گزارشی از بزرگداشت استاد ثبوتی

[VAHID]

در شب هفتاد و پنجمین سالروز تولد دکتر يوسف ثبوتي، بزرگداشت اين استاد بزرگ اخترشناسي ايران با حضور جمع پرشمار فرهیختگان علمی کشور و دوستداران وی برگزار شد.بسیاری او را به نام پدر اخترشناسی نوین ایران می‌شناسند. دکتر یوسف ثبوتی نامی آشنا و پر ارج در جامعه علمی ایران و در سطح بین‌المللی است. شاگردان او، چه آنها که اکنون در جمع اخترشناسان حرفه‌ای ایران اند و چه آنها که این روزها در مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان از این چشمه دانش می‌آموزنداو را مثالی را از تلاش و جدیت در پژوهش‌های علمی می‌دانند. او در تاسیس نهادهای علمی بسیاری نقش داشته است، از اساسنامه انجمن فیزیک ایران در دهه ۱۳۴۰ تا تاسیس رصدخانه بیرونی شیراز و آغاز نخستین دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری در ایران (در دانشگاه شیراز) در دهه ۱۳۵۰ و سپس تاسیس انجمن نجوم ایران و تاسیس مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان (یکی از بهترین مراکز تحقیقاتی علوم پایه در ایران و منطقه). با گذشت بیش از نیم قرن آموختن و تحقیق در فیزیک، دکتر ثبوتی در کنار مدیریت مرکز تحصیلات تکمیلی و مسئولیت‌های دیگر علمی در ایران و سطح بین‌المللی (عضویت در انجمن نجوم بین‌المللی و آکادمی علوم جهان سوم) هنوز به ارائه مقاله‌های پژوهشی می‌پردازد که از نمونه‌هّای اخیر آن به صورت مشترک با اخترشناسی جوان در زمینه‌ تاج خورشیدی و جستجوی راه‌های توضیح گرانشی معماهای بزرگ کیهان‌شناسی یعنی ماده تاریک و انرژی تاریک بوده است. سی و یکم مرداد ۱۳۸۶ در شب هفتاد و پنجمین سالروز تولد وی به کوشش فرهنگسرای ابن سینا (قانون) در تهران بزرگداشت استاد ثبوتی در تالار این فرهنگسرا و با حضور جمعی از فرهیختگان علمی کشور و دوستداران وی برگزار شد. چند صد شرکت‌کننده در این برنامه خود را در لا‌به‌لای صندلی‌ها، بر زمین و حتی در فضای بیرونی تالار جا داده بودند. برنامه با سرآغاز دکتر محمدخانی، رییس فرهنگسرای ابن‌سینا، آغاز شد که در طرحی به نام سپاس به نکوداشت مقام فرهیختگان ایرانی می‌پردازد. سپس دکتر مهریار، استاد علوم رفتاری و روان‌شناسی موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، که از سال‌ها دوست و همراه نزدیک دکتر ثبوتی بوده‌است، از ویژگی‌ها اخلاقی و منش انسانی او یاد کرد. پس از آن دکتر محمدتقی توسلی، استاد فیزیک دانشگاه تهران و پژوهشگر مرکز تحصیلات تکمیلی زنجان، از تلاش‌ّهای استاد ثبوتی در آن مرکز و خاطرات همکاری‌های علمی خود با وی یاد کرد. او دکتر ثبوتی را از طلایه‌داران پژوهش علمی در ایران دانست. پس از اجرای موسیقی زنده با صدای کمانچه و آوای ترانه‌ای سنتی، دکتر عزت‌الله ارضی، رییس انجمن فیزیک ایران، زندگی‌نامه علمی دکتر ثبوتی و نقش او در انجمن فیزیک و نهادهای ملی دیگر را مرور کرد. دکتر ارضي تاسيس مرکز تحصيلات تکميلي زنجان را کاري بزرگ در ايران دانست و با توجه به آماز مقاله‌هاي علمي ارائه شده از اين مرکز، آنجا را يکي از مراکز پيشرو پژوهشي در کل منطقه دانست. در ادامه نوبت به سخنان دکتر محمود بهزاد، ریاضیدان سرشناس ایرانی، رسید. او به اهمیت فعالیتهای علمی در ایران و نقش چهره‌های برجسته علمی پرداخت. سپس بابک امین‌تفرشی، نویسنده علمی و سردبیر ماهنامه نجوم، تحولات اخترشناسی ایران را چه در بخش حرفه‌ای-دانشگاهی و چه در بخش آماتوری در چند دهه اخیر مرور کرد و به نقش سازنده بزرگانی مانند دکتر ثبوتی در شکل‌گیری «باغ کوچک نجوم ایران» اشاره کرد. او استاد ثبوتی را چشمه‌ای واقعی در روزگاری با سراب‌های افتخار یاد کرد.مراسم نکوداشت استاد ثبوتی با سخنرانی خود ایشان و مطالبی افزوده بر سخنرانان به بخش پایانی خود، یعنی تقدیم لوح تقدیر و هدایایی به استاد رسید. دکتر ثبوتی در پاسخ به سوال مجری ادیب برنامه، سهیل محمودی، که آیا علم حیرت‌زداست یا حیرت‌زا، گفت که نمی‌دانم اما می‌دانم که علم غرور زداست. زندگی‌نامه علمی استاد یوسف ثبوتی دكتر يوسف ثبوتي در اول شهريور ماه ۱۳۱۱ در خانواده‌اي فرهنگي در شهر زنجان به دنيا آمد. وي پس از اتمام تحصيلات مقدماتي خود در زادگاهش در سال ۱۳۲۹ به طور همزمان در دو رشته‌ كشاورزي و فيزيك دانشگاه تهران پذيرفته شد كه به دليل علاقه‌ وافر به فيزيك، اين رشته را براي ادامه تحصيل انتخاب كرد. ثبوتي در دوران دانشگاه با توفان‌هاي سياسي شديد سال‌هاي ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۳ همراه بود. وي پس از پايان تحصيلاتش در آزمون نقشه‌برداري قبول شد و به صورت رايگان به ياري دكتر حسين كشي افشار شتافت و پس از چندي با معرفي وي به دانشگاه تورنتو كانادا عزيمت كرد و موفق شد كه درجه‌ كارشناسي ارشد را از آن دانشگاه دريافت كند. پس از آن به دانشگاه «شيكاگو» راه يافت و به تحصيل اختر فيزيك نزد استادان صاحب‌نامي هم‌چون سوبرامانيان، چاندراسكار، چمبرلن پرداخت. او در سال ۱۳۴۲ مدرك دكتري تخصصي خود را در اين رشته دريافت كرد و براي تدريس با سمت استادياري رهسپار دانشگاه «نيوكاسل» در انگلستان شد.دكتر ثبوتي پس از مدتي به ايران بازگشت و چندي بعد با سمت دانشياري در دانشگاه شيراز به كار مشغول شد. فعاليت وي در دانشگاه شيراز سرآغاز تحولات جديدي در دستگاه آموزش عالي ايران بود. نظام ترمي - واحدي كنوني از دستاوردهاي دكتر ثبوتي براي نظام آموزشي كشور است. وي، همچنين طرح ارتقاي اعضاي هيات علمي بر مبناي پژوهش‌هاي آنان را پيشنهاد داد و آن را در دانشگاه شيراز اجرا كرد. پايه‌گذاري دوره‌هاي كارشناسي ارشد در آن دانشگاه از جمله ديگر خدمات استاد در دوران فعاليت در دانشگاه شيراز است.دكتر ثبوتي در سال ۱۳۴۸ در يك فرصت مطالعاتي به دانشگاه «پنسيلوانيا» رفت و ضمن تحقيقات به تدريس در آن دانشگاه پرداخت. وي پس از مدتي به ايران بازگشت و علاوه بر تدريس در دانشگاه صنعتي شريف در سال ۱۳۵۱ طرح تاسيس رصدخانه ابوريحان بيروني شيراز را ارائه داد. اين رصدخانه که در سال ۱۳۵۲ افتتاح شد با تلسکوپی به قطر آینه ۵۰ سانتی‌متر هنوز بزرگترين رصدخانه‌ فعال ايران است. استاد پس از آن، دوره دكتري نجوم در دانشگاه را بنيان گذاشت و زمينه‌ تحصيلات عاليه‌ علاقه‌مندان اختر فيزيك را در دانشگاه شيراز فراهم كرد. دكتر ثبوتي با پي‌گيري‌هاي فراوان، مركز تحصيلات تكميلي در علوم پايه‌ زنجان را در سال ۱۳۷۰ تاسيس كرد. همچنين در ايجاد انجمن نجوم ايران در سال ۱۳۷۵ كه با تلاش چند اخترشناس حرفه‌اي ايران محقق شد، نقش مهمي برعهده داشت. از استاد ثبوتي حدود ۶۰مقاله‌ پژوهشي در مجلات علمي بين‌المللي منتشر شده است. اين پژوهشگر خستگي ناپذير در عرصه‌ فيزيك و نجوم علاوه بر دريافت عنوان كتاب سال جمهوري اسلامي و مدال پژوهشي وزارت علوم، تحقيقات و فناوري، در سال ۲۰۰۰ ميلادي به دليل فعاليت‌هاي مستمر علمي به دريافت مدال ويژه آكادمي علوم جهان سوم مفتخر شده است.انجمن فيزيك ايران در شهريور ماه ۱۳۸۱ هفتادمين سال موجوديت خود را همزمان با هفتادمين سالگرد تولد استاد ثبوتي در كنفرانس سالانه‌ي فيزيك ايران جشن گرفت. اين برنامه به احترام اين همراه خستگي‌ناپذير سال‌هاي فيزيك ايران، كنفرانس ثبوتي نامگذاري و با حضور بيش از ۸۰۰ تن از استادان و دانشجويان فيزيك ايران با شكوه خاصي در دانشگاه زنجان برگزار شد.