جشن‌های ایرانی

[behnam5555]

جشن‌های ایرانی

نوروز

فروردینگان

اردیبهشتگان

خردادگان

تیرگان

مهرگان

یلدا

جشن سده

اسپندگان

چهارشنبه‌سوری

نوروز

جشن نوروز از لحظه اعتدال بهاری آغاز می‌شود. در علم ستاره‌شناسی اعتدال بهاری یا اعتدال ربیعی درنیم‌کره شمالی زمین به لحظه‌ای گفته می‌شود که خورشیداز صفحه استوای زمین می گذرد و به سمت شمال آسمان می‌رود. این لحظه، لحظه اول برج حمل نامیده می‌شود، و درتقویم هجری خورشیدی با نخستین روز)هرمز روزیااورمزد روز( از ماه فروردین برابر است. نوروز درتقویم میلادی با۲۱یا۲۲مارس مطابقت دارد.
در کشورهای ایران وافغانستان که از تقویم هجری خورشیدی استفاده می‌شود، نوروز، روز آغاز سال نو است. اما در کشورهای آسیای میانه وقفقاز،تقویم میلادی متداول است و نوروز به عنوان آغاز فصل بهار جشن گرفته می‌شود و روز آغاز سال محسوب نمی‌شود.

واژهٔ نوروز

واژه نوروزیک اسم مرکب است که از ترکیب دو واژهٔ «نو» و «روز» به وجود آمده است. این نام در دو معنی به‌کار می‌رود:

۱) نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری و آغاز سال نو۲) نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام )روز خرداد(
ایرانیان باستان از نوروز به عنوانناوا سرِدایعنیسال نویاد می‌کردند. مردمان ایرانی آسیای میانه نیز در زمان سغدیان وخوارزمشاهیان، نوروز رانوساردونوسارجیبه معنایسال نومی‌نامیدند.
تاریخچه نوروز
منشاو زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست، اما این جشن، قدمتی سه هزارساله دارد و قدیمی‌ترین آیین ملی در جهان به شمار می‌رود. در برخی از متون کهن ایران ازجمله شاهنامه فردوسی وتاریخ طبری،جمشیدو در برخی دیگر از متون،کیومرث به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. ابداع نوروز در شاهنامه، بدین صورت روایت شده است که جمشید در حال گذشتن ازآذربایجان،دستور داد تا در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان منور شد و مردم شادمانی کردند و آن روز راروز نونامیدند.
برخی از روایت‌های تاریخی، آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در ایران به ۵۳۸ سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش به بابل بازمی‌گردد. همچنین در برخی از روایت‌ها، اززرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده است. اما دراوستادست کم درگاتها( نامی از نوروز برده نشده است.)

فَروَردینگان

19 (فرودین) یکی از جشن‌های اصیل ایرانی است .
در جشن فروردینگان که امروزه بیشتر به جشن فرودگ معروف است، زردشتیان سر مزار درگذشتگان خود (در تهران بهقصر فیروزه،گورستان زردشتیان) می‌روند و برای خشنودی روان‌ها عود و کندر آتش می‌زنند. در ایران قدیم، به مناسبت‌های گوناگون جشنی برگزار می‌شد و از آنجا که)جشن( نوعی عبادت به شمار می‌آمد، برگزاری آن رنگ و صبغه دینی به خودگرفته بود. در باورهای ایرانی، برخی از این جشن‌ها، جشن‌های واجب بود،مانندگاهنبارهاکه جشن‌های سالگرد آفرینش‌های شش‌گانه (آسمان، آب، زمین، گیاه،چارپای مفید و انسان) هستند و برخی جشن‌های مستحب، مانند جشن‌های برابری نام روزو ماه. در اعتقادات زرتشتی، ماه را به چهار قسمت نامساوی تقسیم می‌کردند وهر روز ماه را با نام یکی از امشاسپندان و ایزدان می‌خواندند. در هر ماه،در روزی که با نام آن ماه همنام می‌شد، جشنی برگزار می‌کردند که برخی ازاین جشن‌ها از عمومیت و اهمیت زیادی برخوردار بودند و تا امروز اعتبار واهمیت خود را حفظ کرده‌اند.

[behnam5555]

اردیبهشتگان

جشناردیبهشتگاندر روزاردیبهشت از ماه اردیبهشت، سومین روز از ماه اردیبهشت

(در گاه شمارایران باستان) برگزار می‌شده‌است. عیدی است به نام فرشتهٔ آتش و نور که از طرف خدا بدین کار موکل گردیده تا علل بیماری‌ها را به یاری ادویه و خوردنی‌ها برطرف کند و راستی را از ناراستی باز نماید. به معبد وآتشکده رفتن و حاجت خواستن و نزد پادشاهان در آمدن و به جنگ و کارزار شدن را در این روز، نیک و خجسته می‌دانسته‌اند. اردیبهشت با فتحه الف درپارسی دری می باشداردیبهشت از واژه اوستایی اشاوهیشتا (ASHVAHISHTA)نماینده اشویی است ایرانیان باستان در این جشن لباس سفید که نشان پاکی می باشد به تن می کردند و درآدریانها به خواندن اردیبهشت یشت(قسمتی ازاوستا)و به نیایش اهورا مزدامی پرداختند.
.
خُردادگان
یکی از جشن‌های ایران باستان بوده است.
روز ششم هر ماه به نام خرداد،امشاسپندمادینه موکل بر آب، نامیده می‌شود و ششم خرداد از ماه خرداد جشنی در ستایش از این امشاسپند برگزار می‌شود.
برخیزمان این جشن را در چهارم خرداد میدانند که به نظر استادان ایران شناس استفاده از گاهشماری یزدگردی برای اینکار نادرست است. (نگاه کنید به منبع اول)
خردادیا هئوروتات به معنی تمامیت، کلیت و کمال است و نمادی است از مفهوم نجات برای افراد بشر. از کارهای عمده خرداد حمایت از آب است و شادابی گیاهان ازاوست. همچنین خرداد مظهر تندرستی و سلامتی است. خرداد همواره در متون همراه مرداد، امشاسپند مادینه دیگر ذکر می‌شود. این دو امشاسپند با آب وگیاه ارتباط دارند. از آن جا که پاره‌ای از مراحل آفرینش مثل آب و گیاه به گونه‌ای طبیعی جفتند، پس پاسداران آنان نیز، خرداد و مرداد، بیشتر اوقات با هم می‌آیند. هدایای آنان ثروت و رمه چهارپایان است، به گونه‌ای که ایندو نماینده آرمان‌های نیرومندی، سرچشمه زندگی و رویش هستند. هماوردان خاصآنها، دیوان‌ «گرسنگی» و «تشنگی»‌اند. همکاران خرداد، ایزد تیشتر و باد وفروهرپرهیزکاران هستند. خرداد امشاسپند در دوران حمله اهریمن، آب را به یاریفروهرها می‌ستاند. به باد می‌سپارد و باد آن را به شتاب به سوی کشورهامی‌برد و به وسیله ابر می‌باراند.
درنامگذاری ماه‌ها، خرداد و مرداد در دو طرف ماهی هستند که نماد آن تیر یاتیشتر است و تیشتر ایزد باران است. در این جا هم ارتباط میان دو امشاسپندرا با آب می‌بینیم. افزون بر این، در ملکوت خداوند، تندرستی و زندگی جاودان زیر نظر این دو امشاسپند بهره آدمی خواهد شد.

تیرگان
جشن تیرگان در تیر روز از تیرماه برابر با 13 تیر در گاهشماری ایرانی برگزار می شود. این جشن درگرامی داشت تیشتر (ستاره ی باران آور در فرهنگ ایرانی) است و بنا به سنت درروز تیر (روز سیزدهم) از ماه تیر انجام می‌پذیرد. در تواریخ سنتی تیرگان روز کمان‌کشیدن آرش کمانگیرو پرتاب تیر از فرازالبرزاست. همچنین جشن تیرگان به روایت ابوریحان بیرونی درآثارالباقیه، روز بزرگداشت مقام نویسندگان در ایران باستان بوده است. (آثارالباقیه، فصل نهم، بخش عید تیرگان).

دستبند تیر و باد

درآغاز جشن بعد از خوردن شیرینی، بندی به نام «تیر و باد» که از ۷ ریسمان به۷رنگ متفاوت بافته شده‌است به دست می­بندند و در باد روز از تیرماه (۹روز بعد) این بند را باز کرده و در جای بلندی مانند پشت بام به بادمی­سپارند تا آرزوها و خواسته‌­هایشان را به عنوان پیام‌­رسان به همراه ببرد. این کار با خواندن شعر زیر انجام می­شود:
تیـر برو باد بیا غـم بروشادی بیا
محنت برو روزی بیا خـوشه مرواری بیا

[behnam5555]

مهرگان

پس از نوروز بزرگ­ترین جشن ایرانی و بازمانده‌ای از دین مهر است.
این جشن در شانزدهم مهرماه و در زمان برابری پاییزی برگزار می‌شود. «جشن مهرگان»، بزرگترین جشن بیروان دین مترا یا مهر بوده است که در گذشته آن را«میتراکانا»یا«متراکانا(Metrakana)می­نامیدند. این جشن در مهر روز از مهر ماه، یعنی روز شانزدهم ماه مهربرگزار می‌شد. اما در زمان هخامنشیان در نخستین روز مهرماه برگزار می شد. این جشن پس ازنوروزیکی از بزرگ­ترین جشن ایرانی است در ستایش ایزد «میثرَه» یا «میترا» و بعدها «مهر» که از مهر روز آغازشده تا رام روز به اندازه­ی شش روز ادامه دارد. مهر در اصل با خورشیدتفاوت داشته است اما بعدها به معنای خورشیددانسته شد.
شمارجشن‌های ایرانی را بیش از ۷۳ جشن در سال برآورد کرده‌اند. این خود میرساند که مردمان پُشته ‌ایران در هـر روزشان جشن داشته‌اند، یا روز پیشش به جشن نشسته و یا چشم به راه برگزاریِ جشن روز آینده‌شان بوده‌اند!


ازمیان این جشن ها می‌توان ازجشن های ماهانه نام برد.

جشن هایی که با همزمان شدن نام روز با نام ماه برگزار می‌شوند و اگر چه شماری از این جشن هامی‌رفتند که به بوته‌ی فراموشی سپرده شوند، که با کوشش ایرانیان فرهنگ‌دوست از فراموش شدن رهایی بخشیدند، جانی تازه یافته و دوباره برگزار میشوند.


مهرگان؛
جشن مهـــر؛
یا به گفته بیرونی‌، جشنِ‌(دوستیِ‌جان)

واژه مهر
واژه مهـر را می‌توان :


1-مهر و عشق و محبت و دوستی دانست، چنانکه حافظ گوید:


کمتر از ذره نیی (مهر بورز)
تا به خلوت‌گه خورشید رسی چرخ زنان


۲. آنرا نامِ مهـر پاسدار پیمان میان مردمان برشمرد.

مهرگان یا جشنِ مهر

درآغاز با ارج گزاری و سپاس از پژوهنده ارزنده، "هاشم رضی" که در درازای دوران زندگیش دمی را به دور از پژوهش در راه فـرهنگ پربار میهن نمیگذراند، یادآور می شویم که ایشان واژه‌ی "گان" را پسوندی می‌داند برابر بامعنی جشن، بنا براین یا باید گفت جشن مهـر و یا مهرگان.


جشن مهـر یا مهرگان همانند و همپایه نوروز و یکی از کهـن ‌ترین و بزرگترین جشن هایِ‌ ملی مردمانِ پشته یا فلاتِ ایران است.
این جشن در روز مهـر از ماهِ مهـر که برگزار می شود. بر همین پایه‌است که بیرونی در التفیم آورده است:

"شانزدهم روز است از مهـر ماه" .


مهـرگان همانند نوروز دارای خوان یا سفره‌ای است که آنرا به نامِ خوان یا سفره مهرگانی می‌شناسیم. 
اگر‌چه مهرگان را با برابر و همزمان شدن نام روزمهـر با نام ماه هفتم ایرانیان یعنی مهر ماه به جشن می‌نشیند و خود از جشنهای ماهیانه است، ولی انگیزه ها ی دیگری را نیز برای برگزاری آن برمی‌شمارند.

درمیان جشن های ایرانیان دو جشن مهر، یا مهرگان و نوروز از ارزش ویژه‌ای برخوردارند. یکی از مهمترین این ویژگی ها، آغاز شدن سال نو با هـر یک ازآن ها بسته به دوران مختلف تاریخ بوده‌، چرای که شماری باور دارند درروزگاران رفته سالیانی نیز مهرگان سرِ سال نو بوده است و سال نو با مهرگان آغاز می‌شده‌است. ولی پس از آن آغار سال نو دوباره به آغازِ فـروردین ماه باز گشت که جای درست آن می باشد. در فرهنگ جهانگیری در باره ی مهرگان آمده است که:

(جشنی از این بزرگتر بعد نوروز نباشد.)


مسعود سعد سلمان نیز چه مهربان درباره مهرگان می‌سراید:

روزمهر و ماه مهر و جشـن فرخ مهرگان

مهر بیفزای نگار ماه چهر مهربان

مهربانی کن به جشن مهرگان و روز مهر

مهربانی کن به روز مهـر و جشن مهـــرگان

جـام را چون لاله گـردان از نبید باده ‌رنگ

ونـدر آن منگر که لاله نیست اندر بوستان

[behnam5555]



برگزاری مهرگان همانند نوروز از شایسته ها و بایسته ها به شمار می آمده است.

برای اینکه نمادی از ارزش گـزاری به این روز را از دید دانشمندان دوران اسلام پذیرانندگی ایرانیان برایتان نمونه آوریم. نگاهی می اندازیم به کوتاه نوشته هایی همانند شهـروزی که در باره ی بیرونی آورده و یا مری بویس و ...دیگران که برای نشان دادن ارزش مهرگان در میان مردمان نوشته اند:


(دست و چشم و فکر او هیچگاه از عمل باز نماند، مگـر به روز نوروز و مهرگان و یا برای تهیه احتیاجات معاش)



"مری بویس" به نقل از کتزیاس پزشک درباره ارزش این جشن نزد شاهان هخامنشی می نویسد:


 "این تنها موقع سال است که شاهان پارس می توانند و حق دارند تا می توانند شراب بنوشند".

(مسعود سعد سلمان)، می‌نویسد:


تا دایم است جنبش گردون و آفتاب
تا واجب است گردش نوروز و مهرگان


جای پای مهرگان در میان مردمان کشورهای دیگر

تازی یا عرب زبانان مهرجان یا مهرگان به چم فستیوال و جشن به کار می برند. در زبان عربیِ تونسی!‌:


پارسی اشاره درخور نگرشی دارد به کار بردن نامِ واژه‌ی ایرانی مهرگان در زبانِ عربی تونسی برای جشن: 
ْ". . . و شایان توجه است واژه مهرگان که معرب آن مهرجان است در کشورهای عرب زبان به چم جشن بکار برده می شد.
در سفری که درسال ۱۹۹۷ به تونس داشت مهرجان هم چنان به چم فستیوال و جشن کاربرد داشت."

شب یَلدا

یاشب چِلهآخرین شب آذرماه، شب پیش از نخستین روز زمستان و درازترین شب سال است. ایرانیان و بسیاری از دیگر اقوام آن را مبارک می‌دارند و این شب را جشنمی‎گیرند.

این شب درنیم‌کره شمالی با انقلاب زمستانی مصادف است و به همین دلیل از آن شب به بعد طول روزبیشتر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود.
ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندترمی‎شوند و تابش نور ایزدی افزونی می‌یابد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید می‌خواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا می‌کردند.

ریشه واژه یلدا

(واژهیلدا) واژه ایست برگرفته از زبان سریانی (که از لهجه های متداول زبان)(آرامی) است به معنای تولد. زبان «آرامی» یکی از زبان های رایج در منطقه خاورمیانه و زبان اصلی نگارش کتب عهد جدید مسیحیان بوده است. (برخی بر این عقیده اند که این واژه در زمان ساسانیان که خطوط الفبا از راست به چپ نوشته می شده , وارد زبان پارسی شده است)

جشن سَده

یکی از جشن‌های همگانی ایران کهن، در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه برابر با آبان روز از بهمن ماه با افروختن هیزمی که مردمان، از پگاه بربام خانه خود یا بر بلندی کوهستان گرد آورده‌اند، آغاز می‌شود. جشن سده یک جشن ملی ایرانیان است و به هیچ دین و مذهبی مربوط نیست.
(جشن سَـدَه) بزرگ ‌ترین جشن‌ آتش و یكی از كهن‌ترین آیین‌های شناخته شده درایران باستان است. در این جشن در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ماه، همه مردمانِ سرزمین‌های ایرانی بر بلندای كوه‌ها و بام خانه‌ها، آتش‌هایی برمی‌افروخته و هنوز هم كم‌‌وبیش بر می‌افروزند. مردمان نواحی مختلف در كنار شعله‌های آتش و با توجه به زبان و فرهنگ خود، سرودها و ترانه‌های گوناگونی راخوانده و آرزوی رفتن سرما و آمدن گرما را می‌كنند. همچنین در برخی نواحی،به جشن‌خوانی، بازی‌ها و نمایش‌های دسته‌جمعی نیز می‌پردازند.

معنای واژه سده

مهردادبهار در کتاب «پژوهشی در فرهنگ ایران» و رضا مرادی غیاث آبادی در کتاب یادشده بالا، بر این باورند که سَدَه در زبان اوستایی به معنای برآمدن و طلوع کردن است و ارتباطی با عدد ۱۰۰ ندارد. عدد «سد» به شکل «صد» معرب شده است در حالیکه واژه «سده» به شکل «سذق» معرب شده است.