غزوه ی دُومه الجَندَل

[رزیتا]

غزوه ی دُومه الجَندَل

دومه الجندل (به ضم و فتح دال) که به آن دوماء الجندل نیز می گویند، نام منطقه ای است بین «حجاز»، «عراق» و «شام » و نزدیکی مرزهای روم شرقی در آن زمان، که گروهی از اعراب بادیه نشین در آنجا سکونت داشتند و فاصله‏اش تا مدینه پانزده روز بوده است.1 و به عبارتی دیگر، فاصله آن تا مدینه ده منزل، تا کوفه نیز ده منزل، تا شام هفت یا هشت منزل بوده است.
البته امروزه، شهری است نزدیک تبوک که به آن « جوف » می گویند. در وجه نام گذاری آن می گویند که آن منسوب به دوماء بن اسماعیل (علیه السلام) است.
وقتی فرزندان حضرت اسماعیل نبی علیه السلام در «تهامه» روبه فزونی نهاد، دوماء پسر حضرت اسماعیل به آن منطقه آمد. و در آن جا سکنی گزید و قلعه ای بنیان نهاد که بعد ها به اسم «دومه الجندل» خوانده شد.



چگونگی جنگ


به رسول خدا (صلی الله علیه وآله) خبر رسید که اُکَیدَر بن عَبدُالملک، حاکم مسیحی دومه الجندل، که تابع امپراتوری روم بود، مزاحم مسافران کاروان های مدینه می شود و با گروه زیادی از اعراب، آهنگ مدینه دارد. البته مطابق روایتی پیغمبر اکرم (صلی الله علیه وآله) تصمیم گرفت سپاهی به سرزمین های نزدیک شام ببرد تا مایه ترس قیصر روم شود. رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، هزار نفر از مسلمانان را بسیج نمود و به سوی دومه الجندل حرکت کرد. اما زمانی که مسلمانان به منطقه رسیدند، آنجا را خالی از سکنه دیدند و فقط به چوپانان و گله های آنان دست یافتند. فردی از اهالی دومه الجندل اسیر شد و زمانی که از او علت نبودن مردم را جویا شدند، گفت که مردم این منطقه وقتی خبر حرکت سریع شما و تصرف گله ها را شنیدند، توان ایستادگی و مقابله را در خود ندیدند و به مناطق اطراف گریختند. رسول خدا (صلی الله علیه وآله) چند روزی در آنجا ماند و هنگام بازگشت با قبیله بنی فَزارِه پیمانی منعقد کرد.
در جریان این غزوه یک تن از مردم آن ناحیه، که با مسلمانان برخورد کرده بود، اسلام آورد. و ضمنا با پیمودن این راه طولانی و بی آب و گرمای سخت، طاقت و تحمل آنان را در این گونه مسافرت های جنگی نیز نشان داد و نفوذ اسلام را تا مرزهای روم شرقی بسط و توسعه داد. این غزوه در ربیع الاول سال پنجم اتفاق افتاد. رسول خدا پنج شب مانده از ربیع الاول از مدینه خارج شد و ده شب مانده از ربیع الآخر به مدینه بازگشت.2
اهمیت غزوه دومه الجندل در این است که برای نخستین بار قوای اسلام از منطقه قبایل آزاد عربی، وارد قلمرو امپراتوری روم شد و این امر به اطلاع دولت روم رسید و این دولت از مرزهای جنوبی خود در ناحیه عربی احساس خطر کرد. از این رو در مرحله بعد که سپاه اسلام به قلمرو روم آمد، با آمادگی رومیان مواجه شد. این امر نشان دهنده اهمیتی است که امپراتوری روم برای همسایه جدید خود، یعنی حکومت نوبنیاد اسلام، قائل شده بود.
در این منطقه دو سریه در سال های ششم و نهم هجرت به فرماندهی «عبدالرحمن بن عوف» و «خالد بن ولید مخزومی|خالد بن ولید» انجام شده است.
بیشترین شهرت منطقه دومه الجندل به داستان تحکیم بر می گردد که «ابوموسی اشعری» و «عمرو عاص|عمرو بن عاص» به نمایندگی از امیرالمومنین علی (علیه السلام) و معاویه در آن جا انجام داده اند.

گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی





1- بین دومه الجندل و دمشق پنج شب؛ و میان آن و مدینه 15 یا 16 شب فاصله بود: الطبقات الکبری، ج 2، ص 62.
2- ر.ک: السیره النبویه، ج 3، ص 224؛ مغازی، ج 1، ص 299؛ الطبقات الکبری، ج 2، ص 62؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 564.