معرفی وسایل آزمایشگاهی شيمي (ابزارهای آزمایشگاه شیمی)

[ROJINAjoON]

قیف ساده (Funnel)

ابزار مخروطي شكل است كه در قسمت پايين آن لوله باريك و بلندي قرار دارد. نوك اين لوله مورب است. از قيف براي انتقال محلول از ظرفي به ظرف ديگر استفاده مي شود (به عنوان مثال براي انتقال محلول به بورت، استوانه مدرج، بالن حجمی، قيف جداکننده (قیف شيردار)، ارلن و… از قيف استفاده مي شود) براي اين كار، محلول موردنظر را نخست در بشـر ريخته سپس به كمك قيف تمـيز به ظرف دلخواه منتقل مي شود.
از قيف براي جدا كردن مايع از جامد نيز مي توان استفاده كرد. اين كار در شيمي تجزيه وزني براي صاف كردن رسوبها از اهميت ويژه اي برخوردار است. براي اين كار نخست بايد قيف راشست و خشك كرد سپس كاغذ صافي متناسب با قيف و با ذره هاي رسوب برگزيد (كاغذ صافي با قيف مناسب است كه پس از قرار دادن در قيف حدود 5/0 تا 5/1 سانتي متر از لبه قيف پايينتر باشد. و زماني متناسب با ذره هاي رسوب است كه آب زير صافي كاملاً زلال باشد.)
براي گذاشتن كاغذ صافي در قيف ابتدا بايد آن را چندين بار تا كرد، به شكل قيف درآورد و در آن گذاشت. براي اين كه كاغذ به قيف بچسبد بايد آن را خيس كرد و با انگشت تميز كاغذ صافي را كاملاً به جداره قيف چسباند. اگر كاغذ صافي كاملاً به قيف نچسبد و حبابهاي هوا بين كاغذ و جداره داخلي قيف بماند عمل صاف كردن كند مي شود.

[ROJINAjoON]

قیف جدا کننده (Separatory funnel)

وسیله‌ای است که مایعات را بر اساس شاخص چگالی از هم جدا می‌کند مثلا اگر مخلوط یک ماده آلی و آب را که با هم قابل اختلاط نیستند در مخزن این وسیله بریزیم بر حسب چگالی، مواد در داخل این ظرف تفکیک می‌شود و ماده با چگالی بالاتر در زیر قرار میگیرد و وقتی شیر زیر ظرف را باز کنیم مایعی که دارای چگالی بالاتر است و در زیر قرار گرفته، از دستگاه خارج می‌گردد تا اینکه به مرز جدایی مایعات برسد، در چنین حالتی شیر را می‌بندیم و ظرف دوم را در زیر قیف جدا کننده قرار میدهیم و شیر را باز میکنیم و در نهایت قیف جدا کننده با موفقیت دو مایع مخلوط را از هم جدا می‌کند. در شكل زير دو ارلن ماير براى جمع آورى دو مايع آلى و آبى به كار گرفته شده است. معمولا قيف جدا كننده براي عمل استخراج به كار ميرود.

[ROJINAjoON]

قطره چکان ( Dropper)

وسيله اي شيشه اي يا پلاستيكي است كه يك طرف آن داراي حباب لاستيكي قابل ارتجاع و طرف ديگر آن يك ميله شيشه اي (يا پلاستيكي) با نوك بسيار باريك است طول لوله قطره چكان با ارتفاع دهانه ظرف محتواي مايع مورد استفاده متناسب مي باشد و از چند سانتي متر تجاوز نمي كند.
معمولاً از قطره چكان براي ريختن معرفها (فنل فتالئين، تورنسل، هليانتين) و يا برداشتن محلول هايي كه بخار سـمي توليد مي كنند (مانند: اسيد كلريدريك غلیظ، آب برم، آمونياك و…) و يا محلول هايي كه احتمال خطر آنها هنگام ريختن به دست و لباس زياد است (مانند: محلول اسيد سولفوريك غليظ يا اسيد نيتريك غليظ) استفاده مي كنند.
در ظرف هاي قطره چكاني تيره رنگ، معمولاً بايد موادي را ريخت كه در اثر جذب نور تجزيه و يا تغيير مي كنند (مانند پرمنگنات پتاسيم، پراكسيدهيدروژن، اسيد نيتريك غليظ و…)
در ظرف هاي قطره چكاني يا دیگر ظرف هاي دارای درپوش شیشه ای، هيچ گاه نبايد محلول سود يا پتاس ريخت، زيرا این نوع مواد، هنگام تبخير و خشك شدن درِ ظروف را مسدود مي كنند و جدا كردن آنها بسيار دشوار خواهد بود.
طرز كار: هنگام كار كردن با قطره چكان ابتدا با فشار دادن به لاستيك، هواي درون ميله شيشه اي را بايد خالي كرد و آن را به داخل مايع قرار داد. سپس با برداشتن فشار از روي لاستيك، مايع را به طرف ميله شيشه اي كشيد. پس از بالا كشيدن مايع، از مايع داخل آن، براي آزمايش استفاده كرد.

[ROJINAjoON]

شیشه قطره چکان (Dropper Bottle)

از این وسیله بیشتر برای اضافه نمودن چند قطره از معرفهای شیمیایی و یا محلولهای غلیظ به مواد و یا محلولهای دیگر استفاده میشود که این وسیله از دو قسمت بطری و سر مخصوص تشکیل شده و برخی از انواع آن تیره رنگ میباشد که برای نگهداری محلولها و معرفهای حساس به نور است و نیز از نظر سر مخصوص هم دارای دو نوع شیشه ای و لاستیکی است که استفاده از نوع تمام شیشه ای آن در آزمایشگاه های شیمی رایج تر است.
توجه داشته باشید که درظروف شیشه ای که دارای در شیشه ای هستند هيچ گاه نبايد محلول سود يا پتاس ريخت، زيرا این نوع مواد، هنگام تبخير و خشك شدن درب ظروف را مسدود مي كنند و جدا كردن آنها بسيار دشوار خواهد بود.

[ROJINAjoON]

اسپاتول (كاردك) (Spatul)
ابزار چيني يا فلزي است كه داراي 2 قسمت مي باشد، يكي دسته و ديگري تيغه كه كمي پهنتر است. از اسپاتول براي نرم كردن مواد جامد و برداشتن آن استفاده مي شود. لازم است يادآوري كنيم كه مواد شيميايي را نبايد با دست برداشت. براي برداشتن مواد ابزاري مانند اسپاتول، انواع قاشق هاي چيني و پلاستيكي و يا فلزي را بايد به كار برد.

[ROJINAjoON]

دسيكاتور (Desicator)

ظرف شيشه اي شـبيه قابلمه است داراي دو قسمت: قسمت پايين آن محل قرار دادن ماده نم گير (كلريدكلسيم بي آب، اسيد سولفوريك غليظ، آهك، اكسيدفسفر «V ») است و قسمت بالاي آن كه به وسيله صفحه مشبكي از قسمت پايين جدا مي شود، محل قرار دادن بوته يا كپسول است و محتواي ماده اي است كه به منظور خشك كردن (جذب CO2 و H2O موجود در هوا) در دسيكاتور قرار داده مي شود.
طرز كار: هنگام كار كردن با دسيكاتور رعايت نكات زير لازم است:
چون سرپوش دسيكاتور لغزنده است، هنگام جابه جا كردن دسيكاتور، بايد سرپوش آن را با دست، محكم نگهداشت.
لبه سرپوش دسيكاتور را با وازلين يا ماده چرب مخصوص كه سفت تر از وازلين است بايد چرب كرد تا محكم به دسيكاتور بچسبد و هوا نكشد. در ضمن در اثر چسبندگي زياد آن با قسمت بدنه، خطر ليز خوردن و افتادن آن كمتر مي شود.
هنگام گذاشتن سرپوش دسيكاتور بايد لبه آن را به دهانه دسيكاتور نزديك كرد و روي دهانه به طرف جلو فشار داد تا درپوش همه دهانه را بپوشاند. هرگز نبايد مانند قابلمه، سرپوش را گذاشت و برداشت، زيرا به علت چرب بودن محل اتصال سرپوش و بدنه دسيكاتور انجام اين كار دشوار است و ممكن است در اثر بلند كردن سرپوش، بدنه دسيكاتور به همراه آن بلند شود و از درپوش جدا شود و به زمين بيفتد و بشكند.
هنگامي كه بوته داغ در دسيكاتور گذاشته مي شود نبايد سرپوش دسيكاتور را فوري گذاشت. زيرا اگر بوته خيلي داغ باشد، پس از سرد شدن به علت تفاوت فشار بيرون و داخل دسيكاتور برداشتن درِ آن بسيار دشوار است.

[ROJINAjoON]

بشر (Becker)

ظرف شيشه اي استوانه اي دهان گشاد است كه معمولا به منظور مخلوط كردن و تهيه مواد لازم براي آزمايش مورد استفاده قرار ميگيرد. به علت دقت كم در اندازه گيري و نيز دهانه گشاد، از آن به هيچ وجه براي حجم سنجي يا نگهداري مواد استفاده نميشود.

[ROJINAjoON]

بورت (Buret)

ساختمان بورت تفاوت چندانی با پیپت ندارد بعبارت دیگر بورت، پیپتی است که در انتهای آن یک شیر وجود دارد و ابتدای آن قدری گشادتر است و مایع را به عوض اینکه از انتها به داخل بکشند از بالا وارد آن میکنند. بورت معمولا برحسب ميلي ليتر درجه بندي شده و هر ميلي ليتر نيز معمولاً خود به ده قسمت برابر تقسيم مي شود.

روش کار با بورت:
قبل از شروع کار شیر را امتحان کنید. باید به اندازه کافی به آن روغن (معمولا سیلیکون) زده شده باشد تا به خوبی روان باشد و به آسانی بچرخد. بعد شیر را ببندید و مطابق شکل زیر بورت را به کمک گیره به پایه ببندید. مایع را به کمک یک عدد قیف از انتها وارد بورت کنید و سعی کنید تا قدری بالاتر از عدد صفر مایع وارد آن کنید. سپس یک ظرف زیر بورت قرار داده و آهسته شیر را باز کنید تا مایع به آهستگی از بورت خارج شده و خط سطح مایع (قسمت گودی سطح) روی صفر قرار گیرد. حال بورت آماده است و میتوانید حجم های مختلف را با باز کردن شیر آن به ظرفهای مختلف مورد نظر وارد کنید. شير شيشه اي بورت را همواره بايد با انگشتهاي دست چپ گرفت و باز و بسته كرد. برتري اين كار در اين است كه شير به طرف داخل فشرده مي شود و از شُل شدن آن و چكه كردن مايع از بورت جلوگيري مي كند. درصورتي كه با گرفتن شير بورت با دست راست، شير به تدريج به طرف بيرن كشيده مي شود و در اين صورت احتمال دارد محلول از بورت چكه كند. معمولا بورت برای آزمایشات حجم سنجی و تیتراسیون استفاده میشود.

شکل: روش صحیح خواندن بورت با دو مثال که عدد درست در زیر آن نوشته شده

شکل: روش کار با بورت برای افراد چپ دست (شکل راست) و راست دست (شکل چپ)

تمیز کردن بورت
بشری را از محلول جوشان پرمنگنات قلیایی پر کنید. بورت را به طور وارونه داخل محلول فرو ببرید. به وسیله پوآر لاستیکی محلول را داخل بورت بکشید. شیر بورت را ببندید تا محلول در بورت بماند. بگذارید تا محلول سرد شود. سپس آن را خالی کنید و بورت را با آب مقطر بشوئید هرگاه هاله قهوه ای رنگ MnO2 روی شیشه ظاهر شود، در این صورت نخست با کلریدریک اسید 1 مولار و سپس با آب مقطر آن را بشویید. برای اطمینان از این که آیا بورت کاملاً تمیز شده است یا نه باید بعد از خالی کردن آب مقطر موجود در بورت، هیچگونه سیاهی یا لکه ای در آن دیده نشود. در غیر این صورت باید فرآیند شستشو را دوباره تکرار کنید.
بعد از تمیز کردن بورت، باید شیر بورت را روغن کاری کرد. بدین منظور نخست واشر لاستیکی و شیر بورت را در بیاورید. شیر بورت را با لایه نازکی از روغن (معمولاً از روغن سیلیکون استفاده می شود) چرب کنید.
شیر بورت را در جای خود قرار دهید و واشر لاستیکی را وصل کنید و بپیچانید تا تمام سطح آن یکنواخت چرب شود.

شکل: روش تمیز کردن شیر بورت و روغن کاری آن

شکل: روش تمیز کردن بورت با محلول پاک کننده

[ROJINAjoON]

پیپت (Pipet)



دو نوع پیپت وجود دارد (1) پیپت ساده و (2) پیپت مدرج، از پیپت برای برداشتن حجمهای مختلف و نسبتا کم استفاده میشود.

روش کار با پیپت
بعد از اطمینان از تمیزی پیپت جداره خارجی آن را با کاغذ صافی خشک کنید و آن را با 3 الی 4 میلی لیتر محلول مورد استفاده شستشو دهید. سپس کاملاً خالی کنید. براي پر كردن پیپت، نخست بايد نوک پیپت را در ته محلول قرار داد تا هنگام مكيدن محلول، هوا داخل پیپت نشود. زيرا در اين صورت محلول به سرعت بالا مي آيد و وارد دهان مي شود. وقتي سطح محلول حدود 2 ميلي ليتر از خط نشانه گذشت، بايد دهانه پیپت را با انگشت بست و آن را با ظرف محلول بالا آورد تا هم سطح چشم شود و به طور عمودي نگاهداشت. با كم كردن فشار انگشت، قطره قطره، محلول اضافی را خارج كرد تا سطح زيرين مايع به خط نشانه برسد و در اين وضعيت دوباره با فشار انگشت بر دهانه پیپت مانع خارج شدن مايع شد. سپس بايد نوك پیپت را از محلول خارج نموده و در ظرفي كه محلول در آن بايد ريخته شود قرار داد. براي خالي كردن پیپت، فشار انگشت را بايد كم كرد. هنگام خارج كردن پیپت از ظرف دوم، ظرف را بايد كج كرد و نوك پیپت را در جايي كه محلول نباشد، به جداره ظرف تماس داد. به اين ترتيب قسمتي از مايع كه در نوك پیپت مانده خارج مي شود. براي خارج كردن اين قسمت از مايع نبايد به داخل پیپت فوت كرد.

روش دیگر استفاده از مکنده است که بیشتر در مورد محلولهای خطرناک که مکش از طریق دهان خطرناک است از آن استفاده میشود.

پیپت مدرج:
مانند بورت درجه بندي شده است و صفر آن در بالا قرار دارد و بايد آن را مانند بورت روي درجه صفر تنظيم و تا آخر خالي كرد. پیپت مدرج برای برداشتن حجمهای غیر استاندارد مثلا 3 میلی لیتر یا حجمهای ممیز دار مثل دو و نیم و غیره به کار میرود.

پیپت حبابدار:
يك پیپت حباب دار در وسط داراي مخزني است كه گنجايش پیپت روي آن ثبت شده است. در بالاي حباب در قسمت باريك يك خط نشانه وجود دارد كه بايد پیپت را تا اين خط نشانه پُر كرد. پیپت حبابدار برای برداشتن حجمهای استاندارد مثل 1، 2، 5، 10، 25، 50 و ... میلی لیتر به کار میرود.
در این نوع پیپت بعد از خارج شدن آخرین قطره، 15 ثانیه صبر کنید. بعد از این مدت محلولی که در پی پت باقی میماند، نباید وارد ظرف محلول شود.

روش استفاده از مکنده پلاستیکی:

مکنده پلاستیکی دارای 3 کلید است A، S، و E که بعد از نصب پیپت در محل خود بر روی مکنده مطابق شکل بالا برای برداشتن مایع
1-کلید A را فشرده و حباب لاستیکی را فشار میدهیم تا هوا خارج شود.
2-پیپت را وارد ظرف محتوی مایع نموده و وقتی سر پیپت به اندازه کافی داخل مایع شد کلید S را به آرامی فشار میدهیم تا بر اثر مکش حباب که در مرحله قبل فشرده و خالی شده مایع وارد پیپت شده و بالا بیاید (دقت کنید وارد مکنده نشود).
3-بعد از اینکه به اندازه لازم مایع وارد حباب شد پیپت را وارد ظرفی که میخواهیم مایع را داخل آن خالی کنیم نموده و کلید E را میفشاریم تا مایع داخل پیپت تخلیه شود.

تمیز کردن پیپت:
بشری را از محلول جوشان پرمنگنات قلیایی پر کنید. پیپت را به داخل محلول فرو ببرید. به وسیله پوآر لاستیکی محلول را داخل پیپت بکشید (برای پر نمودن پی پت حتماً از پوار استفاده کنید و هرگز با دهان مک نزنید). بگذارید تا محلول سرد شود. سپس آن را خالی کنید و پیپت را با آب مقطر بشوئید هرگاه هاله قهوه ای رنگ MnO2روی شیشه ظاهر شود، در این صورت نخست با کلریدریک اسید 1 مولار و سپس با آب مقطر آن را بشویید. برای اطمینان از این که آیا پیپت کاملاً تمیز شده است یا نه باید بعد از خالی کردن آب مقطر موجود در پیپت، هیچگونه سیاهی یا لکه ای در آن دیده نشود. در غیر این صورت باید فرآیند شستشو را دوباره تکرار کنید.



پیپت اتوماتیک یا سمپلر:
در آزمایشگاههای تشخیص طبی و مجهز که آزمایشهای دقیق انجام میشود معمولا از پیپت اتوماتیک استفاده میشود. این نوع پیپتها دو نوع هستند که یا حجم ثابتی را برداشت میکنند و یا قابل تنظیم بوده و حجمهای مختلف را منتقل میکنند. نوک این پیپتها پلاستیکی است و معمولا بعد از مصرف دور انداخته میشود.

پیپتور (Pipetor):
دستگاه بسیار ساده ای که حاوی یک مخزن مایع و یک پیپت دو راهه است. به طوری که با کشیدن پیستون مایع از یک راه وارد پیپت شده و با فشردن پیستون مایع از راه دیگر خارج میشود. از پیتور برای سرعت عمل و انتقال یک حجم معین از یک مایع بخصوص و معمولا سمی استفاده میشود.

[ROJINAjoON]

سردكننده (مبرد) (Condenser)

وسيله اى است تقريبا شامل دو لوله، كه يك لوله داخلى است و يك لوله خارجى كه اين لوله خارجي لوله داخلى را در بر گرفته و بين جدار خارجى لوله داخلى و جدار داخلى لوله خارجى فاصله اى براى عبور مايع سرد كننده (معمولا آب سرد) وجود دارد.
روش كار به اين صورت است كه آب سرد از يك طرف لوله خارجى وارد و از طرف ديگر خارج ميشود و در اين بين مقدارىاز حرارت بخار كه از يك طرف لوله داخلى وارد شده را ميگيرد و بخار را سرد ميكند و بخار سرد شده به صورت مايع از يكي از دهانه هاى لوله داخلی (بسته به حالت قرار داشتن سرد كننده) بيرون مى‌آيد. از اين وسيله معمولا در عمل رفلاکس و همچنین انواع تقطير استفاده ميشود.

سرد كننده بسته به نوع كارى كه لازم است انجام شود انواع مختلفى دارد كه در زير شكل چند نمونه از آن آورده شده است.