ضربی خوانی و پیش پرده خوانی

[SHeRvin]

موسیقی لاله زاری بر دو نوع است: ضربی خوانی و پیـــش پرده خــوانی. پیش پرده خوانی از لاله زار (که در ابتدا سالن های معروف تئاتر در آنجا قرار داشتند) شروع شد. روی آهنگ های محلی، شعرهای طنز، فکاهی و انتقادی می گفتند. شاعران آنها هم مشخص بودند، بیشترشان را آقایان پرویز خطیبی و محمدعلی سخی می گفتند و اینها در خود لاله زار اجرا و در همانجا تمام می شد.

موسیقی لاله زاری بر دو نوع است: ضربی خوانی و پیـــش پرده خــوانی. پیش پرده خوانی از لاله زار (که در ابتدا سالن های معروف تئاتر در آنجا قرار داشتند) شروع شد. روی آهنگ های محلی، شعرهای طنز، فکاهی و انتقادی می گفتند. شاعران آنها هم مشخص بودند، بیشترشان را آقایان پرویز خطیبی و محمدعلی سخی می گفتند و اینها در خود لاله زار اجرا و در همانجا تمام می شد. اما نوع دیگر، ضربی خوانی است که آن هم تاریخچه طولانی ندارد و از لاله زار هم شروع نشده بود. اوج ضربی خوانی از سال ۱۳۰۰ شمسی به بعد بود و به طور کلی در دسته جات روحوضی رشد کرد و به اوج خود رسید. در آن ایام ضربی خوانی بیشتر به خاطر سیاه هایی مثل ذبیح سیاه، سیدحسین یوسفی، مهدی مصری و بعدها سعدی افشار مورد توجه بود که با آن می خواندند و می رقصیدند و حرکات کمدی انجام می دادند. اما کار آنها همه گیر نشد، چون خشک و بی روح بود. بعدها در سال ۱۳۴۳-۱۳۴۲ من خیلی روی این فکر کردم و قدری آواز، چاشنی این کارها کردم که در مایه شور بود. اولین بار در همان سال من از طریق رادیو خواندم که خیلی مورد توجه قرار گرفت.ضربی خوانی به این صورتی که شما الان می شناسید، از آن موقع شروع شد که خواننده های زیادی استفاده کرده و خواندند و متاسفانه یواش یواش به عقب رفت و دارد گم می شود و خدا می داند که به چه سرنوشتی دچار می شود.بیشتر اشعار پیش پرده ها را آقای پرویز خطیبی می گفتند و همچنین آقای محمدعلی سخی و آقای مدنی. ولی ضربی ها را مردم کوچه و بازار می گفتند و بیشتر را مرحوم حسینی مجرد که کارش روحوضی بود و برای هنرمندان روحوضی می ساخت و به آنها می داد. یکی دوتا شعر هم اشرف الدین حسینی سروده بود. به طور کل بیشتر ضربی ها را شعرای بومی و شعرای محلی گفته اند که اسم آنها نمانده است. شاید یک مقداری از ترس بوده به خاطر اینکه از زمان قاجار نظر خوشی به این شعرهای طنز نداشته اند. از سرآمدان پیش پرده خوانی می توانم آقای مجید محسنی، آقای شیبانی، آقای حمید قنبری، آقای عزت ا... انتظامی و خودم اشاره کنم. ما این هنر را در سطح خیلی آبرومندی حفظ کردیم. این کار طنز ناب و با محتوای انتقاد شدید از دستگاه های دولتی بود ولی یواش یواش کافه هایی باز شدند و عده ای سودجو برای یک لقمه نان و کسب درآمد، در این کافه ها و بزم های شبانه پیش پرده خوانی راه انداختند. ما هم حساب کردیم و دیدیم اعتبار پیش پرده دارد از بین می رود. بنابراین خود ما ۵ نفر در سال ۱۳۲۷ تصمیم گرفتیم از این کار کناره بگیریم. دو سه سالی هم در تئاتر تهران دوسه بار خواندیم و بعد برای همیشه این کار را کنار گذاشتیم که متاسفانه از بین رفت.
در آن روزها پیش پرده خوانی با ارکستر کامل اجرا می شد. هر تئاتری (مثلا تئاتر فرهنگ یا تئاتر تهران) برای خودش جای ارکستر داشت که معمولا جایی مخصوص و بزرگی جلوی سن بود؛ بین تماشاچی ها و سن. پیش پرده ها ارکستر کامل داشتند ولی ضربی خوانی گاهی با ضرب بود و گاهی با ارکستر.این را هم بگویم که این هنر کاملا وابسته به تئاتر بود و اصلا دلیل ایجاد پیش پرده خوانی این بود که بین پرده ها دکور عوض می کردند. این تعویض دکور گاهی تا ۳۰ دقیقه شاید هم بیشتر طول می کشید و از حوصله تماشاچی خارج بود. یواش یواش تماشاچی می افتاد به اعتراض کردن. این بود که صاحبان تئاتر به فکر چاره افتادند و بالاخره پیش پرده خوانی درست شد که تماشاچی ها هم از آن خیلی راضی بودند. اولین پیش پرده را در سال ۱۳۱۸ در سینما تئاتر سپه، مرحوم محمود منزوی خواندند که پایه ای شد برای پیش پرده. اول هم آقای دریابیگی اسمش را گذاشتند آوانس. بعد اعتراض کردند و اسمش را گذاشتند پیش پرده.اما ضربی خوانی از رادیو شروع شد و بیشتر هم در رادیو اجرا شد. ارکسترهای گردن کلفتی هم رادیو در اختیار ما می گذاشت؛ ۱۰-۹ نفر نوازنده داشت و به صورت فوق العاده آبرومندی اجرا می شد و متعلق به لاله زار نبود. البته لاله زار هم کمی از آن بهره گرفت.من این ادعا را می کنم که اگر من بمیرم، اینها به طور کل فراموش می شوند چون کس دیگری نمی تواند اینها را اجرا کند. حتما کسی که می خواهد اینها را اجرا کند، باید بچه قدیم تهران باشد و در جنوب تهران بزرگ شده و با آن فرهنگ آشنایی داشته باشد. برای اجرای چنین ترانه هایی، خواننده باید علاوه بر صدای خوب فرهنگ تهران را هم خوب بشناسد. نوازنده ها هم باید هنرمندان اصلی لاله زار باشند.ما از قدیم یک مشت ترانه داشتیم به نام فکاهی که مردم فقط بخندند. مثلا یکی از آنها این بود: «شیرینی سرکه مردم از ذغال است، مغز سر گربه از پرتقال است» معنای خاصی هم نداشت. می گفتند و مردم هم دوست داشتند. کم کم یکسری شعرها و ترانه های طنز، که معنا و جهت خاصی داشتند هم به وجود آمدند و تا آنجا این جریان پیش رفت که بعضی شعرهای تند انتقادی طنزآمیز ساخته شد که به خصوص در پیش پرده ها مردم خیلی طالبش بودند. ما در این پیش پرده ها شدیدا با طنز انتقاد می کردیم از دولت و از وکلا. مثلا این: «یارو که شده وکیل مردم/ بدتر شده از هزار تا کژدم». یا در مورد کارمند دولت زمان قوام السلطنه و زمان علاءالسلطنه. ما چند بار خواستیم از روزنامه توفیق هم برای انتشار اینها استفاده کنیم که البته نشد.هر کدام از این ترانه ها در زمان خودشان زمینه ای داشته اند. مثلا همین ترانه «تکیه بر چرخ ستمگر بکنم یا نکنم». یک جوانی بوده به هر دری می زند، به کار نمی رسد، به زندگی نمی رسد، به شغل نمی رسد و به زن و بچه نمی رسد. می آید در جامعه خودش به مردم می گوید تکیه بر چرخ ستمگر بکنم یا نکنم. جمعیت می گوید: می خواهی بکن می خواهی نکن. جمعیت چیزی به او نشان نمی دهد. می گوید: فوت قایم تو سماور بکنم یا نکنم؟ جمعیت می گویند: می خواهی بکن، می خواهی نکن. بعد دیوانه می شود، می گوید: سینه دردکشم را بدرم یا ندرم؟ جمعیت می گویند: می خواهی بدر، نمی خواهی ندر. یعنی جامعه اش از خودش فقیرتر و بدبخت تر و بی نواتر بوده است به طوری که به مرحله بی تفاوتی رسیده بوده. یا مثلا آن ترانه معروف دندون دندونم کن... .
کتابی منتشر کرده ام به نام «کهنه های همیشه نو»، که نمی دانم به شما رسیده یا نه؟ این کتاب نزدیک ۷۰ ترانه ضربی دارد که چندتا از آنها در همان کاست هست. من ۶۴ سال است که در این کار هستم و نزدیک ۳۲ یا ۳۳ سال است که به طور جدی دنبال با هنرمندان روحوضی بسیاری برای جمع آوری این اشعار و ترانه ها تماس گرفته ام. ولی واقعا حیف است که اینها دارد از بین می رود.