طبقه بندی آزمون‌های روانی

[رزیتا]

طبقه بندی آزمون‌های روانی

نگاه اجمالی

آزمون‌های روانی را می‌توان با توجه به ویژگیهایی که دارند به روش‌های مختلف طبقه بندی کرد. برای مثال می‌توان آنها را از لحاظ استاندارد بودن یا غیراستاندارد بودن ، فردی یا گروهی بودن ، آزمون سرعت یا قدرت بودن ، آزمون کارایی یا شخصیت بودن و … طبقه بندی کرد. با توجه به کثرت آزمون‌ها ارائه یک طبقه بندی جامع غیر ممکن است. از طرف دیگر طبقه بندی آزمون به خاطر تسهیل در کاربرد آنها انجام می‌شود و جداکردن آنها از یکدیگر بیشتر جنبه قراردادی دارد.


آزمون‌های استاندارد در برابر آزمون‌های غیراستاندارد

آزمون‌های استاندارد بر اساس دستورالعمل خاص و به شیوه یکسان افراد نمره گذاری و تفسیر می‌شوند و برای تفسیر نمره آزمودنی در آزمون استاندارد شده هنجارهایی (Norms) براساس عملکرد گروه نمونه وسیعی از آزمودنی فراهم شده است که نمره آزمودنی با آن مقایسه و موقعیت او نسبت به گروه هنجار تعیین می‌شود.

در مقابل این آزمون آزمون‌های غیراستاندارد قرار دارند که به روش‌های غیر علمی ساختار شده‌اند و برای ارزشیابی و سنجش‌های غیر رسمی ‌بکار می‌روند. انواعی از آزمون‌هایی که توسط معلم‌ها برای ارزیابی دانش آموزان ساخته می‌شود از این نوع آزمون غیراستاندارد هستند. این آزمون‌ها اعتبار (Validity) ندارند و نتایج آنها را نمی‌توان به عنوان توانایی‌ها و ویژگی‌های واقعی در نظر گرفت. این طبقه بندی مرز بین آزمون‌های روان شناختی و غیرروان شناختی است.


آزمون‌های کارایی در برابر آزمون‌های شخصیت

با وجود آنکه آزمون‌های استاندارد انواع مختلفی را شامل می‌شوند ولی می‌توان اکثر آنها را در دو گروه آزمون‌های کارایی و آزمون‌های شخصیت طبقه بندی کرد. آزمون‌های کارایی شامل انواع آزمون‌های هوشی ، آزمون‌های استعداد و آزمون‌های پیشرفت می‌شوند و آزمون‌های شخصیت انواعی از آزمون‌های فرافکن (Projection) و آزمون‌های پرسشنامه‌ای را دربر می‌گیرد.


آزمون‌های سرعت در برابر آزمون‌های قدرت

آزمون سرعت آزمونی است که آزمودنی باید در زمانی محدود و معین هر اندازه که می‌تواند به سوال‌های آن پاسخ دهد. آزمون‌های دقت و توجه از این نوع هستند. از طرف دیگر آزمونی آزمون قدرت است که در آن آزمودنی باید در زمان غیرمحدود یا در زمان نسبتا زیاد وسعت دانش و میزان درک و فهم و مهارت خود را در پاسخ دادن به پرسش‌ها نشان دهد. این آزمون‌ها از آسان به مشکل تنظیم می‌شوند، در حالی که در آزمون سرعت سطح دشواری همه سوال‌ها تقریبا یکسان است. آزمون‌های کارایی از نوع آزمون‌های قدرت به شمار می‌آیند.


آزمون‌های گروهی در برابر آزمون‌های فردی

صرف نظر از نوع آزمون (کارآیی ، شخصیت ، سرعت و قدرت) آزمونی که فقط یک نفر آزمودنی را در یک زمان معین آزمون کند آزمون فردی است. آزمون هوشی وکسلر (Wechsler Intelligence Test) آزمون دور شاخ (Rorshach Test) نمونه‌هایی از آزمون‌های فردی هستند. از سوی دیگر آزمونی که در هر جلسه در مورد گروهی از افراد قابل اجرا است آزمون گروهی نامیده می‌شود، مانند آزمون هوشی ریون (Raven Intelligence Test).


آزمون‌های وابسته به فرهنگ در برابر آزمون‌های نابسته به فرهنگ:

آزمونی وابسته به فرهنگ است که براساس یک فرهنگ خاص ساخته شده است و پاسخ دادن به آن مستلزم آشنایی با آن فرهنگ است. اکثر آزمون‌های شخصیت و هوش وابسته به فرهنگ هستند و برای آنکه در فرهنگ دیگری مانند ایران قابل اجرا باشند لازم است که تغییراتی در مواد آنها داده شده و براساس فرهنگ جدید هنجاریابی شوند. از طرف دیگر آزمونی نابسته به فرهنگ است که برای ساخت آن ملاک‌های فرهنگی لحاظ نشده و در تمام فرهنگ قابل اجرا باشد. آزمون وابسته به فرهنگ کتل (Cattelll Culture Free Test) برای‌اندازه گیری هوش و آزمون فراخنای حافظه برای یادآوری اعداد یک رقمی‌نمونه‌هایی از این نوع آزمون‌ها هستند.


آزمون‌های کلامی‌ در برابر آزمون‌های غیرکلامی

از لحاظ روش‌های جواب به سوالات آزمون می‌توان آزمون‌ها را به آزمون‌های کلاسی و غیر کلاسی تقسیم کرد. آزمون کلاسی ( Verbal Test) آزمونی است برای جواب دادن به آن توانایی‌های مربوط به زبان گفتاری ، نوشتاری و یا شنیداری لازم است مانند مقیاس‌های کلامی ‌آزمون‌های هوشی و کسلر. از طرف دیگر آزمونی غیرکلامی‌است که برای جواب دادن به سوالات آن نقش زبان در حداقل ممکن باشد مانند آزمون هوشی مکعب‌های کهس ( Kohs Cubes Intelligence Test) .


آزمون‌های عینی در برابر آزمون‌های ذهنی

آزمون عینی (Opjective Test) است که برای تمام مراحل آن دستورالعملی بصورت استاندارد تهیه شده باشد. این دستورالعمل می‌تواند شامل محل اجرا ، زمان اجرا ، شیوه اجرا و بخصوص روش نمره گذاری آزمون باشد. در این آزمون‌ها قضاوت آزمایش کننده در نمره گذاری بی‌تاثیر بوده یا تاثیر کمی دارد. از طرف دیگر در آزمون‌های ذهنی نمره گذاری پاسخ‌های آزمودنی تا حدود زیادی از قضاوت شخص آزمایش کننده تاثیر می‌پذیرد. اکثر آزمون‌های روان شناختی از نوع آزمون‌های عینی هستند و هر نوع دخل و تصرف در دستورالعمل این آزمون نتایج آن را بی‌اعتبار می‌کند.


آزمون‌های ملاک مرجع در برابر آزمون‌های گروه مرجع

از لحاظ روش تفسیر نمره‌های آزمون می‌توان آنها را به دو گروه ملاک مرجع (Criterion Referened) و گروه مرجع تقسیم کرد. در آزمون‌های ملاک مرجع عملکرد هر آزمودنی با توجه به یک ملاک مشخص و بدون توجه به عملکرد سایر افراد گروه مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. مثلا در آزمون‌های نمونه‌ای از کار آزمودنی کار معینی را در مدت زمان معینی انجام می‌دهد و کار او با یک ملاک که قبلا تهیه شده مورد مقایسه قرار می‌گیرد. از طرف دیگر در آزمون‌های گروه مرجع عملکرد هر آزمونی با متوسط عملکرد افراد گروه مورد مقایسه قرار گرفته و تفسیر می‌شود. مثلا برای تفسیر از هنجاری‌های گروه همسالان آزمودنی استفاده می‌شود.