علل و موجباتی كه سبب ركود و توقف و انحطاط و تأخر مسلمين شد...

[رزیتا]

علل و موجباتی كه سبب ركود و توقف و انحطاط و تأخر مسلمين شد...

عنوان : علل و موجباتی كه سبب ركود و توقف و انحطاط و تأخر مسلمين شد...

علل و موجباتی كه سبب ركود و توقف و انحطاط و تأخر مسلمين شد ، چيست و ديگران چه گفته‏ اند ؟
اين قسمت با توجه به گفته‏ های ديگران ، اعم از مسلمان و غير مسلمان ، و توجه به موضوعات و مسائل و جرياناتی كه طبعا طرف اين احتمال هست ، در سه بخش كلی بايد بررسی شود :
- بخش اسلام
- بخش مسلمين
- بخش عوامل بيگانه هر يك از اين بخشها مشتمل بر موضوعات و مسائل متعددی است . مثلا در بخش اسلام ممكن است كسی برخی از افكار و معتقدات اسلامی را مؤثر در انحطاط مسلمين معرفی كند ، و ممكن است كسانی
سيستم اخلاقی اسلام را ضعيف و انحطاط آور بدانند ، ممكن هم هست افرادی‏ قوانين اجتماعی اسلامی را عامل انحطاط مسلمين بخوانند .
اتفاقا ، هم پاره‏ای از افكار و معتقدات اسلامی و هم برخی از مبانی اخلاق‏ اسلامی و هم بعضی قوانين و مقررات اجتماعی اسلامی مورد اين اتهام واقع‏ شده‏اند .
همچنين در بخش مسلمين و بخش عوامل بيگانه ، فصلهای متعدد و گوناگونی‏ است كه همه بايد مورد بررسی قرار گيرد .
در ميان افكار و معتقدات اسلامی ، مسائل ذيل مورد اين اتهام واقع‏ شده‏اند :
. 1 اعتقاد به سرنوشت و قضا و قدر
. 2 اعتقاد به آخرت و تحقير زندگی دنيا
. 3 شفاعت
. 4 تقيه
. 5 انتظار فرج از پنج مسأله بالا سه مسأله اول مشترك ميان شيعه و سنی است و دو مسأله‏ آخر تقريبا از مختصات شيعه است .
گاهی گفته می‏شود سر انحطاط مسلمين اعتقاد عميقی است كه به سرنوشت و قضا و قدر دارند ، و گاهی گفته می‏شود اهتمام عظيم اسلام به امر آخرت و جهان ابدی و ناچيز شمردن زندگانی دنيا فكر مسلمين را از توجه جدی به‏ مسائل زندگی منصرف كرده است ، و گاهی گفته می‏شود اعتقاد به شفاعت - كه‏ در تمام ادوار تاريخ اسلامی ، اين اعتقاد وجود داشته است ( جز افراد معدودی و اخيرا دسته مخصوصی ) - مسلمانان را نسبت به گناهان كه فلسفه‏ گناه بودن آنها تأثير سوء آنهاست در سعادت ، لاقيد كرده است و مسلمان‏ با اتكای به شفاعت ، از هيچ رذيله و جرمی امتناع ندارد آنچه كه شيعه بالخصوص در افكارش متهم می‏شود ، يكی تقيه است و ديگر
انتظار فرج . در باب تقيه گفته می‏شود كه اولا درس دورويی و نفاق است ،
و ثانيا شيعه را ترسو و ضعيف و غير قادر بر مقابله با حوادث بار آورده‏
است . در باب انتظار فرج گفته می‏شود كه اين فكر و اين عقيده ، نيت هر
اصلاحی را از شيعه گرفته است و در حالی كه ساير ملل و اقوام در فكر اصلاح‏
كار خودند ، مردم شيعه منتظرند
" دستی از غيب برون آيد و كاری بكند " .
در اخلاق اسلامی عناصر زهد ، قناعت ، صبر ، رضا ، تسليم و توكل ، به‏
تأثير در انحطاط مسلمين متهم شده‏اند .
از مقررات اسلامی آنچه به نظر می‏رسد لازم است از اين نظر بررسی شود ،
در درجه اول مسأله حكومت و توابع آن است كه به گمان عده‏ای ، اسلام‏
تكليف و وظيفه مسلمين را در اين مسأله مهم به طور كامل معين نكرده است‏
.
قوانين جزايی اسلام سالهاست كه مورد بی‏مهری واقع شده و بسياری از
كشورهای اسلامی به همين جهت قوانين جزايی خود را از جای ديگر اقتباس‏
كرده‏اند و كم و بيش كيفر عمل خود را ديده و می‏بينند . به هر حال ،
قوانين جزايی اسلام يكی از حلقات اين سلسله مباحث است .
در قوانين مدنی اسلام چيزهايی كه در عصر حاضر موجی عليه آنها برخاسته‏
يكی حقوق زن و ديگری قوانين اقتصادی اسلام در زمينه مالكيت و ارث و غيره‏
است .
محدوديتهايی كه اسلام در روابط مسلمان با غير مسلمان قرار داده است‏
مانند آنچه در باب نكاح مسلمان و غير مسلمان يا ذبيحه غير مسلم يا
نجاست كافر قائل شده است ، و به عبارت ديگر حقوق و وظايف بين الملل‏
اسلامی ، از موضوعاتی است كه عده‏ای را ناراحت كرده و اينها را عامل عقب‏
ماندگی خود از قافله تمدن محسوب .
می‏دارند .
اينهاست مجموع مسائلی كه در بخش اسلام از اين سلسله مباحث بايد درباره آنها تحقيق كافی به عمل آيد .
خوشبختانه زمينه مساعدی برای اين گونه تحقيقات وجود دارد و با روشن‏ كردن اين مسائل است كه می‏توان نيروی ايمان طبقه جوان و تحصيلكرده را تقويت كرد و شبهات را از ذهن آنها زدود .
پس از اين بخش ، نوبت بخش مسلمين است . در اين بخش ، توجه ما از اسلام به سوی مسلمين برمی‏گردد ، يعنی اسلام عامل انحطاط مسلمين نيست ، بلكه مسلمانان در اثر كوتاهی و انحراف از تعليمات اسلامی دچار انحطاط شدند ، و اين مسلمانان‏اند كه مسؤول عقب‏ماندگی خود می‏باشند .
در اين بخش نيز قسمتهای متعددی پيش می‏آيد ، زيرا اولا بايد نقطه‏های‏ انحراف را مشخص كنيم ، آن چيزهايی كه از اسلام است و متروك شده و آن‏ چيزهايی كه از اسلام نيست ولی در ميان مسلمين معمول است ، چه چيزهايی‏ است ؟ و ثانيا بايد ببينيم عامه مسلمين مسؤول اين انحطاط اند يا خاصه‏ آنها ؟ اسلام در ميان اعراب ظهور كرد و سپس ملل ديگری از ايرانی و هندی و قبطی و بربر و غيره در زير لوای اسلام درآمدند . هر يك از اين اقوام ، مليت و خصايص قومی و نژادی و تاريخی خاصی داشتند . بايد بررسی شود آيا همه اين ملل يا بعضی از آنها به واسطه خصايص و مميزات خاص قومی و نژادی كه لازمه طبيعت آنها بود ، اسلام را از مسير اصلی خود منحرف كردند ، به طوری كه مثلا اگر اسلام در ميان ملل ديگری غير از اين ملل - مانند ملل‏ اروپايی - رفته بود ، امروز مسلمانی و مسلمانان سرنوشت ديگری داشتند ؟ يا عامه مسلمين در اين جهت تأثيری نداشته‏اند و آنچه بر سر اسلام و مسلمين‏ آمده است از طرف خاصه ، يعنی دو طبقه متنفذ در ميان مسلمين - حكمرانان‏ و علمای دين - آمده است ؟ در بخش عوامل بيگانه جريانات زيادی است كه لازم است مورد توجه قرار بگيرد . از صدر اسلام همواره اسلام دشمنان سرسختی در خارج يا داخل خود داشته است . يهوديان و مسيحيان و مجوسيان و مانويان و زنادقه‏ای كه در ميان مسلمين بوده‏اند ، غالبا بيكار نبوده ، و احيانا از پشت به اسلام‏ خنجر زده‏اند . بسياری از آنها در تحريف و قلب حقايق اسلامی به وسيله جعل‏ و وضع احاديث يا ايجاد فرقه‏ها و تفرقه‏ها و لااقل در دامن زدن به اختلافات‏ مسلمين تأثير زيادی داشته‏اند .
در تاريخ اسلام حركتها و نهضتهای سياسی و دينی زيادی ديده می‏شود كه از طرف غير مسلمانان به منظور تضعيف يا محو اسلام پيدا شده است .
احيانا جهان اسلام مورد حمله سخت دشمن واقع شده است . جنگهای صليبی و همچنين حمله مغول نمونه بارز اين حملات است و هر يك از آنها تأثير فراوانی در انحطاط مسلمين داشته‏اند . و از همه خطرناك‏تر ، استعمار غربی‏ در قرون اخير است كه خون مسلمانان را مكيده و كمر مسلمانان را در زير فشار مظالم خود خم نموده است .
با توجه به آنچه در بالا گفته شد ، مجموع موضوعاتی كه لازم است در اين‏ سلسله مباحث بحث شود ، به ترتيب ، موضوعات ذيل است :
. 1 عظمت و انحطاط مسلمين اين مبحث مقدمه‏ای است برای ساير مباحث .
. 2 اسلام و مقتضيات زمان اين مبحث شامل دو قسمت است : قسمت اول مربوط به فلسفه تاريخ است ، در قسمت دوم كيفيت انطباق قوانين اسلامی با عوامل متغير زمان بيان می‏شود
. اين بحث نيز جنبه مقدمی و تمهيدی دارد .
. 3 سرنوشت و قضا و قدر رساله حاضر عهده‏دار اين مبحث است .
. 4 اعتقاد به معاد و اثر آن در ترقی يا انحطاط اجتماع
. 5 شفاعت
. 6 تقيه
. 7 انتظار فرج
. 8 سيستم اخلاقی اسلام
. 9 حكومت از نظر اسلام
. 10 اقتصاد اسلامی
. 11 قوانين جزايی اسلام
. 12 حقوق زن در اسلام
. 13 قوانين بين‏المللی اسلام
. 14 نقاط انحراف
. 15 جعل و تحريف و وضع حديث
. 16 اختلافات شيعه و سنی و اثر آن در انحطاط مسلمين
. 17 اشعريت و اعتزال
. 18 جمود و اجتهاد
. 19 فلسفه و تصوف
. 20 زمامداران جهان اسلام
. 21 روحانيت
. 22 فعاليتهای تخريبی اقليتها در جهان اسلام
. 23 شعوبيگری در جهان اسلام
. 24 جنگهای صليبی
. 25 سقوط اندلس
. 26 حمله مغول
. 27 استعمار
اينها مجموع موضوعاتی است كه از نظر اينجانب بايد جزء اين سلسله‏ مباحث قرار گيرند . نه مدعی استقصا هستم و نه مدعی حسن ترتيب . ممكن‏ است موضوعات ديگری باشد كه بايد در اين رديف قرار گيرد و از نظر من‏ پنهان مانده باشد . اينجانب نه خود را قادر به بحث در تمام اين‏ موضوعات می‏داند و نه به فرض قدرت ، چنين وقت و فرصتی را داراست .
برای بعضی از اين موضوعات كه از آن جمله است شماره‏های 1 و 2 يادداشتهايی دارد و اميدوار است موفق گردد آنها را تنظيم كرده و هر چه‏ زودتر در دسترس عموم بگذارد .
اگر فضلا و نويسندگان با ارزش ما بذل توجه بفرمايند و در هر يك از موضوعات نامبرده كه اطلاعات كافی دارند ، تحقيقی عالمانه به عمل آورند و آن را جزء اين سلسله مباحث قرار داده و مطلبی را كه اختيار فرموده‏اند به‏ اطلاع اين بنده برسانند ، موجب امتنان اينجانب خواهد بود .
نخستين روزی كه متوجه شدم غربيان اعتقاد به قضا و قدر را يكی از علل‏ بلكه علت اصلی انحطاط مسلمين می‏دانند ، در حدود بيست سال پيش ، ايام‏ طلبگی در حوزه علميه قم بود .
(ادامه این مطلب را می توانید در کتاب انسان و سرنوشت مطالعه نمایید)

منبع: صفحات 15 تا 21 کتاب انسان و سرنوشت
نویسنده : متفکر شهید استاد مرتضی مطهری