روانشناسى بازى

[دانه کولانه]

روانشناسى بازى


روانشناسى عبارت است از علم مطالعه رفتار. روانشناسى به عنوان يك علم و روانشناس به عنوان يك عالم جايگاهى همچون يك عالم زيست شناسى و... دارد. اما از آنجايى كه موضوع مطالعه روانشناسى انسان است تا حدودى منجر به عاميانه زدگى مى شود. به نحوى كه همه افراد جامعه به خود اجازه مى دهند خود را روانشناس بدانند ولى همين افراد به خود اجازه نمى دهند خود را زيست شناس و... بنامند. چنانچه فعل نابجا و نادرست «روانشناسى كردن» هم در سطح جامعه رواج فراوانى يافته است، كه البته كلاس خود را هم دارد.
وجود چنين برداشت اشتباهى از روانشناسى از يك سو و تبليغ اين روانشناسى در ميان مردم از سوى ديگر خود معضل بزرگى است كه نياز به اصلاح دارد. برداشت هاى غلطى چون «تفاوت قائل نشدن بين روانشناسى و روانكاوى»، «به كار بردن نادرست روانكاوى به جاى روان درمانى»، «عدم تمايز بين روان درمانى و مشاوره»، «روانكاو خواندن روانشناسان»، «عدم آگاهى از تخصص هاى متفاوت در روانشناسى با كاركردهاى متفاوت» و مواردى از اين دست همگى برداشت هاى غلط رايجى است و جالب تر اينكه همين ها نيز مايه مباهات و مفاخرت افراد شده است. معضلى به نام «برداشت غلط از روانشناسى و وظايف روانشناسى» نياز به اصلاح دارد. در اين ميان قسمت عمده اى از اين اصلاح به عهده رسانه ملى است و جالب است بدانيم رسانه ملى خود در حال مزمن كردن اين برداشت اشتباه است. در بسيارى از سريال هايى كه از تلويزيون پخش مى شود گاهى در سطح ديالوگ، گاهى در سطح داستان هاى فرعى نمايش اصلى و گاهى به عنوان موضوع اصلى صحبت از روانشناسى و نقش روانشناس به ميان مى آيد. در سطح ديالوگ بارها مشاهده شده است از واژه هاى روانكاو، روانكاوى، ديوانه و... براى معرفى جايگاه روانشناس، روان درمانى، بيمار روانى و... بهره برده شده است. عمده تماشاگران چنين سريال هايى نيز اين واژه ها را وام گرفته و استفاده مى كنند غافل از اينكه كار از ريشه ايراد دارد. نويسندگان اين متن ها كه ادعاى اشاعه فرهنگى استفاده از برنامه هاى بهداشت روانى را دارند هنوز تمايز روانكاوى و روان درمانى را نمى دانند (كه البته مدعى دانايى اند) پس چه توقع از آن بيننده اى است كه با اعتماد كامل پاى اين جعبه جادويى نشسته است!؟
در سطح داستان هاى فرعى در ميانه داستان فردى به عنوان روانكاو [كه مقصود روانشناس است] يا به عنوان مراجعه كننده به روانكاو وارد قصه مى شود. روانشناس قصه [كه البته با عنوان روانكاو شناخته مى شود] صفحاتى از متون متعدد اخلاقى را به علاوه مواردى از تجارب خود به عنوان روانكاوى [مقصود همان روان درمانى است] در جلوى دوربين به خورد خلق الله مى دهد. اينكه حالا ميزان اثربخشى (؟) اين خدمات را در داستان چگونه منعكس مى كنند خود بحث مفصلى دارد كه سوء برداشت هاى فراوانى از نوع و ماهيت خدمات روانشناسان را دامن زده است.
در سطح داستان اصلى شخصى به نام روانشناس درصدد حل مشكلات گروهى خاص مثلاً زوجين برمى آيد. شخصى كه حتى تعريف ابتدايى روانشناسى را نمى داند، اصول اصلى مشاوره را نيز بالطبع نمى داند چه برسد به اينكه تجربه كرده باشد. حالا اين شخص معرف روانشناسى خواهد بود و جالب تر اينكه تجويزات همين به اصطلاح روانشناس در برابر تجربيات نقش هاى ديگر نمايش كم رنگ تر جلوه مى كند و گاهى به وضوح و در سطح مانورهاى ديالوگى «جواب نمى دهد». اين جواب ندادن نسخه هاى آن به اصطلاح روانشناس او را مجبور به دفاعى مذبوحانه مى كند؛ دفاع از چيزى كه خودش هم به واقع نمى داند، چيست. مصداق آن بزرگى كه مى گويد: براى خراب كردن يك چيز، از آن بد دفاع كن.
به راستى چه كسى مسئوليت اين سوءبرداشت ها، كژفهمى ها، بدفهمى ها و گاهى متضاد فهمى ها را به عهده مى گيرد. تاوان چنين برداشت هاى نادرستى از خدمات بهداشت روانى عبارتند از: افزايش تربيت نادرست فرزندان، تشديد شدن اختلال هاى روانى خفيف و قابل درمان، نارضايتى از روابط انسانى، بالا رفتن استرس، افزايش طلاق و... چرا كه اگر فرهنگ استفاده از خدمات بهداشت روانى درست به افراد منتقل شود و افراد بجا و بهنگام سراغ اين خدمات بروند، هم پيشگيرى و مداخله بهنگام صورت مى گيرد و هم نهادهاى اينگونه خدمات تقويت مى شوند و هم نگرش درست و همه جانبه اى از نقش اينگونه خدمات در ميان افراد شكل مى گيرد. آنچه در حال حاضر وجود دارد، چرخه معيوبى است كه خدمت دهندگان و خدمت گيرندگان هيچ كدام جايگاه خود و ديگرى را نمى داند و در نهايت هر دو ضرر مى كنند، چرا كه خدمت دهندگان هر روز از جايگاه واقعى خود فاصله بيشترى مى گيرند و خدمت گيرندگان نيز به حالت غريبه ترى نسبت به اين نهادها مى نگرند.

سهم ما به عنوان روانشناسان دانشگاهى پس از احساس ضرورت بالا اطلاع رسانى و روشنگرى است. هم به اين علت كه خود روزى به هيئت خدمت دهنده درخواهيم آمد و ديگر اينكه خود را نيز همه روزه به عنوان خدمت گيرنده در معرض خدمات بهداشت روانى مى دانيم، چه بسا كه روزآمد بودن (Up to date) را خواهانيم و دنبال مى كنيم. در پى اين ضرورت بر آن شديم تا واژه هاى به كار رفته در ادبيات روان شناختى مردم و رسانه را تعريف مجدد و صحيح كرده و به دنبالش كاربرد بجاى آنها را طرح كنيم، باشد كه كارگر بيفتد.
روانشناسى: علم مطالعه رفتار [و فرآيندهاى ذهنى]. روانشناسى به عنوان يك علم جايگاهى نظرى و كاربردى دارد، به نحوى كه گاهى از آن به عنوان علوم روان شناختى ياد مى كنند. در اين ميان از مواضع كاربردى اين علم مى توان به روانشناسى بالينى و روانشناسى مشاوره اشاره كرد كه خدماتى از جمله روان درمانى، انواع مشاوره ها و... را دربرمى گيرند.
روانشناسى بالينى: اين رشته نظريه ها و مباحث نظرى در روانشناسى را در جهت شناخت، پيش بينى و كاهش ناسازگارى و افزايش توان انطباق افراد به كار مى بندد. روانشناسان بالينى در دو سطح ارزيابى و تشخيص مشكلات روانى و مداخله و درمان آنها فعاليت مى كنند. ابزار روانشناسان بالينى در ارزيابى، آزمون و مصاحبه و در درمان، روان درمانى است.
روان درمانى: استفاده از فرآيندهاى روان شناختى در درمان اختلالات روانى را روان درمانى مى گويند. با توجه به رويكردهاى نظرى متفاوت در تبيين «فرآيندهاى روان شناختى» انواع متعددى از روان درمانى ها به وجود آمده اند. درمان هاى روان پويش، شناختى، رفتارى، شناختى _ رفتارى، وجودى، سيستمى و... از جمله اين روان درمانى ها هستند. پس روان درمانى ابزار اصلى روانشناسان بالينى به منظور مداخله و درمان اختلالات و مشكلات روانى است كه هر روانشناس بالينى با توجه به رويكرد نظرى كه پذيرفته نوع متفاوتى از هر كدام از روان درمانى هاى بالا را به كار مى گيرد.
روانشناسى مشاوره: اين رشته نظريه هاى روان شناختى [و تا حدودى تعليم و تربيت] را در جهت بهبود شرايط زندگى شخصى، اجتماعى، خانوادگى و شغلى افراد به كار مى بندد. روانشناسى مشاوره در بسيارى از زمينه ها و ريشه ها با روانشناسى بالينى اشتراك دارد. به عبارت بهتر روانشناسى مشاوره با افراد بهنجارى سروكار دارد كه در زندگى در حال جريان آنها مشكلاتى از جمله معناى زندگى، ناسازگارى زناشويى، مشكلات شغلى، ارتباطات و... بروز كرده است. روانشناسان مشاوره به اينگونه افراد «مشاوره» مى دهند. چنانچه روانشناسان مشاوره در بررسى علل چنين مشكلاتى به تشخيص اختلالات روانى برسند، افراد را به روانشناس بالينى يا روانپزشك ارجاع مى دهند.
مشاوره: تعامل چهره به چهره يك مشاور با يك يا چند مراجع در جهت فراهم آوردن محيطى يارى بخش براى مراجع كه در اين ميان مشاور از تكنيك هاى روان شناختى، قابليت هاى مراجع پويايى هاى گروه برنامه هاى يارى رسان و عوامل ديگر بهره مى برد تا اينكه مشكل مراجع مرتفع شود يا زمينه هاى رفع آن فراهم آيد.
پس مشاوره با مشكلات سر و كار دارد و روان درمانى با اختلالات روانى، روانشناس مشاوره با افراد مشكل دار سر و كار دارد كه آنها را «مراجع» مى نامند. به بيان ديگر روانشناسان مشاوره، «مراجعان» را «مشاوره» مى دهند و روانشناسان بالينى به دليل حفظ حرمت روان رنجورانى كه به آنها مراجعه مى كنند آنها را «مراجع» مى نامند كه اين كار به منظور حفظ و حريم انسانى خدمت گيرندگان و رعايت اخلاق از سوى روانشناسان بالينى صورت مى گيرد.
روانكاوى: يكى از عمده رويكردهاى نظرى و كاربردى در علم روانشناسى روانكاوى است كه گاهى از آن به عنوان «روان تحليلگرى» نام برده مى شود. شمارى از روانشناسان بالينى و روانشناسان مشاوره در تشخيص و مداخله رويكردهاى روانكاوى را ترجيح مى دهند. اين رويكرد با عنايت به پويايى هاى روانى كه برآمده از گذشته رشدى فرد و عمدتاً دوران كودكى او است و تحليل اين پويايى ها به مداخله درمانى و مشاوره اى مى پردازد. اين رويكرد پيچيدگى ها و رازآلودگى هاى خاص خود را دارد كه شايد همين امر باعث شده گاهى اوقات افراد ناآگاه را به جاى روانشناس به كار برند.
نكته پايانى كه بيان آن ضرورى است بيان حوزه فعاليتى روانپزشكان است كه شرح آن در انتها تعدادى از شبهات باقى مانده را مرتفع مى سازد. روانپزشك يك پزشك عمومى است كه روانپزشكى تخصص گرفته است. رويكرد روانپزشك در سير ارزيابى، تشخيص و درمان يك نگاه پزشكى است به نحوى كه در ارزيابى و تشخيص از پاراكينك نيز بهره مى برد و در مداخله و درمان هاى زيستى _ شيميايى كه عمده آن دارودرمانى است، استفاده مى كند. عمده مراجعان روانپزشكان روان پريش ها (بيماران روانى شديد) و پس از آن روان رنجورها (بيماران روانى كمتر غيرطبيعى) هستند.
عليرضا زرندى كارشناسى ارشد روانشناسى

منبع روزنامه شرق