سنگهای رسوبی

[SonBol]

سنگ‌هاي رسوبي آلي

سنگ‌هاي رسوبي سيليسي
سنگ‌هاي رسوبي‌ سليس‌دار عمدتاً از Sio2 تشكيل شده‌اند، اين گونه سنگ‌ها از رسوب شيميايي Sio2 موجود در محلول تشكيل شده‌اند. بنابراين، اين‌گونه رسوبات از نظر ژنتيكي تفاوت فاحشي نسبت به كوارتزآرنايت دارند. عمده‌ترين سنگ‌هاي سيليسي عبارت از چرت، دياتوميت و اُپال مي‌باشد.

چرت Chert (كوارتز ميكروكريستالين):
چرت از دانه‌هاي بسيار ريز سيليس كه داراي منشاء شيميايي يا بيوشيميايي است تشكيل يافته است. برخي از چرت‌ها حاوي باقي مانده اسكلت جانداران ريز نظير راديولاريت‌ها و يا سوزن‌هاي اسفنج‌هاي سيليسي مي‌باشند كه فقط در زير ميكروسكوپ قابل مشاهده ‌اند. انواع چرت براساس رنگ آن‌ها به اسامي مختلف ناميده مي‌شوند. سنگ كك يكي از انواع چرت مي‌باشد كه عمدتاً رنگ تيره دارد.
ـ دياتوميت Diatomite
يكي از سنگ‌هاي معدني مي‌باشد كه كاربرد صنعتي فراواني در صنايع مختلف خصوصاً صنايع نظامي دارد. دياتوميت، سنگي بسيار نرم، سفيد و با چگالي كم و قابليت پودرشدگي خوبي است. دياتوميت از اسكلت دياتومه‌ها تشكيل شده است. در ايران معادن دياتوميت يافت مي‌شود كه يكي از معادن آن در آذربايجان شرقي در نزديكي تبريز مي‌باشد.
ج: سنگ‌ آهن رسوبي
آهن يكي از فراوان‌ترين عناصر در پوسته جامد زمين است و فقط معدودي از سنگ‌ها، از تركيب آهن عاري مي‌باشند. بنابراين سنگ آهن به سنگهايي اطلاق مي‌گردد كه مقدار آهن آنها بيش از 15 درصد، (كه معادل 21/3 درصد Fe2o3 و يا 19/4 درصدFeo است) تعيين شده باشد. از جمله رسوبات غني از آهن مي‌توان به لاتريت و رس‌هاي آهن‌دار اشاره نمود.

[SonBol]

سه جزء اصلي بافتي سنگ هاي رسوبي تخريبي عبارتند از
1- دانه ها كه در حد گراول ، ماسه ، و سيلت مي‌باشند
2- ماتريكس يا ماده زمينه كه از ذرات دانه ريز در حد سيلت و رس تشكيل شده و دانه هاي رسوبي را در بر مي‌گيرد.
3- سيمان كه به صورت شيميايي تشكيل شده وعمدتاً از جنس سيليس و يا كربنات كلسيم مي باشد، البته برخي از اوقات سيمان از جنس اكسيد آهن نيز دربين دانه ها تشكيل مي شود. سيمان مي شد چسب دانه‌ها را به يكديگر مي چسباند. در بسياري از مواقع بين دانه ها فضاهاي خالي باقي مي ماند كه بعداً ممكن است توسط آب هاي زيرزميني و يا نفت و گاز اشغال شود كه برخي از رشته هاي تخصصي زمين شناسي نظير آب شناسي و زمين شناسي نفت وظيفه بررسي اين فضاهاي خالي را كه اصطلاحاً تخلخل ناميده مي‌شوند را دارند.
- اندازه دانه‌ها
يكي از مهمترين شاخصه هاي بافتي رسوبات و سنگ هاي رسوبي اندازه دانه هاي تشكيل دهنده آن مي باشد. زيرا توسط بررسي اندازه دانه ها مي‌توان انرژي عامل حمل ونقل و دوري و نزديكي رسوب نسبت به ناحيه فشار را تعيين نمود و به واسطه اندازه دانه ها تقسيم بندي رسوبات و سنگ هاي رسوبي مطابق جدول زير انجام مي شود. طبقه بندي دانه ها از روي بلندترين قطر آنها صورت مي گيرد كه براي اولين بار توسط ونثورث واودرن ارايه شد. اين مقياس لگاريتمي بوده و در آن ، هر درجه اي برابر بزرگتر از درجه قبلي است. امروزه اين مقياس ميلي متري نيز معروف است.

2: شكل دانه grain shape
شكل دانه عبارت از توصيف فرم هندسي دانه در رسوب يا سنگ است كه توسط فرم، كروپت ، گردشدگي و بافت سطح دانه مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
الف ) فرم form : فرم عبارت است از رابطه بين سه قطر اصلي تشكيل دهنده يك دانه مي باشد ( اقطار بلند، كوتاه، متوسط) كه براساس آن دانه ها ممكن است به اشكال زير ديده شوند.
ب)كرويت sphericity
كرويت عبارتست از اين كه شكل دانه تا چه حد به كره نزديك باشد. كرويت يكي از ويژگي هاي ارثي دانه ها مي باشد.


ج)گردشدگي reandness
گردشدگي عبارتست از اين كه دانه رسوبي زوايا و گوشه هاي تيز خود را در حين حمل و نقل از دست بدهد. هرچه دانه رسوبي بزرگتر باشد گردشدگي سريعتر اتفاق مي افتد. امروزه اگر كنار بستر يك رودخانه برويد ذراتي را خواهيد ديد كه كاملاً‌ گوشه هاي تيز خودرا از دست داده اند. به واسطه ميزان گردشدگي مي توان به راحتي مقدار مسافت طي شده رسوب را تخمين زد. هرچه رسوبي مسافت بيشتري را طي نموده باشد گردتر مي شود. بايد توجه داشت ذرات دانه ريز در صد سيلت هيچگاه گرد نمي شوند. ميزان گردشدگي بستگي به درجه سايش دانه در هنگام حمل ونقل ، اندازه دانه ومسافت حمل ونقل دارد.

د) بافت سطح دانه grain surface texture
عوارض مواد در سطح دانه ، بافت سطح دانه را تشكيل مي دهند. بعنوان مثال رسوبات از منشاء يخچالي كه در حد گراول باشند عمدتاً برروي آن‌ها خطوطي ديده مي شود كه نمايانگر جهت حركت يخچال مي‌باشد. و يا اينكه در كنار ساحل دريا به دانه هاي ماسه اي توجه نمايند متوجه مي شويد كه دانه ها ماسه‌اي درخشان و براق مي باشند. زيرا سطح اين دانه‌ها در اثر حركت بر روي يكديگر توسط امواج براق گرديده است.
در محيط هاي بياباني سطح دانه‌ها كدر يا مات است ، امروزه دانشمندان زمين شناسي توسط بررسي اين اختصاصات توسط ميكروسكوپ هاي پيشرفته ، به راحتي مي توانند فشار بسياري از رسوبات را شناسايي نمايند.
3 - جورشدگي sorting
جورشدگي به يكنواختي اندازه دانه‌ها در سنگ اشاره مي نمايد، اگر سنگي از دانه هاي بااندازه تقريباً يكسال تشكيل شده باشد را سنگ با جورشدگي خوب مي نامند و اگر سنگ از مخلوطي از دانه‌ها در سايزهاي مختلف نظير گراول ، ماسه و گل تشكيل شده باشد آن را سنگي با جورشدگي بد مي‌نامند، به طور كلي رسوبات ساحل دريا از جورشدگي بسيار خوب و رسوبات يخچالي از جورشدگي بدي بهره مي‌برند. دانشمندان از جورشدگي در تشخيص مقدار منافذ خالي موجود در سنگ استفاده مي‌نمايند.

4- طرز قرارگيري دانه ها
نحوه آرايش دانه هاو رسوبات در مقدارفضاي خالي بين ذرات حايز اهميت بسزايي است. بطوريكه هرگاه دانه ها به صورت مكعبي آرايش پيدا نمايند مقدار تخلخل به صورت 47 % و اگر به صورت رومبوئدر آرايش يابند ميزان تخلخل تقريباً نصف خواهد شد. اين مسئله در آب شناسي حائز اهميت است.

[SonBol]

سنگ هاي رسوبي دانه ريز

براساس اندازه تشكيل دهنده اين گونه سنگ‌ها آن را به دو قسمت تقسيم مي‌شوند.
1- سيلت سنگ ها ( اندازه دانه‌ها يابين 4 تا 64 ميكرون)2- رس سنگ ها(اندازه دانه‌ها از 4 ميكرون كوچكتر مي‌باشد).
1- سيلت سنگ‌ها
اندازه دانه‌ها تشكيل دهنده اين گونه سنگها مابين 64 تا 4 ميكرون مي‌باشد. از نظر بافتي سيلت سنگ‌ها مابين ماسه‌ها و فسيل‌ها مي‌باشند. تشخيص اندازه دانه‌ها توسط چشم غير مسلح مشكل است، اما يكي از ساده ترين راهها براي تشخيص آن در طبيعت اين است كه اگر مقداري از آن را مابين دندان هاي خود قرار دهيم، دانه‌هاي تشكيل دهنده آن را احساس خواهيم نمود. كوارتز عمده‌ترين ذره تشكيل‌دهنده سيلت‌ها است

2- رس سنگ ها
شيل ها ويا رس سنگ ها از دانه هاي بسيار ريز ( كوچكتر از 4 ميكرون) تشكيل شده‌اند. بنابراين دانه‌ها بقدري ريز هستند كه توسط لنز دستي و ميكروسكوپ با بزرگنمايي كم هم قابل تشخيص نمي‌باشند. در طبيعت جهت تشخيص اين گونه سنگ ها از سيلت سنگ ها كافي است قدري آن را مابين دندان‌هاي خود بگذاريم بر اثر فشار هيچگونه دانه‌اي را در بين دندان‌هاي خود احساس نمي‌ نماييم. اين گونه سنگ ها را براساس رده‌بندي و نحوه شكسته شدن به دودسته شيل و رس سنگ تقسيم مي نمايد.
ـ شيل : داراي خاصيت فيسيليستي است fissile ) اين داراي لايه بندي ظريف بوده و در امتداد اين لايه بندي به راحتي جدا مي‌شود.
ـ رس سنگ : فاقد فيسيليستي بوده و به صورت نامنظم مي شكند.
ـ رنگ رسوبات دانه‌ريز بسيار متغير است كه علت برخي ازرنگ ها به شرح زير است.
رنگ سياه بعلت وجود مواد آلي مي‌باشد كه به اين گونه شيل ها ، شيل سياه مي‌گويند.
رنگ قرمز در شيل هاي قرمز بعلت وجوداكسيد آهن است ونمايانگر رسوبگذاري آن در محيط هاي اكسيدان مي‌باشد.
ـ كائولن : نوعي گل سنگ سفيد رنگ است كه عمدتاً از كاني كائوليونيت تشكيل شده است. اين گونه سنگ كاملاً اقتصادي است واز آن در ساخت چيني، كاغذ ، پلاستيك و صنايع ديگر استفاده مي‌شود. كشور مانسبت به اين ماده معدني نسبتاً غني مي‌باشد و معادن آن در استان آذربايجان شرقي ، خراسان و لرستان موجوداست.

[SonBol]

گل :

از نظر علمي گل عبارتست از مخلوط سيلت رس مي‌باشد. ومعادل سنگي گل را گلسنگ مي‌نامند. هرگاه گل سنگ داراي خاصيت فيسيليتي بود به آن گل شيلي مي‌گويند.
سنگ هاي آواري دانه درشت

اجزاء تشكيل دهنده اين دسته از سنگ هاي آواري اندازه بزرگتر از
اجزاء تشكيل دهنده اين دسته از سنگ هاي آواري اندازه بزرگتر از 2 ميلي متر داشته و بر اساس گردشدگي دانه ها به دودسته كنگلومرا (Conglomerate) و برش (Breccia) تقسيم مي‌شوند. كنگلومرا يا سنگ جوش از قطعات گردودانه درشتي تشكيل شده كه اختلافش با برش در فقدان ذرات زاويه دار مي باشد. طبق نظريه پتي‌جان (Pettijohn) اگر ده درصد ذرات سنگي ابعاد بيش از 2 ميلي متر داشته باشند آن‌ سنگ را كنگلومرا مي نامند. برش سنگي است كه از قطعات زاويه‌دار و دانه‌دار درشت تشكيل شده است. اصولاً برش در وسعت خيلي كمتر از كنگلومرا در رسوبات ديده مي‌شود. علت گوشه دار بودن برش دراين است كه قطعات متشكله آنها بوسيله آب يا عامل ديگري حمل نشده‌اند ودر نتيجه زواياي آن ها محفوظ مانده است. از انواع برش ها مي توان به برش انحلالي ، برش گسلي وبرش آتشفشاني اشاره نمود.

سنگ هاي آواري دانه متوسط (ماسه سنگ ها sandston

ماسه سنگ‌ها از دانه‌هاي در حدوداندازه ماسه (بين دو میلی متریا شصت وچهارمیکرون)تشكيل شده‌اند.
ماسه‌ها و ماسه سنگ‌ها نسبت به كنگلومرها داراي گستردگي بيشتري مي‌باشند و بر خلاف رسوبات دانه درشت از جورشدگي بهتري بهره مي‌برند. ذرات ماسه در ماسه سنگ ها عمدتاً توسط سيمان سيليس يا كربنات به يكديگر چسبيده است. در صورتي‌كه كنگلومرها اين امر بيشتر توسط ماتريكس انجام مي‌شود. ماسه سنگ‌ها را براساس تركيب شيميايي ذرات به سه دسته عمده تقسيم مي نمايند.

1- ماسه هاي كوارتزي Quartz Sand stone يا كوارتز آرنايت Quartz arenite كه اين گونه ماسه ها حاوي بيش از نودو پنج درصد دانه‌هاي كوارتزمي‌باشند. علت فراواني دانه‌هاي كوارتزدراين دسته از ماسه سنگ ها فرسايش و حذف دانه‌ها ديگر نظير فلدسپات‌ها و... به علت هوازدگي مي‌باشد. اين گونه ماسه سنگ ها از نظر اقتصادي حايز اهميت فراواني مي‌باشند زيرا از آنهامي‌توان بعنوان سنگ معدن اس ای او دو جهت شيشه سازي و الكترونيك استفاده نمود. در ايران كوارتز آرنايت به وفور ديده مي‌شود. يكي از مهمترين سازند‌هاي اين ماده معدني است، بيس كوارتزيت به سن كامبرين است. كوارتز آرنايت ها در نواحي تشكيل مي‌شوند كه از نظر تكتونيكي فعال نباشد.

2- اركوز Arkose : ماسه سنگي است كه حدودبیست وپنج درصدحجم دانه‌هاي آن را ذرات فلدسپات تشكيل داده‌اند. بنابراين اركوز يك سنگ رسوبي آواري است كه از كوارتز و فلدسپات تشكيل شده است. فلدسپات ها معمولاً رنگ صورتي به اين قبيل ماسه سنگ‌ها مي دهند. از آنجايي كه فلدسپات ، يكي از كاني هاي اصلي تشكيل دهنده اركوز است واين كاني به سهولت توسط هوازدگي تجزيه مي‌شود. وجود فلوسپات فراوان در اين گونه ماسه سنگ مي توان نمايانگر شرايط آب و هوايي كاملاً خشك و يا بالا آمدگي سريع تاچه بعلت فعاليت هاي شديد تكتونيكي و فرسايش شديد پي آمدآن باشد. امروزه در نواحي گرم وخشك ايران در بستر رودخانه هاي فصلي عمدتاً ( رسوبات ماسه‌اي غني از فلدسپات نهشته مي‌شود.

3- ماسه سنگ ليت ارنايتي
در اين گونه ماسه سنگ ها مقدار قطعات خرده سنگي بيش ازبیست وپنج درصدمي باشد. جنس اين قطعات عمدتاً سنگ هاي دگرگوني با درجه خفيف ، سنگ هاي آذرين بيروني وقطعات رسوبي مي باشند. وجود اين گونه سنگ ها نمايانگر فعاليت‌هاي كوهزايي در ناحيه مورد بررسي مي‌باشد. در بسياري از مواقع فضاي مابين ذرات را در اين گونه ماسه سنگ‌ها را ماتريكس دانه‌ريز پر مي نمايد.

[SonBol]

ریشه لغوی

سنگ شناسی رسوبی از دو کلمه Sedimentary به معنی رسوبی و Petrology به معنی سنگ شناسی گرفته شده است.

دید کلی

سنگهای رسوبی به دلیل داشتن منابع مهم نظیر نفت ، گاز ، ذغال ، آهن ، اوارنیم و نیز مواد مورد نیاز در مصالح ساختمانی مانند آهک ، گچ و غیره از اهمیت خاصی برخوردارند لذا سنگ شناسی رسوبی یکی از مهمترین شاخه‌های علوم زمین محسوب می‌گردد. در حدود 70٪ از سنگهای سطح زمین ، دارای منشا رسوبی هستند، و این سنگها عمدتا از ماسه سنگها ، سنگهای آهکی ، شیل ها و به مقدار کمتری اما با همان معروفیت از رسوبات نمک ، سنگهای آهندار ، ذغال و چوب تشکیل شده است.

تاریخچه و سیر تحولی

• مطالعه سنگهای رسوبی از نظر مشخصات ساختی ، بافتی و ترکیب شیمیایی آنها ، اولین بار در سال 1879 توسط سوربی انگلیسی انجام گرفت. وی مطالعه سنگهای رسوبی در مقاطع نازک را برای اولین بار ابداع نمود. بعدها در 1899 ، کایوی فرانسوی پاره‌ای از مشخصات میکروسکوپی و مشخصات ماکروسکوپی بعضی از سنگهای رسوبی در کشور فرانسه را ، به صورت مصور تشریح و تفسیر کرد.
  
  از آن تاریخ به بعد ، به پیروی از کایو ، بررسیهای سنگهای رسوبی و کوشش اکثر سنگ شناسان ، عمدتا بر کانی شناسی و تشخیص کانی‌های تشکیل دهنده این سنگها متمرکز گردید. که در این میان ماسه سنگها و رسوبات ماسه‌ای و از میان کانی‌ها هم ، کانیهای سنگین (دارای وزن مخصوص بیش از 2.85) ، بیشتر مورد توجه قرار گرفتند.
• در سال 1919 ، ونت ورث آمریکایی برای سنجش اندازه ذرات و دانه های تشکیل دهنده رسوبات تخریبی مقیاسی ارائه داد و به کمک مقیاس ونت ورث مطالعه دانه سنجی و تجزیه‌های کمی و مکانیکی رسوبات بر مبنای اندازه دانه ها و فراوانی آنها ، میسر گردید.
• سرانجام در 1933 ، آدن و کرمباین ، مقیاس‌های جدیدتری برای اندازه گیری دانه‌های رسوبی ارائه دادند و در مکانیسم تجزیه‌های مکانیکی رسوبات تخریبی ، تسهیلات زیادتری ایجاد کردند. امروز هم ، مقیاسهای اندازه گیری متداول برای مطالعات رسوب شناسی و سنگهای رسوبی ، به نام همین افراد معروف بوده و مورد استفاده سنگ شناسان و رسوب شناسان قرار دارد.

گروههای اصلی سنگهای رسوبی

رسوبات سیلیسی آواری :
رسوبات سیلیسی آواری (همچنین تحت عنوان رسوبات تریجنوس یا اپی کلاستیک خوانده می‌شوند) آنهایی هستند که از خرده سنگهای قبلی که توسط فرآیند فیزیکی حمل و رسوب کرده‌اند، تشکیل شده‌اند. این گروه شامل سنگها زیر می‌باشد:

• کنگلومراها :
  در این سنگها ، مواد دانه درشت گرد شده در زمینه‌ای از مواد دانه ریز قرار دارند.
• برش‌ها :
  مواد دانه درشت گرد نشده در زمینه‌ای از مواد دانه ریز قرار دارند.
• ماسه سنگها :
  اندازه دانه‌ها در ماسه سنگها ، کمتر از 2 میلیمتر است.
• گلسنگها :
  اندازه دانه‌ها کمتر از 2 میکرون می‌باشد.

رسوبات بیوژنیک ، بیوشیمیای و آلی :
رسوباتی هستند که بیشتر منشا بیو ژنیکی ، بیو شیمیایی و آلی دارند و شامل:

• سنگهای آهکی :
  سنگهای آهکی می‌توانند هم از طریق ته نشست مستقیم CaCo3 از آب دریا و هم از طریق رسوب کردن اسکلت‌های کربناتی موجودات به وجود آید.
• چرت‌ها :
  چرت ، یک واژه خیلی کلی برای رسوبات سیلیسی دانه ریز ، با منشا شیمیایی ، بیو شیمیایی یا بیوژنیکی است.
• فسفاتها :
  یکی از مهمترین کانی‌های رسوبی فسفاتها ، آپاتیت می‌باشد.
• ذغال و شیل نفتی :
  ذغال و شیلهای نفتی که از بقایای موجودات زنده قدیمی می‌باشند، انعکاسی از فرآیندهای دیانژ و دگرگونی دارند.

رسوبات شیمیایی :
این رسوبات منشا شیمیایی دارند و شامل موارد زیر می‌باشند:

• تبخیر‌ی‌ها: تبخیری‌ها عمدتا رسوبات شیمیایی هستند که پس از تغلیط نمک‌های محلول در آب (بر اثر تبخیر) رسوب کرده‌اند.
• سنگهای آهن‌دار :
  آهن ، عملا بر اندازه چند در صد در تمام سنگهای رسوبی وجود دارد، ولیکن بطور غیر معمول ، در جایی که مقدار آهن بیش از 15٪ باشد، سنگهای آهن‌دار را تشکیل می‌دهد.

رسوبات آذر آواری :
رسوبات آذر آواری رسوباتی هستند که عمدتا از دانه‌های با منشا ولکانیکی ، که از فعالیت‌های آتشفشانی همزمان سرچشمه گرفته‌اند، تشکیل شده‌اند. و شامل موارد زیر می‌باشند:

• رسوبات اتوکلاستیک :
  سنگهای ولکانوژیکی هستند که توسط برشی شدن در جای لاوا تشکیل شده‌اند.
• رسوبات پیروکلاستیک – ریزشی :
  این رسوبات به راحتی از طریق خرده‌های آتشفشانی خارج شده از یک مجرا یا یک شکاف ، بر اثر انفجار ماگماتیکی ، تشکیل می‌شوند.
• رسوبات ولکانی کلاستیک – جریانی :
  این رسوبات توسط انفجارات فورانی در محیط‌های خشکی ایجاد می‌شوند.
• هیدروکلاستیک‌ها :
  هنگامی که لاوای خارج شده ، با آب تماس پیدا کند، سرد شدن و خاموشی سریع ، باعث قطعه قطعه شدن لاوا می‌شود. این قطعات پس از حرکت در آب و دانه دانه شدن رسوبات هیدروکلاستیک را تشکیل می‌دهند.
• رسوبات اپی کلاستیک :
  رسوباتی هستند که از حرکت و ته نشست مجدد رسوبات ولکانی کلاستیک ایجاد شده‌اند.

[SonBol]

اهمیت مطالعه سنگهای رسوبی

• سنگهای رسوبی در ادوار گذشته زمین شناسی در محیطهای طبیعی متفاوتی که امروزه وجود دارد، رسوب کرده‌اند. مطالعه این محیطهای عهد حاظر و رسوبات و فرآیندهای آنها به درک بیشتر معادل قدیمی آنها کمک می‌کند.
• دلایل زیادی برای مطالعه سنگهای رسوبی وجود دارد زیرا ارزش اقتصادی کانی‌ها و مواد موجود در آنها کم نمی‌باشد. سوخت‌های نفت و گاز از پختگی مواد آلی در رسوبات مشتق شده و سپس این مواد به یک سنگ مخزن مناسب ، که عمدتا یک سنگ رسوبی متخلخل است، مهاجرت می‌کند. ذغال ، سوخت فسیلی دیگری است که البته در توالی‌های رسوبی نیز وجود دارد. روشهای رسوب شناسی و سنگ شناسی به طور گسترده در پی جویی ذخایر جدید این منابع سوختی و سایر منابع طبیعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. سنگهای رسوبی بیشتر آهن ، پتاس ، نمک و مصالح ساختمانی و بسیاری دیگر از مواد خام ضروری را تامین می‌کنند.
• محیطها و فرآیندهای رسوبی و جغرافیای قدیمی و آب و هوای قدیمی ، همگی را می‌توان از مطالعه سنگهای رسوبی استنباط کرد. اینگونه مطالعات به شناسایی و درک تاریخ زمین شناسی زمین کمک فراوانی می‌کند. سنگهای رسوبی حاوی زندگی گذشته زمین ، به فرم فسیل‌ها هستند که اینها مفاهیم اصلی انطباق چینه شناسی در فازوزوئیک می‌باشند.

[SonBol]

خلاصه ای از زمین شناسی سال سوم متوسطه در زمینه سنگهای رسوبی:

رسوبات به وسيله عواملي مانند آب، يخچال يا باد به وجود آمده و پس از جا به جايي معمولاً به صورت لايه لايه روي هم ته نشين مي شوند و سپس مبدل به سنگ هاي رسوبي مي شوند. سنگ هاي رسوبي در سطح زمين فراوانتر از سنگ هاي ديگرند و در زندگي ما اثر زيادي دارند. سنگ هاي رسوبي منابعي چون نفت، زغال سنگ، گاز، معادن، آهن، سنگ هاي ساختماني و ... را تشکيل مي دهند.


منشأ رسوبات
1- مواد تخريب شده:
شن، ماسه و رس حاصل از تخريب سنگ هاي قاره ها، در درياها رسوب مي کنند.

2- بقاياي بدن جانداران:
پوسته، صدف و اسکلت جانداران که پس از مرگشان در آب رسوب مي کند.

3- مواد شيميايي:
موادي که در خشکي ها در آب حل مي شوند، به طريقه شيميايي در آب رسوب مي کنند؛ مانند نمک طعام، کربنات هاي کلسيم و منزيم، سولفات ها و ترکيبات آهن و ...


کاني هاي موجود در سنگ هاي رسوبي
در سنگ هاي رسوبي سه کاني: رس، کوارتز و کلسيت از همه بيشتر يافت مي شود. کاني هاي رسي از تجزيه سيليکات ها، به ويژه فلدسپات ها حاصل مي آيند. اين کاني ها بعداً مي توانند اجزاي اصلي سنگ هاي رسي يا شيل ها را تشکيل دهند. کوارتز هم از تجزيه سنگ هاي آذرين به وجود مي آيد، بيشتر حجم ماسه سنگ ها را کوارتز تشکيل مي دهد. مقداري سيليس محلول نيز در نتيجه هوازدگي سنگ هاي گرايشي يا انحلال موجوداتي که اسکلت سيليسي دارند (دياتوم ها) حاصل مي آيد که بعداً ممکن است سيمان سنگ هاي رسوبي دانه درشت را پديد آورد يا کاني جديدي به نام اوپال را به وجود آورد.

در سنگ هاي رسوبي مانند آتش زنه «فلينت» و کلسدوني نيز سيليس به صورت بلورهاي دانه ريز ديده مي شود. کليست کاني اصلي تشکيل دهنده سنگ هاي آهکي است. کربنات کليسم مي تواند بين ذرات و قطعات سنگ ها نقوذ کند و آنها را به هم بچسباند.


به جز سه کاني رس، کوارتز و کلسيت، کاني هايي مانند:
1) دولوميت
2) فلدسپات هاي مختلف و ميکا
3) اکسيدهاي آهن (هماتيت و ليمونيت)
4) هاليت و ژيپس
5) قطعات ريز و درشت مواد آتشفشاني و مواد آلي، نيز در سنگ هاي رسوبي يافت مي شوند.


حمل رسوبات
مواد سازنده رسوبات شيميايي به صورت محلول در آب حمل مي شوند. بيشتر رسوبات از نوع تخريبي اند و از خرد شدن سنگ ها در خشکي يا سواحل، حاصل آمده اند. اندازه دانه هايي که به محيط رسوبي برده مي شوند به نوع سنگ اوليه، مقاومت آن، نوع عامل حمل کننده، مسافت طي شده و وضعيت مسير بستگي دارد. دانه ها در ضمن حمل ممکن است، با ايجاد ساييدگي، گِرد و بدون زاويه شوند.


سنگ شدن (دياژنز)
دياژنز به مراحلي گفته مي شود که طي آن از رسوبات نرم و منفصل، سنگ هاي سخت و متصل پديد مي آيد. دياژنز به سه صورت مي تواند اتفاق بيفتد:
1- سيمان شدن:
در اين مورد فواصل موجود در بين قطعات و ذرات سنگ را نوعي ماده شيميايي پر مي کند و آنها را به هم مي چسباند. کليست، دولوميت و کوارتز مي توانند سيمان سنگ هاي رسوبي شوند. اکسيدهاي آهن، اوپال و ايندريت نيز مي توانند سيمان برخي سنگ هاي رسوبي شوند.

2- متراکم شدن و خشک شدن:
در فرآيند متراکم شدن، به علت فشاري که از لايه هاي فوقاني وارد مي آيد، فضاهاي ميان ذرات به تدريج تقليل حاصل مي کند و بر تراکم و چسبندگي لايه ها افزوده مي شود. در فرآينده خشک شدن نيز، آبي که فواصل ميان ذرات را پر کرده، بيرون رانده مي شود.

3- تبلور دوباره:
متبلور شدن بعضي از مواد رسوبي، خود يک نوع تشکيل سنگ محسوب مي شود. اين فرآيند در بسياري از سنگ هاي آهکي و دولوميتي ديده مي شود.


بافت
دو نوع بافت در سنگ هاي رسوبي ديده مي شود:
1- بافت آواري (تخريبي):
ذرات رسوبات آواري ممکن است دانه درشت (با قطر بزرگتر از 2 ميلي متر)، دانه متوسط (قطر از 2 تا

ميلي متر) يا دانه ريز (با قطر کمتر از

ميلي متر) باشند. سيمان اصلي اين گونه بافت ها آهک، سيليس و اکسيدهاي آهن و رس است.

2- بافت غيرآواري (بلورين):
اين بافت به صورت شبکه هاي بلورين به هم پيوسته است. اندازه بلورها ممکن است درشت، متوسط يا ريز باشد.


طبقه بندي
1- سنگ هاي رسوبي آواري:
اين گروه بر اساس اندازه ذرات، طبقه بندي مي شوند.
الف) شيل ها:
دانه ريزترين و فراوان ترين سنگ هاي رسوبي هستند که از کاني هاي رسي و ميکا تشکيل شده اند. شيل ها به رنگ هاي متفاوت قرمز، سبز و سياه ديده مي شوند که رنگ آنها نشان دهنده کاني هاي تشکيل دهنده آنهاست.

ب) ماسه سنگ ها:
دانه هايي با اندازه متوسط دارند که توسط سيماني از سيليس يا کربنات به هم متصل شده اند. ماسه سنگي که بيش از 90 درصد آن کوارتز باشد، کوارتز آرنيت نام دارد. دانه هاي آن گرد و جور شده است و رنگ روشن دارد. اما ماسه سنگي که بيش از 25 درصد فلدسپات دارد، آرکوز ناميده مي شود که در آن جورشدگي دانه ها خوب نيست و دانه ها زاويه دارند.

ج) کنگلومرا:
دانه هايي با اندازه درشت، با گِرد شدگي خوب و سيماني از جنس سيليس و رس دارند. «بِرِش» از سيمان شدگي ذرات درشت و زاويه دار با زمينه اي از ذرات ريزتر تشکيل شده است.


2- سنگ هاي رسوبي شيميايي غيرآلي:
اين سنگ ها زماني تشکيل مي شوند که مواد حل شده در آب به علت تبخير يا تحمل تغييرات شديد دما رسوب کنند.
الف) سنگ آهک و چرت:
اين سنگ ها مستقيماً در آب هاي شور يا شيرين رسوب مي کنند. قابليت انحلال کربنات کلسيم، به مقدار دي اکسيد کربن موجود در آب بستگي دارد. دما، آشفتگي آب، وجود گياهان فتوسنتز کننده، عمق و فشار آب نيز در مقدار رسوب کربنات کلسيم در آب دخالت دارند. «چرت» محصول رسوب کردن سيليس در آب هايي است که از اين ماده اشباعند.

ب) دولوميت :
در اثر عبور محلول هاي غني از منيزيم، از سنگ هاي آهکي به وجود مي آيد.

ج) سنگ هاي تبخيري :
مانند سنگ نمک و سنگ گچ از تبخير آب هاي سرشار از يون، مانند بعضي کولاب ها و درياچه ها که در اثر تبخير به حد اشباع مي رسند، به وجود مي آيند.


3- سنگ هاي رسوبي شيميايي آلي:
اين سنگ ها محصول فعاليت جانداران هستند.
الف) سنگ آهک آلي:
بيشتر در آب هاي گرم و کم عمق استوايي تشکيل مي شود. از تجمع اسکلت و پوسته هاي آهکي جانداران، پس از مرگ سنگ آهک حاصل مي آيد.

ب) چرت آلي:
نوعي سنگ رسوبي شيميايي آلي است که بيشتر آن را سيليس بازمانده از جانداران دريازي چون شعاعيان و دياتوم ها تشکيل مي دهد.

ج) زغال سنگ:
در محيطي که اکسيژن اندک باشد، بقاياي گياهي ممکن است مدفون شوند و تجزيه نشده باقي بمانند. در طول ميليون ها سال، با افزايش فشار و وزن رسوبات فوقاني، آب،

و گازهاي ديگر از بازمانده هاي گياهي خارج مي شوند و به نسبت درصد کربن آنها افزوده مي شود. در مراحل اوليه اين فرايند ساختار گياه حفظ مي شود و ماده اي قهوه اي رنگ و نرم به نام تورب ايجاد مي شود. با افزايش تدريجي فشار و گرما اين مواد فشرده تر و سخت تر مي شوند. اين مواد به ترتيب درجه خلوص ليگنيت، زغال سنگ و آنتراسيت هستند.