‌ری‌ مایه‌وه‌. پاش ئازاد كردنی‌ گه‌ڕایه‌وه‌ ئێران و ساڵی‌ 1930 به‌پیلانێكی‌ كاربه‌ده‌ستانی‌ ئه‌وسای‌ ئێران له‌شاری‌ شنۆ شه‌هید كرا، به‌مه‌ش شۆڕشه‌كه‌ی‌ شكاك كۆتایی‌ هات كه‌ یانزه‌ ساڵ درێژه‌ی‌ كێشا

[behnam5555]

مصطفی بارزانی نه‌مر

موسته‌فا بارزانی یه‌کێک بوو له‌ سه‌رکرده‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ هه‌ره‌ ناسراوه‌کانی کوردو ، سه‌رۆکی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو ، کاتێ کۆچی دوایی کرد له‌ 1/3/1979 له‌ نه‌خۆشخانه‌ی جۆرج تاون له واشنتۆن دی سی . ملیۆنه‌ها کوردو غه‌یره‌ کورد به‌ گریان و ڕۆڕۆ خوداحافیزییان له‌ ته‌رمی پیرۆزی کرد ، یادگارییه‌کانی له‌ دڵی هه‌موو کوردێک ده‌مێنێته‌وه‌ ئه‌وانه‌ی که‌ پشتگیریی له‌و ئامانجانه‌ ده‌که‌ن که‌ بارزانی نه‌مر به‌ درێژی ژیانی خۆی بۆی تێده‌کۆشین .

بارزانی هه‌تا هه‌تایه‌ وه‌ک که‌سایه‌تییه‌کی به‌رز و ناودار له‌ مێژووی کورددا ده‌مێنێته‌وه ، ئه‌و هه‌ر وه‌ک سه‌رچاوه‌ی ئیلهام و نموونه‌ی که‌ڵه‌ پیاوێک ده‌مێنێته‌وه‌ بۆ گه‌نجی ئه‌مڕۆی کورد که‌ پشت قایمن به‌ گیان و کۆڵنه‌دان و نه‌رمی ئه‌و ئه‌فسانه‌یه‌ که‌ هیچ کاتێک له‌ په‌یوه‌ست بوونی خۆی به‌ تێکۆشانی کورد بۆ وه‌ده‌ست هێنانی ئاشتی و ئازادی و دیموکراتی درێغی نه‌کردووه‌و نه‌هه‌ژاوه‌ .

· له‌ ڕێکه‌وتی 14/03/1903 له‌ گوندی بارزان هاتۆته‌ دنیاوه‌.
· له‌ ساڵی 1906 له‌ ته‌مه‌نی سێ ساڵیدا ، له‌ به‌ندیخانه‌ی موصڵ له‌گه‌ڵ دایکیدا زیندانی کراوه‌ .
· له‌ نێوان ساڵی 1917-1919 شێخ ئه‌حمه‌د بارزانیی برا گه‌وره‌ی له‌گه‌ڵ شێخ عبدالرحمن شه‌رناخی دا ، بۆ کاروباری شؤڕش ده‌ینێرێته‌ کوردستانی تورکیا و ، له‌وێ له‌ ( موش ) چاوی به‌ شێخ عبدالقاهری نه‌هری و شێخ سه‌عیدی پیران ده‌که‌وێ .

· له‌ ساڵی 1919 به‌فه‌رمانی شێخ ئه‌حمه‌د به‌ سه‌رۆکایه‌تی هێزێکه‌وه‌ ده‌چێته‌ هاواری شؤڕشی شێخ مه‌حموودی نه‌مر ، به‌شێک له‌ هێزه‌که‌ له‌ دۆڵی ( بیاو ) وه‌ به‌شه‌که‌ی دیکه‌ی له‌ ناوچه‌ی ( باڵه‌که‌ ) وه‌ ده‌ڕۆن . له‌ڕێگا تووشی شه‌ڕ و شۆڕی عه‌شیره‌ته‌ دۆسته‌کانی ئینگلیز ده‌بێ و چه‌ندین شه‌هید ده‌ده‌ن ، تا به‌رایی هێزه‌کانی ده‌گاته‌ ناوچه‌ی سلێمانی ، شۆڕش کۆتایی دێت و شێخ مه‌حموود خۆیشی به‌ دیل ده‌گیرێت .

· له‌ نێوان ساڵی 1920-1921 دا له‌گه‌ڵ هێزێکدا ده‌چێته‌ هاواری ( ئه‌ندارێک ) پاشای ئه‌رمه‌نیه‌کان له‌ تورکیا و پاشاو چه‌ندین ئه‌رمه‌نیش له‌ کوشتاره‌که‌ی ئه‌رمه‌نیه‌کانی تورکیا ڕزگار ده‌که‌ن و ئه‌ندارێک پاشاو خێزانه‌که‌شی ده‌گه‌یه‌ننه‌ سوریاو خۆشیان تا ده‌گه‌نه‌وه‌ زاخۆ ( 14 ) شه‌هید ده‌ده‌ن .
· 09/12/1931 له‌ ڕاپه‌ڕینی یه‌که‌می بارزان دا ، له‌ شه‌ڕی ( به‌رقی به‌گ ) دا ، به‌ هه‌شتا بارزانیه‌وه‌ سوپای ده‌وڵه‌تی شکاند و زیانی ( 126 ) کوژراوی به‌ دوژمن گه‌یاند به‌رامبه‌ر به‌ پێنج شه‌هید .

· 22/06/1933 دا که‌ حکومه‌تی تورکیا شێخ ئه‌حمه‌د بارزانی ده‌‌گیرێ و ته‌سلیم به‌ حکومه‌تی عێراقی ده‌کاته‌وه‌ ، مسته‌فا بارزانی نه‌مر به‌خۆی و خێزانه‌ بارزانییه‌کانه‌وه‌ ، به‌ یارمه‌تی برا کورده‌کانی تورکیا خۆی ده‌رباز ده‌کاو ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ناوچه‌ی بارزان ، حکومه‌تی عێراقیش ناچار ده‌کا له‌ کۆتایی ئابی 1933 دا شێخ ئه‌حمه‌دی بارزانی یش ئازاد بکات و بیگێڕێته‌وه‌ بارزان .
· له‌ ناوه‌ڕاستی ساڵی 1936 دا ، که‌ بۆ ووتوێژ ده‌چێته‌ موصڵ له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێ و له‌لای موته‌سه‌ریفی ئه‌وسای موصڵ ده‌مان خوارد ده‌کرێ ، به‌ موعجیزه‌ له‌ مه‌رگ ڕزگاری ده‌بێ پاش دوو هه‌فته‌ی بێهۆشی ، هه‌ر له‌ کۆتایی ئه‌و ساڵه‌دا خۆی و شێخ ه‌حمه‌دی برا گه‌وره‌ی و هه‌موو خێزانه‌ بارزانیه‌کان ده‌گوێزرێنه‌وه‌ بۆ به‌غدا و شاره‌کانی دیکه‌و له‌وێ ده‌ست به‌سه‌ر ده‌کرێن .

· 12/07/1943 بارزانی نه‌مر پاش چه‌ندی ساڵ ده‌ربه‌ده‌ری و ده‌ست به‌سه‌ری ، به‌ یارمه‌تی حیزبی هیوا و چه‌ند که‌سانێکی نیشتمان په‌روه‌ر له‌ سلێمانی ده‌رباز ده‌بێ و ده‌گاته‌ ( شنۆ ) ی کوردستانی ئێران . هه‌ردوو حکومه‌تی عێراق و ئێران ، هه‌ریه‌که‌یان ( 50.000 ) هه‌زار دینار پاداشت بۆ سه‌ری بارزانی نه‌مر ته‌رخان ده‌که‌ن ، به‌ڵام بارزانی له‌ 28/07/1943 ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ ناوچه‌ی بارزان و له‌ ماوه‌ی دوو مانگ دا پتر له‌ دوو هه‌زار پێشمه‌رگه‌ی لێ کۆده‌بێته‌وه‌ و شۆڕشی 1943-1945 بارزان ده‌ستی پێکرد.
· 02/10/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( شانه‌ده‌ر ) .
· 12/10/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( خێرۆزۆک ) .
· 06/11/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( گۆڕه‌توو ) .
· 10/11/1943 شه‌ڕی به‌ناوبانگی (مه‌زنه‌ ) .
· 29/11/1943 ده‌ستپێکردنی ووتووێژ له‌گه‌ڵ حکومه‌ت .
· 15/01/ 1945 لیژنه‌ی ( ئازادی ) پێکدێنی .
· 25/08/1945 شه‌ڕ ده‌ست پێ ده‌کاته‌وه‌ .
· 05/09/1945 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( مه‌یدان مۆریک ) له‌م شه‌ڕه‌دا به‌رامبه‌ر به‌ پێنج شه‌هید ، ده‌وڵه‌ت ( 80 ) دیل و (480) کوژراو به‌جێ ده‌هێڵێت .
· ‌ 11/10/1945 کشانه‌وه‌ بۆ کوردستانی ئێران .
· ‌ 29/04/1946 شه‌ڕی به‌ناوبانگی ( قاراوا ) له‌ ناوچه‌ی سه‌قز و به‌رگری کردن له‌ کۆماری کوردستان ، له‌م شه‌ڕه‌دا (80) سه‌رباز و ئه‌فسه‌ری سوپای ئێرانی کوژران و (120) یشیان لێ به‌دیل گیرا به‌بێ ئه‌وه‌ی هێزه‌کانی بارزانی هیچ زیانێکیان لێ بکه‌وێت .

· ‌ 15/05/1946 شه‌ڕی گه‌وره‌ی ( مل قه‌ره‌نی ) یا ( مامه‌ شاه ) .
· ‌ 16/08/1946 پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراقی دامه‌زراند .
· هه‌فته‌ی یه‌که‌می 03/1947 شه‌ڕی ( نه‌لۆس ) .
· 13/03/1947 شه‌ڕی به‌ره‌ی ( شنۆ و نه‌غه‌ده‌ ) .
· 24/03/1947 شه‌ڕی ( قارنه‌ ) له‌ ناوچه‌ی خانه‌.
· 25/03/1947 شه‌ڕی _ هه‌ڤرس- هه‌له‌ج ) ناوچه‌ی مه‌رگه‌وه‌ڕ .
· 03/04/1947 شه‌ڕی نێرگێ ( به‌ری زه‌ر ) . بارزانی نه‌مر خۆی به‌ سووکی بریندار بوو .
· 19/04/1947 دێته‌وه‌ ناو خاکی عێراق .
· ‌ 25/05/1947 ده‌گاته‌ گوندی ( با ) له‌ کوردستانی تورکیا .
· ‌ 27/05/1947 ده‌گاته‌ گوندی ( جێرمێ ) له‌ کوردستانی ێران .
· ‌ 09-11/06/1947 شه‌ڕی چیای ( سوسز ) و ده‌شتی ( ماکۆ ) ، ئه‌م شه‌ڕه‌ سێ شه‌وو سێ ڕۆژ به‌رده‌وام بوو به‌بێ وه‌ستان سوپای ئێران تۆپ و فڕۆکه‌ و تانکیان تێدا به‌کار هێنا ، سوپای ئێران ده‌مێک پێشتر خۆیان بۆ ئاماده‌ کردبوو ، به‌ڵام بارزانییه‌کان شکاندیانن و جگه‌ له‌ سه‌دان کوژراو ( 271 ) که‌سیشیان به‌دیل گرتن .
· له‌ ڕۆژی 18/06/1947 دا ، بارزانی نه‌مر دوا که‌سی هێزه‌که‌ی بوو له‌ ئاوی ( ئاراس ) په‌ڕیه‌وه‌ چووه‌ نێو خاکی سۆڤێته‌وه‌ .
· 29/09/1947 بارزانی نه‌مر له‌ شاری ( نه‌خچه‌وان ) ی که‌ناری ه‌رمینیاوه‌ گوێزرایه‌وه‌ بۆ شاری ( ماکۆ ) ی پایته‌ختی کۆماری ئازه‌رباینجان .

· 19/01/1948 له‌ کۆنفرانسێکی گشتیدا که‌ هه‌موو کورده‌ ئاواره‌کانی کوردستانی عێراق و ئێران ئاماده‌ی ببون ، سه‌رکردایه‌تی سیاسی هاوبه‌ش بۆ بزوتنه‌وه‌ی کوردایه‌تی هڵبژێردراو بارزانی به‌ سه‌رۆکی ه‌و سه‌رکردایه‌تییه‌ هه‌ڵبژێردرا .
· 29/08/1948 خۆی و هه‌ڤاڵانی له‌ ( باکۆ ) وه‌ ده‌گوێزرێنه‌وه‌ بۆ شاری ( تاشقه‌ندی ) پایته‌ختی کۆماری ئۆزبه‌گستان .
· 13/03/1949 بارزانی نه‌مر له‌ هه‌ڤاڵانی داده‌بڕن و خۆی و ته‌نها دوو هه‌ڤاڵی ده‌به‌ن بۆ شاری ( چه‌مبای ) له‌سه‌ر ده‌ریاچه‌ی ۆرال و له‌وێ ده‌سبه‌سه‌ر ده‌کرێ .
· 01/10/1951 ده‌گه‌ڕێته‌ه‌وه‌ تاشقه‌ند .
· له‌ مانگی ایاری 1953 ( ستالین ) ده‌مرێ و ( خرۆشۆف ) دێته‌ سه‌رکار ، بارزانیی ده‌گوێزرێته‌وه‌ ( مۆسکۆ ) و چه‌ند جارێکیش چاوی به‌ ( خرۆشۆف ) ده‌که‌وێ .
· 06/10/1958 پاش شۆڕشی ته‌مووز و ، پتر له‌ دوانزه‌ ساڵ ده‌ربه‌ده‌ری گه‌یشته‌وه‌ به‌غدا .
· له‌ سه‌ره‌تای 1960 به‌یه‌کجاری گه‌ڕایه‌وه‌ بارزان .
· 11/09/1961 شۆڕشی مه‌زنی ئه‌یلوول ده‌ستی پێ کرد .
· 11/03/1970 دا ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستانی عێراق به‌ده‌ست هێنا .

· 29/09/1971 ناحه‌زانی کورد و کوردستان پیلانێکی مکۆم و نه‌خشه‌ بۆ کێشراوی وردیان بۆ نایه‌وه‌ ، به‌ موعجیزه‌ لێ ی ڕزگار بوو .
· له‌ ئاداری 1974 ده‌ستی دایه‌وه‌ شه‌ڕی به‌رگری .
· له‌ ئاداری 1975 له‌ ئه‌نجامی ڕێکه‌وتنه‌ ناوزڕاوه‌که‌ی جه‌زایر و ئه‌و پیلانه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌ی که‌ دژ به‌ شؤڕشی ئه‌یلوولی مه‌زن کرا ، به‌ خۆی و سه‌دان هه‌زار کوردی عێراقه‌وه‌ چووه‌وه‌ کوردستانی ئێران .
· 01/03/1979 له‌ ووڵاته‌ یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا به‌ نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ کۆچی دوایی کرد .
· 05/03/1979 له‌سه‌ر وه‌سیه‌تی خۆی له‌ کوردستانی ئێران له‌ شاری ( شنۆ ) له‌سه‌ر سنووری کوردستانی عێراق و کوردستانی تورکیا ئه‌سپه‌رده‌ی خاکی پیرۆزی کوردستان کرا .
· 06/10/1993 هێنانه‌وه‌ی ته‌رمی نه‌مران بارزانی نه‌مر و ئیدریسی هه‌میشه‌ زیندوو له‌ ڕێوڕه‌سمێکی شکۆدار بۆ کوردستانی عێراق ، که‌ له‌ پێنجوێنه‌وه‌ تا سلێمانی و هه‌ولێر و ناو په‌رله‌مانی کوردستان و تا به‌خاک سپارنیان له‌ بارزان ، به‌ سه‌دان هه‌زار که‌س له‌ هه‌موو چین و توێژ و که‌رتی کۆمه‌ڵایه‌تی و پیاوانی ئایینی و که‌سایه‌تی کورد تورکمان و ئاشووری و عه‌ره‌ب له‌ پێشوازیدا بوون

[behnam5555]

ماموستا وفایی مهابادی

حاج میرزا عبدالرحیم فرزند ملا غفور فرزند نصرالله از طایفه ملا جامی در شهرستان مهاباد فعلی (سابلاخ) به سال ۱۲۴۴ ه ق متولد ودر همانجا به مکتب رفته و پس از فراگیری مقدمات در مدرسه مسجد سور به ادامه تحصیل پرداخته و از محضر فضلای انجا مدتی استفاده کرده و مجاز شده است و فایی انسانی صوفی مشرب متقی خوشرو خوشخو و متواضع و مردم دوست بوده و اغلب اوقات از خوردن گوشت احتراز کرده و به گل و گلزار و دشت و گوهسار عشق می ورزیده است وی طبعی وقاد داشته و گذشته از زبان کردی السنه فارسی عربی ترکی را نیز می دانسته و بیشتر به زبان کردی شعر می گفته است در مهاباد به مکتب داری امرار معاش و امرار وقت می کرد و ارتزاق وی از این راه بوده است. وفایی در سن بیست سالگی به عزم استانبول از مهاباد بیرون می رود اما پس از رسیدن به نهریه و ملاقات شیخ عبدالله شمزینانی از ادامه سفر منصرف شده همانجا می ماند و به طریقت نقشبندی تمسک می کند و یک سال بعد از انکه شیخ مرشدش از سفر حجاز بر گردد به مهاباد برگشته و متاهل می شود.
وفایی دوبار به حج رفته است در سفر دوم با شیخ سعید برزنجی و پیره میرد و سید احمد خانقاه کرکوکی همراه بوده و در مراجعت در بین راه در سال ۱۳۱۸ ه ق درگذشت.

[behnam5555]

ملا معروف کوکه ای شاعر بزرگ مهابادی

ملا معروف کوکه‌ای

(کوکه یی) (۱۳۲۴-۱۲۵۳ خورشیدی) از شاعران شهر مهاباد ایران است. وی به فارسی و کردی سورانی (مکرانی) می‌سرود.

زندگی
ملا معروف به سال ۱۲۵۳ ه.ش در روستای حاجی خوش مهاباد دیده به جهان گشود. پدرش»ابراهیم«و مادرش»زبیده«از طایفه پربلاو بود. وی به سال ۱۲۷۸ ه.ش در سن بیست و پنج سالگی با دختر ملا رضای روستای سوت و برده‌رش شهرستان بانه که با مادرش خویشاوندی داشته ازدواج می‌کند. اسم همسرشان آمنه بوده‌است. کوکه‌ای شاعر به هنگام ازدواج یعنی سال ۱۲۷۸ ه.ش در روستای قولغه تپه ساکن بوده‌است. مدت زندگی مشترکشان با آمنه خانم سی و هشت سال بوده، یعنی به سال ۱۳۱۶ ه.ش همسرشان فوت می‌نماید. ملا معروف ازآمنه خانم دارای چند اولاد بوده که بزرگ‌ترین آنان موسوم به»ملا علی«به سال ۱۳۰۳ ه.ش در آن هنگام که پدرشان پنجاه ساله بوده‌اند به دست افراد مسلح یکی از خوانین پرنفوذ و پرقدرت منطقه به نام»سرتیپ شریکندی«کشته شده‌است. پدرملا معروف در روستای شاگیلدی فوت می‌کند. موقع فوت پدر ملا معروف نوجوانی دوازده ساله بوده‌است،یعنی سال ۱۲۶۵ ه.ش پس با توجه به ازدواج ایشان در روستای قولغه تپه خانواده آنان از شاگیلدی به روستای قوڵغه تپه مهاجرت کرده‌اند.

ملا معروف به سال ۱۲۶۵ ه.ش در سن دوازده سالگی موقعی که چوپان گله بوده آنها را رها کرده و راهی عراق می‌شود، بعد از شانزده روز پیاده روی به آن دیار می‌رسد، در روز آدینه، فصل بهار به شهر سلیمانیه می‌رسد و در خانقاه محوی این شهر شروع به خواندن می‌کند و دوسال و پنج ماه ماندگار می‌شود. برادران ملا معروف، احمد، محمود، رسول و قادر بوده و خواهری نیز به نام فاطمه داشته‌اند.

وی به شیوه قدیم در خدمت استادان بزرگواری درس خواند، در آن دوره بیشتر تکیه بر کتب مذهبی و قرآنی و صرف و نحو عربی می‌شد. وی بعد ازآموختن این علوم به دنبال ادامه تحصیل خود به روستاهای زیادی سفر کرد،روستاهایی که درآن زمان کانون گرم علم و اندیشه بودند، از آن جمله می‌توان به روستاهای قره کند، قره گویز، زنبیلان، درویشان، و خانقاه اشاره کرد که در آنها استادان وعالمان به شیوه آن روز به طالبین و دانشجویان و پویندگان خود درس می‌دادند. کوکه یی بعد از سپری کردن این دوره‌ها سفری نیز به شهر سلیمانیه کرد وآنچه از علوم و فنون عربی بود آموخت. وی در مسجد شاه درویش مهاباد شروع به تدریس کرد

ملا معروف در فاصله بین سالهای ۱۳۱۳ ه.ش تا ۱۳۱۵ ه.ش دو مرتبه توسط مرکز بقوسیان ارمنی در تبریز موردعمل جراحی چشم قرار می‌گیرند ولی متاسفانه عمل، نتیجه مثبت نمی‌دهد و ایشان از قدرت بینایی محروم می‌گردند. ملا معروف کوکه یی در سال ۱۳۲۴ ه.ش بعد از گذراندن هفتاد و یک سال عمر درگذشت و در محله مسجد سرخ مهاباد و در کرایه نشینی منزل»حاج سید محمد امین شمسی«وفات یافت. پیکر وی در قبرستان تخریب شده ملاجامی مهاباد همجوار مدفن و مرقد شیخ زاده خانم سریل آوا و مرقد شیخ»محمد عارف رشتی«مدفون گردید.

آثار
دیوان اشعار فارسی کوکه‌ای با خط نستعلیق توسط ملا عبدالرحیم افشار نگارش یافته و به چاپ رسیده‌است. غزلیات کوکه‌ای بیشتر به شیوه استادان پیشین»حافظ«و»سعدی«می‌باشد. قصاید پر محتوای وی از نوع قصاید قاآنی و»امیری فیروزکوهی«است.

وی از جمله کسانی بود که نظم فارسی را در منطقه مکریان به اوج رسانید. در آثار او یک نوع عرفان از گونه‌های مولوی و حافظ یافت می‌شود. دیوان کردی کوکه یی دارای اشتباهات املایی فراوانی بوده که این نشانگر کم توجهی ناشران و کسانی می‌باشد که آثار ارزشمند این شاعر را به چاپ رسانیده‌اند. از ملا معروف اشعار پراکنده دیگری نیز در گنجینه‌های ادبی و جنگ‌ها و کشکول‌ها به یادگار مانده که هنوز منتشر نشده‌اند.

اشعارش سرشار ازاشاره به شخصیت‌های تاریخی و حوادث می‌باشد همچنان که سیلاب سال ۱۳۱۵ ه.ش در مهاباد در قالب قصیده‌ای به یادگار نهاده‌است.

از استاد کوکه یی کتابی نیز به خط خویش در مورد نمودار محورها و مختصات جبر و احتمال به یادگار مانده‌است.

منابع
۱- دیوان اشعار کردی ملا معروف کوکه ای- انتشارات سیدیان - مهاباد

• ۲- پارسی گویان کرد- صدیق بوره که یی
• ۳- یادداشت‌های شخصی - نگارندگان (س. خ)
• برگرفته از روزنامه سیروان

منبع :شیخ شلتوت

[behnam5555]

دکتر ابراهیم یونسی نویسنده ومترجم برجسته ایرانی

دکتر «ابراهیم یونسی»، نویسنده و مترجم برجسته‌ی کشورمان در سال ۱۳۰۵ در شهر بانه متولد شد. در جوانی وارد خدمت نظام شد و بعد به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن دکترای اقتصاد گرفت. او از زمره‌ی پرکارترین نویسندگان و مترجمان ایرانی است و تاکنون قریب به صد کتاب ـ اعم از تالیف و ترجمه ـ منتشر کرده است. از آن جمله می‌توان به آثار زیر اشاره کرد: آرزوهای بزرگ (چارلز دیکنز)، جنبه‌های رمان (ادوارد فورستر)، به دور از مردم شوریده (تامس هاردی)، دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده (فیودور داستایفسکی)، سیری در ادبیات غرب (جی.‌بی.‌پریستلی)، اسپارتاکوس (هوارد فاست) و رمان‌های گورستان غریبان، دادا شیرین، کج‌کلاه و کولی، اندوه شب بی‌پایان و.....

ابراهیم یونسی /مترجم
دکتر «ابراهیم یونسی»، نویسنده و مترجم برجسته‌ی کشورمان در سال ۱۳۰۵ در شهر بانه متولد شد. در جوانی وارد خدمت نظام شد و بعد به فرانسه رفت و از دانشگاه سوربن دکترای اقتصاد گرفت. او از زمره‌ی پرکارترین نویسندگان و مترجمان ایرانی است و تاکنون قریب به صد کتاب ـ اعم از تالیف و ترجمه ـ منتشر کرده است. از آن جمله می‌توان به آثار زیر اشاره کرد: آرزوهای بزرگ (چارلز دیکنز)، جنبه‌های رمان (ادوارد فورستر)، به دور از مردم شوریده (تامس هاردی)، دفتر یادداشت‌های روزانه یک نویسنده (فیودور داستایفسکی)، سیری در ادبیات غرب (جی.‌بی.‌پریستلی)، اسپارتاکوس (هوارد فاست) و رمان‌های گورستان غریبان، دادا شیرین، کج‌کلاه و کولی، اندوه شب بی‌پایان ابراهیم یونسی، از نویسندگان و مترجمان ایرانی است. وی ۸۰ کتاب از زبان انگلیسی و یک کتاب از زبان فرانسوی به فارسی ترجمه کرده‌است.[1]
وی نخستین استاندار کردستان ایران، پس از انقلاب ۵۷ و در دولت مهدی بازرگان بود.
ابراهیم یونسی (زاده شهر بانه) که از افسران بازمانده شبکه نظامی حزب توده ایران در سالهای پیش از کودتای ۲۸ مرداد است و پس از کودتا نیز سالها در زندان کودتا ماند، پس از کودتا محکوم به اعدام شده بود و تنها بدلیل آنکه یک پای خود را در ارتش از دست داده بود یک درجه تخفیف گرفت و به حبس ابد محکوم شد.

نوشته‌ها

یازده کتاب:
دلداده‌ها
رویا به رویا
مادرم دوبار گریست
کج‌کلاه و کولی
گورستان غریبان
زمستان بی‌بهار
شکفتن در باغ
دادا شیرین
اندوه شب بی پایان
دعا برای آرمن
هنر داستان نویسی

ترجمه‌ها
۳۹ ترجمه از او:
آرزوهای بزرگ - چارلز دیکنز
ادبیات آفریقا
تاریخ ادبیات یونان - رز هربرت جنینگز
تکیه‌گاه - درایز تودور
قیام شیخ سعید پیران - اولسن رابرت
کردها و کردستان - درک کینان
هنر نمایشنامه نویسی
طوفان - ویلیام شکسپیر
جنبه‌های رمان
اگر بیل استریت زبان داشت
کردها ترکها عربها - سیسل جی ادموندز
یک جفت چشم آبی - توماس هاردی
به دور از مردم شوریده - تامس هاردی
جود گمنام - تامس هاردی
موسیقی و سکوت - رز تره مین
بازگشت بومی - تامس هاردی
گشتی در کردستان ترکیه - شرین لیزر
مردی که خورشید را در دست داشت - جک ریموند جونز
مسله کرد و روابط ایران و ترکیه - السن رابرت
با این رسوایی چه بخشایشی - رندل جاناتان
علامتچی - چارلز دیکنز
داستان دو شهر - چارلز دیکنز
چارلز دیکنز - هاردی باربارا
دفتر یادداشت روزانه یک نویسنده - فئودور میخایلویچ داستایفسکی
کردها - مصطفی نازدار
اسپارتاکوس - فاست هوارد
جامعه‌شناسی مردم کرد (آغا، شیخ و دولت) - مارتین وان براینِسِن
جنبش ملی کرد - کریس کوچرا
زندگانی و عقاید آقای تریسترام شندی - استرن لارنس
دست تکیده - تامس هاردی
تاریخ اجتماعی هنر - هاوز آرنولد
سیری در ادبیات غرب - پریستلی، جان بوینتن
تاریخ ادبیات روسیه - میرسکی سی دی
میراث شوم - گیسینگ جورج
لینمارا، عشق و آرزو - گاسکین کاترین
زن شیشه‌ای
آشیان عقاب - هون کنستانس
تامس هاردی - لویس سی دی
منبع :شیخ شلتوت

[behnam5555]

سه‌یید كامیلی‌ ئیمامی‌

سه‌ید كامیلی‌ سه‌ید عه‌بدولحه‌كیم زه‌نبیلی‌ كه‌به‌ ئاوات ناسراوه‌، ساڵی‌ 1903 له‌ گوندی‌ زه‌نبیلی‌ نزیك بۆكان له‌رۆژهه‌ڵاتی‌ كوردستان له‌ دایك بووه‌و هه‌ر له‌وێ‌ ده‌ستی‌ داوه‌ته‌ خوێندن.



پاشان بۆ ته‌واوكردنی‌ خوێندن‌و كۆكردنه‌وه‌ی‌ زانیاری‌ زیاتر چه‌ند شوێنێكی‌ كوردستان گه‌ڕاوه‌ و ماوه‌یه‌كیش له‌ گوندی‌ باخچه‌ی‌ سه‌ر به‌شاری‌ مه‌هاباد ماوه‌ته‌وه‌و له‌ فێرگه‌ی‌ زانای‌ گه‌وره‌(مه‌لا سه‌یید عه‌بدولكه‌ریمی‌ موده‌ڕیس) خوێندویه‌تی‌.



سه‌یید كامیل هه‌ر له‌منداڵییه‌وه‌ ئاره‌زووی‌ نوسینی‌ هۆنراوه‌ی‌ هه‌بووه‌و شاعیرێكی‌ نیشتمان په‌روه‌ر بووه‌و له‌ڕێی نوسین‌و هۆنراوه‌كانییه‌وه‌ خه‌ڵكی‌ هانداوه‌ دژی‌ رژێمی‌ حه‌مه‌ ره‌زا شا.



سه‌یید كامیل ماوه‌یه‌ك له‌گوندی‌ گه‌ردیگلان نیشته‌جێ‌ بووه‌، به‌ڵام له‌ ساڵی‌ 1946 له‌لایه‌ن پیاوانی‌ ره‌زا شاوه‌ ده‌ستگیركراو ماوه‌ی‌ دوو ساڵی‌ له‌ زینداندا برده‌ سه‌ر دوای‌ ئازادكردنیشی‌ له‌و گونده‌ ده‌ركراوه‌و چۆته‌ گوندی‌ جه‌میان، پاشانیش گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ گونده‌كه‌ی‌ خۆی‌.



سه‌یید كامیل رۆژی‌ 5/6/1989 كۆچی‌ دوایی كردووه‌.

[behnam5555]

عه بدولخالق...نه قیب (سردشتی)

من ناوم عه بدولخالق نه قیب کوری مه رحوومی موحه ممه دسالحی نه قیب(یه کیک له ئه دیبان و خه ت خوشانی به ناو بانگی ولاته که مان)کوری مه ر حوومی حاجی ئه حمه دی نه قیبه له بنه ماله یه کی ئایینی و مام ناوه ندی له سالی 1325ی هه تاوی له شاری سردشت(گه ره کی مزگه و تی جامیعه)له دایکی خوشه ویستم ئامنه ی مه لا قاسمی با نه یی له دایکبووم..... دووکورو سی کچم هه یه و به مووچه ی ته قاعودی(بازنشستگی) ژیانمان تیپه رده که ین.........
به پیویست ده زانم بو ئه وه ی که میک له لایه نی ژیانی هونه ریم بو خوینه رانی به ریز شی که مه وه که چون بوو بو لای شیعروئه ده ب چووم .هیما به مه تله بیک که م که بووبه ها نده ری من بو لای جیهانی شیعر و دنیای ئه ده ب.
له راستی دا من هه ر له سه ر ده می منالیمه وه عاشق و شه یدای موسیقا و گورانی بووم......هه ستم به ده نگخوش خوم کرد بوو وه وه گه لیک جاران له گه ل دوست و هاوه لانم له نیو ره ز و باغ و چیمه نی رازاوه ی ده ورو به ری شاره که مان گورانیم ده گوت.هه ست و ئه وینی موسیقا به شیک له ووجوود و ژیانی منی داگرتبوو........
گورانی ببو شوق و حه سره تی من .به لام داخه که م هه تا گه وره و گه و ره تر ده بووم کوت و به ندی داب و نه ریتی دوا که و توویی به تایبه ت له و سه ر ده مه دا زیاتر له ده ست و پیم ده هالا و ریی پی نه ده دام به ته رزیکی ئاشکرا و به ر چاو گورانی بلیم. تا وای لیهات. هیور هیور ئه م هه ست و خروشه پر له جوشه م بیره حمانه سرکوت کرا و پیم وایه ئه گه ر به پیچه وانه ی ئه م بارودوخه ناله باره هه لیکم بوره خسا با ئیستاله بواری موسیقا و گورانی دا گه لیک سه رکه و توو ده بووم و هیمان خزمه تیکی گرنگ و هه راوم به جهاتی هونه ری موسیقا ده کرد....به کورتی ئه م به هره سه رکوت کراوه یه م که ئیستاش له حه سره تی دا ئاخ هه لده کیشم و دل و ده روونم ده کروژی. له خاکه لیوی سالی 1356ی هه تاوی دا له شوینیکی دیکه وه سه ری هه لدا.........له پر شتیک له ده رونم دا ژیرو روو بوو..... ئه وینی شیعر له ناخم دا کلپه ی ساند و هه ستم کرد که جیگا بو جیهان و زامیکی تر ده کریته وه و برینی کونی موسیقا به شیعر ساریژ ده بیته وه :تومه ز به سه ر چاوه ی ئه فسوونای گشت ئه وینه کان گه یشتووم......
له راستی دا سه ر هه لدانی شیعری من عوقده ی سه ر کوت کراوی موسیقا بوو له گه ل دانانی هه و ه لین شیعرم به ناوی(به هاری سه ر ده شت) کاری بی برانه وه له م بواره داده ستی پی کرد و ئیستاش هه ر به رده وام به م کاره دریژه ده ده م و خه ریکی دانانی شیعر و کاری وه ر گیرانم.
به کورتی ئیستا ته نیا دالده و په نای من شیعره. باوه ربفه ر موون هه ر کاتیک شیعریکی جوان و هه ست بزوینم ده ست ده که وی و ده یخوینمه وه گریان به روکم ده گری و ئه سرین له چاوم دا قه تیس ده مینی شیعر په ناگایه کی له شکان نه هاتووی ئه ووی ئه و تویه که منی له ته ووژمی هیرشی بوردومانگه لی په یتا په یتای ئه م ژانه ژینه زه لیل کوژه به رده وام پاراستووه و له چنگیان رزگاری کردووم.........
شیعر بو من په ناگاو سه نگه ریکه که زه برو زه نگی گشت تاویر و گاشه به رده کانی زه مانی سه رجه م خستوته سه رشان و خوراگرانه له ئاست ئه م دیارده سه خت و دژوارانه دا راوه ستاوه.
ئه گه رشه و دالده و په نای شه که تا نه و ئاسمان په ناگای ئه ستیره کان.......شیعر بو من هه م شه وه و هه م ئاسمان و هه م سه نگه ره.
شیعر بومن ئارمان و ئامانجه ئایدولوژی نیهایی ئینسانه و به ر له ئینسان و ئه م کوره ی خاکیه دا له دایک بووه.
شیعر ئایه تیکی هه میشه یی و به رده وامه و ئه و ینیکی ئه به دیه و من ده مه وی وه هاله م ئایه ته هه میشه یی و ئه به دیه دا بتویمه وه که له سه ر ژیان له گه ل مه رگ به ربه ره کانی بکه م. هیچ گولیک توانای تاریف کردن و مه د ح کردنی بون و به رامه ی گو ل به لکوو ته نیا بو بون کردنی و به س..زور جار بیرده که مه وه که دوای مه رگی من شاعیریکی ئه ویندار له سووچیکی ئه م کوره ی خاکیه دا به چ شیعریک ده گا.. ئاره زو ده که م که بتوانم ئاهه نگی شیعری سالانی دا هاتوو ببینم: جالیره بو ئه و ه ی زیاتر سه رتان نه ئیشینم نموونه له شیعره کانم پیشکه ش به ئیوه ی خوشه و یست ده که م.
به بو نه ی بوردوما ن کردنی شیمیایی سه ر ده شتی خویناوی به فه ر مانی صه ددام ئه و نیره نه هه نگه شیته ی میژووی لخین کردبوو وه ئیسکی خوره تاوی ده کروشت

((سوگا))
بو سویه له دل دیت و خه فه تباره ولاتم
قه ت وینه یی ئه مرو نه بووه شارو دیهاتم
دل پر غه م و پرژانه بریندارو په روشه
هه ر جه رگه وه کووره له گرفین و خروشه
پی ده شت و چیا .به نده ن و لا پا ل و که ژوکو
لیی نیشتووه ته م .خه لکه ده کا شیوه ن و رو رو
هه رماتم و سوگایه ئه واشین و شه پوره
هه ر لایه ده چی چه مه ریه و شینی به کوره
شین گیری جگه ر گوشه یه تی دایکی خه فه تبار
هه ر باوکی کلوله که ده کا شیون و ها وار
فرمیسکه که ده رژی وه کوو بارانی به هاری
هه ر خوشک و برایه که ده که ن شیوه ن و زاری
هه ر خوینی شه هیدانی نه مر مانه رژاوه
هه ر میشکی صه دان لاوه له گشت لاوه پژاوه
په ر په ر بووگولی سویسن و نه سرین و هه لاله
بر ژاوه دلی نیرگزو شللیرو گولاله
ئا سو شه به قی داوه به خوین سوور و شه لاله
هه ر کو ته لی را زا وه یه وا چه شنی گولا له
صه ددامی دزیو مل هوری جه للاد بزانه
ها کا له پرا توش بکه نه په ندی زه ما نه
هه رد یته وه ئه وروژه به لی روژی سزادان
ئه و روژه که هه و ری خه فه ت و مه ینه تی را دان
هه ر قه تره یه کی خوینی شه هیدانی گه لی کورد
پیک دینی هه زاران نه به زی کوردی وه کووگورد
ئه و کورده نه وه ی کاوه یی ئا سنگه ره هه یها ت
میشکت ده پژینیت و ده گا به وپه ری ئا وات

((ها کا== هه ربینا))

پیش بینیه کی که له و شیعره دا به دیی ده کری جیگای سه رنج و سه ر سوورمانه کی ده یگوت رژیمی صه ددام په نجا سا لی دیکه ش خوراده گری. به لام خه باتی خویناوی ساله های سالی گه لانی عیراق به تایبه تی گه لی کورد له کوردستانی عیراق ئه وه ی سه لماند که حوکمی حاکمه و ده ردی موفاجات.
((تاکی))
ئا ئه و پیره دار به رووه
له و به نده نه
لقیکی به شان و با هوی را گرتووه و ..........
لقه که ی تر:
له شه ویکی تو فا نی دا
به پیلانی گژه باوه
بی ره حمانه تیک شکاوه!
ئاخر تا که ی؟ تا که ی؟ تا که ی؟
ئه م داره ئازار چیشتوه
به بی تاوان
له ژیرشریخه ی بروسکه و ئاگر باران
له سه نگه ری ته نیایی دا
خوی را گری؟

((دارستان))
دارستا نیک ئاگری گرت
ره وه ئه سپیک
له ده و ری گر ده یا نحیلاند!
گول ئاخی بو هه لده کیشا
کانی فرمیسکی ده رشت و
چه میک له دوور ده یزریکاند!
دار به روه کانی که ناریش:
را ده ژان و ده یان نا لا ند...
**
- با – هه لیکرد................
هاواری نیو دارستانی
به گو یچکه ی هه وردا چرپاند
هه و ر راسا و .....
به گرم و هوور
هه موو ده شت و چیای هه ژاند!
بارانیکی به خور دایکرد.

((شه نگه بی))
چومی خورین
چاوی لیلی
به که فی سپی و به فرینی شه پو له کان ده شواته وه و ......
به تیله ی چاوی عاشقی
له دیمه نی دلرفین و
شه نگ و شوخی تو ئه روانی.......
ئه ی شه نگه بیی!

((کاتی مردم))
کاتی مردم
بمخه نه سه ر تا ته شوری ئاخه کا نتان!
تیر. تیر . بمشون:
به عه تری گولجا ره گه نمیکی پی ده شت و
زه نگول زه نگول ئاره قی
نیو چاوانی وه رزیره کان!
گولاو پر ژینی با لام که ن: به شه ونمی به ره به یان.
بمنینه سه ر شان وبا هوی په له هووریکی کوچه ری.....
به سه ر بنار و ئا سودا
شور بیته وه و ..........
له نیو له میه ری زریانا
هه ر چوارقو ژبنی و لاتم بپشکینی
به نیو جه نگه لی هاواردا بگرمینی و
دوور دوور بمبا.......
له قوولایی ئا سمانا
په ری زاده ی شیعره کانم
له نیو که ژاوه ی ئه وینا
بیته سه رم و
له سه ر ته رمی سه ر براوی خه و نه کانم
شین بگیری و ........
حه یران بیژی بالا که م بی!

((مه زاره که م))
به گولیکی ره نگا و ره نگ و
به تریفه و لاو که سووره و شه و قی چرای شیعره کانم وه رازینن
با کو مه لی په پو و له کان
له ده وری گلکوی بی نازم کو ببینه وه و
به بیریته ی کورده واری
چو پی کیشی زه ماو ه ندی ئه م کو چه بن!
**
به شه پو لی سه ر که شی ده ریام بسپیرن!
یا له سوو چیکی ئاسمان
هانام بده ن
هه تا چه شنی ئه ستیره کان
بسو و تم بو و لا ته که م
بو کوردستان...............بو کوردستان........
**
بیر یته = سه مای به کو مه ل