هنر کاریکاتور

[چرو]

هنر کاریکاتور

بازنمایی اغراق‌آمیز رفتار یا ویژگی‌های اشخاص به منظور مضحک جلوه دادن آن، تعریفی است که از کاریکاتور در دایرة‌المعارف هنر ارائه شده است. در این نوشتار می توانید با معنا و مفهوم این هنر، انواع آن و تاریخچه مختصری از هنر کاریکاتور در ایران و جهان آشنا شوید.

بر اساس این تعریف،کاریکاتور وسیله‌ای است که برای طعن و هجو اجتماعی و سیاسی، به کار برده می‌شود.
این تعریف در فرهنگ عمید به این ترتیب است: "کاریکاتور Caricatore: تصویر خنده‌آور، شکل مضحک، نوعی نقاشی که نقاش، تصویری از کسی بکشد که با وجود شباهت، مضحک باشد".
دکتر محمد معین نیز،‌ در این باره نوشته است : کاریکاتور،شکل و تصویری مضحک که نقاش در ترسیم آن از نکات و دقایق مشخص موضوع استفاده کند و آن نکات و دقایق را بارزتر و بزرگتر نشان دهد و در عین حال، تصویر باید با اصل موضوع شبیه باشد.
از سوی دیگر، واژه کاریکاتور از فعل کاریکاره (ایتالیایی)، به معنی بار کردن گرفته شده‌است.
کاریکاره جریمه کردن و توبیخ کردن نیز معنی می‌دهد و به نظر می‌رسد که نخستین بار توسط شخصی به نام موسینی در سال 1646 میلادی به کار رفته باشد و او نیز به نوبه خود این واژه را کاراچی یعنی نقاشی‌های خیابانی بلونیایی هم عصر خویش گرفته باشد.
چرا که این نقاشی‌ها همواره دارای عناصری اغراق آمیز بودند که سوژه‌ها را مضحکه می‌کردند. همچنین ممکن است که کاریکاتور از واژهء کاراتره (caracter) و یا کارا( اسپانیایی) به معنای صورت اخذ شده باشد.
عمده‌ترین بخش هر کاریکاتور صورت آن است.
برای مثال در صورت‌های کاریکاتوری که آلبرشت دورر و لئوناردو داوینچی هر دو به طور مستقل حدود سال 1500 میلادی ترسیم کرده‌اند،صورت هایی با دماغ دراز و چانهء دراز مشاهده می‌کردند.
همچنین کاریکاتور انواع زیادی دارد مثل کاریکاتور سیاه،کاریکاتور روزنامه ای،کاریکاتور بدون شرح و ... .
اما به طور کلی 2 دسته کاریکاتور اکنون معمول است که عبارتند از:کاریکاتور نمایشگاهی و کاریکاتور مطبوعاتی.
مهمترین تفاوت این دو نوع کاریکاتور، تاریخ مصرف آنها است. کاریکاتورهای مطبوعاتی برای یک محدوده خاص زمانی کشیده می شوند؛در حالی که کاریکاتورهای نمایشگاهی چنین نیستند.
اما صرف‌نظر از تعریف کاریکاتور و نقصانی که در تعاریف فوق ممکن است وجود داشته باشد، آنچه بیشتر مدنظر هنرمندان و فعالان این عرصه است،کارتون ادیتورال (Editorial Cartoon) یا کاریکاتور روزنامه‌ای است که برخی آن را از پدیده‌های هنری دوران رنسانس می‌دانند.
و برخی دیگر، معتقدند؛هنر کاریکاتور خیلی پیش از پیدایش روزنامه‌نگاری و حتی اختراع صنعت چاپ در دنیا رواج داشته و در واقع عمری به درازای تاریخ مکتوب انسان دارد.
تاریخچه هنر کاریکاتور در جهان

قرن‌ها پیش از این که اصطلاحات کاریکاتور،کارتون (یا هر عنوانی که در زبان‌های مختلف به آن داده شده) ابداع شود، این هنر در عصر باستان شناخته شده و رواج داشته است.
اولین كاریكاتورهایی كه در آنها مسائل سیاسی و اجتماعی مطرح شد، در حفاری‌های شهر پمپی به دست آمده كه تقریباً 1900 سال پیش در زیر گدازه‌های آتشفشانی پنهان بود. این كاریكاتورها بر روی ستون‌های سنگی كنده شده بود و در معرض دید همگان قرار داده می‌شد.

در صورت‌های کاریکاتوری که آلبرشت دورر و لئوناردو داوینچی هر دو به طور مستقل حدود سال 1500 میلادی ترسیم کرده‌اند،صورت هایی با دماغ دراز و چانهء دراز مشاهده می‌کردند.

در نخستین روزهای نشو و نمای این هنر، با نام‌هایی چون اگوستینو كاراچی Agustino Caracci و جیوانی برنی‌نی Giovanni Barnini در ایتالیا به عنوان پیشگامان هنر كاریكاتور و طنز ترسیمی برمی‌خوریم؛ ولی اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی ایتالیا در آن زمان به گونه‌ای نبود كه این هنر بتواند بدان‌سان كه باید و شاید تأثیری فراگیر داشته باشد. در اواخر قرن هفدهم میلادی، آزادی بی‌قید و بند مطبوعات در هلند از سویی و گرد آمدن گروه بسیاری از نقاشان و هنرمندان وقت در این كشور، هلند را میدان فعالیت كاریكاتوریست پركاری چون رومین دوهوگ Romin De Hoog ساخت. شهرت و محبوبیت او حتی از مرزهای كشورش فراتر رفت، تا جایی كه كاریكاتورهایش با ترجمه و زیرنویس، راهی فرانسه و انگلستان شد.
ویلیام هوگارت William Hugart از جمله كسانی است كه در این راه، مكتب تازه‌ای در انگلستان به وجود آورد. آثار هوگارت راه‌گشای افراد دیگری در این زمینه شد كه از میان آنها نام جیمز گیلاری James Gillary پدر و بنیانگذار كاریكاتور سیاسی در انگلستان و رولاندسون Rolandson بیش از همه می‌درخشد.
فرانسویان نیز به نوبه خود در این راه تكاپو كردند. كاریكاتور سیاسی كه در دوران لویی شانزدهم به شدت سركوب شده بود، قبل و در جریان انقلاب كبیر فرانسه جان تازه‌ای گرفت و رونق‌بخش شبنامه‌هایی شد كه به مدد صنعت چاپ، دست به دست در میان مردم می‌گشت. پس از پایان انقلاب، اتفاقی در پاریس افتاد كه آینده طنز ترسیمی و كاریكاتور روزنامه‌ای را دگرگون كرد. در نوامبر سال 1830 چارلز فیلیپون Philipon Charles سنگ بنای نشریه‌ای به نام كاریكاتور را گذاشت كه می‌توان از آن به عنوان نخستین نشریه صرفاً فكاهی و انتقادی سیاسی یاد كرد. ...
در سال 1841م هفته‌نامه پانچ Punch در انگلستان پا به عرصه وجود گذاشت.
كاریكاتوریست اصلی این نشریه جان لیچ Johnlich بود كه می‌توان كارهایش را الگوی اصلی كاریكاتور روزنامه‌ای به شكلی كه بعداً در تمام جهان مرسوم شد، دانست.»
تاریخچه هنر کاریکاتور در ایران

«پیشینه ورود كاریكاتور رسمی مطبوعاتی به ایران، با هفته‌نامه ملانصرالدین كه در آستانه انقلاب مشروطه در قفقاز چاپ می‌شد، پیوندی عمیق دارد. چرا كه برای نخستین بار، كاریكاتور مطبوعاتی به مفهوم نقد طنزآمیز مناسبات سیاسی و اجتماعی، توسط كاریكاتوریست‌های ماهر و هنرمند این مجله به ایران راه یافت و یكی از زمینه‌های مۆثر پیدایش و رشد كاریكاتورهای مطبوعاتی در ایران شد...
كاریكاتورهای مطبوعاتی كه از هفته‌نامه ملانصرالدین سرچشمه گفته بودند و بعدها توسط نخستین نشریات و روزنامه‌های طنز ایران بخصوص روزنامه آذربایجان چاپ تبریز، گسترش یافتند، به سرعت طنز عامیانه و انتقادی مردم را در قالب طرح‌های هجایی و فرهنگ مكتوب، گسترش دادند... عظیم‌زاده، نقاش اهل تبریز و از بنیانگذاران هنر كاریكاتور در ایران ـ كه خود از شاگردان روتر و شیلینگ [كاریكاتوریست‌های هفته‌نامه ملانصرالدین] بود ـ توانست با بهره‌گیری از شیوه طراحی روتر، اما با خط و تركیب‌بندهای ساده‌تر، نخستین كاریكاتورهای بومی ایران را پایه‌گذاری كند... عظیم‌زاده توانست بعد از تعطیلی ملانصرالدین، نشریه فكاهی ـ سیاسی آذربایجان را كه در زمان انقلاب مشروطه به ارگان سردار ملی ستارخان، شهرت یافته بود، با كاریكاتورهایش رونق بخشد.»
طبیعی بود كه با غنای زبان فارسی كه شامل: اصطلاحات بسیار، ضرب‌المثل‌های گوناگون، كلمات عامیانه و كنایات فراوان است، این هنر در ایران، به شیوه‌ای دیگر، درآید و در شرایط سخت استبداد و خفقان ستمشاهی، عنوان «شمشیرهای برهنه بر روی جباران» را به خود اختصاص دهد.
اولین دفتر نامه طراحان كه در سال 1378 به چاپ رسید، در ستایش طراحان و كاریكاتوریست‌ها آورده است:
«این روزگار، روزگار دیگری است و اگر شاه اولیا(ع) فرمود كه فرزند زمان خویش باشید هم بدین معنی است كه حقایق و معارف را با ابزارهای نو دریابید و یكی از ابزارهای نوین درك حقایق و معارف، طرح‌های طراحان و كاریكاتوریست‌هاست. طراحان و كاریكاتوریست‌های زمانة ما، شاعران بی‌كلمه‌اند، عارفان بی‌سخن‌اند، صفدران بی‌شمشیرند.

[چرو]

ضرورت تشكیل انجمن كاریكاتور

برگزاری دوسالانه‌ها و جشنواره‌های هنری در کشورهای مختلف، امروزه تبدیل به فرصتی برای تعامل هنرمندان این کشورها با هنرمندان کشورهای دیگر و به نوعی جواز حضور یک کشور در عرصه بین‌المللی هنر است.

در سال‌های اخیر دوسالانه بین‌المللی کاریکاتور تهران تنها دوسالانه‌ای بود که هر دو سال یک‌بار تقریباً به‌طور منظم در ایران برگزار می‌شد و هنرمندانی از سراسر جهان در این رویداد هنری شرکت‌ می‌کردند. به‌گونه‌ای که این دوسالانه بین‌المللی، با کسب پنج ستاره جهانی توانسته بود خود را به‌عنوان یکی از معتبرترین رویدادهای کاریکاتور دنیا معرفی کند و تنها دوسالانه‌ای باشد که هر دوره کاریکاتوریست‌های مطرح دنیا در آن شرکت می‌کردند.

دهمین دوره این دوسالانه طبق تقویم هر دو سال یک‌بار آن، قرار بود سال 90برگزار شود ‌که بنا به دلایل مختلفی به تعویق افتاد و به سال 92موکول شد. متولیان برگزاری دهمین دوسالانه بین‌المللی کاریکاتور تهران سال گذشته اعلام کردند با توجه به تراکم برنامه‌های تجسمی ازجمله برگزاری جشنواره هنرهای تجسمی فجر و اشغال نگارخانه‌های بزرگ تهران این برنامه به سال 1392موکول شد و قرار است در آذرماه امسال برگزار شود.

کارشناسان معتقدند از آنجا که دوسالانه‌ها هویت فرهنگی یک کشور هستند، اینگونه سهل‌انگاری‌ها و کوتاهی‌ها در برگزاری دوسالانه‌ای که یکی از معتبرترین دوسالانه‌های ایران در سطح جهانی و در عین حال یکی از معدود جشنواره‌هایی است که اعتباری حقیقی در سطح بین‌المللی دارد، می‌تواند اعتبار میزبانی کشورمان را زیر سۆال ببرد.

کامبیــز درم بــخش هــنرمند کاریکاتوریست می‌گوید: من نیز مانند همه هنرمندان کاریکاتوریست، ازجمله کسانی هستم که منتظر برگزاری دوسالانه کاریکاتور هستم و امیدوارم که هر چه زودتر این نمایشگاه امسال برگزار شود؛ چون این دو سالانه در سطح بین‌الملل جایگاه خود را یافته است و به هرحال، هنرمندان کاریکاتوریست در سراسر دنیا منتظر برگزاری این نمایشگاه هستند. خیلی از کاریکاتوریست‌های بزرگ و مطرح دنیا و افرادی که در این کار فعالیت می‌کنند، دو سالانه ایران را می‌شناسند؛ به همین دلیل است که می‌گویم کاریکاتور ایران برای خودش اعتبار جهانی پیدا کرده و تاکنون هم، هر دو سال یک‌بار آبرومند برگزار شده است. قطعا تأخیر در دوسالانه آن را دچار آسیب خواهد کرد. وی می‌افزاید: چون این مسئله در عین حال که یک کار هنری است، برای ایران جنبه تبلیغاتی هم دارد، ما باید به این قضیه توجه داشته باشیم که در برگزاری این نمایشگاه‌ها، بسیاری از جوایز بزرگ بین‌المللی کسب شده است و همچنین تعداد بالای آنها را نمی‌توان نادیده گرفت؛ به‌طوری که من فکر می‌کنم کاریکاتور آبروی ایران است و از هر زمینه هنری دیگر هم افتخارات بیشتری برای ایران به همراه داشته و بیش از هر زمینه دیگر، ایرانیان در زمینه کاریکاتور جایزه کسب کرده‌اند. اگر چه برگزاری دوسالانه‌های هنری بر عهده مرکز هنرهای تجسمی وزارت ارشاد است که با مشارکت انجمن‌های هنری برگزار می‌شود اما کاریکاتوریست‌های تهران با وجود توفیق روزافزون در کسب رتبه‌های برتر جشنواره‌های داخلی و خارجی هنوز از نعمت داشتن انجمن هنرمندان کاریکاتوریست در تهران محرومند و دوسالانه کاریکاتور تهران نیز تنها دوسالانه‌ای است که در نبود چنین انجمنی، تاکنون از سوی خانه کاریکاتور ایران برگزار شده است.

نهمین دوسالانه بین‌المللی کاریکاتور تهران سال 88 در چهار بخش کارتون(با موضوع ترس)؛ آزاد،کاریکاتور چهره و کمیک استریپ به‌طور همزمان در تهران و اهواز برگزار شد و هیأت داورانی متشکل از ایران، ‌ترکیه، چین و برزیل داوری آثار آن را بر عهده داشتند

به‌نظر می‌رسد جای خالی انجمن هنرمندان کاریکاتوریست در شرایط فعلی بیش از پیش احساس می‌شود. این دوسالانه بین‌المللی در هر دوره با استقبال بیشتری از سوی هنرمندان کشورهای مختلف روبه‌رو شده است و در هر دوره کاریکاتوریست‌های مطرحی به ایران دعوت شده‌اند که «ژان مولاتیه»، «یوری کوزوبوکین»، «یان آپ دوبیک»، «ادواردو باتیستائو»، «اولگ گوتسول»، ‌«وو جیاتجون» و «فلوریان دورو کریهانا» از آن جمله‌ هستند. نهمین دوسالانه بین‌المللی کاریکاتور تهران سال 88 در چهار بخش کارتون(با موضوع ترس)؛ آزاد،کاریکاتور چهره و کمیک استریپ به‌طور همزمان در تهران و اهواز برگزار شد و هیأت داورانی متشکل از ایران، ‌ترکیه، چین و برزیل داوری آثار آن را بر عهده داشتند.

در نهمین دوسالانه کاریکاتور، هنرمندانی از 91 کشور دنیا با 750 اثر منتخب شرکت داشتند اما حالا دهمین دوره این دوسالانه با بیش از سه سال تأخیر قرار است نیمه دوم خردادماه برگزار شود. شاید به همین دلیل است که دوسالانه‌ها و جشنواره‌های هنری و به‌خصوص تجسمی در کشور ما با تأخیرهای طولانی، نه‌تنها مجالی را برای تعامل‌های جهانی برای هنرمندان ما فراهم نمی‌آورند بلکه با برگزاری بسیار نامنظم و با تأخیرهای طولانی حتی در سطح ملی نیز نتوانسته‌اند تأثیرگذار باشند.

[چرو]

کاریکاتور استریپ

ویلهلم بوش، سرشناس‌ترین طنزپرداز آلمانی

کتب مصور و یا کمیک استریپ یکی از هنرهای امروزی و پرطرفدار دنیای معاصر است. یکی از اولین هنرمندانی که به چنین هنری پرداخت ویلهلم بوش، تصویرگر آلمانی است.

کاریکاتور دنباله دار «یا چند مرحله ای» نوعی از کاریکاتور است که موضوع در آن با چند تصویر متوالی ارائه می شود. از آنجا که این تصاویر به شکل نوار به یکدیگر مربوطند به آن اصطلاحاً کاریکاتور استریپ، کمیک استـریپ و یا کارتـون استریپ نیز اطلاق می شود.
این نوع کاریکاتورهای دنباله دار در واقع منشاء پیدایش فیلم نقاشی متحرک بودند که در آن تصاویر به تعدادی زیاد افزایش یافت و نوعی حرکت و زمانبندی نیز در آن وارد گردید.
اگر چه داستان های مصور با مضامین مذهبی قدمتی چند سالــه دارند. ولی قــدیمی ترین نمونـه های کاریکاتــور دنباله دار در قــرن نـوزدهم به وسیله ویلهلــــم بــوش Wilhelm Busch (1832-1908) بـه کار گرفته شد. در آثار این هنرمند شهیر آلمانی اغلب از مضامین مذهبی، اجتماعی و قصه های فولکوریک استفاده شده است. امروزه ویلهلم بوش به واسطـــه داستان های مصـــــور کودکانـه اش تحت عنــوان «ماکس و موریتس» ( Max & Mourits )در جهان یا حــداقل در آلمان کاملاً شناخته شده است.
کتاب معروف او، ماکس و موریتس که می‌توان آن را به فارسی وروجک‌ها ترجمه کرد، تا به حال به بیش از 50 زبان و 250 گویش ترجمه شده است.

آثارِ او بیشتر داستان‌های منظومی هستند که هرچند برای کودکانِ آن روزها نوشته شده اند، ولی از چنان ورزیدگی در کاربرد زبان آلمانی برخوردارند که صرفِ نظر از محتوای قدیمی‌شان، هنوز با استقبالِ بزرگ و کوچک روبرو هستند.

در سالِ 1865 ویلهلم بوش برای چهارمین بار کتاب داستانِ کودکان خود، ماکس و موریتس را به یک انتشاراتی سپرد، با این امید که این‌بار کارش را بپذیرند و کتابش را چاپ کنند. 143 سال از این تاریخ می‌گذرد. کتاب، ده‌ها بار چاپ شده است. کار به‌جایی رسیده که امروزه در آلمان پسرک‌های شیطان را به مثل ماکس و موریتس صدا می‌کنند و بخش‌هایی از شعرهای ویلهلم بوش را به عنوانِ ضرب المثل‌های بومی آلمانی به کار می‌برند. ماکس و موریتس دو پسربچه ی شر و شیطان‌اند که مرغ‌ها را می‌دزدند، پلی را خراب می‌کنند و آنچنان اهالی محترمِ روستا را آزار می‌دهند که آسیابانِ ده هر دو را می‌گیرد، آسیا می‌کند و به اردک‌ها می‌دهد. هرچند چنین داستان‌های خشنی پسندِ امروز و امروزی‌ها نیستند، باز برای نمونه در سال 1996 انتشاراتی سرشناس و پرفروشِ کتاب‌های جیبی آلمانی، برای سیزدهمین بار این اثر را به 7 زبان منتشر کرد.

ویلهلم بوش در سال 1832 میلادی در روستای ویزِندال در ایالت نیدرساکسِن آلمان زاده شد. با وجود مخالفت پدر، به جای تحصیل در رشته ی مکانیک به شهرِ دوسلدرف و سپس به کشورِ هلند رفت و سال‌ها در رشته‌ی نّقاشی آموخت و کار کرد.
Bildunterschrift: او را پدر کارتون و تصویرهای کومیک هم می‌دانند. در طنزها و شوخی‌هایش به عارف‌نماها و زاهدمآب‌ها می‌تازد و آموزگاران ظاهری اخلاق را بی هیچ ملاحظه‌ای می‌کوبد. آثارِ او بیشتر داستان‌های منظومی هستند که هرچند برای کودکانِ آن روزها نوشته شده اند، ولی از چنان ورزیدگی در کاربرد زبان آلمانی برخوردارند که صرفِ نظر از محتوای قدیمی‌شان، هنوز با استقبالِ بزرگ و کوچک روبرو هستند.
Bildunterschrift: ناگفته نگذاریم که ویلهلم بوش بارها کوشید تصویرِ یک‌جانبه ای که از او در ذهن‌ها نگاشته شده را به اصطلاحِ خودش تصحیح کند. او نمی‌خواست تنها به عنوان یک شوخ‌طبع و بذله‌گو معرفی شود و حتی در آثارِ جدیش، شخصیتِ غم انگیز و بدبینانه ای را به خواننده می‌شناساند. اما در این کار توفیقِ چندانی نیافت و همگان او را به عنوان نوسنده و نگارگرِ کتابِ ماکس و موریتس می‌شناسند.

با این همه موفقیت بوش بیشتر مرهون کاریکاتورهای مبتکرانه ای است که او از ناپلئون و فردریک کبیر ترسیم کرده است. کاریکاتورهایی که در آنها حرکت های آزاد خط تبدیل به چهره هایی مشخص شده است. در تصاویر این شماره، شاهد طراحی های خطی سیال و راحت بوش هستیم که سرانجام به چهــرة فـردریک کبیر می انجامد. در طراحی این تصویر با نوعی صراحت و آزادی مــواجهیم که در اواخر قرن نوزدهم نوعی بـدعـت و نـوآوری محسوب می شد. با وجود چنین اثری به جرأت می توان بوش را در زمره نخستین طراحان مدرن به حساب آورد، در این تصــویـر او با حرکت سـاده و گــرافیکـی خط، که تا حدی شبیه به تندنویسی و امضاء است به چهره قابل تشخیص فردریک دست یافته است.

بوش برای تفهیم برداشت های ذهنی خود از رویدادها و شخصیت های اطرافش به بیننده، اغلب از حرکتهای خط به شکل ساده و ناب مدد می گرفت و بدون ورود به جزئیات و پُرکاری در اجــرا به مقصود خود نائل می آمد. از توجه به این تصاویر و سبک کار او در تصاویر دنباله دار می توان نتیجه گرفت که وی همواره در آرزوی رسیـدن به حرکتی زنده و پویا در آثارش بود. کاری که چند دهـه پس از مرگ او در فیلم های انیمیشن ، صورت واقعیت یافت.
بوش ابتدا به عنوان یک نقاش به تحصیلات آکادمیک پرداخت، اما در سال 1859 او شروع به رسم طرح های طنزآمیز برای هفته نامه مونیخی Fliegende Blatterکرد. هفته نامه ای که در آن زمان پیشرو مجلات فکاهی مصور آلمان بود. بعدها او با نشـریات دیگر نیــز همکاری کرد. به این تــرتیب بـوش به لحاظ خـلاقیت ها و ابتکاراتش در ارائـــه مجمـوعـــه های کاریکاتــور دنباله دار از جایگاه ویژه ای در تاریخ هنــر کاریکاتور برخوردار است.

[چرو]

کاریکاتور در مطبوعات ایران

روزنامه ملانصرالدین

از پیشامدهای ورود صنعت چاپ در قرن نوزدهم به ایران، روزنامه و روزنامه نگاری بود. در ابتدا این روزنامه ها فاقد تصویر بودند اما بعد از انقلاب مشروطه، تصویر خصوصا تصاویر کاریکاتور چاشنی این اخبارنامه ها شد.

صنعت چاپ در اواخر قرن نوزدهم میلادی یعنی در دوره قاجاریه وارد ایران شد. در آن دوره خیل عظیمی از مردم ایران، قشری بیسواد بودند به همین دلیل استفاده از تصویر و مصورسازی روزنامه ها و مجلات، اولین ترفند ناشران و نویسندگان برای جلب نظر مردم از قشر عوام بود. در کنار روزنامه هاف مجلات طنز و کاریکاتور وارد عرصه نشر شد و به دلیل ساده فهمی و بیان صریح موضوعف توانست راحتر با عوام ارتباط برقرار کند.از طرفی ریشه های نهضت مشروطه در همین دوران ریخته شد و این نشریات به ظاهر فکاهی، نقش مهمی در شفاف سازی ذهن مردم کوچه و بازار نسبت به تحولات روز و آگاه سازی از جریانات توده ها را بر عهده داشت.
اولین نشریه درون مرزی ، در اوج دوران خفقان سلطنت ناصرالدین شاه، به سال 1310ه.ق با نام «شب نامه» ، توسط علیقلی صفروف، در تبریز نوشته و منتشر شد. نام این مجله نیز به صورت نیشخند در برابر «روزنامه»، شب نامه نام گرفت. از طرفی به دلیل سانسورهای حکومتی و عدم آزادی مطبوعات این مجله به صورت مخفیانه انتشار می یافت و این نام با نهانی بودن این مجله نیز بی ارتباط نبود.
علیقلی صفروف به دلیل انتشار همین مجله، به عنوان پدر مطبوعات فکاهی ایران لقب گرفته است.
چند ماه قبل از پیروزی انقلاب مشروطه در 1285ه.ش،انتشار روزنامه جنجالی « ملانصرالدین» آغاز شد که به سان آموزگار جراید ایران، تحولی عمیق در صحنه مطبوعات ایجاد کرد. بعد از به ثمر رسیدن جنبش مشروطه و آزادی مطبوعات، جراید بسیاری در سرتاسر ایران پدید آمد که هرچند شور و شوق نگارش داشتند ولی از قواعد ژورنالیستی بی اطلاع بودند. در چنین اوضاعی روزنامه ملانصرالدین مانند یک پیشکسوت سبک و سیاق نگارش را آموزش داد.
تا قبل از انقلاب مشروطه ، مجلات فکاهی فاقد تصویر بود ولی بعد از آن ، با ظهور نوابقی چون جلیل محمد قلی زاده، طنز تصویری نیز به کمک گرفته شد تا افراد بی سواد را نیز در اطلاع رسانی شریک کند. جلیل محمد قلی زاده با تصاویر طنزآمیز خود که بیشتر واقعیات تلخ قشر عوام را نشان می داد چنان تحولی در تاریخ طنز ایران برجای گذاشت که تصاویر این هنرمند نقطه عطف تاریخ کاریکاتور ایران محسوب می شود.
وی که در روزنامه ملانصرالدین ( انتشار در آذربایجان) تصویرسازی می کرد تلاش داشت تا در تصاویر طنزآمیزش که بیش از نصف روزنامه را پرکرده بود دلایل عقب ماندگی مسلمانان، حیات فرددی و اجتماعی ملل شرقی و استثمار دول غربی را به وضوع نشان دهد.

اولین نشریه درون مرزی ، در اوج دوران خفقان سلطنت ناصرالدین شاه، به سال 1310ه.ق با نام «شب نامه» ، توسط علیقلی صفروف، در تبریز نوشته و منتشر شد. نام این مجله نیز به صورت نیشخند در برابر «روزنامه»، شب نامه نام گرفت. از طرفی به دلیل سانسورهای حکومتی و عدم زادی مطبوعات این مجله به صورت مخفیانه انتشار می یافت و این نام با نهانی بودن این مجله نیز بی ارتباط نبود.

اگر بخواهیم خصوصیات هنر کاریکاتور را به صورت موجز بیان کنیم ، کاریکاتور تصویری است که دارای محورهای زیر به صورت توامان باشد:
1- اندیشه و تفکر
2- تصویر
3- طنز
به نظر می رسد که اندیشه و تفکر در هنر کاریکاتور ، محوری بسیار پراهمیت تر از دیگر هنرهای تجسمی است چرا که مثلا نمی توان هنر کاریکاتور را به صورت تجریدی و آبستره کار کرد بلکه باید در بیان مفهوم مورد نظر از لبه بسیار برنده و حساس طنز گذشت به طوری که نه تنها موضوع لوس و هجو نشده بلکه با نیشخند ظریفی اصل واقعه را به چالش بکشد و چنین چیزی بیش از همه ، نیازمند تفکر خلاق است.
می توان این طور گفت که هنر کاریکاتور امروزه در ایران رهاورد دو چیز است:
1- انقلاب مشروطه
2- روزنامه ملانصرالدین
دومین نشریه طنز و فکاهی ایران که به صورت تصویری و بعد از انقلاب مشروطه انتشار یافت، هفته نامه « حشرات الارض» بود که توسط حاج میرزا آقا بلوری به سال 1326ه.ق در تبریز منتشر می شد. مطالب این نشریه نیز به تبعیت از روزنامه ملانصرالدین، از زبان یک دیوانه بازارگرد به نام « غفار وکیل» بیان می شد. این هفته نامه در بیان انتقادات سیاسی خود لحنی بسیار کوبنده داشت. از دیگر تصویرگران این مجله می توان به حسین طاهرزاده بهزاد اشاره کرد.

[چرو]

کاریکاتور ایران از نگاه جان لنت

«جان لنت»؛ هنرپژوه آمریكایی در همایش علمی سومین جشنواره بین المللی هنرهای تجسمی فجر با موضوع تحولات و چالش های كاریكاتور ایران سخنرانی كرد. او در این همایش گفت: اگرچه كشور ایران در گذشته هم مسابقات، جشنواره‌ها، و نمایشگاه‌های كاریكاتور داشت، اما به نظر می رسد تعداد این رویدادها افزایش یافته و موضوعات آن‌ها انسان دوستانه‌تر، سیاسی‌تر و از تنوع بیشتر برخوردار شده است.
جان لنت با اشاره به گسترش هنر كاریكاتور در ایران به مسابقات مختلف این رشته هنری در ایران از جمله «مسابقه كاریكاتور بین‌المللی غزه»، «مسابقه بین‌المللی معضلات شهری»، «نخستین مسابقه بین المللی كاریكاتور ضدتروریسم» و جشنواره كاریكاتور فجر اشاره كرد و گفت:‌ دوسالانه بین‌المللی كاریكاتور تهران اكنون به عنوان یكی از بهترین مسابقات و جشنواره‌های دنیا در حال رونق بیشتری است.
جان لنت:از دیدگاه یك خارجی معتقدم كاریكاتور ایران از جایگاه رفیعی برخوردار است به دلیل آن كه جامعه كاریكاتوریست‌ها در مقابل «حصار تجاری» مقاومت كرده است.


خانه کاریکاتور ایران
جان لنت همچنین درباره خانه کاریکاتور ایران نیز گفت: به نظر می‌رسد خانه كاریكاتور كه هنوز پابرجاست و از پیشرفت های قابل توجهی برخوردار گشته اكنون دارای تجهیزات مدرن‌تری نسبت به سال 1999 یعنی یك سال پس از شروع فعالیت حرفه‌ای آن است و مجله‌های طنزی نظیر كیهان كاریكاتور و نشریه جواد علیزاده با عنوان طنز و كاریكاتور در شرایط بسیار سخت بازار برای سالیان متمادی به فعالیت خود ادامه داده است. به علاوه، آنچه در سال 1999 جلب توجه می كرد و امروز می‌كند حضور مستمر زنان به عنوان كاریكاتوریست های حرفه ای و آماتور و كارآموز است.
او ادامه داد: این در حالی است كه زنان كاریكاتوریست در بسیاری مناطق، همچون غرب آسیا، خاورمیانه و آفریقا، یا كم تعداد هستند و یا اصلا وجود ندارند. آنچه من را به تعجب وامی‌دارد این است كه چگونه كاریكاتوریست‌های ایرانی می‌توانند مجموعه‌های خود را به صورت كتاب با این سرعت منتشر سازند. نمونه آن آثار كامبیز درمبخش، توكا نیستانی و مسعود شجاعی طباطبایی است. به طور كلی، به نظر می‌رسد تعداد كتاب‌های كاریكاتور بیشتر از سایر رشته‌ها باشد.
چالش های كاریكاتور در ایران
او در ادامه به چالش های كاریكاتور در ایران پرداخت و گفت: ارزیابی من از چالش‌های پیش روی كاریكاتور ایران مبتنی بر مسائل جهانی است كه در سال 2000 برای این حرفه تشخیص دادم. این مسائل هنوز و شاید حتی بیشتر از یك دهه پیش صدق می‌كنند. آن‌ها شامل جهانی سازی و مالكیت تجارت‌های بزرگ، تجاری سازی، بین المللی سازی یا بومی سازی، كامپیوتری شدن، و كاهش حمایت دولت می‌شوند.
جان لنت با اشاره به اولین سفر خود به ایران گفت: بعد از سفر سال 1999 (1378) من به ایران مقاله‌ای درباره آنچه كه در جامعه كاریكاتوریست‌های ایران یافتم نوشتم. مقاله كه عنوان آن «ایران، كشوری مملو از كاریكاتوریست‌ها» بود تأثیر عمیقی را بیان می‌كرد كه كاریكاتوریست‌های ایرانی و آثارشان بر من گذاشتند. در آن مقاله درباره هیجان سرشاری كه كاریكاتوریست های ایرانی در كار خود داشتند، تعداد جوانان مشتاقی كه وارد این رشته هنری می‌شدند و تركیب شیوه‌های شرقی و غربی مورد استفاده این هنرمندان صحبت كردم كه متأسفانه تا حد زیادی بر شیوه‌های غربی متكی بود.
وی در بخش دیگری به تحولات هنر طنز در ایران پرداخت و گفت: با نگاهی مختصر اگر می‌خواستم مقاله سال 1999 خود را به روز درآورم امروز بسیار شگفت زده‌تر می شدم. تغییرات مثبت ارزشمندی رخ داده است.
جان لنت گفت: در طول دهه 2000 شاهد تعداد رو به رشد آثار ایرانی شركت كننده و برنده جایزه در جشنواره های بین المللی بوده‌ام. در برخی از این رویدادها به عنوان داور حضور داشته‌ام. به نظر می‌رسد تعداد شركت كنندگان ایرانی بیش از سایر كشورها بود. به نظر می‌رسید آثار كاریكاتوریست‌های ایرانی همچون جواد علیزاده كه آثارش در سال 2008 و 2009 در 4000 مونیتور متروی برلین به نمایش درآمد همه جا به چشم می‌خورد. قطعاً برقراری ارتباط از طریق شبكه‌های داخلی و خارجی رو به افزایش بود و نتیجه آن بهتر شناخته شدن هنرمندان در سطح جهانی بود.
او در ادامه گفت: از تحولات تازه دهه 2000 همچنین فعالیت انجمن كاریكاتوریست های تبریزی بوده است كه در سال 2001 آغاز شد و بیش از 500 عضو در سراسر ایران دارد. برجسته ترین پروژه این گروه موزه كاریكاتور است كه در سال 2007 تأسیس شد. دو گالری و كتابخانه موزه كه قبلاً محل كتابخانه ملی تبریز بوده در نگهداری و بخشیدن بعد آكادمیك به سنت طنزپردازی نقشی به سزا دارند. تا همین اواخر، موزه‌های كاریكاتور زیادی در جهان وجود نداشت و هنوز در بسیاری كشورها وجود ندارد! انجمن كاریكاتوریست‌های تبریز همچنین برگزاركننده جشنواره بین المللی كاریكاتور تبریز و بانی مجله كاریكاره است.
جان لنت در پایان گفت: با توجه به مسائل ذكر شده درباره جایگاه كاریكاتور ایران دوباره می‌گویم، از دیدگاه یك خارجی معتقدم كاریكاتور ایران از جایگاه رفیعی برخوردار است به دلیل آن كه جامعه كاریكاتوریست‌ها در مقابل «حصار تجاری» مقاومت كرده است. تجاری‌سازی در آن به شكل كمینه در آمده و آثاری با ویژگی‌ها و كاربرد تردید برانگیز به دقت كنترل می‌شود. كاریكاتور ایران محتوای بومی را به شدت ترویج نموده و به گونه‌ای خردمندانه از فناوری‌های جدید اطلاعاتی استفاده كرده است. همچنین حمایت دولت، به خصوص شهرداری‌ها، از كاریكاتور برای كاریكاتوریست‌های ایرانی بسیار سودمند است.
وی در خاتمه تصریح كرد: كاریكاتور ایران با تاریخچه‌ای از دستاوردها و نحوه برخورد با چالش‌های تازه به رشد و بالندگی خود ادامه خواهد داد و در دنیای آینده طنز به جایگاهی دست خواهد یافت كه شاید با زیبایی شناسی ایران باستان در تاریخ هنر ایران قابل مقایسه باشد.

[چرو]

ایرانی ها بهترین کارتونیست های جهان

در نشستي که با حضور داوران خارجي درباره دوسالانه کاريکاتور تهران برگزار شد، همه داوران تاکيد کردند که دوسالانه کاريکاتور تهران يکي از بهترين دوسالانه هاي کاريکاتور دنياست.
کاریکاتوریست هایی ازاسپانيا، چين، برزيل،آلمان و ترکيه داوران خارجي اين دوسالانه بودند که در اين نشست حضور داشتند.
مسعود شجاعي طباطبايي در ابتداي اين مراسم با اشاره به جشنواره بين المللي انيميشن و کميک کشور چين، از برگزاري روزي به نام ايران در اين جشنواره خبر داد وگفت: اين جشنواره هر ساله در چين برگزار مي شود و يکي از بزرگترين اتفاقات بزرگ هنري اين کشور است که در نتيجه تعاملات بين مسئولان ايران و چين قرار است در اين جشنواره روزي به نام ايران نامگذاري شود و آثار هنرمندان ايراني در بخشي از اين جشنواره به نمايش گذاشته شود.
سوکت يالاز از ترکيه نخستين هنرمندي بود که به سوال کيفيت وجايگاه آثار هنرمندان ايراني در دنيا پاسخ داد.
يالاز هنر کاريکاتور ايران را از سطح بسيار بالايي برخوردار دانست وگفت: 35 سال در زمينه کاريکاتور فعاليت کرده ام و حدود چهار سال است که اغلب جشنواره هاي بين المللي شرکت مي کنم و در اين چهار سال 26 جايزه بين المللي را دريافت کرده ام. من از طريق سايت ايران کارتون با کارتونيست هاي ايراني آشنا و آثارشان آشنا شدم و روزي چند بار تازه هاي اين سايت را مرور مي کنم. کارتونيست هاي ايراني از جايگاه بسيار خوبي در دنيا برخوردارند.
مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد: رکورد ثبت شده برای حضور در دوسالانه کاریکاتور در سطح جهان 77 کشور اعلام شده اما ایران در این دوسالانه این رکورد را شکسته، چون 91 کشور شرکت کرده اند.

به گزارش روزنامه آفرینش اردوغان کارايل هنرمند ترک ساکن آلمان ايران را يکي از مهمترين کشورها در زمينه هر کاريکاتور دانست و گفت: مسعود شجاعي هنرمندي است که باعث و باني جمع شدن و نزديک شدن هنرمندان کاريکاتوريست هاي دنيا در کنار هم شده است. او همچنین کامبیز درم بخش را به عنوان یکی از مطرح ترين و برجسته ترين کارتونیست های ایرانی معرفی کرد و گفت: به عنوان يکي از بهترين کارتونيست هاي دنيا احترام خاصي براي او قائلم.

ماسيو ليته از اسپانيا از جمله هنرمندان برجسته کاريکاتور در کشور برزيل و صاحب سايت برزيل کارتون هم درباره هنرمندان کاريکاتوريست ايراني گفت: دوسالانه کاريکاتور تهران در برزيل کاملا شناخته شده است و برزيل براي هنرمندان ايراني ارزش خاصي قائل است. ماسیو لیته دوسالانه کاریکاتور ایران را الهام بخش دانست و گفت: بعد از دوسالانه هاي کاريکاتور تهران بود که ما هم تصميم گرفتيم دوسالانه کاريکاتور در برزيل داشته باشيم و در واقع دوسالانه کاريکاتور برزيل فرزند دوسالانه کاريکاتور تهران است. هم اکنون سه سال است که اين دوسالانه با کمک و راهنمايي آقاي شجاعي در برزيل راه اندازي شده است.
ليويي وانگ هنرمند چيني و مسئول برگزاري جشنواره انيميشن و کميک چين هم ادعا کرد: از طريق خانه کاريکاتور و سايت ايران کارتون با هنرمندان ايراني آشنا شده ام. هنرمندان ايراني جوايز بسياري را در سطح بين المللي دريافت مي کنند و تعداد هنرمندان جوان آن نيز بسيار زياد است که اين علاقه مندي از سوي جوانان ايراني آينده درخشاني را نويد مي دهد.
مارسيو ليته کاریکاتوریست فرانسوی: اگر به تاريخ ايران هم نگاه کنيد چيزهاي زيادي هست که مي توان درباره آن ها صحبت کرد، بنابراين ايران بايد شرايط بهتري در زمينه کاريکاتور داشته باشد چون فرهنگ و تمدن غني و ديرينه اي دارد و معتقدم که نمي توان موقعيت کاريکاتور ايران را در دنيا نديده گرفت.


تورسيوس هنرمند کلمبيايي الاصل که مقيم اسپانياست هم درباره هنرمندان ايراني گفت: من در سال 2005 جايزه اول کاريکاتور را با موضوع «عرفات» و سال 2007 جايزه اول را براي کاريکاتور رونالدينهو از دوسالانه کاريکاتور تهران گرفتم و امسال خوشحالم که در ترکيب هيئت داوران اين دوسالانه تجربه کسب مي کنم.
او دوسالانه کاريکاتور تهران را يکي از بهترين رويدادهاي کاريکاتور دنيا عنوان کرد وگفت: هنرمندان ايراني براي کاريکاتوريست هاي دنيا مرجع هستند.
ليويي وانگ نيز کارتون ايران را بسيار برجسته خواند و گفت: از کاريکاتورهاي ايراني در نشريات چيني استفاده مي شود.
سوکت يالاز همچنين تاکيد کرد: کاريکاتور تهران يکي از بهترين جشنواره هاي کاريکاتور دنياست و نه بهترين آن ها. دوسالانه کاريکاتور تهران در کنار کشورهاي روماني، برزيل، ترکيه و ... در رديف بهترين جشنواره ها قرار داد.
اردوغان نيز با تاييد نظر يالاز گفت: ايران به لحاظ داشته هايي چون خط ، نقاشي و فرهنگ و تمدن ديرينه اش به سمت اجراهاي پرکاري در زمينه کاريکاتور پيش رفته است و همين ويژگي آن را از ديگر آثار هنرمندان کشورهاي مختلف متمايز کرده است.
مارسيو ليته هم توضيح داد: اگر به تاريخ ايران هم نگاه کنيد چيزهاي زيادي هست که مي توان درباره آن ها صحبت کرد، بنابراين ايران بايد هم که شرايط بهتري در زمينه کاريکاتور داشته باشد چون فرهنگ و تمدن غني و ديرينه اي دارد و معتقدم که نمي توان موقعيت کاريکاتور ايران را در دنيا نديده گرفت.
وي افزود: کاريکاتوريست هاي ايراني و برزيل حرفه اي هستند اما ما باز هم زمان براي ياد گرفتن نياز داريم.

مسعود شجاعی طباطبایی، دبیر نهمین دوسالانه کاریکاتور تهران در خاتمه، با اعلام اینکه هنر کاریکاتور ایران یکی از مهم‌ترین رویدادهای هنری در دنیا محسوب می‌شود گفت: در نهمین دوسالانه کاریکاتور تهران 91 کشور شرکت کردند و این در حالی است که در اولین دو سالانه تنها از 43 کشور جهان آثار هنرمندان کاریکاتوریست را داشتیم و تنها آثار 11 نفر از هنرمندان ایرانی در کاتالوگ اولین دوره به چاپ رسید .
او گفت:ما امسال می‌توانیم به جرات اعلام کنیم که کاریکاتور ایران در جمع 4 کشور برتر دنیا یعنی در کنار برزیل، چین و ترکیه قرار دارد.
شجاعی طباطبایی حضور کاریکاتوریست‌های مشهور ایرانی و خارجی در این دوسالانه، حضور داوران و مهمانان برجسته خارجی، طراحی منحصر به فرد بروشور و کاتالوگ، جوایز نفیس و نظم در برپایی این دوسالانه را از مهم‌ترین دلایلی دانست که باعث شده دوسالانه کاریکاتور تهران از 5 ستاره ممکن، هر 5 ستاره را دارا باشد.
در ادامه محمود شالویی هم گفت: تا به حال هیچ جشنواره ای در عرصه هنرهای تجسمی تا این حد گسترده نبوده و دوسالانه کاریکاتور، حیرت جهانیان را برانگیخته است.
وی آخرین رکورد ثبت شده برای حضور در دوسالانه کاریکاتور در سطح جهان را 77 کشور اعلام کرد و گفت: ایران در این دوسالانه این رکورد را شکسته، چون 91 کشور شرکت کرده اند.
مدیرکل هنرهای تجسمی وزارت ارشاد آثار شرکت کننده را از لحاظ کیفی شایسته تقدیر دانست.
و گفت: ما می توانیم قدم جای پای کشورهای اول جهان بگذاریم و داوران خارجی نیز به این امر اعتراف کرده اند.
نهمين دوسالانه کاريکاتور تهران دیروز با نمايش 750 اثر در موسسه فرهنگي و هنري صبا به پایان رسید و اين دوسالانه با معرفي برگزيدگان در موزه هنرهاي معاصر تهران به کار خود پایان داد.

[چرو]

"کميک استريپ" در ايران

شايد تماشاي نقاشي‌هايي از يک پسر بچه‌ي خياباني کچل و زشت با گوشهاي بزرگ و لباس خواب گشاد براي خواننده‌ي امروزي چندان جذاب نباشد. حتي نوشته‌هاي طنزآميزي که بر روي لباس زرد پسرک نوشته شده نيز ممکن است اکنون لوس به نظر برسند.
ولي همين پسر زشت بيش از يک قرن پيش پايه‌گذار پديده‌اي شد که در دوران طلايي خود در دهه‌ي پنجاه يکي ازبزرگترين صنايع سرگرمي در آمريکا محسوب مي‌شد و امروزه نيز - اگرچه در مقياس کوچکتر - از جايگاه قابل توجهي برخودار است.
پسر زرد
اگرچه کميک استريپ امروزه در اقصي نقاط دنيا به اشکال و سبک‌هاي مختلف توليد مي‌شود و طرفداران زيادي دارد، ولي در هيچ‌جاي دنيا به اندازه‌ي زادگاهش، در اعماق فرهنگ عمومي مردم جا خوش نکرده است.
بسياري، پيدايش نخستين کميک را به "ريچارد اتکالت" پديد آورنده‌ي کميک «خيابان هوگان» نسبت مي‌دهند. او که کار هنري خود را به عنوان يک تصويرگر در روزنامه‌ي «نيويورک ورلد» متعلق به جوزف پوليتزر آغاز کرده بود، زماني که روزنامه پوليتزر فروش خوبي نداشت، کشيدن کارتوني را شروع کرد که تقريبا به تنهايي توانست روزنامه را از ورشکستگي نجات دهد.
اين کارتون که شخصيت اصلي آن همان پسر بچه‌ي کچل بود، با چنان استقبالي روبرو شد که در مدت کوتاهي تيراژ روزنامه را از 20 هزار به يکصد هزار افزايش داد. موضوع اين مجموعه کارتوني که در روزهاي يکشنبه منتشر مي‌شد؛ شوخي و انتقاد به آداب و رسوم طبقه‌ي مرفه جامعه امريکايي بود که در قالب کارها و سخنان کنايه آميز اين پسر بچه خياباني - سخناني که روي لباس يکسره و گشاد او نوشته شده بود - بازگو مي‌شد.
شايد تماشاي نقاشي‌هايي از يک پسر بچه‌ي خياباني کچل و زشت با گوشهاي بزرگ و لباس خواب گشاد براي خواننده‌ي امروزي چندان جذاب نباشد. حتي نوشته‌هاي طنزآميزي که بر روي لباس زرد پسرک نوشته شده نيز ممکن است اکنون لوس به نظر برسند.


کمي بعد، چاپگران روزنامه «ورلد» ــ که آن روزها براي نخستين بار چاپ رنگي را تجربه مي‌کردند ــ رنگ زرد را براي لباس اين پسر انتخاب کردند، و اين کارتون به «پسر زرد» شهرت يافت. عبارت «روزنامه نگاري زرد» نيز با توجه به نقش محوري «پسر زرد» در اين ماجرا بر سر زبان‌ها افتاد.
يکشنبه‌ي اين هفته، گردهمايي "کميک استريپ" به کوشش مرکز مطالعات و تحقيقات انيميشن حوزه هنري برگزار شد.
به گزارش واحد خبر حوزه هنري، در اين گردهمايي محمدرضا زائري، مدير مسوول مجله "جديد"، کميک استريپ را پايه هنرهاي سينما، انيميشن و بازي‌هاي رايانه‌اي ناميد و با اشاره به بازده اقتصادي آن، گفت: "ما از اينکه حوزه کميک استريپ فعال شود استقبال مي‌کنيم چرا که عقيده داريم پتانسيل آن هنوز کشف نشده و اگر راه بيفتد براي همه حوزه‌ها مفيد خواهد بود."
در ادامه‌ي اين نشست، حميد شريفي گرافيست و هنرمند مرکز هنرهاي تجسمي حوزه هنري گردهمايي هنرمندان کميک استريپ را نشانه‌ي قوام يافتن اين هنر در آينده‌اي نزديک توصيف کرد و با اشاره به حرف‌هاي بسياري که ايران در اين عرصه براي گفتن دارد، افزود: "خاستگاه کميک استريپ در جوامع غربي است و در سينما نقش به سزايي داشته اما در جامعه‌ي ما هنوز با مخالفت‌هاي جدي روبه روست و گسترش آن مستلزم حوصله زياد و کار بسيار است."
کميک استريپ "300"
سعيد رزاقي در ادامه اين گردهمايي و درباره موانع گسترش اين هنر در ايران اظهار کرد: "کميک استريپ هنري است که 30 سال مورد بي توجهي قرار گرفته است و به گمان من کساني که به اين عرصه وارد مي‌شوند بايد روياپرداز باشند و کار را جدي بگيرند."
اگرچه کميک استريپ امروزه در اقصي نقاط دنيا به اشکال و سبک‌هاي مختلف توليد مي‌شود و طرفداران زيادي دارد، ولي در هيچ‌جاي دنيا به اندازه‌ي زادگاهش، در اعماق فرهنگ عمومي مردم جا خوش نکرده است.


بزرگمهر حسين‌پور نيز در اين باره گفت: "هر چند که مسوولان در اين مورد مقصر هستند؛ اما من عادت دارم تقصيرها را به گردن خودم بيندازم. ما هيچ وقت آدم‌هاي جاه‌طلب و بلندپروازي نبوده‌ايم. به چيزهاي کوچک راضي بوديم و نخواستيم با ستاره‌هاي جهان رقابت کنيم که نتيجه اين شده است."
اين انيماتور گفت: "ما در ايران استادي که با دنيا رقابت کند نداريم و آنها هم که حرفه‌اي هستند در ايران زندگي نمي‌کنند، بنابراين از چه کساني بايد انرژي بگيريم؟ شايد به خاطر اين نتوانستيم در کنار بزرگان دنيا قد علم کنيم چون نخواسته‌ايم از آنها چيزي ياد بگيريم. سعي من اين است که از کار هر بزرگي چيزي بياموزم و آن قدر کار کنم که به بهترين برسم."
پرويز اقبالي، خالق کميک استريپ عاشورا (البته بهتر است در اين مورد از عنوان داستان مصور عاشورا استفاده شود) به عنوان ديگر هنرمند حاضر در اين گردهمايي، بحران مديريت فرهنگي، بحران درک مسايل اقتصادي اين حرفه، تربيت نيرو و ناآشنايي با قواعد و چند و چون کميک استريپ را از جمله موانع گسترش اين هنر قلمداد کرد و گفت: "معمولا مديران فرهنگي کشور با زبان اين هنر آشنايي ندارند؛ در حالي که اين از ضروريات است و علاوه بر اينکه از تربيت نيرو که از وظايف اصلي آنهاست غافل هستند، از ثمرات اقتصادي اين حرفه نيز بي خبرند و توجه ندارند که اگر کميک استريپ بازده اقتصادي نداشت،‌ تا اين ميزان در اروپا و آمريکا مورد توجه نبود."

به گزارش کتاب‌نيوز؛ بالاترين دستمزدها در دنياي کاريکاتور و کارتون، مربوط به طراحان کميک استريپ است؛ به عنوان مثال دستمزد يک هنرمند کميک استريپ عضو سنديکاي ايالات متحده سالانه 1/4 ميليون دلار است.

در آمريکا ، حدود 17000روزنامه منتشر مي‌شود که تنها 80 روزنامه کاريکاتوريست تمام وقت دارند. امروزه، کارتونيستها و کاريکاتوريستها در عين حال بهترين و بدترين دوران خود را تجربه مي‌کنند! در حالي که کميک استريپي‌ها بيشتر از بيش مورد توجه عموم و رسانه‌ها قرار گرفته‌اند و فيلم‌هايي که بر مبناي اين داستانها توليد مي‌شوند جزو رکورداران فروش سينمايي است؛ ولي کاريکاتور بدان صورت بازار خود را به دست نگرفته است.

[چرو]

سرعت انتقال مفاهیم

خوانندگان یك روزنامه یا نشریه امكان دارد در نگاه اول فقط تیترهای اصلی و فرعی را بخوانند و در چشم به‌هم‌زدنی نشریه را كنار بگذارند، اما همه آنها كاریكاتور چاپ شده را تمام و كمال می‌بینند و واكنش نشان می‌دهند.
همین نكته در كاریكاتورهای الكترونیكی و اینترنتی نیز صادق است؛ چرا كه كاریكاتور سریع‌ترین شكل انتقال مفهوم به مخاطب عنوان می‌شود.
درك سرعت انتقال كاریكاتور وقتی مشخص می‌شود كه آن را با گرافیك یعنی بهترین رسانه هنری مقایسه كنیم. مخاطب بعد از دیدن یك پوستر به یك احساس درونی می‌رسد و شاید به نكته‌ای در آن پی ببرد، اما وقتی می‌خواهد برای دیگری از پوستر یاد كند، فقط به ذكر موضوع آن بسنده می‌كند.
در صورتی كه بارها شاهد بودیم كه مردم جزئیات كاریكاتوری را به خاطر سپرده و موضوع، نحوه اجرا و طنز موجود در كاریكاتور را درك كرده و قادرند برای دیگران بازگو كنند و در مواردی حتی از آن لطیفه یا سكانسی از یك فیلم كمدی بسازند.
كاریكاتور مطبوعاتی، تابع خود مطبوعات در 2 دهه اخیر اشكال متفاوتی پیدا كرده اما در هر شكلی كه باشد، ارتباط به روز و بی‌واسطه‌ای با مردم دارد. همان‌طوركه با مرور مطبوعات گذشته تا به امروز می‌توانیم به شناختی مردم‌شناسانه برسیم و نوع زندگی انسان‌ها را در دوران‌های مختلف كشف كنیم، با دیدن كاریكاتورها به زندگی درونی مردم و طنز رایج در میان آن رسیده و نحوه زندگی و ارتباط با یكدیگر از گذشته تا امروز را درك می‌كنیم.
اهمیت كاریكاتور مطبوعاتی وقتی بیشتر می‌شود كه بدانیم بعد از مرور و بررسی كاریكاتورهای ادوار مختلف می‌توان شكل مشاركت مردمی در حكومت، انتقادپذیری از دولتمردان و شیوه مختلف اعتراض به اعمال قدرت را در دوره‌های مختلف یك كشور یا جامعه شناخت.
این شناخت وقتی كامل می‌شود كه طرز تفكر و عقاید و شیوه زندگی كاریكاتوریست‌ها در كنارش موجود باشد تا بدانیم چه كسی، چگونه انتقاد خود را به دیگران به شیوه طنز اعلام می‌كرده است. متأسفانه تاریخ كاریكاتور مطبوعاتی ما در 2 دهه اخیر دچار چالش‌های فراوان بوده و بنگاه‌های مطبوعاتی و ناشران روزنامه‌ها كمتر به دسته‌بندی و حفظ سوابق همكاران كاریكاتوریست‌شان اقدام كرده‌اند.
روزنامه همشهری اولین نشریه‌ای است كه هر روز در صفحه‌ای ثابت، اقدام به چاپ كاریكاتورهای رنگی كرده و این در تاریخ مطبوعات ایران بی‌سابقه بود. گروه كاریكاتوریست‌های روزنامه همشهری از بدو تاسیس تاكنون از شیوه‌های مختلف از جمله شخصیت، موضوع، روایت و تمثیل كاریكاتور كشیده و توانسته‌اند آثار خود را در صفحات هنری، فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی فارغ از نام ستون كاریكاتور و در جهت معرفی بهتر مقالات و گزارش‌ها به چاپ برسانند.
اسد بیناخواهی، علی جهانشاهی، علی مریخی، علی جلوه، افشین سبوكی، داود كاظمی‌و... از جمله پایه‌گذاران گروهی بودند كه امروز همكاران‌شان هر روز در صفحه 3 و در اندازه‌ای ثابت، افكار و نظرشان را به اشكال گوناگون و با لحنی طنز به مخاطب آشنای خود می‌گویند.
بهمن عبدی، داود كاظمی، جمال رحمتی، ابوالفضل محمدی، علی درخشی، نوید شریفی، رسول آذرگون، ثنا حسین‌پور و مهدی كاظمی كاریكاتوریست‌هایی هستند كه حاصل یك سال نگاه خود به موضوعات متنوع روز را كه در روزنامه همشهری به چاپ رسیده‌اند، در قالب نمایشگاهی با عنوان «كاریكاتورهای 85 همشهری» در نگارخانه دائمی كاریكاتور به نمایش گذاشته‌اند.
این آثار نیز با شیوه‌های متفاوتی دیدگاه‌ها و ایده‌های طراحان آنها را بیان می‌كنند و هر یك به نوعی مخاطب را درگیر با موضوع و با خود همراه می‌سازند.
آنچه حائز اهمیت است، تداوم فرهنگ چاپ كاریكاتور است كه به زودی به میراث فرهنگی همشهریان تهرانی بدل می‌شود.
منبع : همشهری

[چرو]

چرخیدن روی چرخ چرا

بحث چشم سوم زیاد هم غیر واقعی نیست؛ خیلی از هنرمندهایی كه توانسته‌اند - در گیر و دار اینكه هركس سعی دارد دستی در هنر پیدا كند - موفق شوند کارهای عمیق و متفاوتی خلق کنند، پیش از هر چیز، نگاه دقیقی به اطراف خود و حتی دم‌دست‌ترین اتفاقات داشته‌اند.
وقتی از خیلی هنرمندها و مخصوصا كاریكاتوریست‌ها می‌پرسی، می‌گویند مطالعه می‌كنند؛ آن هم مطالعه تصویری. آنها زیاد بین مردمند تا همه چیز را ببینند؛ آن چیزهایی را كه خیلی از ما قادر نیستیم به راحتی آنها را كشف و ضبط كنیم.
محمدامین‌آقایی هم جزء همین دسته است. می‌گوید كه زیاد بین مردم قدم می‌زند تا هر نوع سوژه‌ای را از دل آنها بیرون بكشد؛ چون می‌داند كه عمق داشتن کارها، پا‌به‌پای طراحی خوب در این هنر اهمیت دارد. در اغلب كارهای او - كه تنها برخی از آنها كلی از جوایز داخلی و خارجی را نصیب خود كرده‌اند - می‌شود این نگاه لایه‌لایه را دید.
او می‌گوید: «كاریكاتور روی چرا می‌چرخد؛ با یك سؤال آغاز می‌شود. من هم با این نگاه دست به خلق آثارم می‌زنم».
آقایی همین یك ماه قبل توانسته جایزه دوم جشنواره ساتریكون لهستان - كه یكی از معتبرترین جشنواره‌های دنیاست - را به دست بیاورد و این روزها هم پیگیر دوسالانه كاریكاتور است تا ببیند مثل دوره قبل می‌تواند جایزه‌ای را نصیب خودش كند یا نه. او كه فقط 25سال دارد، تا به حال 50جایزه داخلی و بین‌المللی را به اسم خودش ثبت كرده.
پرنده، اما نه پروانه

طنز تصویری این کار خیلی بالاست. كلكسیونر آن‌قدر غرق تكمیل كلكسیون‌اش بوده كه برایش مهم نبوده روح را هم جای پروانه میخ کند به دیوار.
ورزش یا جنگ؟

كاریكاتوریست‌ها زیاد با سوژه بیلیارد بازی كرده‌اند اما این كار خوبی‌اش این است كه 2 نكته اصلی دارد كه نمی‌شود هیچ‌كدام را به آن یكی برتری داد؛ نه می‌شود گفت كه این اثر طنز سیاسی است، نه می‌شود روی بخش ورزشی‌اش تاكید كرد.
مرگ سوررئال

از جمله کارهای جالب آقایی همین کار است که با موضوع اتومبیل و عشق ماشین‌ها خلق شده. مهم‌ترین وجه این اثر- که خیلی هم می‌شود روی آن بحث کرد- زاویه دیدش است. اگر این اثر از زاویه دیگری خلق می‌شد، این‌قدر موفق نبود.
سرانگشت‌ها

این کلیدها و دستبند، نماد خیلی چیزهاست و از جمله کارهایی است که از ابعاد مختلف می‌شود بررسی‌اش كرد.
عشق ماهی‌ها

چند تا ماهی‌اند كه احتیاج به آب دارند؟ یا اینها خود ماییم در چند سال آینده؟ انگار کسی که دارد به ماهی‌ها آب می‌دهد، با از خودگذشتگی‌اش دارد تحلیل می‌رود.
اموات خبردار!

شاید سرگرد دارد به سربازان‌اش ادای دین می‌كند، شاید هم سربازها همچنان توی قبر در حال احترام‌گذاشتن به فرمانده‌شان هستند!
در خنده‌دار

این كار جایزه تایجون كره‌‌جنوبی را نصیب خودش كرده.
منبع : همشهری

[چرو]

خط و ربط‌های معنوی

به بهانه برپایی نمایشگاه آثار نصرالله افجه‌ای
اواخر دهه 30 و اوایل دهه 40 تحولات جدیدی در عرصه ارائه آثار هنری خصوصاً نقاشی اتفاق افتاد و بكارگیری از عناصر اصیل سنتی و مذهبی مثل خط، مینیاتور و موتیوهای مذهبی با تركیب‌بندی‌های مدرن و كوبیسم‌گونه بر دیوار گالری‌ها و نمایشگاه‌ها ظهور و بروز داشت.
گرچه تمایلات تزئینات خطی در كشورمان سابقه دیرین دارد و برای نمونه می‌توان به آثار كتیبه‌نویسی، ثلث‌های تزئینی به شكل حیوانات یا انواع مرغ بسم‌الله در دوره صفویه، زندیه، قاجاریه یا دكوراتیو كردن خط نستعلیق در آثار ملك محمد قزوینی خوشنویس دوره قاجار و زرین‌قلم را می‌توان به‌عنوان سابقه خط‌نقاشی به‌شمار آورد.
ولی اتفاق تازه در هنر معاصر مدرنیزه كردن عناصر سنتی مثل خط و مینیاتور بود كه دارای جذابیت‌های بسیار است.

توجه هنرمندان به ابعاد بزرگ تابلوها و استفاده از تركیب‌های متنوع خط ثلث و نستعلیق در ابعاد بزرگ زمینه را برای پدیده‌ای نو و جدید مثل نقاشی‌خط فراهم ساخت.
خطاطان، نقاشان با تأثیرگیری از تحولات دوره خود آثار جدیدی از خود ارائه دادند. آثاری كه تا قبل از آن مشاهده نشده بود. در این آثار نقاشان، خط و خوشنویسی را وارد تابلوهای نقاشی كرده یا خطاطان رنگ را در تركیبات خطی به‌صورت جدی بكار گرفته‌اند. ارائه خوشنویسی در فضاهای رنگی بزرگنمایی كلمه‌ها و نقاشی كردن آنها روی بوم با بكارگیری و تكنیك متنوع اجرایی همه و همه جریان نقاشی‌خط را روز به‌روز مطرح‌تر می‌كرد.
از طرفی پدیده تبلیغات محیطی و ساخت تابلوهای تبلیغاتی در ابعاد غول‌آسا زمینه‌ها و شرایط جدیدی برای هنرمندان فراهم ساخت تا بتواند از عنصر خط به‌جز نوشتن به تزئین و تركیب بپردازد و میدان‌های تبلیغات نیز زمینه‌ای برای تجربه‌های آثار خطی در ابعاد بزرگ و چشم‌گیر بود.
افجه‌ای، هنرمندی است كه اولین حركت نمایشگاهی و تجسمی با نام نقاشی‌خط را سال1351 ارائه نمود. او نمایشگاه خط نقاشی‌های جدیدش را آخر این هفته در نگارخانه شمس به معرض نمایش می‌گذارد.
وی نیز همانند دیگران عنصر خط را در خلق تابلوهایش به‌كار گرفت. ولی خیلی زود آثارش ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی به خود گرفت. از جمله آگراندیسمان كردن قسمتی از كلمه كه در تركیبات به‌هم آمیخته در تابلوهایش دیده می‌شد. وی در نمایش كلمه اغراق‌آمیز عمل می‌كند یا گاهی كلمات را دفورمه كرده و با به‌نمایش درآوردن آنها فضاهای عرفانی و هنری خاصی را به نمایش در می‌آورد.
در واقع می‌توان دریافت كه عنصر خط ذاتاً دارای قابلیت‌های تزئینی بسیار است كه افجه‌ای با اغراق در اندازه و فرم آن‌ها توانسته بود به فضاهای تازه دست پیدا كند.
از جمله كارهای قابل توجه افجه‌ای كروی كردن هندسه كلمات، در آثارش نیز به چشم می‌خورد. وی برای درك بهتر هندسه كروی كلمات ماكت‌سازی می‌نمود و سعی می‌كرد كه طراحی كلمات را به واقعیت‌های هندسی نزدیك‌تر كند.
ایجاد فضاهای خالی نیز از ویژگی‌های دیگر این هنرمند است. وی درتابلوهای عمودی یا مربع خود قسمتی از تابلو را با كلمات در هم پیچیده و تركیب‌نشده كه معمولاً دارای یك مضمون است را بزرگ‌نمایی می‌كند و مابقی تابلو خالی و خلوت سپری می‌شود و در قسمتی از پایین‌ تابلو به‌ صورت سنتی سطری را كه حاوی مطلب همان تابلو است كتابت می‌كند.
در واقع می‌توان گفت كه فضای خالی در آثار افجه‌ای همان سكوت موسیقیایی است كه می‌توان ریتم‌ها را درك كرد. فرصتی برای خواندن، فرصتی برای دیدن و حس كردن را برای بیننده فراهم می‌سازد.
افجه‌ای در بخش دیگری از آثارش ریاضت‌های خویش را به نمایش می‌گذارد. این ریاضت‌ها كه سابقه دیرین در عالم خوشنویسی داشته در آثار افجه‌ای به‌ طرز اعجاب‌انگیزی به نمایش در می‌آید، وی كه در تابلوهای با ابعاد 150×150 یا بزرگتر كار خود را با كوچك‌ترین اندازه قلم كه اصطلاحا غبار گفته می‌شود، شروع می‌كند و رفته رفته اندازه قلم خود را بزرگ‌تر كرده و تا قلم كتیبه پیش می‌رود.
گاهی مجموعه سیاه مشق‌های افجه‌ای دارای یك طرح كلی هستند و معمولا كرسی‌های آن مدور بود و در واقع تابلوهای از این دست كشف ‌و شهود افجه‌ای در نتیجه دریافت‌های مشقی وی بوده است. افجه‌ای به این بسنده نكرده و بخشی از آثار خطهای بنایی را مدرنیزه كرده و اشكال هندسی با تزئینات ورق‌طلا را ارائه می‌دهد كه در عین تازگی ارتباط سنتی خود را با مخاطب برقرار می‌كند.
رنگ‌آمیزی نیز از ویژگی‌های قابل توجه این هنرمند است. افجه‌ای در آثارش هرگز از رنگ‌های تند استفاده نمی‌كند یا در آثارش رنگ مشكی به صورت خام به هیچ وجه دیده نمی‌شود.
رنگ‌ها در تابلوهای افجه‌ای ملایم و پتینه شده كه معمولا با ورق طلا تزئین می‌شود.
نگ‌های قهوه‌ای، سبز و آبی كه معمولا متناسب با فضای معنوی و مضمون تابلو بوده، خصوصا در آثار با فضاهای خالی به خوبی به چشم می‌خورد. تابلوهای افجه‌ای در نگاهی كلی حال عرفانی و ملكوتی خاصی دارد؛ كه طبیعتاً این نتیجه اخلاق و خوی هنرمند بوده و بیننده را متوجه معنویت خاصی می‌كند.
اگرچه مضمون تابلو را هم نخوانده باشد. آثار افجه‌ای قبل از اینكه خوانده شود، احساس شدنی است و این از ویژگی‌های آثار هنری موفق است .
منبع : همشهری