زبان و فرهنگ شیرازی

[mohammad.90]

فرهنگ شیرازی ها
آثار باستانی و دیدنی شیراز
اماکن مذهبی و زیارتی
گردشگاه های اطراف شیراز

سوغات

شیراز

شیراز مركز استان فارس در جنوب ‌غربی ایران است. شیراز با جمعیت ١.279.140 نفر (برآورد سال 2006م)، پنجمین شهر پر جمعيت ایران است . موقعيت جغرافيايي اين شهر در ارتفاع ۱۴۸۶ متری از سطح دریا در دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس است. امروزه شیراز را قطب الکترونیک ایران میخوانند.

شيراز پر افتخار جلوه گاه با شكوه خداوندي و مركز تلولو انوار الهي فرزندان موسي بن جعفر (ع) است . شيراز شهر راز و نياز، شهر عشق و هنر، مهد انديشه هاي عارفانه و عاشقانه است. شيراز شهر اوليا ديار عاشقان ، درياي علم و هنر و عرفان، سرزمين شهيدان صاحب كمال و عروس ملك ايران است. شيراز شهر فارسيان پاك و مهربان و باصفا است، شيراز قبله گاه مومنان با خداست. شيراز جنّت مكان به القاب شريف و زيبا مزين است.دارالفضل، دارالسلام، دارالملك، دارالعلم و دارالولايه از اين نمونه است.
بر اساس نوشتارهاي الواح گلي كشف شده در تخت جمشيد نام شيراز با واژه هاي "تي رازي ايش" و "شي رازي ايش" ذكر كرده است كه نشان گر قدمت اين شهر با عظمت در دوره هاي پيش از اسلام است ( متن دو خشت شماره 42 و 60 ).
شير در فارسي اوستايي بمعني شهر است و راز در زبان بمعني اسرار ميباشد.بر حسب اصول دستوري چون دو حرف هم جنس كنار هم واقع شوند يكي حذف ميشود، شيرراز ، شيراز ميگردد بمعني شهر راز.

ملك الشعرا بهار ميگويد :

بود آيا كه دگر بار به شيراز رسم
بار ديگر بمراد دل خود باز رسم
هست راز ازلي در دل شيراز نهان
خرم آنروز كه كس بر سر آن راز رسد
برسر مرقد سعدي كه مقام سعداست
بسته دست ادب و جبهه قدمساز رسم
همت از تريت حافط طلبم وز مددش
مست و مستانه بخلوتگه اعزاز رسم

[mohammad.90]

سوغات شيراز :
صنايع دستي از قبيل خاتم كاري فارس ، نقره كاري ، سفال سازي ، منبت كاري و قالي بافي از مهمترين سوغاتي هاي شيراز محسوب ميگردد.
عرقيات و شربت هاي طبيعي بهترين سوغاتي هاي شيراز است. عرق شاتره ، نسترن ، بيديمشك ، اترج ، تارونه ، بهار نارنج ، نعنا چهل گياه ، كاسني ، شربت به ليمو و نارنج ، گاوزبان و كيالك از اين نمونه اند كه هركدام داراي خاصيت خود ميباشند.
گلاب ميمند از سوغاتي هاي مهم فارس و شيراز است.
اسطخري در كتاب مسالك و ممالك مينويسد : ( گلاب فارس از جور خيزد و به ديار حجاز و يمن و شام و مصر و مغرب و خراسان ببرند و آب طلع ( عرق طارونه ) آنجا چكانند و هيچ جاي دگر ندانند، زعفران و آب بيد (بيديمشك) بهتر از آن كه به ديگر جاي باشد )
ابوريحان بيروني در كتاب صدينه مينويسد :
گلي را كه از وي گلاب گيرند ، اهل فارس به آن آزاد گل گويند . سرزمين فارس در سراسر دوران غزنويان،به گرفتن گلاب از گل شهرت داشت.اگر چه در گذشته، گلاب يزد ، اصفهان و بصره ، اسم و رسمي داشتند ولي سرزمين فارس مهمترين مركز توليد گلاب و عطر هاي گوناگون بوده است.
ديگر سوغاتي هاي شيراز و استان فارس عبارتند از :
كلوچه و مسقطی شيراز
ليمو ترش جهرم
خرماي جهرم
نان شيرين فسا
حلواي ارده و نان كنجدي
حلواي مسغتي لار
حاج بادام و نان كماج ني ريز
پرتقال داراب
گيوه آباده
رب انار ارسنجان
انگور سپیدان

[mohammad.90]

گردشگاه هاي مهم اطراف شيراز :
پارك ملي بمو
پارك ملي بمو با چشمه سارهاي زيبا در 18 كيلومتري شمال شيراز به مرودشت قرار دارد. از تفريجگاههاي شيراز است. آب زلال چشمه سارها در دامنه اين كوه جاري است.
آبشار كوهمره سرخي
در 50 كيلومتري جاده شيراز به كازرون جاده كوهمره سرخي منشعب مي شود كه منطقه اي با درختان سرسبز و آبشار دل انگيز است.
بهشت گم شده (تنگ بستانك)
منطقه اي زيبا و افسانه اي از طبيعت است كه بسيار زيبا ، خوش آب و هوا و سرسبز است. نام اصلي آن تنگ بستانك ميباشد و به علت جاذبه فرح انگيزش به بهشت گم شده مشهور گرديده است.
آبشار مارگون
آبشار زيبا و فرح انگيز مارگون زينت بخش دره هاي سر سبز و جنگلي در غرب شهرستان سپيدان است. اين ابشار به ارتفاع 70 متر و عرض 100متر در فاصله 45 كيلومتري شهر اردكان و 130 كيلومتري شيراز قرار دارد
درياچه مهارلو ( درياچه نمك )
درياچه مهارلو در 15 كيلومتري جاده شيراز-فسا قرار دارد.
تفريح گاه هاي ديگر عبارتند از :
چشمه جوشك : در 24 كيلومتري شمال غربي شيراز.

چشمه شش پير : در 15 كيلومتري شهرستان سپيدان در درياچه زيباي برم شش پير ماهيگيري هم ممكن است و در فصل بهار بسيار ديدني است.
چله گاه : با درختان سرسبز و چشمه هاي آب در 5 كيلومتري شهر سپيدان به ياسوج قرار دارد و داراي امكانات رفاهي سرويسهاي بهداشتي ، آب لوله كشي و برق مي ّباشد.
تنگ تيزاب : با درختان سرسبز ، چشمه هاي آب و رودخانه زيبا در 30 كيلومتري جاده سپيدان به ياسوج قرار دارد . داراي امكانات رفاهي ، سرويس بهداشتي ، برق ، آب لوله كشي و چادر مي باشد. مكاني مناسب براي گردش گري در فصل تابستان است.
پيست اسكي : در 5 كيلومتري شهر سپيدان پيست اسكي جنوب ايران قرار دارد . تجهيززات مورد نياز از قبيل بالابر و ديگر وسايل مورد نياز در اين پيست فراهم ميباشد.
چشمه پيربناب ( پيربنو ) : در 15 كيلومتري جنوب شيراز.
سد درودزن : در 100 كيلومتري شمال غربي شيراز.
بند بهمن : بر روي رودخانه قرهآغاج در 60 كيلومتري جنوب شيراز ( بخش كوار ).

[mohammad.90]

بیژن سمندر
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به: ناوبری, جستجو
بیژن سمندر

زادروز۱۳۱۶ ه ش
شیرازملیتایرانینام‌های دیگردکتر بیژن سمندرپیشهشاعر و ترانه سراهمسرژالهوالدیندکتر سمندر،
لیلیگفتاوردشیراز و میگن نازه واسه آفتاب جنگشبیژن سمندر (زادهٔ ۱۳۱۶ ه ش در شیراز) شاعر و ترانه سرای معاصر ایرانی است. او به خاطر سرودن شعر با گویش شیرازی مشهور است.

بیژن سمندر در ۱۳۱۶ ه.ش. در شهر شیراز از مادر و پدر شیرازی به دنیا آمد. پدر او دکتر داروساز بود. اولین مشوق بیژن در راه هنر همین پدر بود که او را از خرد سالی با خرید سه تار به راه هنر راهنمایی کرد . تحصیلات ابتدایی تا لیسانس را در شیراز بسر برد. و شروع درخشش او در دبیرستان سلطانی تحت راهنمایی‌های علی محمد کامرانی معاون وقت آن دبیرستان که دایی او نیز بود آغاز شد که با توجه به اعزام برترین دانش آموزان به اردوی رامسر و برگزاری مسابقات کشوری در آن محل او در هر سال تحصیلی در یک رشته در ایران اول شد . سال اول مقام اول در مسابقه خط و خوشنویسی در سراسر ایران . سال دوم مقام اول در مسابقه ادبیات در سراسر ایران . سال سوم مقام اول مسابقه موسیقی در سراسر ایران و اعزام به اروپا . مدرک دکتری (پی. اچ. دی.) خود را در رشته ادبیات در خارج کسب نمود . و با توجه به علاقه بی حد خود به هنر دکترای معماری خود را در شهر واشنگتن دریافت نمود . او بنیان گذار سرودن شعر با گویش و لهجه شیرازی بود و از کتابهای با گویش شیرازی میتوان از مجموعه شعر و تفسیر با عنوانهای شعر شیراز و شعر شهر نام برد. که هر دو اثری تحقیقی و کاوشگرانه در فرهنگ عامیانه مردم شیراز می‌باشد . به قول خود او بهتر است اکنون در مورد خود تحقیق کنیم و اثر به جا بگزاریم تا بعدها خارجی‌ها در مورد ما تحقیق کنند که البته این کنایه از ترجمه خط میخی توسط خارجی‌ها بود . پس از انقلاب سال ۵۷ ایران به آمریکا مهاجرت نمود و در آن کشور شیوه جدیدی در شعر ایرانی بنیان نمود و مبین آن کتاب میکس شعر است که هر بیت از یک مصرع پارسی و یک مصرع انگلیسی سروده شده‌است. متاسفانه در سالهای منتهی به کهن سالی به بیماری پارکینسون مبتلا شد که با حمایت و مراقبت‌های همسر خود ژاله در مرکز مراقبت از این گونه بیماران بستری شد (۱۳۸۷ ه ش ) البته شایان ذکر است علاقه مندان به این هنر مند گرامی با یاری انتشارات کتاب گویا برایش به مناسبت چهار دهه فعالیت هنری مراسم یاد بودی با عنوان ایران خلیج پارس ( Iran Persian Gulf ) در تاریخ شنبه 15 ژانویه 2005 میلادی در دانشگاه یو. سی. ال. ای. تالار فروید به گردانندگی هما سرشار با سخنان دکتر جمال عابدی، دکتر عباس توفیق، دکتر کورش امیر جاهد و آقای کیخسرو بهروزی برگزار گردید که او به علت بیماری به سختی در این مراسم شرکت نمود.
متاسفانه به دلیل عدم برگشت به وطن تعدادی از اشعار ایشان توسط شاعران دیگر به سرقت رفت.
اشعار بیژن سمندر توسط بسیاری از خواننده‌ها خوانده شده است. از محبوب‌ترین آنها شعر "گل سنگم" توسط بیش از چهار خواننده خوانده شد که میتوان از بین آنها امل ساین خواننده ترک و هایده را نام برد.

[mohammad.90]

ریشه نام شیراز

نقشه محدوده فارس در قسمتی از نقشه ایران در دوره افشاریه.
در این نقشه شهر شیراز به انگلیسی: Chiras ذکر شده‌است.

اولین اشاره به نام شیراز، بر روی لوح‌های گلی ایلامی به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد باز می‌گردد که در ژوئن ۱۹۷۰ در هنگام کندن زمین برای ساخت کوره آجرپزی در گوشه جنوب غربی شهر یافت شده‌است . لوح‌های نوشته شده در ایلام قدیم به شهری به نام تیرازیس اشاره دارد. [۱۱] با توجه به فونتیک چنین برداشت می‌شود : تیراسیس یا سیراسیس، این اسم از نام سیراجیس در فارسی قدیم گرفته شده‌است که بر اثر تغییر منظم صداها در زبان فارسی مدرن به شیراز تغییر نام داده‌است . نام شیراز بر روی سفال‌های پیدا شده از ویرانه‌های دوره ساسانی در قرن دوم پس از میلاد نیز رویت شده‌است . بر اساس نوشته‌های برخی از نویسندگان بومی، با توجه به شاهنامه، نام شیراز از نام پسر سومین شاه جهان یعنی تهمورث مشتق شده‌است. [۱۲] در کاوش‌های باستان‌شناسی در تخت جمشید، به سرپرستی جورج کامرون در سال ۱۳۱۴ خورشیدی به پیدایش خشت‌نبشته‌هایی عیلامی انجامید که بر روی چند فقره از آن‌ها به قلعه‌ای بنام «تیرازیس» یا «شیرازیس» اشاره شده‌است.[۱][۱۳] همچنین مهرهایی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل اسلام، در محل قصر ابونصر یافت شده‌است که حاوی نام «شیراز» می‌باشند.[۱۴]ابن حوقل، جغرافی‌دان مسلمان قرن چهارم هجری، وجه تسمیه شیراز را شباهت این سرزمین به اندرون شیر می‌داند؛ چرا که به قول او عموماً خواربار نواحی دیگر بدان‌جا حمل می‌شد و از آن‌جا چیزی به جایی نمی‌بردند. براساس تحقیقات تدسکو شیراز به معنای مرکز انگور خوب است. هرچند این نظر توسط محققین دیگر مانند بنونیست و هنینگ رد شده‌است.[۱۵]

پیشینه

نوشتار اصلی: پیشینه شیراز

نقشه شیراز قدیم

از دیدگاه تاریخی

برطبق تاریخ ایران، چاپ دانشگاه کمبریج، «سکونت دایمی در محل شهر شیراز شاید به دوران ساسانی و حتی قبل آن برسد. اما اولین اشاره‌های معتبر در مورد این شهر به اوایل دوران اسلامی بر می‌گردد.» [۱۶] به نوشته دانشنامه اسلامی نیز شیراز شهری است بنا شده در دوران اسلامی در محلی که از زمان ساسانی یا احتمالا قبل آن سکونتگاه دایمی انسان بوده‌است.[۱۷]
بگفته شاپور شهبازی در دانشنامه ایرانیکا «این ادعا که شیراز اردوگاه مسلمانان بوده تا اینکه برادرزاده یا برادر حجاج ابن یوسف آن را در سال ۶۹۳ پس از میلاد به شهر تبدیل کرد، اثبات نشده‌است.» [۱۸]
جان لیمبرت، چنین جمع بندی می‌کند که هر چند تاریخ نگاران اسلامی بر این عقیده هستند که شیراز در قرن اول هجری به توسط عبدالملک مروان بنیان نهاده‌شده‌است، اما باید دانست که شهری با نامی نزدیک به نام شیراز پیش از اسلام در محل یا نزدیک شهر وجود داشته‌است که نام خود را به شهر فعلی شیراز داده‌است. خصوصا با توجه به اشاره‌ای که حمدالله مستوفی داشته‌است. [۱۴] مستوفی در نزهت‌القلوب (۷۴۰ ق) معتبرترین روایت را این می‌داند که شهر شیراز را محمد برادر حجاج ابن یوسف به زمان اسلام تجدید امارتش کرد. حمدالله مستوفی روایت دیگری هم آورده‌است که تجدید بنا بر دست عم‌زادهٔ حجاج محمد بن قاسم بن ابی عقیل صورت پذیرفته‌است.[۱۹] آثاری عیلامی (شامل یک سه پایه برنزی) مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد در جنوب شرقی شیراز یافت‌شده‌است. همچنین در تعدادی لوح‌های عیلامی مکشوفه در پارسه (تخت جمشید) به کارگاه‌های مهمی در تی/شی-را-ایز-ایز-ایش (تیرازیس یا شیرازیس) اشاره می‌کند که بی‌شک همان شیراز امروزی است.[۱۸]
لیمبرت، شهبازی و آرتور آربری هر سه فهرستی از نشانه‌های متعددی از سکونت دایم در دشت شیراز و اطراف محل کنونی شیراز در دوران پیش از اسلام را ذکر کرده‌اند. مانند نگاره‌های سنگی مربوط به اوایل ساسانی، اشارات موجود به دو آتشکده (بنامهای هرمزد و کارنیان) وقلعه‌ای باستانی بنام شاه موبد و آثار کشف شده در قلعه ساسانی در محل فعلی قصر ابونصر.[۱۴] [۲۰] [۱۸]
شهبازی می‌گوید که شواهد بالا چنین می‌نمایاند که شیراز تا پایان دوره ساسانی شهری با جمعیتی عمده و احتملا مرکزی اداری بوده‌است. [۱۸] آرتور آربری چنین نتیجه می‌گیرد که بزرگی شیراز به هر اندازه بوده، این شهر در زمان داریوش زیر سایه پارسه و پس از حمله اسکندر مقدونی زیر سایه شهر همسایه استخر بوده‌است.[۲۰]
همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده‌است و شیراز جزئی از آن بوده‌است. [۱۴] [۲۰] اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده‌است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می‌داده‌است. [۲۰] این اطلاعات در مهرهای ساسانی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی کشف شده در محل قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز بدست آمده‌است و لیمبرت چنین پیشنهاد می‌نماید که استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح‌های عیلامی پارسه است و بعدها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته‌است.[۱۴]
باستان شناسان موزهٔ متروپولیتن نیویورک نیز با توجه به نتایج حفاری‌های خود در محل قصر ابونصر، این استحکامات و احتمالا روستاهای اطراف را به عنوان محل شیراز قبل از اسلام پیشنهاد می‌کنند. آنها گفته‌های بلخی در قرن ۱۲ نقل می‌کنند که می‌گوید: در محلی که شیراز کنونی وجود دارد منطقه‌ای بوده‌است با چند قلعه در میان دشتی باز. آنان در مورد داستان بنیان نهاده شدن شهر جدید شیراز و انتقال آن به محل جدید چنین نظر می‌دهند که انتقال یک شهر در بسیاری جاهای دیگر مانند نیشابور و قاهره نیز اتفاق افتاده‌است. در این حالت پس از تحولات یا تغییراتی سیاسی، شهر به محلی در نزدیکی شهر قدیم منتقل شده و شهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه‌ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند.[۲۱]

برگ نویسی نام شیراز

در اسطوره‌ها و روایات سنتی

طبق روایتی سنتی بنای شیراز توسط تهمورث، از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته و با گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت.[۲۲] [۲۰] همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری بنام فارس بوده‌است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور، پسر شِم، پسر نوح می‌باشد. [۲۰]

فتح فارس توسط مسلمانان

استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات اعراب بین سالهای ۶۴۰- ۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می‌شد به تسخیر درآمد. در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود. [۱۴] اما قلعه‌هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد.[۲۳] در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند. استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد. «شهر اصلی فارس، استخر، پیوندهایی نزدیک با سلسله ساسانی و دین زردشتی داشتند. حکمرانان عرب می‌خواستند که مرکزی رقیب و اسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند.» هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند، شهر را بگونه‌ای بنیان گذاشتند که بزرگتر از اصفهان باشد. [۱۴]
شهبازی می‌نویسد که به‌سبب قرار داشتن شیراز در محل تلاقی راه‌های منتهی به یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، شیراز به پایگاه (سپاه مسلمانان) در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری تبدیل شد و برای دو قرن محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود.[۱۸] هرچند تا دو قرن شیراز زیر سایه شهر رقیب، استخر بود. اما بتدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ولی مشخص است که تا قرن نهم میلادی شیراز دارای مسجد جامع نبوده‌است. یعنی تا زمانی که صفاریان شیراز را پایتخت حکومت خود قرار دادند. [۱۴]

آل بویه تا صفویان

در قرن چهارم و پنجم هجری قمری سلسلهٔ آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و کانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند. در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شده بود. آل بویه پیرو شیعه ۱۲ امامی بودند و شیعه را تبلیغ نموده و مراسمی مانند محرم و عید غدیر را پاس می‌داشتند. با اینحال آل بویه سیاست مدارا و پذیرا بودن با سایر مذاهب مانند اهل سنت را در پیش داشتند. در زمان آنها غیر مسلمانان مانند زردشتی‌ها مجبور نبودند که علامت مشخص کننده به تن داشته باشند و یا در محله‌های خاصی زندگی کنند. در زمان آل بویه بازار شهر در هنگام جشن مهرگان و نوروز نورانی می‌شد و هنگامی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز بر علیه زردشتیان به اغتشاش پرداختند، عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش‌کنندگان به شیراز فرستاد.[۱۴]

سکه‌ای مربوط به شیراز در دوران مغول.

اتابکان فارس (سَلغُریان) از نیمه قرن ۶ هجری (۱۲ میلادی) بر شیراز مستولی شدند. در دورهٔ آنها شیراز شکوفا شد و بناهای متعددی نظیر مدرسه، بیمارستان، بازار اتابک ساخته شد. به تدبیر اتابکان در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل عام در امان ماند چرا که حکمرانان سلغری، ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. آخرین حکمران اتابک اَبِش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول درآمد. مهریه او بخشش خراج شیراز بود و بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری (۱۲۸۷-۱۲۸۶ میلادی) منقرض شد.[۱۷] شیراز همچنین از قتل عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع، فرماندار فارس تسلیم شد.[۲۴] در قرن سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می‌شد.[۲۴]

دوران صفویه تا دوران معاصر

شیراز بسال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد. شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت شهر را از دم تیغ گذرانید. در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان، قصری در محل «میدان» و حصاری بدور شهر ساخت. شهر شیراز در دوران صفویه دو گروه رقیب را در خود جای داده‌بود. حیدری‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شرق سکنا داشتند و نعمتی‌ها که در غرب شیراز ساکن بودند و پیرو شاه نعمت الله ولی بودند.[۱۷] پس از حمله افغانها به ایران و سقوط صفویه در سال ۱۷۲۲ میلادی، سپاه افغان در سال ۱۷۲۳ روانه شیراز شد. شیراز بعد از نه ماه محاصره و تحمل قحطی تسلیم شد. گفته می‌شود طی این محاصره حدود ۱۰۰ هزار نفر از مردم شیراز هلاک شدند. نادرشاه توانست در سال ۱۷۲۹ شیراز را از دست افغان‌ها در آورد و خرابی‌های به بار آمده را ترمیم نماید. اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان بر علیه نادر شاه، نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند و دو کله مناره در اطراف شهر برپا شد و باغ‌های اطراف شیراز نابود شد. [۱۷]

لطفعلی خان زند.

مجسمه کریم‌خان زند.

کریم خان زند شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷-۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت و بر جمعیت آن افزوده‌شد. شیشه ساخت شیراز به تمام ایران صادر می‌شد و شراب شیراز که عمدتا توسط ارمنیان و یهودیان ساخته می‌شد از طریق خلیج فارس به بازار هند صادر می‌شد. در دوره کریم خان استادکاران و کارگران از سراسر ایران به شیراز آورده شدند. [۱۷] گفته شده‌است که تنها ۱۲،۰۰۰ نفر در ساختن خندق جدید دور شهر شرکت داشتند. بدستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدید شهر، بازار وکیل، دیوان‌خانه، توپخانه، یک مسجد باشکوه و چند هزار مسکن برای لرها و لکهایی که در سپاه کریم خان بودند بنا شد. در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آنها بخش‌های حیدری، پنج تای آنها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود. پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. [۱۷] در دوره قاجاریه، سید علی محمد باب در سال ۱۲۶۱ هجری قمری (۱۸۴۵ میلادی) در شهر شیراز شروع تبلیغ آیین خود نمود. او دستگیر و از شهر اخراج شد. [۱۷]
در اثر شیوع آنفولانزا در سال ۱۹۱۸ حدود ۱۰،۰۰۰ تن از مردم شیراز جان خود را از دست دادند. شیراز از دوران صنعتی شدن زمان رضا شاه که در شهرهای مختلف ایران رخ داد، چندان بهره‌ای نبرد. ولی پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت. [۱۷] در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی بعد از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و شهر مذهبی مشهد قرار داشت. در سال‌های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود. هر چند دیگر شیراز دیگر در سر شاهراه ترانزیت کالا از بنادر خلیج فارس به داخل ایران را نداشت، چون نقش سنتی بندر بوشهر با ساخته شدن راه‌آهن سراسری به بنادر دیگری انتقال یافته بود. با اینحال مراکز آموزش عالی، پایگاه‌های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت.[۱۴] [۱۶]
پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.[۲۵]
یه علت گازرسانی از پالایشگاه گازی بیدبلند به مجتمع پتروشیمی شیراز، شهر شیراز یکی از اولین شهرهای گازرسانی شده در ایران بوده‌است، شرکت گازرسانی منطقه ۵ از سال ۱۳۴۲ در این شهر فعالیت داشته‌است که در اسفند ماه ۱۳۷۷ به شرکت گاز استان فارس تغییر نام یافت.[۲۶]

[mohammad.90]

در اشعار فارسی

تصویری از تذهیبی از نسخهٔ خطی دیوان حافظ که در موزهٔ لندن نگهداری می‌شود. مربوط به قرن هجدهم میلادی

مجسمه سعدی در خانه زینت الملوک، شیراز.


سعدی

شنیدم هر چه در شیراز گویندبه هفت اقلیم عالم باز گویند


آخر ای باد صبا بویی اگر می‌آریسوی شیراز گذر کن که مرا یار آن جاست


کاروانی شکر از مصر به شیراز آیداگر آن یار سفرکرده ما بازآید


خاک شیراز همیشه گل خوشبوی دهدلاجرم بلبل خوشگوی دگر بازآمدمیلش از شام به شیراز به خسرو مانستکه به اندیشهٔ شیرین ز شکر بازآمد


خاک شیراز چو دیبای منقش دیدموان همه صورت شاهد که بر آن دیبا بود


که یارب پارس را مهد امان داربه سعدی برج طالع توامان دار


خوشا سپیده‌دمی باشد آنکه بینم بازرسیده بر سر الله اکبر شیرازبه حق کعبه و آن کس که کرد کعبه بناکه دار مردم شیراز در تجمل و نازکه سعدی از حق شیراز روز و شب می‌گفتکه شهرها همه بازند و شهر ما شهباز
حافظ

خوشا شیراز و وضع بی‌مثالشخداوندا نگه‌دار از زوالشبه شیراز آی و فیض روح قدسیبجوی از مردم صاحب کمالش


نسیم باد مصلی و آب رکن‌آبادغریب را وطن خویش می‌برند از یادنمی‌دهند اجازت مرا به سیر و سفرنسیم باد مصلی و آب رکن‌آباد


اگرچه زنده‌رود آب حیات استولی شیراز ما از اصفهان به
فردوسی

دوهفته در این نیز بخشید مردسوم هفته آهنگ شیراز کردهیونان فرستاد چندی ز ریسوی پارس، نزدیک کاوس کی
عماره

ز شیراز و از ترف سیصدهزارشتروار بد اندر آن کوهسار
شهریار

سلام ای شهر شیخ و خواجه شیرازسلام ای مهد عشق و مدفن رازسلام ای قبله تقدیس و تقواسلام ای قلعهٔ سیمرغ و عنقاسلام ای شهر عشق و آشناییسلام ای آشیان روشناییبهار پوستانت بی‌زمستاندعایت کرده سعدی در گلستانکه یارب پارس را مهد امان داربه سعدی برج طالع تو امان داربه تیر این دعا پیر دل‌آگاهمغول را کرد دست فتنه کوتاهدل و دل‌بستهٔ ایران توباشیگل و گلدستهٔ ایران توباشیاگر من دیهقان یا شهریارمگدای عشق این شهر و دیارم
اوحدی مراغه‌ای

نشنود از پرده کس آواز منتا نکند راست لبش ساز منچند ز شیراز و ز رومم، دگررخت به روم آور و شیراز من
بابا طاهر

صفا هونم صفا هونم چه جابیکه هر یاری گرفتم بیوفا بیبشم یکسر بتازم تا به شیرازکه در هر منزلی صد آشنا بی
سنایی

چشم بگشا و فرق کن آخرعنبر از خاک و شکر از شیراز
بهار

بود آیا که دگر بار به شیراز رسمبار دیگر بمراد دل خود باز رسمهست راز ازلی در دل شیراز نهانخرم آنروز که کس بر سر آن راز رسمبرسر مرقد سعدی که مقام سعداستبسته دست ادب و جبهه قدمساز رسمهمت از تربت حافط طلبم وز مددشمست و مستانه به خلوتگه اعزاز رسم