اصلاحات فرهنگی امام هادی علیه السلام

[رزیتا]

اصلاحات فرهنگی امام هادی علیه السلام

اصلاحات فكری، فرهنگی پیشوای یازدهم
جهان اسلام در آن دوره از زمان، از نظر فرهنگی وگرایش های فكری و اعتقادی در موقعیتی ویژه به سر می برد كه درمیان مسایل اعتقادی، فتنه خلق قرآن و تبلیغات زهرآگین گروه هایی منحرف مانند غلات، واقفیه وصوفیه جایگاهی ویژه داشت.
امام هادی (علیه السلام)به مقتضای امامت خویش در برابر این گروه ها موضع گرفته و ضمن رد استدلال های آنان، با محوریت مكتب اهل بیت (علیه السلام) به تبیین معارف الهی و حقایق دین پرداختند. تمام تلاش سیاسی، فرهنگی امام(علیه السلام) این بود كه با بررسی دیدگاه اهل بیت (علیه السلام) رویكرد مكتب امامان شیعه (علیه السلام)به اصلاح بنیان های فكری جامعه پرداخته تا از نفوذ مسلك ها و فرقه های مختلف جلوگیری شود.
یكی از اقدام های مهم و قابل توجه حضرت (علیه السلام)در این زمینه، بهره گیری از محافل مناظره و پاسخ به پرسش های مطرح شده از سوی خلیفه و عمال وی بوده است. امام (علیه السلام)با سخنان و نوشته هایی در مسیر اثبات حق اهل بیت (علیه السلام)و پاسخ به شبهه های موجود در جامعه، با نگرش امامت خویش، به حل مشكلات علمی و فقهی مردم پرداخته و در این راستا بزرگانی چون «عبدالعظیم حسنی»، «ایوب بن نوح» و «عثمان بن سعید» را برای ادامه حركت فرهنگی خود در سایر مناطق تربیت كردند.دلیل عمده ای كه امام هادی (علیه السلام) با تأكید بر مكتب اهل بیت(علیه السلام) به طرح مسأله امامت پرداختند، بدان جهت بود كه در فرهنگ شیعه امامت علاوه بر رهبری سیاسی و فكری، تهذیب روحی را نیز در برمی گیرد. آمیختگی این سه مفهوم در امامت ناشی از آن است كه اسلام نه تنها این سه جنبه را از یكدیگر تفكیك نكرده، بلكه كمال انسان را درپرتوی این سه جهت ممكن می داند.

تبلیغ امامت، محور فعالیت های امام هادی (ع)
گفتگوهای گوناگون علمی امام هادی (ع)، آشكارا نشان می دهد كه هدف ایشان از تبلیغ امامت، اثبات حق حكومت برای امامان معصوم (علیه السلام) و دعوت به مكتب اهل بیت (علیه السلام) برای باز پس گرفتن این حق و بیرون آوردن قدرت سیاسی از دست نااهلان است كه طرح مسایلی چون غیبت حضرت مهدی (عج) توسط امام هادی (علیه السلام) و به عبارت دیگر فرهنگ سازی وآماده سازی افكار برای پذیرش حكمت های الهی در مكتب اهل بیت (علیه السلام)بوده است.
امام (علیه السلام) با شناخت عصر خود می دانستند كه فشار، اختناق و حساسیت دستگاه خلافت به امامان شیعه روز به روز فزونی می یابد و این امر در آینده نزدیك، تاریخ امامت را در آستانه تحولی جدید قرار می دهد. بدین سبب كوشیدند اذهان شیعیان را برای غیبت آن حضرت (عج) آماده سازند. فعالیت های امام (علیه السلام) در این راستا، در شعاعی محدود ولی با نهایت دقت و احتیاط انجام می شد. حضرت (علیه السلام) می كوشید هیچ مشخصه ای از حضرت مهدی(عج) برای مردم به ویژه نامحرمان بازگو نشود تا به گوش حكمرانان عباسی نرسد.
لذا وقتی عبدالعظیم حسنی، عقاید خود را برای امام هادی (علیه السلام)عرضه كرد، یكایك امامان را نام برد و چون به امام هادی (علیه السلام) رسید، درنگ كرد. امام (علیه السلام) سخن او را پی گرفته و فرمودند: پس از من حسن (علیه السلام)است، پس مردم با جانشین حسن چگونه خواهند بود. عبدالعظیم پرسید: چگونه سرورم؟ امام (علیه السلام)فرمودند: زیرا او دیده نمی شود و بازگویی نامش نیز جایز نیست تا زمانی كه قیام كند و زمین را از عدل و داد آكنده سازد، همان سان كه از ستم پرشده است.1
فعالیت های امام (علیه السلام) در شعاعی محدود ولی با نهایت دقت و احتیاط انجام می شد. حضرت (علیه السلام) می كوشید هیچ مشخصه ای از حضرت مهدی(عج) برای مردم به ویژه نامحرمان بازگو نشود تا به گوش حكمرانان عباسی نرسد.


شبكه ارتباطی وكالت
آنچه از این مقطع تاریخی به بعد اهمیت دارد این است كه به دلیل محدودیت های فراوان، موانع و مشكلات سیاسی و اجتماعی، حساسیت های حكومت به اطرافیان ائمه (ع)، حفظ هویت تشیع و زنده نگه داشتن هسته های مركزی مقاومت، انسجام و گسترش شبكه وكالت ضروری می نمود. امام هادی (علیه السلام)با ایجاد شكل جدیدی از برنامه حفاظتی، وكلایی به سراسر قلمرو حكومت عباسی گسیل داشته و به آنان سفارش كردند تا با فعالیت های حساب شده، از تجزیه نیروهای شیعه جلوگیری كنند. سیاست تعیین وكیل به منظور اداره امور نواحی مختلف و ایجاد رابطه میان شیعیان و امامان از زمان امام كاظم (علیه السلام) و حتی پیش از آن معمول بود، اما در زمان امام جواد (ع)، امام هادی(علیه السلام) و امام حسن عسگری (ع)، تنها راه ارتباطی تشیع با امامان همین وكلا بودند.

امام هادی (علیه السلام)و فرهنگ دعا و زیارت

غنای فرهنگ شیعی در بعد ادعیه و زیارات بر كسی پوشیده نیست. این امر نشان از چهره معنوی تشیع و عرفان شیعی دارد. دعا و زیارت در جهت تربیت شیعیان و آشنا ساختن آن ها با معارف شیعی، از جمله اقدام های ارزنده امامان شیعه(علیه السلام) بوده است. هر یك از آن بزرگواران به تناسب وضعیت سیاسی و فرهنگی عصر خویش، به این مهم اقدام كرده اند.
این ادعیه علاوه بر راز و نیاز با پروردگار، به شكل های مختلف به پاره ای مسایل سیاسی و اجتماعی نیز اشاراتی دارد. اشاراتی كه در حیات سیاسی شیعه بسیار مؤثر بوده و به طور


منظم، مفاهیم خاصی را به جامعه تشیع القا می كرده است.



جامعه كبیره؛ میراث گران بهای امام هادی (ع)
زیارت جامعه كبیره كه میراث گران بهای امام هادی(علیه السلام)به شیعیان است، از جمله زیارات كم نظیری است كه با تأكید بر مقام والا و رهبری اهل بیت (ع)، به ارتباط محكم و ناگسستنی میان امت و ائمه(علیه السلام) تأكید خاصی دارد.
امام (علیه السلام) در زیارت جامعه كبیره، علاوه بر آنكه خصایص ائمه معصومین (علیه السلام)را بیان می كنند، شیعیان را با تعریف دقیق از امامان (علیه السلام) و جایگاه آنان آشنا می سازند و اهل بیت(علیه السلام) و پیامبر (ص) با تعابیری چون معدن الرحمه، خزائن العلم، قادة الامم، ساسة العباد، امناء الرحمن، ائمة الهدی، ورثة الانبیاء و حجج ا... علی اهل الدنیا و الاخرة و... وصف شده اند.
امام(علیه السلام)، در بخشی دیگر به شیعیان می آموزند كه امامان خود را در جایگاهی بدانند كه خداوند آنان را در آن جایگاه قرار داده است: "شهادت می دهم كه شما آن گونه كه سزاوار بود جهاد كردید، تا آنجا كه دعوت خداوند را آشكار نمودید، احكام الهی را روشن ساخته، حدود الهی را اقامه كردید، شریعت الهی را نشر دادید وسنت های خداوند را استوار نمودید. فصل الخطاب و آیات الهی نزد شماست و امر خداوند به شما واگذار شده است.2
بدین ترتیب، از دیدگاه امام هادی(ع)، معارف حق الهی را تنها در مكتب اهل بیت (ع)، می توان آموخت.

امام هادی(علیه السلام)و شیعیان افراطی
مشكلات درونی شیعه در دوران امام هادی (علیه السلام) كمتر از مشكلاتی نبود كه از خارج و توسط دشمنان بر آنان وارد می شد. یكی از مشكلاتی كه در درون مكتب تشیع آن را تهدید می كرد، مسأله "غالیان" و گسترش تفكرات آنان بود.
امام هادی (علیه السلام) برای حذف آنان از متن تفكر شیعی، به اقدام های گسترده ای دست زدند و آنان را به عنوان جریانی كه در بدنام ساختن شیعه نقش زیادی دارند، معرفی نمودند. این اقدام های امام (علیه السلام)باعث شد تا جریان غالیگری رو به زوال و انحطاط نهاده و مهم ترین سلاحشان را كه انتصاب و تمسك واهی به ائمه معصومین (علیه السلام) بود، از دست بدهند.
به هر صورت، تمام فعالیت های سیاسی، فكری و فرهنگی امام (علیه السلام) در راستای تقویت بنیان های فكری تشیع و حذف جریان های انحرافی از دامان آن بوده است.

منبع: روزنامه قدس، عبد الله امامی
گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی





1- تاریخ تحلیلی اسلام/ محمد نصیری/ ص 184
2- زیارت جامعه كبیره