تاریخچه شهرستان سنندج

[behnam5555]

تاریخچه شهرستان سنندج

به استناد گفته مورخین، قلعه سنه دژ (سنندج ) را سلیمان خان اردلان والی كردستان در زمان شاه صفی ـ 1052 هـ .ق )‌آباد ساخت و كلمه غم ها را كه به حساب ابجد 1046 می شود ماده تاریخ آن قرار داد. هیچیك از جغرافی نویسان اسلامی این شهر را به این اسم در آثار خود ذكر نكرده اند در برخی از كتب می خوانیم سنه دژ در سالهای 488 قبل از میلاد مسیح موجودیت و رسمیت داشته است و در آن سالها آرتوباران پسر داریوش هخامنشی استاندار آذر بایجان، طغیان كرده و چون شكست خورد به سنه دژ در كردستان گریخت و در قلعه آن مكان رفته و تحصن كرد سین دژ در زبان پهلوی هخامنشی یكی از اسامی آفتاب بود آریان مورخ معروف راجع به سین دژ می گوید قلعه ای بود واقع در یك دشت محاط از كوه و ایرانیان عقیده داشتند كه آن قلعه را (دا-آه-وه) ساخته استدا آه وه كلمه ای است كه در زبان فارسی امروزی به دیو تبدیل شده است و این بدان معنی بود كه معتقد بودن دیواره های قلعه چنان محكمند كه انگار آنرا بشر نساخته است البته آریان به این روایت خرافی اعتقاد نداشته و اعلام كرده است كه سین دژ بدست ((اشتو ویگو)) پادشاه معروف قوم ماد ساخته شده است كه در ساخت آن از اسیران آشوری استفاده كرده است سینه دژ را سینه كوه و سانان دژ یعنی قله امیران و قلعه عقاب نیز معنی كرده اند بیشتر مورخان نام سنندج را سینه دژ می دانند كه نشان از حصاری محكم بر قلعه ایكه در محل سنه دارد همچنین احتمال دارد كه سنندج از تركیبسنان دچ بوجود آمده باشد كه به معنای دژ سخت چون سنان یا سندان آهنگری است و یا به تعبیر دیگر،سانا دژ یعنی دژ سلاطین دلایل تاریخی روشن می سازد كه هر زمان حكومت مركزی تضعیف شده است با شجاعت و دلاوری بیش از حدی به حفظ حدود و ثغور خود پرداخته و هیچگاه ننگ اسارت را نپذیرفته اند در گذشته بجای شهر فعلی شهری بنام ((سیر)) وجود داشت كه این كلمه در فارسی به معنای ((سی سر)) استمجاور سی سر،محلی بود به نام صد خانیه(صد خانه) كه احتمالاً به مرور زمان این نام به سنه تغییر یافته است سنندج مدت چهار قرن تحت حكومت موروثی خاندان اردلان بود كه نسبت خود را به ساسانیان می رساندند كریم خان زند در سال 1146هـ ق سنندج را ویران كرد و پس از یك دوره هرج و مرج،خسرو خان اردلان در سنندج مستقر شد آقا محمد خان نیز به پاس خدمات وی سنقر را نیز ضمیمه قلمرو او كرداز سال 1214تا 1240 هـ ق امان الله خان پسر خسرو خان در سنندج حكومت كرد كه در این مدت اصلاحات زیادی برای آبادانی و عمران شهر سنندج بعمل آمددر حكومت رضا قلی خان اردلان بین اعضای این خانواده اختلافاتی بوجود آمد و پس از یك سلسله كشمكشها،سرانجام امان الله خان برادر رضا قلی خان به حكومت رسید و در حقیقت این شخص آخرین والی موروثی سنندج بود كه از سال 1265 تا 1284 هـ ق حكومت كرد درسال 1284 هجری قمری دولت مركزی،حاج میرزا معتمد الدوله عموی ناصر الدین شاه را به حكومت كردستان منصوب كرد كه تا سال 1291 هـ ق در آنجا حكمرانی كرد در حال حاضر سنندج مركز استان است و یكی از شهرهای زیبای استان كردستان و غرب كشور محسوب می شود.
سنندج‌ مركز این‌ شهرستان‌ و استان‌ كردستان‌ است‌ كه‌ در فاصله‌ 520 كیلومتری‌ جنوبی‌ غربی‌ تهران‌ در مسیر آسفالته‌ میاندوآب‌ ـ كرمانشاه‌ و زنجان‌ ـ كرمانشاه‌ قرار دارد. به‌ دلیل‌ كوهستانی‌ بودن‌ منطقه‌ كردستان‌، شهر سنندج‌ كه‌ دارای‌ دشت‌، قشلاق‌ و رودخانه‌ است‌، همشه‌ عامل‌ جذب‌ عشایر كوچ‌روی‌ كرد بوده‌ است‌.
این‌ شهرستان‌ دارای‌ شهر دیگری‌ به‌ نام‌ «شویشه‌» است‌ و جمعیت‌ آن‌ طبق‌ برآورد سال‌ 1379، 388138 نفلر بوده‌ است‌.
وجه‌ تسمیه‌ شهر سنندج (سنه‌ یا سنه‌ دژ) كه‌ از شهرهای‌ كهن‌ و مقدس‌ است‌ به‌ آیین‌ مهر و زردشت‌ د این‌ بخش‌ ایران‌ باز می‌گردد. ارتباط‌ این‌ شهر و نواحی‌ مجاور آن‌ با اساطیر پهلوانی‌ آریایی‌ از اهمیت‌ و قدمت‌ این‌ شهر حكایت‌ می‌كند. این‌ شهر در قدیم‌ روی‌ تپه‌ بزرگی‌ در كنار رودخانه‌ قشلاق‌ به‌ نام‌ «پیالكه‌ توش‌ نوذر» قرار داشته‌. قلعه‌ حسن‌آباد كه‌ دژی‌ ساسانی‌ بود، نزدیك‌ این‌ شهر واقع‌ بود و هماره‌ به‌ عنوان‌ پادگانی‌ برای‌ حمایت‌ از این‌ شعر عمل‌ می‌كرد.
شهر كهن‌ «سنه‌دژ» احتمالاً در اثر زلزله‌ و هجوم‌ مغول‌ ویران‌ شد و تا زمان‌ صفوی‌ به‌ صورت‌ دهكده‌ای‌ به‌ حیات‌ خود ادامه‌ داد. مركز حكومتی‌ این‌ شهر پس‌ از ویرانی‌، به‌ قلعه‌ حسن‌آباد منتقل‌ شد. شهر جدید سنندج‌ در دوره‌ صفوی‌ و در روزگار شاه‌صفی‌ در سال‌ 1046 ه . ق‌ توسط‌ «سلیمان‌خان‌ اردلان‌» پایه‌ گذاری‌ شد.
سلیمان‌ خان‌ مركز حكومت‌ را از قلعه‌های‌ حسن‌ آباد و پلنگان‌ به‌ شهر سنه‌ منتقل‌ و اقدام‌ به‌ آباد ساختن‌ آن‌ نمود. وی‌ قلعه‌ حكومتی‌ را با استحكام‌ تمام‌ در بالای‌ تپه‌ای‌ بنا نهاد و عمارات‌، حمام‌، مسجد و بازار را در خارج‌ و اطراف‌ قلعه‌ ساخت‌. او با احداث‌ یك‌ رشته‌ قنات‌ در دشت‌ «سرنووی‌» در فاصله هزار قدیمی‌ شهر كه‌ در سال‌ 1309 ه . ق‌ در اثر توسعه‌ شهر داخل‌ محدوده‌ شهر شده‌ بود آب‌ را به‌ داخل‌ شهر و میان‌ قلعه‌ هدایت‌ كرد.
گسترش‌ شهر مربوط‌ به‌ زمان‌ «امان‌الله‌ خان‌ اردلان‌» است‌. او قلعه‌ حكومتی‌ را توسعه‌ دادو چندین‌ تالار و عمارت‌ در آنجا ساخ‌ و در فاصله‌ سال‌های‌ 30ـ1220 ه . ق‌ با احداث‌ عمارت‌های‌، بازار، كاروان‌سرا و مسجد از جمله‌ مسجد معروف‌ به‌ «دالاحسان‌» در میان‌ شهر به‌ توسعه‌ شهر پرداخت‌. همچنین‌ در سال‌ 1222 ه . ق‌ باغ‌ و عمارت‌ خسروآباد را توسعه‌ بخشید.
گفتنی‌ است‌ سنندج‌ به‌ لحاظ‌ موقعیت‌ جغرافییایی‌ و ف‌7عالیت‌های‌ شهرسازی‌ عصر صفوی‌ و قاجار، از بافت‌ شهری‌ سنتی‌ با ارزشی‌ برخوردار است‌ كه‌ بناهای‌ مسكونی‌ و عام‌المنفعه‌ متعددی‌ مانند حمام‌، مساجد، بازار و تكیه‌ در آن‌ باقی‌ مانده‌ است‌.

مراكز دیدنی‌

بافت‌ قدیمی‌ شهر سنندج‌، مسجد دارالاحسان‌، مسجد دارالامان‌ (مسجد والی‌)، بازار قدیمی‌ و بازار سرتپوله‌، مسجد رشید قلعه‌ بیگی‌، مسجد میرزا فرج‌الله‌، قرآن‌ نگل‌ در مسجد روستای‌ نگل‌، مسجد وزیر، مسجد خورشید لقاخانم‌، مسجد وكیل‌، مسجد و تكیه‌ عبدالله‌ بیگ‌، مسجد ملااحمد قیامتی‌، مسجد آویهنگ‌، كلیسای‌ سنندج‌، امامزاده‌ پیر عمر، امامزاده‌ هاجر خاتون‌ امامزاده‌ طاقه‌ گوره‌، مقبره‌ شرف‌الملك‌، بقعه‌ شیخ‌نجم‌الدین‌، پل‌ قشلاق‌، حمام‌ پاشاخان‌، حمام‌ خان‌، حمام‌ دوخزینه‌، حمام‌ شیشه‌، حمام‌ صلاحی‌، حمام‌ عبدالخالق‌، حمام‌ وكیل‌ الملك‌، عمارت‌ آصف‌ دیوان‌، عمارت‌ و باغ‌ آیت‌الله‌ مردوخ‌، عمارت‌ امجدالاشراف‌، عمارت‌ سرهنگ‌ آزموده‌ اردلان‌، مجموعه‌ عمارت‌ شیخ‌ محمدباقر غیاثی‌، خانه‌ گله‌داری‌، خانه‌ مجتهدی‌، عمارت‌ مشیر دیوان‌، خانه‌ معمارباشی‌، عمارت‌ ملالطف‌الله‌ شیخ‌الاسلام‌، عمارت‌ ملك‌التجار، عمارت‌ وكیل‌ الملك‌، عمارت‌ خسروآباد، ساختمان‌ شهرداری‌، باغ‌ امیریه‌، باغ‌ امانیه‌، آبیدر، موزه‌ سنندج‌ و موزه‌ تاریخ‌ طبیعی‌
مسجد جامع سنندج

این مسجد در ضلع شمالی خیابان امام خمینی قرار دارد . بر اساس مدارك موجود زمان احداث این مسجد مربوط به دوره قاجار بوده و به دستور امان الله خان والی كردستان در سال 1228 هجری قمری ساخته شده است . این مسجد دو ایوانی است با یك حیاط مركزی كه در پیرامون آن 12 حجره برای طالب علوم دینی ساخته شده است . مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است و اطراف شبستان و سر ستون ها با دو سوم كلام الله مجیدمزین شده است . برای تئین دیوارهای مسجد از كاشی های هفت رنگ استفاده شده و در ازاره های آن سنگ مرمر به كار رفته است .

مجموعه پارك تفریحی آبیدر

این مجموعه در غرب سنندج و در انتهای خیابان ابیدر بر دامنه كوه آبیدر قرار گرفته است . شهر سنندج از فراز این پارك چشم انداز بسیار زیبائی دارد . چندین باغ و چشمه طبیعی در این پارك وجود دارد . یكی از بزرگ ترین باغ های این مجموعه باغ امیریه می باشد كه بزرگ ترین سینمای رو باز (تابستانه) كشور در این باغ جای گرفته است . این مجموعه از قدیم الایام تفریحگاه مردم سنندج بوده و كوه آبیدر دارای محبوبیت خاصی میان مردم است .

بازار سنندج

این بازار در دو طرف خیابان انقلاب قرار گرفته و در سال 1046 ه. ق همزمان با مركزیت شهر سنندج به عنوان مركز حكومت اردلان ها ساخته شده است . پلان این بازار به صورت مستطیل بزرگی است كه در اثر خیابان كشی دوران حكومت پهلوی به دو بخش تقسیم شده و بخش شمالی آن بازار سنندجی است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است . با وجود مراكز خرید جدید این بازار همچنان موقعیت و ارزش خود را ا لحاظ تجاری حفظ نموده است .
خانه كرد (عمارت آصف)

خانه كرد موزه مردم شناسی مناطق كردنشین و بزرگترین موزه مردم شناسی مربوط به یك قوم در كشور ایران است . این موزه در خیابان امام خمینی (ره) شهر سنندج واقع شده است . این موزه در عمارت آصف دایر گردیده و این عمارت یكی از بزرگترین عمارت های اعیانی شهر سنندج است كه دارای ارزش های ویژه معماری از لحاظ آجر كاری و گچبری واروسی سازی است و حمام آن زیباترین حمام خصوصی در بین حمام های سنندج می باشد . بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره های قاجار و پهلوی تكمیل شده است .
موزه سنندج

این موزه در خیابان امام كوچه حبیبی و در بخش برونی عمارت ملالطف اله شیخ الاسلام قرار دارد و در آن آثار و اشیاء تاریخی كشف شده از استان و سایر نقاط ایرا ن به نمایش گذاشته شده است . اروسی موزه سنندج یكی ا نمونه های بی نظیر هنر اروسی سازی و كار استادكاران سنندجی می باشد . عمارت ملالطف اله از بناهای باقی مانده دورة قاجار است .

عمارت خسرو آباد

این عمارت در بلوار خسرو آباد (شبلی) قرار دارد . این عمارت در نوع خود بی نظیر و مركز حكومت اردلان به ویژه خسروخان اردلان بوده است . مجموعه عمارت و باغ آن افزون بر دو بخش اصلی یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار در بخش غربی و ساختمان شرقی با غلام گردش ها و ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا دارای فضاهای دیگری چون حمام ، اتاق قاپچیان و خدمتكاران است . تزئینات معماری این بنا شامل گچبری ، آجركاری ، اروسی های زیبا و حوض چلیپا شكل داخل عمارت است .

عمارت وكیل

این مجموعه بزرگ در خیابان كشاورز واقع شده است و شامل سه حیاط با عمارت های مربوطه و یك حمام خصوصی در داخل مجموعه و یك حمام عمومی در خارج آن است . بخش اصلی عمارت وكیل در دوران زندیه ساخته شده و بخش های دیگر متعلق به دوره قاجار است . مجموعه دارای تزئیناتی چون آجركاری های زیبا و اروسی های پركار است و حیاط مركزی دارای سقف شیروانی با طرح كلاه فرنگی است .
عمات مشیر دیوان

این عمارت در خیابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حیاط با فضاهای مرتبط است و یك حمام خصوصی در داخل مجموعه دارد . هر یك از حیاط ها نیز دارای آبنما می باشند . عمارت توسط میرزا یوسف مشیردیوان در دوره قاجار ساخته شده است و زیباترین ایوان با طرح كلاه فرنگ در سنندج متعلق به این بنا است . در این عمارت نیز اروسی های پركار ، تزئینات آجری ، كاربندی ها و گچبری جهت تزئین استفاده شده است .
حمام خان

این حمام در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج در خیابان انقلاب واقع شده است . تزئینات داخل حمام و نقوش موجود بر روی دیوار آن در نوع خود بی نظیر و جالب می باشد . حمام در سال 1220 هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان ساخته شده و در بین حمام های باقی مانده از گذشته بزرگ ترین و زیباترین حمام شهر است .
امام زاده هاجر خاتون

این امام زاده در خیابان صلاح الدین ایوبی در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است . بر اساس روایات موجود این امام زاده شریفه ، خواهر امام رضا (ع) است كه در سفر آن بزرگوار به خراسان در كردستان رحلت نمود و در این مكان به خاك سپرده شده است . در مجاور این امام زاده مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج نیز قرار دارد .
امام زاده پیر عمر

این امام زاده در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی واقع شده و تاریخ ساخت آن سال 1046 ه.ق می باشد . امام زاده پیر عمر را پسر بلافصل حضرت علی (ع) می دانند . بنای آرامگاه شامل تزئینات آجری گچبری و اروسی های زیبا است . قسمت های عمده ای از بنا به علت فرسودگی در سال های 1372 تا 74 ه.ش بازسازی شده است .
امام زاده پیر محمد

این بقعه در میدان نبوت سنندج در بالای تپه ای كه قبرستان قدیمی شهر واقع شده است قرار دارد . این بنا محل دفن امام زاده محمد بن یحیی مشهور به پیر محمد است .
قرآن نگل

در 65 كیلومتری غرب سنندج در مسیر جاده سنندج – مریوان ، در داخل مسجد روستای نگل قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد كه بنا بر اعتقادات مردم یكی از چهار قرآن خطی است كه در زمان خلفه سوم به رشته تحریر در امده و به چهار اقلیم دنیا فرستاده شده است . خط قرآن كوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاكاری شده و مزین به نقوش گیاهی می باشد . این قرآن در بین مردم جایگاه والایی دارد و همه روزه عده كثیری از نقاط دور دست برای زیارت قرآن به این روستا می آیند .
مراسم عرفانی

از دیگر جاذبه های شهر سنندج مراسم عرفانی دراویش می باشد كه به صورت هفتگی در برخی تكایای آن اجرا می گردد و گردشگران بسیاری از این مراسم دیدن می نمایند .
در استان كردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد :

• طریقه قادریه: پیروان این طریقه مریدان شیخ عبدالقادر گیلانی هستند كه درك حقیقت و وصول به حق را در قیل و قال می دانند و در حالت سماع دف زنان به عالم جذبه می روند و هر بیننده ای ر شیدای خود می كنند .
• طریقه نقشبندی: موسس این طریقت خواجه بزرگ مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی است و پیروان او وصول به حق را در تفكر و سكوت می دانند .

صنایع دستی

صنایع دستی ه از جاذبه های مهم سنندج است و انواع قالی و قالیچه ، گلیم ، تخته نرد و شطرنج سنندج شهرت و اعتبار جهانی دارد .
دریاچه سد قشلاق

در فاصله 20كیلومتری شمال سنندج در مسیر جاده سقز بر روی رودخانه قشلاق سد مخزنی قشلاق احداث شده است . دریاچه پشت این سد 11 كیلومتر طول دارد و وسعتی معادل 934 هكتار را در بر می گیرد . این دریاچه محل مناسبی برای ورزش های آبی می باشد و جزو جاذبه های طبیعی سنندج به شمار می رود .
قلل مرتفع

به علت كوهستانی بودن منطقه و امنیت حاكم بر آنها هر ساله تعداد بسیاری از كوهنوردان به قلل مشهور و مرتفع سنندج صعود می نمایند .
مهم ترین قلل این شهرستان عبارتند از : آبیدر سلطان سراج الدین ، آوالان در جنوب سنندج شاه نشین در ژاوه رود ، كوه كوچك در جنوب غربی و كوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج .
م _ awat