نام شناسی و ریشه واژه ها

[behnam5555]

لقمان را حکمت آموختن

داستان:
هر گاه کسی در مقام موعظه و نصیحت نسبت به افراد بزرگتر و داناتر از خود برآید قبل از تمهید مقدمه و بیان سخن از باب تواضع و فروتنی گوید:«اگر چه لقمان را حکمت آموختن شرط ادب نیست»

و با این عبارت:«پند و دلالت من، حکمت به لقمان آموختن نیست» و مشابه جملات بالا که همه و همه دلالت بر حکمت سرشار لقمان می کند.
اکنون ببینیم این حکیم عالیقدر کیست و میزان حکمتش تا چه پایه بوده که نام نامیش ورد زبان خاص و عام گردیده است.
لقمان حکیم بنابر روایات اصلش حبشی و به روایتی غلامی سیاه از مردم سودان بود و در زمان داود پیغمبر می زیست. چهره ای سیاه و نازیبا ولی دل روشن و روحی آرام و مغزی متفکر داشت. در سنین جوانی اسیر شد و در سلک غلامان یکی از افراد بنی اسراییل درآمد.
مالک و صاحبش مردی تندخود و عصبی مزاج بود و با او به سختی رفتار می کرد ولی لقمان در همان عنفوان شباب و جوانی در مقابل مشکلات و مصائب زندگی صبر و بردباری نشان می داد.
گویند روزی مالک لقمان گوسفندی ذبح کرد و به لقمان دستور داد بهترین و شریفترین اعضای گوسفند ذبح شده را نزد وی بیاورد.
لقمان دل و زبان گوسفند را برید و نزد صاحبش آورد. روزی دیگر که گوسفند کشته بود از لقمان خواست که بدترین و پست ترین اعضای گوسفند را حاضر کند. آن حکیم بزرگوار مجدداً همان دل و زبان گوسفند را نزد مولایش برد. چون سر این حکمت از لقمان سؤال شد جواب داد:«هر گاه که زبان از اقوال ناشایست بری و پاک باشد خردمند آن را بهترین اعضای شمارد والا بدترین اعضایند. به قول شاعر: «خوشبخت آن کسی است که دلش با زبان یکیست.» مالک اسراییلی را این سخن خوش آمد و لقمان را از قید رقیب و بندگی آزاد کرد. به قول ناصر خسرو:
آباد به عدل گشت گردون
و آزاد به عقل گشت لقمان
شبی از شبها که لقمان در مناجات بود از درگاه قاضی الحاجات ندا رسید که:«نبوت حکمت یکی را انتخاب کن.» لقمان عرض کرد که: طاقت بار نبوت را ندارد زیرا حکومت میان مردم بس دشوار است.
پس خدای تعالی ملکی فرستاد و لقمان را حکمت آموخت: ولقد آتینا لقمان الحکمة آیه.
به این جهت لقمان حکیمترین مردم زمین گردید و هیچ یک از شئون زندگی و دقایق حیات از نظر تیزبین او دور نبوده است. همه چیز را به چشم بصیرت می دید و در بوته عقل می گداخت. ناسنجیده سخن نمی گفت و چون لب به سخن می گشود بیاناتش به لطایف حکمت آمیخته بوده است. صبر و سکوت در صدر برنامه زندگیش قرار داشت و همیشه شاگردانش را به رعایت این دو اصل توصیع می فرمود، چه صبر را وسیله تسکین آلام و تشفی قلب می دانست و سکوت را وسیله توجه به ذات احدیت و تفکر و اندیشه در عالم هستی می شناخت. در صبر و شکیبایی و قدرت اراده به درجه ای بود که چند فرزندش پیش چشم او جان سپردند و او از جزع و زبونی، دیدگان را به سر شک نیالود. کمتر در خانه می ماند و غالباً به دامن طبیعت پناه می برد تا محسوسات را با مشهودات بیامیزد و بیانات و مواعظش چاشنی شهود داشته باشد.
لقمان همان چهره نام آوری است که ادب از بی ادبان می آموخت و این شیوه مرضیه اش ورد زبانها گردید.
خلاصه لقمان اعجوبه زمان و نادره دوران بود که نصایح حکیمانه اش پس از گذشت قرون متمادی هنوز چون برگ گل طراوت و تازگی دارد. از سخنان اوست:«بدی که مردم با تو کنند و نیکی که تو با مردم کنی فراموش باید کرد. خدا و مرگ را یاد باید داشت.»

[behnam5555]

سر به زیر است

داستان:

"فرهنگ لغات عامیانه"
کنایه از این که شرمگین ، با حیا ، مودب و سر به راه است.
کوکب صبحی گرفتم سازگار و سر به زیر
چون کنم با کوکب بختی چنین ناسازگار

[behnam5555]

زخم زبان زدن

داستان:

کنایه از کسی را با زبان آزردن.
می گویند زخم زبان از زخم شمشیر بدتر است.
جراحتی که ز تیغ زبان رسد به دلی
به هیچ ز مرهم راحت نکو نخواهد شد
میانه ی تو و او گر زبان زدی زخمش
به غیر صحبت سنگ و سبو نخواهد شد

[behnam5555]

رنگ رخساره نشان میدهد از سر درون

داستان:

یا رنگ رخساره نشان میدهد از سر ضمیر
ظاهر انسان بیان کننده ی مکنونات قلبی اوست.
مثلا عاشق را از رنگ زرد او می توان شناخت
و مرفه بی درد را از چهره ی سرخ و روی گشاده ی او.

[behnam5555]

راه را از چاه نمی شناسد

داستان:
غالبا اتفاق می افتد كه از دو ثروتمند كه هر دو صاحب مال و مكنت فراوان هستند یكی در خست و امساك حتی به جان خویش و عائله اش رحم نمی كند و بالمال جان بر سر تحصیل مال و ثروت می دهد ولی دیگری را چنان جود و سخایی است كه به قول استاد دكتر عبدالحسین زرین كوب :«حاتم طایی را به چیزی نمی گیرد و اگر تشنه ای را دریایی و ذره ای را خورشیدی بخشد این همه در چشم همتش به چیزی نمی آید.»

[behnam5555]

خدا نجار نیست ولی در و تخته را خوب به هم وصل می کند

داستان:

این مثال در مورد دو شریک زرنگ یا دو زوج موفق به کار
می رود که با همدیگر به اصطلاح جفت و جور باشند.

[behnam5555]

چون که صد آید نود هم پیش ماست

داستان:

جزء ، تابع کل است.
نام احمد نام جمله انبیاست
چون که صد آید نود هم پیش ماست
"مولوی"
دولت باقی فدای عشرت فانی مکن
چون که صد آمد نود هم طفل نادان! پیش ماست.

[behnam5555]

چو فردا شود فکر فردا کنیم

داستان:

دیروزت گذشت ، امروزت غنیمت دان ، فردایت معلوم
نیست. پس فکر فردایت را مکن.

[behnam5555]

چوب چیزی را خورده

داستان:

کنایه از این که شخصی از عملی و کاری که انجام داده زیان دیده.

بنده هم چون تو ساده و مردم
همه جا چوب سادگی خوردم

[behnam5555]

گورت را گم کن

داستان:

کنایه از دور شو ، رفع زحمت کن ، (به هنگام توهین و تحقیر استعمال می شود.)
"فرهنگ معین"