تعاریف بنیادی نجوم

[deltang]

قطبين زمين : بالاترين و پايين ترين نقاط زمين نسبت به استوا كه به قطب شمال و قطب جنوب موسوم هستند.

طول جغرافيايي و نصف النهار :به هر كماني كه از قطب شمال زمين به قطب جنوب وصل كنيم طول جغرافيايي يا نصف انهار می گویند.در اين تقسيم بندي سراسر كره ي زمين را ۳۶۰ نصف انهار پوشش داده است.

نصف النهار مبدا : به نصف انهار ي كه از گرينويچ (ناحيه اي نزديك شهر لندن در انگلستان ) مي گذرد نصف انهار مبدا گويند.لازم به توضيح است كه در زمان هاي بسيار دور اين مكان مبدا ناحيه اي از كشور عزيزمان ، ايران بوده است كه طي يك قرارداد با حاكمان بي خرد آن زمان به گرينويچ انگلستان انتقال يافت !

عرض جغرافيايي: به هر دايره ي فرضي كه موازي با استوا بر روي زمين رسم شود عرض جغرافيايي ميگويند كه بر حسب درجه مي باشد.بر اين اساس استوا عرض جغرافيايي صفر درجه و قطب شمال و جنوب به ترتيب ۹۰ + و ۹۰ - مي باشند.

استوا : دايره اي است فرضي كه كره ي زمين را به دو قسمت مساوي كه نيم كره ي شمالي و نيم كره ي جنوبي نام دارند ، تقسيم مي كند.

كره ي آسمان : از امتداد كره ي زمين تا بي نهايت كره ي بزرگي به دست مي آيد كه به آن كره ي سماوي يا كره ي آسمان گويند كه ظاهرا ستارگان بر روي آن قرار دارند.

استواي سماوي : از امتداد كمربند استوايي زمين تا بي نهايت و ترسيم آن بر روي كره ي آسمان داير ه ي بزرگي بدست مي آيد كه به آن استواي سماوي يا معدل النهار مي گويند و كره ي آسمان را به دو قسمت مساوي تقسيم مي كند.

ميل : به دوايري موازي استواي آسمان كه بر روي كره ي آسمان در نظر گرفته ميشود ميل (declination) مي گويند و آن را با "Dec" نشان مي دهند. ميل بر حسب درجه ميباشد.در اين سيستم استواي سماوي "صفر" و قطبين سماوي ۹۰+ و ۹۰- در نظر گرفته ميشوند.

بعد : كمان هايي كه قطب شمال سماوي را به قطب جنوب سماوي متصل مي كنند را بعد (right Assension) مي گويند و آن را با "R.A" نشان مي دهند.در اين سيستم بعد از صفر تا ۲۳ ساعت (در مجموع ۲۴ ساعت) تقسيم بندي شده است.

دايرة البروج : از ترسيم مدار چرخش زمين به دور خورشيد دايره ي بزرگي بر كره ي آسمان پديد مي آيد كه به آن دايرة البروج مي گوييم.

منطقة البروج : نواري است به پهناي ۱۸ درجه كه دايرةالبروج در مركز آن قرار دارد.در واقع به امتداد ۹ درجه بالاتر و ۹ درجه پايين تر از دايرةالبروج ، منطقةالبروج گويند.

نقاط اعتدالين : به نقاط تقاطع دايرة البروج و استواي سماوي گره (عقده - Nod - جوزهر - گوزهر) مي گويند.اين دو گره تحت عنوان اعتدال بهاري و اعتدال پاييزي شناخته مي شود و اصطلاحا به اين نقاط اعتدالين مي گويند.

نصف انهار مبدا آسماني : به كماني كه از شمال كره ي آسمان به جنوب كره ي آسمان امتداد مي يابد به نحوي كه از نقطه ي اعتدال بهاري مي گذرد را نصف انهار مبدا آسماني مي گويند.

دوره نجومي : به چرخش كامل يك سياره به دور خورشيد نسبت به يك ستاره ي ثابت را دوره ي نجومي گويند.

دوره هلالي: ‌به چرخش كامل يك سياره به دور خورشيد نسبت به زمين دوره ي هلالي گويند.

مقارنه : هرگاه زمين و خورشيد و يك سياره در يك راستا قرار گيرند به طوري كه خورشيد بين آن دو باشد مقارنه رخ مي دهد.

مقابله : هرگاه زمين و خورشيد و يك سياره در يك راستا قرار گيرند به طوري كه زمين بين آن دو باشد مقابله رخ مي دهد.

واحد نجومي : به ميانگين فاصله ي زمين تا خورشيد( ۱۵۰۰۰۰۰۰۰ كيلوتر) يك واحد نجومي گويند.

قدر ظاهري : واحد سنجش درخشندگي اجرام سماوی است. هرچه قدر جسمی کمتر باشد درخشندگی ظاهری ‌اش بیشتر می‌شود. چشم انسان قادر به ديدن اجرام تا قدر ظاهري 6+ مي باشد . قدر ظاهري خورشيد ۵/۲۶ – است.

[رزیتا]

تعاریف بنیادی نجوم

مبنای نجوم

• کره سماوی (Celescial Sphere): کره‌ای است بالای سر ناظر که ناظر در مرکز کره قرار دارد. از اینکه تعیین محل اجرام سماوی در سطح داخلی این کره مشکل می‌باشد شعاع کره سماوی را واحد انتخاب می‌کنند.
• دایره عظیمه (Great Circle): اگر کره را با صفحه‌ای که از مرکزش عبور می‌کند، قطع دهیم، آن مقطع دایروی که هم با مرکز با کره باشد، دایره عظیمه نام دارد. اندازه کمانی از دایره عظیمه با زاویه مرکزی مقابل به آن کمان برابر است.
• دایره صغیره (Small Circle): اگر کره را با صفحه‌ای که از مرکز عبور می‌کند، قطع دهیم آن مقطع دایره‌ای است که با کره هم مرکز نیست، دایره صغیره نام دارد.
• قطب (Pole) : اگر از مرکز دایره‌های عظیمه عمودی استخراج کنیم که دایره را در دو جا قطع کند، این نقاط را قطب می‌نامند که فاصله زاویه‌ای آن نقاط از دایره عظیمه 90 درجه است.
• استوا (Equator) : دایره عظیمه است که صفحه آن عمود بر محور چرخش زمین است.
• نصف النهار (Meridian) : هر دایره عظیمه که از دو نقطه قطبها عبور نماید و بر استوا عمود باشد نصف النهار نام دارد.
• طول جغرافیایی (Longitude) : کمانی از استوا که بین نصف النهار یک محل و نصف النهار گرینویچ محصور شده است. طول جغرافیایی را با λ نشان می دهند که در بازه 0 و 360 درجه در تغییر است. واحد مرسوم طول جغرافیایی درجه می باشد.
• عرض جغرافیایی (Latitude) : کمانی است از نصف النهار گذرنده از یک محل که بین آن محل و استوا محصور است. عرض جغرافیایی را با φ نشان می دهند که در بازه 0 و 90 درجه در تغییر است. واحد مرسوم این زاویه نیز درجه می باشد.
• زاویه مرکزی (Spherical Angle) : اگر دو دایره عظیمه همدیگر را در نقطه ای قطع کنند و از این نقطه مماس یابی بر این دوایر رسم کنیم، زاویه بین این دو مماس را زاویه مرکزی گویند.
• مثلث کره‌ای (Spherical triagle) : اگر سه دایره عظیمه همدیگر را قطع کنند یک مثلث کره‌ای ایجاد می‌شود که دارای خصوصیات زیر است:
  • مجموع زوایای داخلی هر مثلث کروی بیشتر از 180 درجه می باشد.
  • مجموع دوضلع از ضلع سوم بزرگتر است.
  • اندازه هر زاویه مثلث از 180 کمتر می باشد.
  • اضلاع این مثلث بر حسب کمان (درجه) اندازه گیری می شود.

تعجب نکنید که

• در نجوم عوض اینکه طول و عرض جغرافیایی بر حسب کمان معرفی شود بر حسب زمان معرفی می‌شود. برای این کار درجه ، دقیقه و ثانیه کمانی را به ساعت ، دقیقه و ثانیه زمانی بصورت زیر تبدیل می‌کنیم:

کمان زمان 15 1h ´15 1m ’’15 1s 4m 4s 4s ’1 1.5s ’’1

• اگر نقطه مورد بررسی در شرق نصف النهار گرینویچ باشد، علامت طول جغرافیایی (λ) مثبت لحاظ می شود
• اگر نقطه مورد بررسی در غرب نطف النهار گرینویچ باشد، علامت طول جغرافیایی (λ) منفی لحاظ می شود.