مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف

[behnam5555]

حسین حزنی مکریانی

ملقب به گیو مکریانی روزنامه‌نگار و تاریخ‌نویس کرد سال ۱۳۱۱ در محله حاجی حسنیان شهر مهاباد متولد شده‌‌است. وى از آغاز جوانى به مسایل كردشناسى و تحقیق درباره‌ى زبان و ادبیات كردى و روزنامه‌نگارى علاقه‌مند بود. براى ادامه‌ى تحصیل به عراق رفت و براى نخستین بار سال ۱۹۱۵ در حلب، چاپخانه كردستان را دایر كرد و شروع به انتشار تاریخ و ادب کردی کرد. پس از آن در سال ۱۹۲۵ به رواندوز می‌رود و در آنجا چاپخانه‌ى زارى كرمانجى را تاسیس می‌کند. سال ۱۹۴۳ به بغداد تبعید شد و تا آخر عمر در آنجا زندگی کرد.

منبع : شرفنامه، میر شرفخان بدلیسی/ ترجمه عبدالرحمن شرفکندی/ چاپ سوم 2006


/ کوردی /

حوسێن حوزنی موکریانی

ساڵی ١٨٩٠ کۆچی لە شاری مەھاباد(سابڵاغ) لە گەڕ‌ەکی حاجی حەسەنیان ھاتۆتە دنیاوە.
حوزنی موکریانی خوێندنی لە حوجرەی مزگەوتەکان و تەکیەکانەوە دەستپێکردوە.
لەبەر لێھاتویی بەوەو نەوەستاوەو دەستیکردوە بە رۆشنبیر کردنی خودی خۆی لە رێگەی ئەو کتێبانەی کە بە زمانەکانی ترھەبوون لەو سەردەمەدا.
حوسێن حوزنی سەرەتا لای باوکی و خاڵەکانی خوێندویەتی و لەتەمەنی (٢١) ساڵیدا ئاوارەبووە و چەندین وڵاتی دەرەوەی بینیوە وەک (ڕووسیا ، ئەفغانستان ، سووریا ، لوبنان ، میسر ، حیجاز ، فەڕەنسا )
حوسێن حوزنی ھەموو کوردستانی بەردەستی ئێران و عوسمانی ئەوسا گەڕاوە و بە مۆرھەڵکەنی بەڕێ چووە. ساڵی ١٩١٥ لە حەڵەب چاپخانەیێکی گچکەی پێکەوە ناوە؛ بۆ بڵاو کردنەوەی ئەدەب و مێژووی کوردی تەرخان کردووە.
شێخ عومەر وەجدی مامۆستای ڕەواقی ئەکراد لە ئەزھەر بۆ مامۆستا گیو موکریانی نووسیوە، دەڵێ: لە محەمەد عەلی عەونیم بیستووە گوتویە: چاپخانەی حوزنیم لە حەڵەب دیتووە کە ئەدەب و مێژووی کوردی پێ چاپ دەکرد. خەیاڵم بووە بچمە سوێرەک و سەر لە خزمان بدەم؛ بەڵام حوزنی ئەوەندەی کار تێ کردم وازم لە سەفەر ھێنا و گەڕامەوە میسر و بڕیارم دا منیش چاو لەو پیاوە بکەم و خۆم بۆ خزمەتی مێژووی کورد تەرخان بکەم.
حوسێن حوزنی ساڵی ١٩٢٥ ھاتۆتە ڕەواندز و چاپخانەی زاری کورمانجی دامەزراندووە. ساڵی ١٩٤٣ لە ڕەواندز دوور خراوەتەوە و تا کۆچی کردووە لە بەغدا ژیاوە.
کتێبەکانی لە سەر مێژووی کوردستان:
مێرگەی دڵان
خونچەی بەھارستان
پێشکەوتن
ئاوڕێکی پاشەوە
میرانی سۆران
کوردستانی موکریان
ناودارانی کورد
بە کورتی ھەڵکەوتی دێریکی
لاپەڕەیەک لە دێریکی کوردستانی موکری
حوسێن حوزنی گەلێک کتێبی تریشی نووسیوە ، بەڵام بڵاو نەکراونەوە. ھەروەھا لە سەر گەلێک گۆڤار و ڕۆژنامە سەبارەت بە ئەدەب و مێژووی کورد ، شتی نووسیوە.
حوسێن حوزنی موکریانی لە ٢٠ی ئەیلوولی ساڵی ١٩٤٧دا لە شاری بەغدا مردووە و تەرمەکەی ڕاگوێزراوەتە ھەولێر و ئێستا گۆڕەکەی لە شاری ھەولێرە.

سه‌رچاوه‌
شەرەفنامە ؛ میر شەرەفخانی بدلیسی ؛ وەرگێڕان: مامۆستا ھەژار ؛ ئاراس :چاپی سێھەم ٢٠٠٦ ھەولێر پەڕی چل و پێنج

[behnam5555]

بداق سلطان مکری

بداق سلطان یا بداغ سلطان فرزند شیر خان از نوادگان صارم بیگ مکری است که به واسطه آثار ارزشمند تاریخی که از خود به جای گذاشته نام وی به درخشندگی خاصی نسبت به اسلاف و اخلاف خویش دارد. بداق سلطان در سال ۱۰۳۸ ابتدا در میرآوای نعلین ساکن شد و سپس محل امروزی مهاباد را (که در آن زمان ساوجبلاغ نامیده می‌شد) به عنوان مرکز قلمرو مکری انتخاب کرد.
مقبره بداق سلطان، که در قسمت جنوب غربی شهر مهاباد قرار دارد، آرامگاه بداق سلطان مکری یکی از سرداران شاه عباس صفوی می‌باشد. این آرامگاه از دو قسمت، یکی فضای ورودی و دیگری اتاق اصلی تشکیل شده، که قبر بداق سلطان در قسمت اصلی آن قرار دارد. بر روی هر کدام از دو قسمت مقبره، گنبدی ساده قرار دارد.

.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

کوردی

بوداق سوڵتان

بوداق سوڵتان کوڕی‌ شێرخان کوڕی‌ شێخ حەیدەر، یەکێکە لەفەرمانڕەوا ناودارەکانی‌ موکریان، بوداق سوڵتان شاری‌ سابڵاخ (مەھاباد)ی‌ دروست کرد و کردییە پایتەختی‌ خۆی‌، ھەر لەو شارەدا پردی‌ سابڵاخ و مزگەوتی‌ گەورە و چەند پڕۆژەیەکی‌ گەورەی‌ ئاوی‌ دروست کردووە، بوداق سوڵتان رێزی‌ زانا و رۆشنبیرانی‌ گرتووە، لە مزگەوتی‌ گەورەدا بەفەرمانی‌ ئەو کتێبخانەیەکی‌ گەورە دامەزراوە، بۆ دابینکردنی‌ مەسرەفی‌ ئەو مزگەوتە و مامۆستا ئایینیەکان وەقفی‌ چەند گوندێکی‌ رووبەروو کردوونەتەوە. بوداق سوڵتان بەخوا پەرستی‌ و دادپەروەری‌ ناوبانگی‌ دەرکردووە، خزمەتێکی‌ زۆری‌ ھەژاران و لێ‌ قەوماوانی‌ کردووە، لەپێناو ئاوەدانکردنەوەی‌ ناوچەکەدا پەیوەندییەکی‌ باشی‌ لەگەڵ پاشای‌ سەفەوییەکاندا دروست کردووە، ناوی‌ (بوداق) لە ناوچەی‌ موکریان ھێندە ناوێکی‌ خۆشەویستە، زوربەی‌ میرەکانی‌ پاش ئەم ناوی‌ (بوداق)یان لەخۆیان ناوە.

[behnam5555]

خسرو سینا

متولد ۱۳۵۰ مهاباد نویسنده سینما و کارگردان تلویزیون و تئاتر، دانش آموختهٔ کارگردانی تئاتر دانشگاه تهران و دانشجوى دوره دكترى پژوهش هنر (دانشگاه هنرتهران ) و عضو هیئت علمی دانشگاه است.

فعالیت‌های نمایشی

1-دستیار اول کارگردان در نمایش هاى «بهرام چوبینه» نیرنگ‌های اسکاپن « مرد فرزانه، ببر دیوانه» به کارگردانی قطب‌الدین صادقی
2-بازیگر نمایش « هملت » به کارگردانی قطب‌الدین صادقی
3-کارگردانی نمایش « مسیح هرگز نخواهد گریست » جایزهٔ بهترین کارگردانی از جشنواره تئاتر منطقه‌ای تبریز
4-کارگردانی نمایش « انسانم آرزوست » جایزه‌ى بهترین کارگردانى از جشنوارهٔ منطقه‌ای ارومیه
5-کارگردانی و طراحی صحنه نمایش «کوروافلیج» اثر"دراماسنا پاتیراجاً تالار مولوی سال ۱۳۷۴
6-کارگردانی و طراحی صحنه نمایش «سیزیف و مرگ» اثر روبرت مرل با ترجمه احمد شاملو - سالن تجربه نمایش - دانشگاه تهران - سال ۱۳۷۵
7-کارگردانی تله تئاتر « پیراهن‌های سفید » پروژه کارشناسی تئاتر - دانشگاه تهران - سال ۱۳۷۵
8-نویسندگی و کارگردانی نمایش «طلسم» تقدیر شده سومین جشنواره منطقه ای سنندج سال 1391
9-دراماتورژ نمایش «خون منتشر» نهمین جشنواره سراسری تئاتر ماه تهران سال 1391

سینما و تلویزیون

1-نویسنده فیلم نامه فیلم ژانی گه‌ل و حضور در اسکار ۲۰۰۷
2-نویسندگی فیلم نامه مجموعهٔ تلویزیونی ژینگه تلویزیون زاگروس
3-نویسندگی فیلم نامه فیلم کوتاه (سراب، رچه، شرم، کمی دورتر، رهایی، دراویش قادری ) از تولیدات دفاترانجمن سینمای جوان ایران
4-کارگردانی فیلم مستند «گزارش» تقدیر شدهٔ جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران
5-کارگردانی انیمیشن "بازی" - جایزهٔ بهترین فیلم از جشنوارهٔ منطقه‌ای فیلم کوتاه (خوی) سال 1371
6-کارگردانی مجموعه تلویزیونی «آقای بام» شبکه استانی
7-کارگردانی مجموعهٔ تلویزیونی «تو بلیی وابی؟» تلویزیون زاگروس
8-کارگردان و تهیه‌کننده « یک امید یک بهار » شبکه ۳ سیمای جمهوری اسلامی ایران تقدیرشدهٔ جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران
9-کارگردانی و تهیه‌کننده « با دوبال سفید » شبکه جهانی سحر
10-کارگردانی و تهیه‌کننده فیلم داستانی « خمره » شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی ایران
11-طراح صحنه مجموعهٔ تلویزیونی« پنجره‌ای رو به ماه » به کارگردانی عباس رافعی شبکه ۲ سیمای جمهوری اسلامی ایران
12-طراح صحنهٔ مجموعهٔ تلویزیونی «تعقیب سری» به کارگردانی حسن محمد زاده شبکه ۱ سیمای جمهوری اسلامی ایران
13-بازیگر نقش اول فیلم داستانی (۱۶م.م) « پرواز» - ۱۳۶۷ صداوسیمای مهاباد
14-دستیار اول کارگردان و برنامه ریز فیلم سینمایی ژانی گه‌ل
15-دستیار اول کارگردان و برنامه ریز فیلم سینمایی تنبل قهرمان به کارگردانی بهروز غریب‌پور
16-دستیار اول کارگردان فیلم سینمایی اتانازی (فیلم) به کارگردانی رحمان رضایی
17-دستیار کارگردان و مشاور فیلم سینمایی « یک مشت علف » محصول مشترک ایران و آلمان - سال ۲۰۰۰ - ZDF تلویزیون

دوبله

1-دوبلور فیلم و سریال‌های شبکه جهانی سحر از ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۱
2-مدیر دوبلاژ بیش از ۳۰ فیلم و سریال به زبان کردی برای تلویزیون
3-فیلمها: سینما پارادیزو - محمد علی - من سام هستم - شعبده‌باز (فیلم) - نابودگر ۳: انقلاب ماشین‌ها - باشگاه مشت‌زنی - مونیخ - مرد مرده
4-مجموعه تلویزیونی : دامون (کره‌ای) - فرشتهٔ سیاه (آمریکایی)

کتابها

1- ۱۰۰۰ نکته در خلاقیت تصویری ۱۳۸۰ انتشارات آیندگان
2- رقص در میان کردها ۱۳۸۰

[behnam5555]

استاد عبیدالله ایوبیان مرکزی

در اواخر حکومت افشاريه (تا 1160قمري، برابر 1747ميلادي) و اوايل سلطنت کريم خان زند (از 1163قمري ، برابر1750ميلادي)، ايل دهبکري از منطقه‌ی «آمِد» شمال کردستان که امروزه «دياربکر» ناميده مى‌شود، به طرف شرق کردستان کوچ کردند و در ناحيه‌اي که اکنون موسوم به «مکريان» است اسکان يافتند.همراه با اين کوچ تاريخي ايل دهبکري، چند تيره و طايفه‌ی ديگر نيز در پناه آنان از همان مبدأ حرکت کردند و هر کدام در بخشي از سرزمين کردستان ساکن شدند.

يکي از اين طوايف، خاندان ايوبيان بود که رو به جنوب کردستان در ناحيه‌اى به نام «سَرکبکان» رحل اقامت افکندند. سال‌ها بعد «سيد ايوب» نامي از آنان به دنبال کسب علم به ساوجبلاق مکري «مهاباد امروزي» آمد؛ زيرا دارالعلم مسجد جامع اين شهر که به علت آجرهاي سرخ رنگ بکار گرفته شده در بناي ساختمان آن به «مسجد سرخ» اشتهار داشت، در ساير نقاط کردستان زبانزد بود و استادان برجسته‌اي در آنجا تدريس مى‌کردند.

استاد عبيدالله ايوبيان فرزند سيد عبدالله و نواده‌ی سيد طه، در نخستين روز فروردين‌ماه سال 1307 خورشيدي برابر 21 مارس 1928 در شهر مهاباد ديده به جهان گشود. مطابق شناسنامه‌ی رسمي، نام وي «سيد عبيدالله» و شهرتش «ايوبيان مرکزي» است. وي در بين هفت فرزند ذکور سيد عبدالله، پنجمين بود.

تحصيلات ابتدائي و متوسطه را در مهاباد به اتمام رسانيد و براي ادامه‌ی تحصيل راهي تبريز شد. ابتدا به دانشکده‌ی کشاورزي راه يافت ولي بعد از مدتي اندک وارد دانشکده‌ی ادبيات شد و به اخذ مدرک ليسانس نايل آمد. در سال 1335 از رساله‌ی پاياننامه‌ی تحصيلي خود تحت عنوان «دايرة‌المعارف کردی» دفاع نمود که با درجه‌ی ممتاز به تصويب رسيد. بعد از مدتي به‌عنوان کتابدار در کتابخانه‌ی دانشگاه تبريز استخدام گرديد و تحقيقاتش را در زمينه‌ی زبان و ادبيات کردي شروع نمود. «دکتر ماهيار نوابي» رئيس دانشکده‌ی ادبيات و علوم انساني و «دکتر منوچهر مرتضوي» استاد و مدرس همان دانشکده به علت اينکه معتقد بودند تحقيقات در زمينه‌ی زبان و ادبيات کردي مى‌تواند در راستاي تحقيقات ايران‌شناسي مفيد واقع شود، براي نخستين بار در دانشگاه تبريز چنين راهي را گشودند و استاد ايوبيان اولين کسى بود به انجام اين مهم پرداخت و آثار جاودانه‌اي خلق کرد که در همان دانشکده به چاپ رسيدند. اين روال اکنون نيز به همت و کوشش «استاد قادر قتاحي قاضي» ادامه دارد.
وي در بهار سال 1335 «چريکه‌ى خج و سيامند» را به زبان کردي و الفباي لاتين همراه با ترجمه و شرح آن به زبان فارسي منتشر نمود. اهميت اين اثر استاد ايوبيان در اين بود که تا قبل از اين تاريخ، آنچه در اين زمينه انجام گرفته بود، از محققان و مستشرقان خارجي بود.
سيزده سال قبل از اين تاريخ، يعني در آبان 1322، آنوقت که نوجواني پانزده ساله بود، قطعه شعري از وي در مجله‌ی «نيشتمان» تحت نام مستعار «قمري» به چاپ رسيده بود، که نخستين اثر چاپ شده‌ی اوست.

در سال‌هاي بعد نام‌هاي مستعار ديگري بر نوشته‌هايش مى‌گذاشت که عبارتند از: «هيدي»، «برّک»، «سعام برّک» و «سعام». وي در ده الي پانزده سال اواخر عمر، هيچ‌کدام از اين نام‌هاي مستعار را به کار نبرد و در تمامي نوشته‌هايش «دکتر سيد عبيدالله ايوبيان» مى‌نوشت.
کتاب‌هاي چاپ شده‌ی وى به ترتيب سال انتشار عبارتند از:

1ـ چریکه‌ی هه‌ڵۆ و که‌وێ، 1328، مهاباد، تايپ دستي. اين اثر وى به شعر هجايي و به زبان کردي است و در سال 1327 سروده شده است. در سال 1331 آنرا همرا با ترجمه‌ی فارسي و مقدمه‌اي مبسوط در تبريز به چاپ رسانيد و در سال 1358 چاپ سوم آنرا در مهاباد منتشر نمود. اين اثر منظوم پنج سال بعد از شعر منتشر شده‌ی وي در مجله‌ی نيشتمان نوشته شده و بسيار به آثار منظوم هجايي فولکلر موسوم به «بيت» نزديک است.

2ـ تحقيقات درباره‌ی آثار فلکلريک کردي ـ ترانه ـ، کتابفروشي تبريزي، تبريز، 1329

3ـ هةپؤ، 1330، مهاباد، تايپ دستي. اين اثر ترجمه‌ی منظوم شعر «عقاب» دکتر پرويز ناتل خانلري(1292-1369) است و در بين ترجمه‌هاي متعددي که تاکنون از اين شعر به زبان کردي شده است، نخستين ترجمه است. استاد ايوبيان در سال‌هاي اخير نيز بارها اين ترجمه‌ی خود را به شيوه‌ي فتو و زيراکس در تيراژهاي مختلف بين دوستانش منتشر نمود.

4ـ نقش قهرمان شرق، سلطان صلاح‌الدين ايوبي، کتاب‌فروشي سعدي، تبريز، ارديبهشت ماه 1341

علاوه بر اين آثار، که روشي نوين در بررسي ادبيات شفاهي کردي را پيش روي محققان آينده نهادند و در واقع راهي تازه در اين مسير گشودند، استاد ايوبيان در فاصله‌ی بين سال‌هاي 1358 تا 61 با شتابي که شايسته‌ی تأمل و کارِ دقيق ايشان نبود، شش اثر زير را منتشر نمودند که در واقع زائيده‌ی شرايط نابسامان اجتماعي آن دوره بود و مى‌توان آنرا نتيجه‌ی مستقيم جامعه‌اي رنج ديده و تازه از زير يوغ ديکتاتوري رهيده دانست. هفتمین اثر، که دیوان فارسی و کردی اشعار و غزلیات عارف کرد میرزا عبدالرحیم وفایی است، دو سال بعد از مرگ وی به کوشش دکتر عثمان دشتی از طرف آکادمی کرد در اربیل به چاپ رسید.
(5ـ1) فلسفه‌ی انقلاب کوردي، انتشارات کانون کردشناسي، تهران، 1358
(6ـ2) سلطان صلاح‌الدين ايوبي، قضيه‌ی شيخ شهاب‌الدين سهروردي، انتشارات کانون کردشناسي، تهران، 1358
(7ـ3) کوردی هونه‌ره‌، انتشارات کانون کردشناسي، تهران، 1359
(8ـ4) ‌هه‌ڵسووڕانه‌وه‌، انتشارات کانون کردشناسي، تهران، 1359
(9ـ5)‌ سوورانه‌ی ئازادی، انتشارات کانون کردشناسي، تهران، 1359. اين اثر در واقع نخستين شماره‌ی ماهنامه‌اي دوزبانه (کردي‌ـ ‌فارسي) بود که شماره‌ی ديگري به دنبال نداشت.
(10ـ6)‌ هه‌ته‌ڵه‌ی کوردی، انتشارات کانون کردشناسي، مهاباد، 1361
(11-7) دیوانی وه‌فایی، کرد و کو و به‌راوردکاری: سه‌ید عوبه‌یدوللای ئه‌یوبیانی مه‌رکه‌زی، ساغکردنه‌وه و پیشه‌کی نووسین و ئاماده‌کردنی: د. عوسمان ده‌شتی، ئه‌کادیمیای کوردی، هه‌ولیر، 2011.
علاوه بر 11 اثر فوق، در فاصله‌ی سال‌های 1335 تا 1343 مقالاتي نيز در نشريات کردي و فارسي منتشر نمود که به ترتیب زمانی و در حد اطلاع نگارنده عبارتند از:
خج و سیامند، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال هشتم، بهار 1335، ص52-105. [به صورت مستقل نیز به چاپ رسید]
چریکه کردی(1)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال سیزدهم، تابستان 1340، ص164-240
چریکه کردی(2)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال سیزدهم، پاییز 1340، ص351-406
چریکه کردی(3)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال سیزدهم، زمستان 1340، ص528-544
میر نوروزی‌ـ‌میرمیرین، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال چهاردهم، بهار 1341، ص99-112
چریکه کردی(4)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال چهاردهم، تابستان 1341، ص249-284
چریکه کردی(5)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال چهاردهم، پاییز 1341، ص393-436
چریکه کردی(6)، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال چهاردهم، زمستان 1341، ص489-533. [مجموعه 6 بخش نیز در آینده به صورت کتابی مستقل در 290 صفحه به چاپ رسید]
علامت مؤنث و مذکر در زبان کردی، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال پانزدهم، زمستان 1342، ص418-438. [به صورت مستقل نیز به چاپ رسید]
بهار کردی، وحید، سال سوم، شماره2، تهران، 1343، ص18-27
پناه دادن آهوان(غرور افسانه‌آساي کردي) و سنن عالي انساني، روزنامه‌ی خاک و خون، شماره ؟، تهران، 1343
دیوان خطایی، نشریه دانشکده ادبیات اصفهان، سال1، شماره1، 1343، ص289-309. اين اثر مقاله به همت دکتر عباس فاروقي، رئيس دانشکده‌ی ادبيات اصفهان، به صورت رساله‌اي در يکصد نسخه به‌طور مستقل نیز چاپ و منتشر گرديد.

فرهنگ کردی‌ـ ‌تتبع در باب وجوه مشترک حماسه عامیانه لاس و کژال کردی با یکی از حکایات مثنوی مولوی، نشریه دانشکده ادبیات اصفهان، سال1، شماره1، 1343، ص200-221. [استاد ايوبيان در اين مقاله به بررسي زبان کردي و لهجه‌هاي متعدد آن مى‌پردازد و آرا و عقايد مستشرقان خارجي را بازگو مى‌کند و در پايان اشاره‌اي به ادبيات شفاهي و مکتوب زبان کردي دارد. وی در خاتمه‌ی اين مقاله چنين مى نويسد: «دنباله‌ی اين مقاله که موضوع اصلي ماست، تتبع در باب وجوه مشترک حماسه‌ی لاس و کژال کردي با يکي از حکايات مثنوي مولوي، در شماره‌ی آينده ملاحظه خواهيد فرمود.» نگارنده شماره‌ی بعدي اين نشريه را در اختيار ندارد و از مقاله‌ی مذکور بى‌اطلاع است.]
محمد صدر هاشمی(مؤلف تاريخچه‌ی مطبوعات ايران)، وحید، سال سوم، شماره4، تهران، 1343 ص361-365
تقویم محلی کردی، نشریه دانشکده ادبیات تبریز، سال شانزدهم، تابستان 1343، ص179-208
یک بحث و مطالعه تحقیقی پیرامون پیوستگی داستانهای گوتاما بودا و ابراهیم ادهم با افسانه عامیانه زنبیل فروش کردی(1)، مهر، سال یازدهم، شماره10، تهران، 1343، ص632-639. [کوشش نگارنده برای بدست آوردن بخش (2) این مقاله بی نتیجه ماند.]
یک بحث و مطالعه تحقیقی پیرامون پیوستگی داستانهای گوتاما بودا و ابراهیم ادهم با افسانه عامیانه زنبیل فروش کردی(3)، مهر، سال یازدهم، شماره10، تهران، 1343، ص632-639. [نویسنده در پایان این بخش نیز عبارت (بقیه دارد) آورده است، ولی نگارنده از مقاله یا مقالات بعدی این بحث بی‌اطلاع است.]
18. کاوه‌ژميری کوردی، مجله‌ی آوينه، شماره‌ 2ـ3، خرداد و تيرماه 1369، ص52ـ55؛ شماره 4، مرداد و شهريورماه 1369، ص24ـ25؛ شماره 5، مهر و آبان‌ماه 1369، ص22ـ27

همچنين در برخي نشريات کردي و فارسي بعد از سال 1357 مصاحبه‌هايي با ايشان صورت گرفته است. و نيز در کتابخانه‌ی ايشان مجموعه‌ی فيش‌ها، يادداشت‌ها و کارهاي نيمه تمام زيادي موجود است که در بين آن‌ها لازم است به اثر پاکنويس شده به صورت دستي و صحافي شده و آماده‌ی چاپ کتاب «چريکه‌ي لاس و که‌ژال» اشاره شود.

مطابق آنچه ذکر شد، فعاليت‌هاي ادبي و تحقيقي مفيد ايشان در بين سال‌هاي 1327 تا 1350 بوده که توانسته است مهمترين آثار خود را خلق کند. بعد از اين تاريخ، کليه‌ی پروژه‌هايي را که در سر داشت، از قبيل: واژه‌نامه‌ی ايوبيان، بيبلوگرافي کردي، دستور جامع زبان کردي، مجموعه‌ی خاطرات، تاريخ راونديان کرد، بازي‌هاي محلي، بررسي ادبيات کلاسيک و نوين، نوروزنامه‌ی ايوبيان، تصحيح ديوان چند شاعر کرد مکرياني، همگي ناقص و به صورت يادداشت‌هاي خام در کتابخانه‌ی ايشان باقي ماند.

استاد ايوبيان ادعا داشت نمايشنامه‌ی «دايکي نيشتمان»، که جايگاهي ويژه در تاريخ مبارزات سياسي مردم کرد دارد و در اواخر سال 1323 در مهاباد و چند شهر اطراف بر روي صحنه آمد، نوشته‌ی ايشان است و بر اين ادعا اصرار مى‌ورزيد. آنچه در اين باب مى‌توان گفت اينست که هرچند نويسندگان و پژوهشگران، اين نمايشنامه را با حدس و گمان به اشخاص مختلف نسبت داده‌اند، ولي به جز استاد ايوبيان تاکنون کسي ادعاي نويسندگي آنرا نداشته است.

استاد ايوبيان در باره‌ی رسم‌الخط مرسوم کردي داراي نظرات ويژه‌ی خود بود و به‌صورت انفرادي رسم‌الخطي مغاير با آنچه امروزه معمول و متداول است، به کار مى‌برد. وي در اين مورد عقيده داشت که هر کوششي در اين راستا بايد بر مبناي تفکري علمي و آکاديميک استوار باشد، نه بر اساس برداشت‌هاي ناسيوناليستي و ملی‌گرايانه. زباني که استاد ايوبيان در نوشته‌هاي کردي سال‌هاي پيشين به‌کار مى‌برد، ساده‌تر و قابل فهم‌تر از نوشته‌هاي اخيرشان بود. وى در تازه‌ترين نوشته‌هايش به زبان کردي، از زبان سليس و روان مردم فاصله گرفته بود و از واژه‌هاي نامأنووس زيادي استفاده مى کرد؛ حتي نام دوازده ماه سال را آن‌طوري که در ادبيات کردي معمول و مرسوم است به‌کار نمي‌گرفت و هر ساله از دوازده واژه‌ي پيشنهادي خود در تقويمي يک برگي که در بين دوستان و آشنايان پخش مى‌کرد بهره مى‌جست. حتي سال معمول کردي[سال ميلادي + 700] نيز مورد تأييد وي نبود و [سال ميلادي + 612] را در نوشته هايش به‌کار مى‌برد.

استاد ايوبيان آرم مخصوصي داشت که تلفيقي بود از دو خوشه‌ی گندم و قلم يادگار جمهوري مهاباد با تصوير دو فرشته در دو طرف آن. اين آرم بر روي مُهر شخصي‌اش و همچنين بيشتر آثار چاپ شده‌اش خودنمايي مى‌کند. در حدود بيست سال پاياني عمر نيز شماري مدال طلايي از همان آرم تهيه کرده بود که از طرف «کانون علمي کردشناسي» که علامت اختصاري آن (K.K.K.) بود، به نويسندگان و هنرمنداني که اثري مهم خلق مي‌کردند اهدا مى‌نمود. اين کانون اعضا و محل مشخصي نداشت و در واقع بخشى از دنياي آرزوهاي استاد ايوبيان را شامل مي‌شد.
استاد ایوبیان قلبی رؤف و احساساتی لطیف داشت. خنده و گريه‌ی وي هميشه آماده و از ته دل بود. وي در اوايل صحبت، معمولاً به اندازه‌اي تند و خشن بود که حتي باعث رنجش نزديکترين کسانش می‌شد، ولي به محض درک رنجش طرف، به سرعت آرام و متواضع می‌شد و دل او را دوباره به دست مي‌آورد. اهل تعارف نبود و رک و صريح نظر خود را بدون هيچ ملاحظه‌اي بر زبان می‌آورد. به همان اندازه که در تکلم تند و بي‌پروا بود، در نوشتن آرام و گزيده‌چین بود. در تمامي یادداشت‌ها و نوشته‌هاي وی جمله‌اي نمي‌توان يافت که عصبي يا احساساتي بودن او را در هنگام نگارش نشان دهد.
وي عمر هشتاد و دو ساله‌ي خود را در تنهايي گذراند و هيچگاه ازدواج نکرد. تا روزي که از دنيا رفت دليل ازدواج نکردن خود را نزد هيچ کس، حتي نزديکانش فاش نساخت. همزمان با انقلاب 1357 از ديار غربت به زادگاهش مهاباد بازگشت و در خانه‌ي شخصي خويش تنها زيست. در اتاق نشيمن آشفته و نامرتبش تابلوهاي بزرگي از شخصيت‌هاي برجسته‌ي کرد از قبيل: ملا مصطفی بارزاني، احسان نوري پاشا، سمکو، بوداق سلطان مکري و سلطان صلاح‌الدين ايوبي بر ديوار خودنمايي می‌کرد. تصويري از چهره‌ي پدرش سيد عبدالله ايوبيان و تصوير ديگري از دو استاد برجسته‌ي دانشکده‌ي ادبيات تبريز، دکتر ماهيار نوابي و دکتر منوچهر مرتضوي، که همواره به نيکي و با احترام نام آن‌ها را بر زبان می‌آورد، جايگاه ويژه‌اي داشتند. در راهرو ورود به اتاق ايشان، تابلويي با خط نستعليق زيبا و هنري، که بيتي از حافظ بر آن نقش بسته بود، اين چنين ميهمانان را خوشامدگويي می‌کرد: اي پادشه خوبان داد از غم تنهايي دل بي تو بجان آمد وقت است که بازآيي
در يکي دو ماه پاياني عمر، براي معالجه راهي اروپا شد. اقامت او دو هفته‌اي بيشتر به طول نيانجاميد. در دفتر يادداشت اين سفر تنها دو مطلب کوتاه با خطي لرزان که حاکي از وخامت وضع مزاجي وي بود قيد شده بود؛ يک شماره تلفن و يک یادداشت کوتاه به زبان کردي که ترجمه‌ي آن چنين است: «امروز حالم بهتر است، از مردن در غربت هراسانم. دوست دارم به موطن باز گردم، به یاد آن دخترک کرد دلداده‌ام.» از تابلوي بيت حافظ و اين آخرين يادداشت وی چنين برمی‌آید که ازدواج نکردن وی شايد داستان يک عشق ناکام در پس پرده داشته است.

در حدود ده سال اخير همواره نگران کتابخانه‌ی شخصي خود بود، زيرا کتاب‌ها، نسخ خطی، کارهاي نيمه‌تمام و مجموعه‌ی یادداشت‌هايش نتيجه‌ی حدود هفتاد سال تلاش و زندان و ناکامي‌هايش بود. بالاخره بعد از تصميم‌‌هاي مختلف به اين نتيجه رسيد که مجموعه‌ي کامل کتابخانه‌اش را به جناب مسعود بارزاني اهدا نمايد و اين تصميم را در سه ماه قبل از فوتش عملی ساخت و اقدامات قانوني آنرا در دفترخانه‌ي رسمي به انجام رسانيد، ولي انتقال آنرا به بعد از مرگ خود موکول نمود.

سرانجام در ساعت پنج بامداد روز شنبه، ششم شهريور ماه 1389، برابر بيست وهشتم آگوست 2010 در بخش i.c.u ي بيمارستان مهاباد، در سن 82 سالگی ديده از جهان فروبست. فرداي آنروز جنازه‌ي وي به همراهي معدودي از دوستان و آشنايان و بستگانش در گورستان عمومي شهر مهاباد موسوم به «بداق سلطان»، در بخش «مقبره‌الشعرا» به خاک سپرده شد. وصيت خود وي اين بود که از بودجه‌ي شخصي‌اش باغ کوچکي در حوالي مهاباد خريداري شود و در آنجا مدفون گردد. ولي نه در چنين جايي آرميد که خود می‌خواست، و نه عاقبت کتابخانه‌اش آن‌گونه شد که آرزو داشت.

در فاصله‌ي ده روز 23 شهريور تا اول مهرماه 1389 کتابخانه‌ی وي نسخه برداري و در دفتري خانوادگي ثبت شد، که عبارت بود از 1747 عنوان کتاب به زبان‌هاي کردي، فارسي، عربي، انگليسي، فرانسوي، روسي، ترکي و اسپرانتو؛ به انضمام هزاران شماره نشریه به زبان‌هاي مختلف، هزاران صفحه يادداشت، ده‌ها پوشه کار تحقيقي نیمه‌تمام و ده‌ها نسخه‌ي دستنويس و کشکول و بياض و بيش از ده آلبوم عکس‌هاي خانوادگي و تاريخي و شمار زيادي کاست، فيلم، سي‌دي، فلاپي و پوستر و تعدادي آرم طلايي که به ديگران اهدا می‌کرد.
و اين پايان کار نويسنده و پژوهشگري خستگي‌ناپذير بود، که در محروميت زيست و به ناکامي مرد و به هيچکدام از آرزوهايش نرسيد، ولي نامي نيک و آثاری ارزشمند از خود برجاي گذاشت.

منبع: عبدالله صمدی

[behnam5555]

استاد محمد ماملی

محمد ماملی (به کردی کرمانجی: Mehemedê Mamlê) (۱۹۹۹-۱۹۲۵)،
ناوی ماملێ بە هۆی خزمەت و هەڵوێست و هاودەردییەکی کە بنەماڵەی ماملێ لە مێژووی هاوچەرخی نەتەوەی کورددا هەیانبووە، ناوێکی ناسراوە. بە هۆی هەندێک تایبەتمەندی حاشاهەڵنەگر و لەبەرچاوگرتنی زەمەنی تایبەت و چەند فاکتەرێکی بەرچاو، مامۆستا محمد ماملێ لە ناو نەتەوەی کورددا ناسراوترین ئەندامی ئەو بنەماڵەیە. لە زۆر گۆڤار و ڕۆژنامە و کۆڕ و پەرتووکاندا نووسەران و چالاکڤانانی رامیاری و کولتووری هەوڵیان داوە تا ئەو بنەماڵەیە بە گشتی و مامۆستا محمد ماملێ بە تایبەتی بناسێنن. یەکەم کەس کە پەرتووکی لە سەر ئەو هونەرمەندە نەتەوەییە نووسی، ڕێزدار و مامۆستای هونەردۆست ”محمد حسن احمد” بوو. ڕێزدار سمایلی ماملێش لە دواییدا پەرتووکی خۆی لە سەر بنەماڵەی هونەرمەندی ماملێ و زۆر تایبەتمەندی مامۆستا محمد ماملێ لە ژێرناوی توێشەبەرەی هونەری ماملێ بڵاو کردەوە. لە دواییدا هێژا هیوا قارەمانی پەرتووکێکی لە سەر ئەم مامۆستا کوردپەروەرە و بەرهەمەکانی بە چاپ گەیاند. لە پەرتووکی مێژووی مەهاباد نووسینی مامۆستای هێژا سید محمد صمدی لە چەندین بەشی جۆراوجۆردا زانیاری لە مەڕ مامۆستا ماملێ دەست دەکەوێ. ڕێزدار ”فریدون حکیم زادە”ش لە پەرتووکی خۆیدا ئاماژەیەکی بە مامۆستا محمد ماملێ کردووە. نووسین و بیرەوەری زۆر بە نرخ لە سەر ئەو بنەماڵەیە و مامۆستا محمد ماملێ تا ئێستا بڵاو کراوەتەوە بەڵام بە هۆی نەبوونی ئازادی لە نێوخۆی وڵاتدا و دەستڕانەگەییشتنی زۆر کەس بە سەرچاوەی جێی متمانە، کاریگەری خۆی داناوە و هەر بۆیە دەکرێ لە سەر ئەو بنەماڵەیە زۆرتر بنووسرێت. بنەماڵەیەک کە دیاری پیرۆزی وەک مامۆستا محمد ماملێی پێشکەش بە نەتەوەی کورد کردووە، ناوبانگ و جوانییەکانیان تەنیا بە هونەر و دەنگخۆشی نەبەستراوەتەوە، هەر چەند کە مرۆڤ پێویستە قەڵەمی شازادەیەکی وەک شەڕەفخانی بەدلیسی هەبێ تا بتوانێ لە سەر بەرزایی و گەورەیی ماملێ بنووسێ.
میرزا سعید کوری میرزا علی (ناسراو بە مام علی) یەک لە ئەندامانی کۆنی بنەماڵەی ماملێ لە ناوچەی موکریانی کوردستان بوو. لەو سەردەمدا کە کوردستان لە هەر چەشنە فێرگەیەکی زانستی، خزمەتگوزارییەکی حکومەتی ناوەندی و زۆر پێداویستی سەردەم بێبەر بوو، میرزا سعید ژیانی بنەماڵەی لە ڕێگەی دوکانداری و کرین و فرۆش لە ناوچەدا بە سەربەرزی دابین دەکرد.میرزا سەعید بە پێی ئەو جۆرەی کە لە کۆنەوە لە ناو کورددا باو بووە، بە سعیدی مام علی (سعیدی کوری مام علی) دەناسرا. کاتێک کە حکومەتی ناوەندی کاری تۆمارکردنی ناو و ناسناوی لە کوردستان دەست پێکرد، بە هۆی نائاگایی و ناشارەزایی بەرپرسی حکومەتی هەڵەیەک رووی دا و مام علی بە ماملێ تێگەییشتبوو.ناوی ماملێ لەو ڕۆژەوە وەک ناسناوی ئەو بنەماڵەیە ماوەتەوە و موکریانی گوتەنی لە زاران زۆر خۆشە.
میرزا سعید ماملێ کەسایەتییەکی سەرنجڕاکێشی هەبووە. لە کوردستانێکدا کە بە هەموو جۆرێک ئاسایەش و هێمنی لە جەماوەری کورد خەوشەدار کرابوو، لە هەر دەرفەتێکی گونجاودا کەڵکی وەردەگرت تا شێعری کوردی بخوێنێتەوە و بە تایبەتی حەزی زۆر لە شێعرەکانی وەفایی بوو.لە ماڵێدا گۆرانی بۆ منداڵەکانی دەکوت و جیا لە دەربڕینی دەنگی خۆش و ڕەسەنی، وانەکانی گۆرانی گوتنەوەی بە منداڵەکانی دەدا. لە سەردانێکدا کە سید علی اصغر کوردستانی بۆ شاری مەهابادی کردبوو، جیا لەوە کە سید علی اصغری هونەرمەند، خۆشی لە دەنگی میرزا سعیدی هاتبوو، کەسایەتی ناوبراویش زۆر سەرنجی مامۆستا کوردستانی بۆ لای خۆی ڕاکێشابوو. دەگێڕنەوە کە مامۆستا سید علی اصغر کوردستانی میرزا سعید ماملێی لە باوەش گرتبوو و فەرمووبووی:
"مام سعید خودا شاهیدە من بە دڵ عاشق بە دەنگی تۆم"
یەکەم کوڕی ئەو میرزا حسین ماملێ لە ساڵی ١٩٠٩ی زایینی هاتە سەر دونیا کە وەک باوکی بۆ ژیری و دەنگخۆشی ناوی بەدەر کردبوو. میرزا سعید ماملێ جیا لەم نازدارەی چوار کوڕی دیکەی بە ناوەکانی محمد، مطلب، حسن و جعفر و کچێکی بە ناوی طوبی هەبوو.شێوەی هەڵس و کەوتی میرزا سعید لە ناو بنەماڵە و بایەخ بە کەسایەتی ژن و ڕێزلێنان لە گەورە و بچووکی کاریگەرییەکی زەقی لە سەر منداڵەکانی دانابوو، بە شێوەیەک کە تا میرزا حسین لە ژیاندا بوو، مامۆستا محمد ماملێ وە نێو گۆڕەپانی هونەر نەکەوت، هەر وەکی کە مامۆستا جعفر ماملێ تا کاتێک کە مامۆستا محمد ماملێ لە ژیاندا بوو، ئەو نەریتەی پاراست و بە شێوەی فەرمی گۆرانی نەگوت.مامۆستا محمد ماملێ خۆی لە ناو کۆڕی بنەماڵەییدا دانی بەوە دانابوو کە ئاستی هونەرمەندی و دەنگخۆشی میرزا حسین ماملێ یەکجار بەرز بوو و فەرمووبووی کە ئەو هەرکات وەک مامۆستایەک سەرنجی میرزا حسینی دابوو و وانەی لێ هەڵگرتبۆوە.مەخابن بە هۆی نەبوونی بوار لەو سەردەمدا، ئێستا هیچ بەرهەمێکی ئەو هونەرمەندە لە بەر دەستدا نییە.
مامۆستا محمد ماملێ کە ناودارترین هونەرمەندی دەنگخۆشی ئەو بنەماڵەیە بووە، لە ساڵی ١٩٢٥ی زایینی لە شاری مەهاباد لە گەڕەکی خرێ هاتە سەر دونیا.بە پێی ئەو زانیارییانەی کە مامۆستا سید محمد صمدی کۆی کردوونەتەوە، مامۆستا محمد ماملێ یەکەم گۆرانی خۆی لە ساڵی ١٩٣٨ی زایینی بە فەرمی خوێندبوو و یەکەم گۆرانییەکی کە گوتبووی بە ناوی <<ڕۆیی بە جێی هێشتم>> ناسراوە.
محمد ماملێ تەنیا مامۆستایەکی هونەرمەند و خۆشخوێنێکی شارەزا نەبوو. ئەو هەر لە سەردەمی گەنجێتییەوە دەگەڵ کاروانی نیشتمانپەروەرانی نەتەوەکەی کەوت. دوایین ژنێکی کە لە ڕووی ئەڤین و خۆشەویستییەکی لە ڕادە بەدەرەوە خواستی، کچی یەک لە قارەمانانی کورد بە ناوی محمد مولودی بوو کە زۆر کەس لە سەری دواون. قارەمانێک کە چەکی شەڕەفی پێشمەرگایەتی کۆماری سەربەخۆ و مستقلی کوردستانی لە شان کردبوو. کاپیتان محمد مەولودی کە ئەندامی ک.ژ.ک (حدک) بوو، لە دواییدا لە سەردەمی کۆماردا ئەرکی ئاسایەش و پاراستنی مەهابادی بە دەستەوە بوو. مامۆستا محمد ماملێ بە هەمان شێوە یەک لە پێشمەرگەکانی دەوڵەتی جمهوری کوردستان بوو و تا ئەو ڕۆژەی لە ژیاندابوو لە سەر ڕێبازی پێشەوای کوردان، جەنابی حضرتی قاضی محمد (محمد همام قاضی) وەفادار ماوە. گیانبەخت کاک دوکتوور قاسملوو لە مەڕ مامۆستا محمد ماملێ فەرمووبووی:
"کاک محمد، هونەرمەندێکی گەورەی سیاسی کوردە، چونکە هەمووکات لەگەڵ هەستان و کەوتندا ئاشنایە"
زۆر سیاسەتوان و کەسی ناسراو و خۆشەویستی نەتەوەی کورد لە سەر مامۆستا محمد ماملێ بۆچوونیان دەربڕیوە. کۆی هەموو دیمانەکان و نووسینەکان ئەمە پشتڕاست دەکەنەوە کە ماملێ کەسێکی نەتەوەیی بوو و هیچکات خۆی لە نەتەوەکەی و ئازارەکانیان دوور نەکردەوە. ڕەوانشاد مامۆستا کریم حسامی هەموو بۆچوونەکانی لە دەقێکدا کورت کردبۆوە و فەرمووبووی:
"کەسایەتی و رەفتار و ئەخلاق و نیشتمانپەروەری و هونەرمەندی و وشە شیرین و جوانەکانی ماملێ لە یاد و زەینمدا زیندوون و لە بیر ناکرێن"
مامۆستا محمد ماملێ لە هزر و کردەوەدا نەتەوەیی بوو. ڕێزی لە هەر تاکێکی کورد بە بێ لەبەرچاوگرتنی ڕادەی دارایی و زانایی و ڕەچەڵەکی دەگرت. کوردستانی بوو و ئەڤیندارانی کۆڵنەدەری ڕێبازی نەتەوەیی لای ئەو زۆر خۆشەویست بوون. هەرکات پاڵپشتی لە بزوتنەوەی رزگاریخوازی نەتەوەکەی لە هەر شوێنێک دەکرد. یەک لە جوانترین کۆرپەکانی بە ناوی گیانبەخت نەجات ماملێ دەگەڵ کۆمەڵێک لاوی بێتاوانی دیکەی شاری مەهاباد ئێعدام کران. هەر چەند کە ئەو هیچکات گەرەکی نەبوو لەدەستدانی گیانبەخت نەجاتی کوڕی بپەژرێنێ، بەڵام ماملێ سەرەڕای پەژارەیەکی زۆر، لە بەرانبەر سیستەمی جەنایەتکاری کۆماری اسلامی ایران نەچەمێوە و هیچ بایەخ و شرعییەتێکی بەو حکومەتە دژە مرۆڤییە نەدا. ئەو هیچکات ئامادە نەبوو کە لە سەر تێلێویزیۆنی ئەو حکومەتە دۆگماتیستە گۆرانییەک بخوێنێ و هەر بۆیە لە دڵی نەتەوەکەیدا ماوە.
ماملێ لە هونەریشیدا کوردایەتی خۆی دەنواند و جارجار کە بەرهەمێکی لە نەتەوەیەکی دراوسێ وەردەگرت، ڕۆحییەکی کوردانەی پێ دەبەخشی. بۆ وێنە گۆرانییەک کە پێشتر بە فارسی گوترابوو لە دواییدا لە لایەن مامۆستا محمد ماملێ لە سەر شێعری مامۆستا هێمنی موکریانی گوترابۆوە. مامۆستای هونەرمەند کاک عزیز شاڕوخ لەم پێوەندییەوە فەرمووبووی:
"کاک محمد بە لەوتێکی وەها مامۆستایانە و بە هێز بە تواناییەوە گوتوویەتی کە حاڵەتی گۆرانی کوردی و مێلۆدی کوردی داوەتێ"
ماملێی نیشتمانپەروەر چەندین جاران لە لایەن حکومەتی دژە مرۆڤی پاشایەتی محمد رضا سوادکوهی بە دیل گیرابوو کە زۆرینەی سەرچاوەکان تەنیا باسی زیندانی ورمێ دەکەن، بەڵام ئەو لە شاری مەهابادیش زیندانی دیبوو. جارێکیان لە بەرواری ٢٩ی ٢ی ١٩٤٧ی زایینی لە سەر ئەوە بەدیل گیرابوو کە شێعری بەناوبانگی لایە لایەی مامۆستا هەژاری موکریانی بە گۆرانی گوتبوو. یەک لەو بیرەوەرییانەی کە لە مێشکی مامۆستا جعفر ماملێ ناسڕێتەوە ئەوە بوو کە مامۆستا محمد ماملێ پاش ڕووخانی کۆماری سەربەخۆی کوردستان بە دیل گیرابوو. ماملێ ئەو جارەیان لە سەر تاوانی شاردنەوەی ئاڵایەکی کوردستان زیندانی کرابوو کە هیچکات نەکەوتە دەست ڕێژیمی ایران.
مامۆستا محمد ماملێ لە ناو کۆمەڵگادا تێکەڵ بە هەموو خۆشی و ناخۆشی و گرفتەکانی خەڵکی خۆی بوو. ئەو هەرکات دەگەڵ خەڵک هاودەرد بوو. کاتێک کە تیمی تۆپێنی پێی فارس و ترکان دەهاتن تا خۆیان لە بەرانبەر قارەمانانی مەهابادی تاقی کەنەوە، ماملێ لە گۆڕەپاندا ئامادە دەبوو و ورەی بە شار و یاریزانان دەدا. خۆی بە هیچ شێوەیەک پێ زۆر نەبوو و بزەی سەر لێوی پێشکەش بە هەموو چین و توێژێکی کۆمەڵگا بە گەورەو بچووکەوە دەکرا. کاک هیوا قارەمانی کە لەم پێوەندییەوە زەحمەتی دیمانەیەکی زۆری کێشاوە، لە زمان دۆستانی نزیکی ئەو هونەرمەندە نازدارە نووسیوێتی:
<< تایبەتمەندییەکانی کاک محمد لە باری کەسایەتی ئەو ئینسانەوە ڕوون و ئاشکران…..ئینسانێکی زۆر گەورە بووە، هەروەها زۆر بە ڕوحم بووە و سەرەڕای ئەوانە ”عزت نفس”یشی هەبوو، بە ڕاستی کاک محمد شەڕەف و پیاوەتی خۆی هیچکات و بە هیچ قیمەتێک نەفرۆشت >>.
یەک لەو فاکتەرە گرنگانەی کە لە بنەماڵەی ماملێدا پێویستە سەرنج و بایەخی پێویستی پێ بدرێ، شوێن و کاریگەری ژن لەو بنەماڵە دایە. دایکە حەبیب کە هەرکات ماملێکان زۆر بە جوانی قسەی لە سەر دەکەن، یەک لە ژنەکانی میرزا سعید ماملێ بوو کە هیچ منداڵێکیان بە یەکەوە نەبوو. دایکە حەبیب ئەڤینێکی وا ڕاستەقینەی بە منداڵەکانی میرزا سعید بەخشیبوو کە هەموویان وەک دایکی خۆیان سەیریان دەکرد و حوڕمەتێکی تایبەتییان بۆی هەبوو. ئەو کەسێک بوو کە پاش کۆچی دوایی میرزا سعیدی دەنگخۆش، یاریدەدەری منداڵەکان بوو تا گۆرانییەکانی باوکیان بە دروستی بڵێنەوە. ڕەخنەگر و ساغکەرەوەیەکی دڵسۆز بوو و توانی منداڵەکان ڕا بهێنێ تا هونەر و شێوازی ماملێ تەمەن درێژ بمێنێتەوە. ژن بە گشتی لە ناو بنەماڵەی ماملێدا جێگە و پێگەی تایبەت و بەرچاوی هەیە. ئازادی و بوێری لە فاکتەرە سەرەکییەکانی کچان و ژنانی ئەو بنەماڵەیە بووە. ئەوە ژنانی ناو بنەماڵەی ماملێ بوون کە پشتیوانی بێچاوەڕوانی پەرە سەندنی هونەری ماملێکان بوون. لە بواری هەڵوێستی نەتەوەییشەوە وێنە زۆر بۆ هێنانەوە لە بەر دەستدا هەیە. بۆ وێنە لە ساڵانی ڕابردوودا تێلێڤیزیۆنی کۆماری اسلامی ایران زۆری هەوڵ داوە کە یای ئامە، هاوسەری نیشتمانپەروەری مامۆستا محمد ماملێ دیمانەیەکیان دەگەڵ بکا، بەڵام ئەو لەو پەڕی بوێری و وەفاداری بە ڕێبازی مێرد و باوک و نەتەوەکەی ڕێگەی پێ نەداون کە بچنە خزمەتی.

سەرچاوە:
http://www.mamle.net/?page_id=35

[behnam5555]

استاد عزیز شاهرخ
.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.
بیوگرافی آقای عزیز شاهرخ در ویکی پدیا

عزیز شاهرخ از خوانندگان مطرح کرد است.
او ساکن شهر مهاباد است و به زبانهای کردی و فارسی آواز می‌خواند.
عزیز شاهرخ در سال ۱۳۱۷ در شهر مهاباد در کردستان دیده به جهان گشود. صدای عزیز صدایی منحصر به فرد و دل‌نشین بود و خانواده‌اش نیز بسیار خوش صدا بودند بطوریکه پدر و برادر بزرگتر عزیز هم به خواندن علاقه داشتند. عزیز شاهرخ با شنیدن آثار استادانی چون سید علی اصغر کردستانی و کاویس به آواز علاقه‌مند شد. او هیچ گاه به صورت حضوری در خدمت استادی درس آواز نگرفت اما با تمرین از روی صفحات ضبط شده گرامافون، آواز را از اساتیدی نظیر محمد صالح دیلان، طاهر توفیق و حسن جزراوی فرا گرفت. وی همچنین محضر استاد محمد ماملی را در آواز و خوانندگی درک کرد.
در سال ۱۳۳۶ برای نخستین بار صدای شاهرخ از رادیو مهاباد به گوش همگان رسید.
حرفه اصلی او معلمی بود اما علاوه بر آن به شعر هم می‌پرداخت تا آنجا که برای آوازهایش ترانه‌هایی می‌سرود. همچنین به آهنگسازی روی برخی ترانه‌ها می‌پرداخت که ماحصل آن تصنیف‌هایی مثل از تنهایی، تو دریایی، شورش ناامیدی، ده‌ت به رستم، آسمان شین (آبی) بود.
عزیز شاهرخ دارای سبک خاصی در آواز است که این سبک آواز در موسیقی کردستان مختص او و بسیار پرطرفدار است.او به موسیقی کردی و مقام‌های کردی (قطارکان) مسلط است. مقام شیرین بیان یکی از شاهکارهای اوست که به سبک خود آن را ادا می‌کند. او در چهار کشور دارای مردم کرد زبان یعنی ایران، عراق، سوریه و ترکیه شهرت دارد و یک هنرمند بین‌المللی کرد به حساب می‌آید.
عزیز شاهرخ تا کنون با نوازندگان چیره دستی همکاری داشته است که از میان آنها می‌توان به استاد مجتبی میرزاده مخصوصا البوم از دست عشق و مقام هیوای شیرینم و......همراه این استاد بزرگوار اشاره کرد و همچنین گروه کامکارها، جلیل عندلیبی، سعید فرجپوری، حسین حمیدی، محمد فیروزی، بهرام ساعدو گروه آبیدر اشاره کرد. از مشهورترین آلبوم‌های او آلبوم‌های زمانه، از دست عشق و روناک با آهنگسازی و تنظیم: حمید رضا خجندی هستند.

.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

مصاحبه با آقای عزیز شاهرخ

کلاس ششم دبیرستان (کبیری) رو تمام کردم و دوره تربیت معلم رو در ارومیه به پایان رساندم. حدود 4-3 معلم بودم و در سال 1342 به دست ساواک دستگیر شدم و منو به تهران فرستادند. سه سال و نیم در زندان تهران بودم و در فاصله ی این 3 سال و نیم پدر و برادرم رو از دست دادم و وقتی که آزاد شدم تشکیل خانواده دادم. در مورد خانواده هم ما کلا صدای خوبی داریم.
برادر بزرگم خیلی صدای خوبی داشت ولی متاسفانه دچار بیماری شد و چون میدانست من صدای خوبی دارم همیشه صفحات استادانی چون سید اصغر و ملاکریم و ... را برایم می آورد و من از روی صفحات ضبط شده گرامافون استادان سید اصغر و ملا کریم ترانه های زیادی را یاد گرفتم.
بعد از اینکه این مراحل برایم پیش آمد و جوان بودم و زندان بودم این خاصیت در درونم مانده بود. بالاخره به وسیله ی برادری به نام سید رحیم قریشی به سوی خوانندگی کشیده شدم. تا الان حدود 36 آلبوم دارم ولی من خوانندگی رو کار اصلی ام (منبع درآمد) انتخاب نکرده ام و حتی آن وقت هم که از زندان آزاد شده بودم کار و کاسبی میکردم.
وقتی که از زندان آزاد شده بودم 10 سال محرومیت اجتماعی داشتم یعنی نمیتونستم دوباره به شغل خودم برگردم. بعد از 10 سال دوباره امتحان دادم این بار به فرهنگ و هنر رفتم. 6 سال هم آنجا بودم و دوباره رد شدم. در این فاصله یعنی از سال 1360 تا الان کار و کاسبی خودم رو کرده ام.
بعضی وقت ها آهنگی رو ضبط کرده ام ؛ بعضی وقت ها کنسرتی داشته ام.
این مختصری از زندگی من است که تقدیم این جوان خوب میکنم.

.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

بیوگرافی آقای عزیز شاهرخ در کتاب "تاریخ مهاباد" نوشته سید محمد صمدی (1373)

از هنرمندان بنام و اجراکننده آهنگهای سنگین کردی، آقای عزیز شاهرخ می باشند. اشعار بیش از یکصد ترانه ای که تا امروز اجرا کرده اند در کتابی ١٩٥ صفحه ای تحت عنوان "تۆ ده ریامی" ژیان و گۆرانی­یه­کانی هونه­رمه­ند عه­زیز شاروخ تالیف یوسف احمد با شرح حال نسبتا جامع و ممتعی که به قلم خود آقای عزیز شاهرخ نوشته شده است ، جمع آوری گردیده.
از صفحه ١٦ تا ٥٢ این کتاب شرح حال و بیوگرافی آقای شاهرخ است. از صفحه ١ تا ١٥ را گردآورنده نوشته است. آقای شاهرخ لطف کردند و روزهای ٢٣ و ٢٤ فروردین ماه ١٣٧٣ این کتاب را در اختیارم گذاشتند که من از روی آن کتاب مطالب زیر را استخراج کرده ام. البته هنوز کتاب به چاپ نرسیده که امیدوارم به چاپ برسد:
در سال ١٣١٧ شمسی در محله "قه بران" که امروزه جزوه خیابان وفایی در شهر مهاباد است به دنیا آمدم. وقتی ٦-٧ ساله بودم دیدم سه خواهر و یک برادر دارم. مادرم پسر و دختر دیگری نیز به دنیا آورد که پسره در کودکی بدرود حیات گفت ولی دختره هنوز زنده است. پدرم - عبدالله - و پدربزرگم اهل پژدر کردستان عراق بودند. پدربزرگم در جوانی به کردستان ایران آمد و در یکی از روستاهای منطقه منگور ماندگار شد و با دختری از ایل منگور ازدواج نمود.
مادرم - آمنه - اهل "نهری" کردستان ترکیه بود که در جنگ بین الملل اول همراه برادرش آواره ایران شده بود و پدر و مادر و خانواده اش را روسها کشته بودند. با کمال تاسف ، برادرش هم در بازار قدیمی ارومیه به دست جیلوها کشته می شود.
اسماعیل آقا (سمکو) که رهبر روحانی جیلوها (مارشیمون) را کشته بود ، آنان هم به تلافی قتل رهبرشان در خیابان ها و بازار ارومیه هر کس را که دیده بودند، بلافاصله کشته بودند. برادر مادرم فدای این انتقامجویی جیلوها شده بود.
تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در سال ١٣٣٩ شمسی در شهر مهاباد به پایان رساندم و برای ورود به مرکز تربیت معلم به ارومیه رفتم. در سال ١٣٤٠ شمسی با عنوان معلم شروع به کار کردم و در سال ١٣٤٢ ش از سوی ساواک بازداشت شدم و در سال ١٣٤٥ش از زندان رهایی یافتم. در آذرماه همان سال با دختری مهابادی "کبری غوثیه" وصلت نمودم که حاصل آن پنج فرزند دختر بوده است.
امیدوارم کتاب ارزشمند آقای شاهرخ به چاپ برسد و علاقه مندان دنباله سرگذشت پر پیچ و خم و طاقت فرسای این هنرمند بزرگ را در آنجا مطالعه کنند.
آقای شاهرخ دست به کار جالبی هم زده اند. بعضی از بیت های زیبا و فولکلوریک کردی را بصورت نثر ساده و تا حدودی مختصر درآورده اند که یکی از آنها "لاس و خه زاڵ" است. چنانکه این نوشته ها نیز به چاپ برسند ، جای خود را خواهند یافت.
از ترانه های آخر کتاب "تۆ ده ریامی" دو بیتی های زیبای زیر را که سروده - شه ریف - شاعر پر احساس کرد هستند، به عنوان حسن ختام مبحث می آوریم :
شه­ وی تاریکه لێم شێواوه رێگا ... به­ یانه هاتوو زۆری ماوه رێگا
ژیانی من وه­ کوو ئه­ و شه ­و وه­ هایه ... به ­هه­ ر لادا ده­ چم به ­سراوه رێگا
.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.-.

ویدیوی مصاحبه در آپارات :
http://www.aparat.com/v/ambjY

[behnam5555]

کریم تمکین

کریم تمکین پاییز 1299 هجری شمسی برابر با سال 1339 هجری قمری به دنیا آمد و در اسفندماه 1357 فوت شد.

این کتاب که اکنون نایاب است شامل غزلیات فارسی، قصیده ها، اشعار کردی، مسمط ها و نوحه های سروده ی تمکین کرمانشاهی است که به همت استاد فرزانه فرشید یوسفی جمع آوری و به چاپ رسیده است.

از معروفترین اشعار زیبای کردی تمکین غزل زیر را می توان نام برد؛

بلبل گلزار عشقم بال پروازم نیه

تا له سوز دل بنالم کس هم آوازم نیه

رنجه له خار فراقم راحتی بخشم کوو

آرزو دار وصالم یار طنازم نیه

درده دارم ری و کو بم تا که دردم چاره کن

راز دل افشا و کی کم چیونکه همرازم نیه

بردیه تا دل و دستم عقل و هوشم چی له سر

لو چاو مخموره مستم میل بگمازم نیه

درد عشقی ها له گیانم طاقتو صورم نمن

سوز دل دیری بیانم حاجت سازم نیه

لو رخ گلگون دیری حسرت ماچی دلم

بسکه ریو نرمم خدایا تاو ابرازم نیه

یا و وصلی زندگی کم یا له هجرانی مرم

غیر یه چشتی ترک انجام و آغازم نیه

حافظ کردی زوانم شعر من برهانمه

شار کرماشان عزیزان کم له شیرازم نیه

شعر کردی هر یسه ار خاصه تمکین یا خراو

دی لیه بهتر چه بیوشم سحر و اعجازم نیه

[behnam5555]

( وه‌لــــــی دێـــوانـــه‌ )

شاعیری ناودار وه‌لی دێوانه‌ له‌ سه‌رچاوه‌كاندا ساڵی‌ له‌ دایكبوونی‌ ئاشكرا و دیار نییه‌، به‌ڵام گومان له‌وه‌دا نییه‌، كه‌ له‌ سه‌ده‌ی هه‌ژده‌یه‌مدا ژیاوه‌ و كۆچی دوایی كردووه‌ (بگره‌ له‌ ساڵی 1756دا هێشتا له‌ ژیاندا بووه‌). ئه‌م شاعیره‌ هه‌ست ناسكه‌ شه‌یدای شه‌مسه‌ی كچی قادر شێروان ناوێك بووه‌، كه‌ یه‌كێك بووه‌ له‌ سه‌رۆك خێڵه‌كانی تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی واته‌ (هه‌مان تیره‌ی شاعیر).
وه‌لی‌ به‌ ته‌واوی دێوانه‌ی "شه‌م" ده‌بێت و گه‌لێك شیعری ناسك و قه‌شه‌نگ و هه‌ستبزوێنی پێدا ده‌ڵێت. ته‌نانه‌ت خۆشه‌ویستیی شاعیر بۆ دڵداره‌كه‌ی له‌ وێژه‌ی كوردیدا ده‌گاته‌ ڕاده‌ی خۆشه‌ویستیی مه‌جنون و له‌یلی‌ و شیرین و فه‌رهاد و مه‌م و زین.
وه‌نه‌بێت وه‌لی دێوانه‌ش كوڕی پیاوێكی هه‌ژار بوو بێت، بگره‌ كوڕه‌ گه‌وره‌ی كه‌سێكی ده‌ستڕۆ و ده‌وڵه‌مه‌ندی نێو تیره‌ی كه‌ماڵه‌یی بووه‌ به‌ناوی حه‌مه‌ سوور، كه‌ زۆر مه‌به‌ستی بووه‌ كوڕه‌كه‌ی به‌ ئاواتی دڵی خۆی بگات. بۆیه‌ چه‌ند پیاوماقووڵێكی خێله‌كه‌ی ناردۆته‌ لای باوكی شه‌م به‌ مه‌به‌ستی داواكردنی كچه‌كه‌ی بۆ وه‌لی‌ دێوانه‌، ئه‌وه‌بوو داواكه‌ی‌ په‌سه‌ند كرا. به‌ڵام له‌ به‌دبه‌ختیی شاعیر، زۆری نه‌برد له‌ كاتی كۆچی هاوینه‌ی جاف به‌ره‌وو كوێستان، ناكۆكی له‌نێوان بنه‌ماڵه‌ی شاعیر و بنه‌ماڵه‌ی خۆشه‌ویسته‌كه‌ی له‌ (كه‌لی په‌یكووڵی)دا، ڕوویداوه‌.
ئیدی به‌هۆی ئه‌و ناكۆكییه‌وه‌، هه‌ردوو دڵدار به‌ یه‌ك نه‌گه‌یشتن و وه‌لی‌ دێوانه‌ تا دواڕۆژی ژیانی ئازار و غه‌مێكی سه‌ختی چه‌شتوه‌، كه‌ له‌ شیعره‌ به‌سۆز و لوتكه‌كانیدا به‌ ته‌واوی ڕه‌نگیان داوه‌ته‌وه‌و دیاره‌. وه‌لی‌ سنبولی‌ خۆشه‌ویستی‌ خێڵی جافه‌ و له‌گه‌ڵ شه‌مدا گه‌وره‌ترین قوربانی‌ تایه‌فه‌یه‌گه‌ریی‌ و كه‌لتوریی‌ سه‌رده‌می‌ خۆیان بوون.
ئێشتاش گۆڕی‌ وه‌لی‌ دێوانه‌ به‌ قه‌د پاڵی‌ كێوی‌ "سه‌ید سادق"ه‌وه‌یه‌ له‌ شارۆچكه‌ی‌ سه‌ید سادقی‌ ناوچه‌ی‌ شاره‌زوور

[behnam5555]

عایِـِشَه عصمت تیمور(1256 ـ 1286 هق):
عایشه بنت اسمعیل رُشدی پاشا بن محمد تیمور کاشف بن اسمعیل بن علی، ادیبه و فاضله کرد بوده و به زبانهای عربی و فارسی و ترکی شعر می سروده و آثار چاپ شده‌ای از وی بر جای است. سالها مقیم قاهره بوده و در همانجا درگذشته است.
«عایشه عصمت تیمور از آغاز خردسالی به شعر و ادب تمایل زیادی داشت. پدرش به تعلیم و تربیت او همت گماشت و برای او معلم خانگی گرفت .. بعدها عایشه خود در مجامع ادبی حضور یافت و محضر استادان شعر و ادب را درک کرد تا اینکه در فنون بدانجا رسید که کمتر زنی رسیده است. در سرایندگی نیز پخته شد و در انشاء و انشاد نادره زمان گردید. در سال 1294 هق دخترش توحیده ـ که دوشیزه‌ای در سن هیجده سالگی بود ـ ناگهان در عین جوانی و ناکامی چون پرونه‌ای به جهان دیگر پروبال گشود. شاعره حساس دیار نیل، مدت هفت سال عزادار او شد و در این تألمات روحی اشعار و مراثی شیوا و سوزناکی در فراق دختر خود سروده است که از لحاظ ادبی شاهکار است .. قصاید بسیار درباره تعلیم و تربیت جامعه زنان سروده است. آثار چاپ شده عصمت تیمور عبارتند از: دیوان اشعار فارسی و ترکی؛ حلیة الطراز دیوان اشعار عربی؛ نتایج الاحوال فی الاقوال و الافعال شامل حکایات و قصصی در اطراف دستورهای اخلاقی به عربی؛ مرآت التأمل فی الامور»
مشاهیر، ج 2، صص 81 ـ 82

[behnam5555]

سیده فاطمه خالدی نقشبندی (1241 ـ 1286 ه ق):
سیده فاطمه، مشهور به سِتـَّه فاطمه، بنت مولانا خالد نقشبندی شهرزوری عارف والامقام کرد، ادیبه و فاضله و عارفه کرد بوده و در سفر حجاز وفات یافته و جنازه‌اش در مکّه مکرّمه در محلی موسوم به (مُعَلاة) مدفون است.
«در هوش و استعداد از اعاجیب روزگار بوده است. آشنا به ادبیات فارسی و عربی و ترکی و دارای ذوق شعر و فن نویسندگی و آگاه از مسایل فقهی و گرویده طریقه نقشبندی که زنان بسیاری در در دمشق از محضر او استفاده شریعت و طریقت کرده‌اند»
مشاهیر، ج 1، ص 432