شنیدن موسیقی قدیمی به سبک امروز

[SHeRvin]

شنیدن به سبک قدیم

موسیقی قدیمی به سبک امروز ....

منشاء صوت به ارتعاش درآمدن مولکول های محیط پیرامون است. این ارتعاش وقتی به مکانیزم گوش ما می رسد طی عملیاتی مکانیکی به فرمان هایی تبدیل می شوند که ترجمان آن برای مغز حکم صدا را پیدا می کند. اگر گوشی در کار نباشد، صدایی هم وجود ندارد! جرج برکلی فیلسوف ایرلندی برای نخستین بار این تفسیر را ارائه داد که اگر در یک جنگل، درختی براثر کهولت بشکند و بیفتد، صدایی نمی دهد مگر اینکه گوشی در اطراف آن باشد. دیوارهای اطاقی که الان در آن نشسته اید نیز به محض اینکه از آن خارج شوید، فاقد رنگ هستند.
موسیقی ترکیبی است موزون از صداهای مختلف و سکوت. صدایی که اجسام یا سازهای مختلف تولید می کنند دارای محدوده های فرکانسی و شدت مختلف هستند که در ذهن شنونده رنگ آمیزی و حس های گوناگونی ایجاد می کنند. گاه گوش خراش و گاه گوش نواز، گاهی خوشحال می کند و گاه غمگین، مضطرب می کند یا هیجان زده و در بسیاری مواقع نیز نامطبوع (فالش) جلوه می کند.
انسان برای ایجاد بیانی مشترک در موسیقی، برای صداهای مختلف نام گذاری هایی کرده است که به نُت مشهور هستند. نُت در واقع نسبتی است که ما به صدا می دهیم و این نسبت تنها در مقایسه با باقی نت های قراردادی مفهوم پیدا می کند. پس آن چیزی که به نُت لا معروف است تنها یک قرارداد است برای تفسیر آن صدا. آن فرکانس خاصی که به لا معروف می شود اصطلاحا کوک آن نت است. با نسبتی ریاضی اصواتی بالاتر و پائین تر از نت قراردادی ما نیز وجود دارند که همان کوک را دارد اما کمی زیرتر یا بم تر .
نت لا، به خودی خود صدای لا نمی دهد مگر گوش با خود قراردادی را تنظیم کند و به آن صدای خاص لا بگوید. این گونه تعاریفی را که برای گوش قرار داده ایم، در طول تاریخ دچار تغییرات یا تکامل نیز شده است.
داروین می گوید تمامی جانداران اعم از نباتات، حشرات، حیوانات و انسان ها به همراه دنیای پیرامونشان در حال تکامل هستند. اگر یک جاندار برای مصون ماندن از یک حیوان شکارچی، سیستم دفاعی اش در طول تکامل یابد، به طور حتم شکارچی نیز به تدریج متحول خواهد شد (یا ذائقه غذایی اش تغییر می کند یا بر سیستم دفاعی آن جاندار که شکار او بوده فائق می آید). نظریات تکاملی داروین در دنیای ذهنی و خرد (عقل) نیز به تکامل فکری مشهور است. براساس این نظریه، خرد (عقل) در حال تکوین و تکامل است. انسان ۷۰۰ سال پیش در مقایسه با انسان امروزی متفاوت فکر می کرده است. آداب و رفتار انسان امروزی متفاوت است. سلایق و نگرش ما هم همین طور. حتی حس زیبایی شناختی مان. قوانین و قراردادهایی به دست بشر وضع می شوند شاید با تکامل در آینده دیگر معنایی نداشته باشد.
روزگاری بود که کلیسای مسیحی از موسیقی چندآوایی (پلی فونیک) هراس داشت و آن را ممنوع کرد. کلیسا اعتقاد داشت که موسیقی چندآوایی باعث تشکیک مردم در یکتایی پروردگار می شود. حتی توالی نت های دو(C) و فا دیه ز (F sharp) را شیطانی می دانستند. اما انسان پیشرفت کرد (یا بگوئیم تکامل یافت) و هنر موسیقی نیز به همان سان و بسیاری از این باورها تغییر کرد. چه بسا ۵۰ سال پیش حتی کسی نمی توانست تصور کند که روزی برسد که موسیقی گروه System of the Dawn نه تنها گوش خراش تلقی نشود بلکه مورد پسند نیز قرار گیرد!
تکامل علم، اثرات خود را در بستر فیزیکی تولید صدا نیز گذاشته است. مثل تحولی که در سازها و ابزارهای موسیقایی مشاهده می کنیم. امروزه نت استاندارد لا دارای فرکانس قراردادی ۴۴۰ هرتس (Hz) است. در گذشته به علت روش های ابتدایی تر ساخت ساز، سیم ها یا پوست سازها خاصیت کش سانی کمتری داشته اند و کوک ها عموما شُل تر بودند. نت پایه لا کمی بم تر و حدود ۳۸۰ هرتس بود. به عبارت دیگر محدوده صوتی قابل تولید در آن زمان با امروز تفاوت می کرد. جمیع این گونه محدویت ها (فیزیکی، اجتماعی، مذهبی، عرفی ...) طبیعتاً نگاه به آهنگسازی و کاربرد های آن را از دیروز تا امروز نیز متفاوت کرده است. به یک نمونه اشاره می کنم: کلیسا همان قدر که از موسیقی پلی فونیک هراس داشت، تحمل حضور صدای زن در موسیقی را نیز نداشت. تقبیح یا ممنوع کردن صدای زن به معنی از بین بردن یک محدوده صدایی و رنگ از موسیقی بود. حال اگر آهنگساز به این محدوده صوتی نیاز پیدا می کرد، چه راه حلی موجود بود؟ آهنگسازان و حتی خود کلیسا برای آوازها، تمهیدات دیگری را مورد استفاده قرار دادند و برای تامین محدوده سوپرانو از پسران نوجوان نابالغ استفاده می کردند (اسناد تاریخی گویای این واقعیت است که حتی پسران توسط کلیسا عقیم می شدند تا صدای زیرتری پیدا کنند). گرچه این ترفند مشکل محدوده صدایی را حل کرد اما غیرقابل انکار است که حس و عواطف بیان یک مرد عقیم یا جوان نابالغ هنگام خواندن با یک زن تفاوت دارد. حسی که در نهایت لحن موسیقی اجراشده را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.
حال در قرن ۲۱ هستیم. وقتی به موسیقی باخ یا هایدن گوش می کنیم، هیچگاه به این فکر کرده ایم که موسیقی آنها در آن زمان چگونه صدا می داده است؟ ضمنا نباید فراموش کرد آن چیزی که امروز می شنویم اصولا اجرایی قرن بیست و یکمی از آثار باخ است با سازهای قرن بیست ویکمی که در قطعات آوازی نیز خانم ها جایگزین پسران بدون جنسیت شده اند. به همه اینها اضافه کنید، بالا رفتن نت پایه از ۳۸۰ به ۴۴۰ هرتس. با احتساب تمامی این مسائل، آن چیزی که امروز از اجرای موسیقی باخ می شنویم تا چه اندازه به آن چیزی که باخ نوشته نزدیک است؟
این سوالی است که برای بسیاری موزیسین ها و موسیقی دوستان اهمیت پیدا کرده است. هنرمندان متعددی به این نگرش روی آورده اند تا آثار هنرمندان قدیمی را با ابزار و شرایط همان دوران اجرا کنند و بسیاری نیز تلاش می کنند اگر موسیقی باروک می نویسند آن را بر پایه اندیشه، خرد و امکانات همان دوران بنویسند. گروه های بسیاری امروزه در حال اجرای مجدد آثار هنرمندان قدیمی برپایه شرایط همان دوران هستند (کوک های شل، سیم های کم انعطاف تر، خواننده هایی از همان جنس و...) تا دریابند در ذهن نوابغی چون موتزارت، باخ، هایدن، ویوالدی و... چه می گذشته و فضای ذهنی واقعی آنها چطور شنیده می شود؟
اگر سوار یک پیکان دهه ۴۰ می شویم باید بدانیم که آداب رانندگی آن با یک ماشین امروزی فرق دارد. چه بسا لذت های نهفته در راندن هریک نیز همین طور.

__________________