آواز بیات اصفهان با طعم فارسی

[SHeRvin]

آواز بیات اصفهان با طعم فارسی

چند سال پیش در ششمین جشنواره موسیقی نواحی کرمان، با موسیقیدان و نوازنده چیره دست لبنانی، نداء ابومراد که از موسیقی ما هم بی اطلاع نبود، گفت و گویی داشتم. نکات جالبی از موسیقی عرب و همچنین موسیقی دستگاهی ایران را برایم موشکافی کرد. می گفت: "لحن و ریتم موسیقی هر ملتی، دقیقاً از آکسان های زبانی همان ملت الگو می گیرد." بعد مثال هم می زد که چون زبان عربی دارای آکسان های برجسته ای است، موسیقی اش نیز چنین است و با کوبش های منظم دایره، تمپو یا کاسوره –نوعی ساز کوبه ای عربی- جلوه گری می کند. ابومراد با اشاره به لطافت آواز ایرانی افزود: "به همین دلیل، زبان فارسی در مقایسه با زبان عربی، آکسان های قوی ندارد و همانند آوازش نرم و لطیف است."
شبیه این بحث را در برخورد با موسیقی های بومی ایران نیز می توان دنبال کرد. پر واضح است، گویش های منشعب از زبان فارسی همانند مازندرانی، گیلیکی، لری، کردی، بختیاری و غیره، هر یک آکسان های خاص خود را دارند و کاملاً طبیعی است که موسیقی این اقوام نیز از لحن گویش آن ها تأثیر بگیرد. اما چیزی که موضوع نوشتار پیش روست، اجرای موسیقی دستگاهی توسط هنرمندان برخاسته از فرهنگ های مختلف ایرانی است. این که هنرمندان اصفهانی در اجرای موسیقی سازی و آوازی همانند لهجه اصفهانی شان، آهنگین تر از سایر هنرمندان ایران جلوه می کنند یا در آواز خواننده پر آوازه ای چون ابوالحسن اقبال آذر، رد پای زبان ترکی شنیده می شود، موضوع بکری نیست و زنده یاد دکتر حسین عمومی گهگاه بدان اشاره می کرد. بر این اساس به تیتر نوشتار باز می گردم که کمی غریب می نماید.



صرف نظر از روایت های مختلف ردیف موسیقی دستگاهی، در برخی اجراهای امروزی می توان لحن بر گرفته از پیش زمینه قومی نوازندگان مربوطه را حس کرد. برای مثال فقط به لحن های کمانچه نوازی معاصر اشاره می کنم. اما پیش از آن موضوعی را به نقل از هنرمند گرامی فرشاد توکلی می آورم که موسیقی سنتی یا دستگاهی رایج در همه جای کشور، در واقع موسیقی قومی فارس زبانان ایران است. این نوع موسیقی در طول زمان و البته با پشتیبانی زبان فارسی، به نوعی رسمیت یافت و هم اینک در همه جای ایران درک و شنیده می شود. حال با این پیش زمینه و نیم نگاهی به اجراهای اساتید کمانچه، می توان گفت اجرای موسیقی دستگاهی نوازندگانی که زاده و پرورش یافته فرهنگ فارسی هستند، در مقایسه با هنرمندان دیگری که از خاستگاه قومی کردی، لری، آذری و غیره برخوردارند، تفاوت محسوسی دارد. به عبارتی می توان گفت لحن ساز ایشان فارغ از هر نوع لهجه غیر فارسی است که در این خصوص می توان به نواخته های زنده یاد علی اصغر بهاری و در حال حاضر داوود گنجه ای اشاره کرد. این دو هنرمند به ترتیب، زاده و پرورش یافته تهران و شهر ری هستند و در طول زندگی شان تنها با زبان فارسی سر و کار داشتند و از آن جا که موسیقی دستگاهی با شعر و کلام فارسی شکل گرفته و قوام یافته است، اجرای آن ها خود به خود فارسی تر از اجرای سایر هنرمندان برخاسته از مناطق غیر فارس زبان صدا می دهد.

آواز بیات اصفهان با کمانچه نوازی داوود گنجه ای را بشنوید

موضوع دیگری که به این ذهنیت قوت می بخشد، منحصر بودن بخش هایی از موسیقی دستگاهی به تمدن های شهری اصفهان، ری، شیراز، کرمان، اراک و غیره است. به بیانی دیگر، آوازهایی مثل بیات اصفهان، افشاری، مخالف سه گاه، ابوعطا و غیره در موسیقی های بومی ایران تالی ندارند و فقط در ردیف موسیقی شهری می توان سراغی از آن ها گرفت. در نتیجه وقتی این دسته از فواصل موسیقی دستگاهی که هیچ مشابهی در موسیقی اقوام ایرانی ندارند، توسط هنرمندان برآمده از مناطق فارس نشین روایت شوند، طعم فارسی شان خیلی شیواتر می نماید.

بخش دیگر از آواز بیات اصفهان با کمانچه نوازی داوود گنجه ای را بشنوید