آیا دانشمندان هم دچار اشتباه می‌شوند؟

[رزیتا]

علم بدون اشتباه وجود ندارد

فقط این خصوصیت انسان که به چشمهایش اطمینان دارد، سبب پدید آوردن خطا نمی‌شود، بلکه خطاهای معمول دیگری نیز وجود دارند که در مواقعی اختر شناسان را از تشخیص و ارزیابی صحیح حقایق و به دست آوردن نتایج درست باز می‌دارند. هیچ علمی ، حتی ریاضیات نمی‌تواند بدون اشتباه باشد. متاسفانه با گذشت زمان بسیاری از اشتباهات چاپی و اشتباهات دیگر در مقالات تحقیقی پیدا می‌شود، درباره یکی از متخصصین چنین حکایتی وجود دارد که تصمیم گرفت اشتباهات حدود یک صد نویسنده را در تالیفات ریاضی بشمارد. منتقد ، کتاب کاملی در این باره نوشت که در آن خود او مرتکب صدها اشتباه شده بود، که بعدها مشخص گردید.



زمینه‌های مختلف اشتباهات

اشتباهات زمینه‌های متفاوتی دارند. برخی از آنها در نتیجه بی توجهی و عدم دقت بوجود می‌آیند، ولی اکثر آنها از دانش محدود و از واقعیت ناکافی بودن اطلاعات در مورد مسئله‌ای ناشی می‌گردند. برخی از خطاها غیر منتظره هستند، به طوری که پیش‌بینی آنها بسیار مشکل است و تشخیص آنها نیز تقریبا همان دشواری را دارد. اگر اشتباهات به موقع تشخیص داده شوند، و اگر دلایل آنها به دقت مورد بررسی قرار گیرند، می‌توانند بسیار آموزنده باشند.



فرضیه کبریت

حدود 20 سال پیش کارمندان فرانسوی رصدخانه اوت پراونس خطوط تابشی پتاسیم خنثی را در طیف ستاره کوتوله HD 117042 کشف نموده‌اند. پتاسیم هیچگاه پیش از این تاریخ در طیف این گونه ستارگان مشاهده نشده بود. نتایج بعدی ، چنین کشفی را تایید نکردند. دو سال بعد ، تابش پتاسیم در کوتوله دیگری به نام HD88230 ملاحظه شد. در حالی که اختر شناسان از چنین کشف هیجان انگیزی شگفت‌زده بودند، تحقیقات اصولی و منظمی را شروع نمودند که بی‌فایده بود. احتمالا این موضوع در همان مرحله مسکوت ماند.

ولی در سال 1965 تابش پتاسیم باز هم در ستاره دیگری مشاهده گردید. این بار تابش پتاسیم در مورد ستاره‌ای با دمای سطحی حدود 12000 درجه بود، ملاحظه شد. سول این بود که اولا پتاسیم خنثی در چنین دمایی چگونه باقی مانده بود. در ثانی در هر سه مورد تابش پتاسیم فقط یک بار دیده شد. بعدها سه اخترشناس از اهالی کالیفرنیا راه حل کاملا غیر منتظره‌ای را پیدا نمودند. آنها اصرار داشتند که خطوط پتاسیم طیف‌ها مانند مورد مربوط به بشقاب پرنده شبح یا خطای تصویری نیستند، بلکه کاملا خطوط پتانسیل واقعی می‌باشند. فقط مسئله این بود که پتاسیم در ستاره‌ای دور دست قرار نداشت، بلکه در نزدیکی آنها ، یعنی در رصد خانه‌ای که نور ستاره را مورد برسی قرار می‌دادند، وجود داشت. جو ستاره حاوی پتاسیم نبود، بلکه در ترکیب سه چوب کبریت وجود داشت. در واقع کافی بود که یک چوب کبریت را در نزدیکی دوربین نجومی روشن کنند تا خطوط پتاسیم در طیف ایجاد گردد.



نیرنگ جو تیتان

جو تیتان ، ماهواره کیوان ، تنها ماهواره‌ در منظومه خورشیدی که مشخص شده دارای یک پوشش گازی است. دانشمندان اعتقاد داشتند که قسمت اعظم جو تیتان از متان تشکیل شده است. این مسئله برخی از آنها را ترغیب کرد که حتی امکان وجود زندگی آلی را در تیتان پیشنهاد نمایند. اطلاعات جمع‌آوری شده به وسیله کاوشگر ویجر ( Vayager ) ، فضاپیمای بدون سرنشین آمریکایی که در نوامبر سال 1980 به قلمرو کیوان وارد شد، نشان می‌دهد که جو تیتان حاوی بیش از یک درصد متان نمی‌باشد و قسمت اعظم آن را نیتروژن تشکیل داده است.

چگونه دانشمندان مرتکب چنین خطایی شدند؟
برای آنان مسلم بود که ترکیب جو تیتان در حکم نیرنگ است. زیرا با آنکه قطر تیتان فقط 5000KM یعنی دو و نیم برابر کوچکتر از قطر زمین است، ضخامت لایه جو آن ده برابر ضخامت جو زمین می‌باشد و قسمت اعظم متان در لایه بالاتر جو قرار دارد. این پوشش متان تغییراتی در جهت عکس ایجاد می‌کرد و به طور کلی تصور نادرستی را در مورد ترکیب گازی اتمسفر تیتان به وجود می‌آورد.