نگاهي به جشنواره كن امسال

[nae]

بالاخره شصت‌وسومين جشنواره فيلم كن هم با تمام حواشي‌اش به پايان رسيد. در ميان جوايز رنگارنگ جشنواره معمولا اكثريت نگاه‌ها به جايزه اصلي فستيوال يعني نخل طلاي جشنواره است.

تيم برتون كارگردان مشهور و صاحب سبك هاليوود كه خودش به همراه فيلم «اد وود» در سال 1994 به عنوان شركت‌كننده در جشنواره حاضر بود، امسال به عنوان رئيس هيات ژوري ماموريت داشت به همراه اشخاص نام آشناي دنياي سينما مثل ويكتور اريس كارگردان اسپانيايي يا بنيسيو دل تورو بازيگر با استعداد پورتوريكويي كه بازي‌اش در «21 گرم» تحسين برانگيز بود به چشم مي‌خوردند، از ميان 19 كانديداي نهايي جشنواره، بهترين را انتخاب كند.
در ابتدا برگزاري جشنواره با حواشي خاصي همراه بود و حتي صحبت از تعويق جشنواره به خاطر ناهماهنگي‌هاي موجود و البته فعاليت آتشفشان خاكستري ايسلند و تعليق پروازهاي درون اروپا بود كه بعد از فروكش كردن آتشفشان جشنواره طبق روال هميشگي برگزار شد.
فهرست نامزدهاي نهايي نخل طلايي در حالي اعلام شد كه كارگرداناني مانند اليور استون، وودي آلن و يا ريدلي اسكات به همراه فيلم‌هايشان در بخش خارج از مسابقه جشنواره حضور داشتند. در ليست نامزدهاي پاياني نام‌هاي ريز و درشتي به چشم مي‌خورد و بعضي سابقه حضور در خود جشنواره در سال‌هاي پيش و برنده شدن نخل را در كارنامه داشتند و عده‌اي هم از كارگردانان جواني بودند كه البته در سال‌هاي گذشته در جشنواره‌هاي معتبري مثل لوكارنو يا ونيز و برلين حضور داشته‌اند.
مسلما يكي از آشناترين نام‌ها، كارگردان نخبه ايراني يعني عباس كيارستمي بود كه با سه بار نامزدي نخل طلا براي فيلم‌هاي «زير درختان زيتون»، «10» و برنده شدن نخل براي « طعم گيلاس » و همچنين حضور در هيات داوران بخش دوربين طلايي در سال 2004 از باسابقه‌ترين افراد حاضر در جشنواره نيز به شمار مي‌رفت.
وي امسال با «كپي برابر اصل» خود در جشنواره شركت كرد كه داستان زني (با بازي ژوليت بينوش) گالري‌دار است كه با مردي (با بازي ويليام شيمل) آشنا مي‌شود كه متخصص كپي آثار هنري است.
كيارستمي بعد از همكاري اولش با بينوش در فيلم «شيرين» پيشنهاد اين كار را در تهران به وي داد و بعد از انتخاب‌هاي زياد براي نقش مرد (كه نام دنيرو هم در ميان كانديدا‌ها ديده مي‌شد) بالاخره شيمل را انتخاب كرد كه يك بازيگر غيرحرفه‌اي است و با كيارستمي در يكي از اپراهايش در فرانسه ملاقات كرده بود.
فيلم طي اكران با سيلي از تحسين روبه‌رو شد و منتقدان اين فيلم را با فيلم «سفر به ايتاليا» ي روسليني مقايسه كردند كه از فيلم‌هاي كلاسيك سينماي ايتالياست. در نهايت فيلم دربخش جايزه موفق به كسب جايزه بهترين بازيگر زن براي بينوش شد تا او با چشماني پر از اشك نام عباس كيارستمي را در هنگام صحبتش فرياد بزند و از او تشكر كند.
از ديگر افراد حاضر در ليست نامزدها، مايك لي كارگردان با سابقه و 67 ساله انگليسي بود كه وي هم مانند كيارستمي سه بار با فيلم‌هاي «برهنه»، «رازها و دروغ‌ها» و «همه يا هيچ» در بخش نهايي جشنواره حضور داشته و جايزه بهترين كارگرداني و نخل طلا را هم كسب كرده است. وي امسال با فيلم «سالي ديگر» در جشنواره شركت كرد كه روايت ساده و بي‌آلايشي از يك زن و شوهر معمولي و خوشحال به نام‌هاي تام و گَِري است.
عده‌اي فيلم وي را درامي معمولي مانند فيلم‌هاي قبليش خواندند و برخي از منتقدان هم از اثر او استقبال كردند. به هر حال فيلم در بخش جايزه برخلاف انتظار موفق نبود و هيچ‌كدام از جوايز اصلي را دريافت نكرد.
كارگردان نام آشناي بعدي الخاندرو گونزالز اينياريتو كارگردان ميانسال مكزيكي بود كه بعد از سه گانه مرگش (عشق سگي – 21 گرم – بابل ) كه جوايز متعددي را براي سينماي نه چندان مطرح مكزيك به‌دست آورد، اثري متفاوت با سه فيلم قبلش را ارائه داد.
وي در فيلم «زيبا» روايتگر قصه مردي (با بازي خاوير باردم) است كه به همراه فرزندانش زندگي مي‌كند و طي يك دوگانگي شخصيتي به حمايت و يا تهديد و ترساندن مهاجران چيني و آفريقاي درون بارسلونا مي‌كند. برخلاف فيلم‌هاي قبلي گونزالز كه خطي نبودند اين بار ديگر خبري از آشفتگي زماني در روايت نيست. اين فيلم هم با واكنش‌هاي متفاوتي از سوي منتقدان روبه‌رو شد كه خود گونزالز در نشست هاي مطبوعاتي جشنواره اكثر انتقادات را رد كرد و با معرفي خود به عنوان راوي يك قصه ساده، فيلم را مجموعه حرف‌هايي معرفي كرد كه تا به حال نزده.
اين فيلم در بخش جايزه، جايزه بهترين بازيگر مرد براي باردم را به‌دست آورد تا وي تمام خستگي توليد فيلم و ديسك كمرش را كه طي فيلمبرداري آزارش ميداد فراموش كند.
از ديگر نام‌هاي مطرح شركت‌كننده در بخش پاياني، كن لوچ كارگردان مشهور انگليسي بود كه منتقدان وي را به عنوان استاد درام اجتماعي در سينماي بريتانيا مي‌شناسند. وي كه همواره فعاليت‌هاي گوناگوني در دنياي سياست داشته و همين سه سال پيش با «بادي كه جوها را تكان مي‌دهد» برنده نخل طلاي كن شده بود، امسال با «مسير ايرلندي» در جشنواره حاضر شد.
همانند فيلم‌هاي قبلي‌اش اين فيلم هم به نوعي فيلمي سياسي بود كه البته موضوع مهم جنگ عراق و آمريكا را محور قرار داده بود. وي در مصاحبه‌هايي هاليوود را به روايت دروغ در جنگ عراق متهم كرد و گفت: «هاليوود طوري جنگ را تعريف مي‌كند كه انگار قربانيان اصلي جنگ سربازان امريكايي بوده‌اند در حالي كه حقيقت چيز ديگري است.»
لوچ در پاسخ به منتقدان فيلمش اذعان داشت فيلم به هيچ وجه براي جشنواره آماده نبوده و با فشار تهيه‌كننده، مراحل توليدات فيلم با سرعت طي شدند تا فيلم در جشنواره حضور پيدا كند. اين فيلم هم در بخش كسب جايزه ناكام ماند و به اين ترتيب با حذف شدن يكي يكي بزرگان سينما و فيلم‌هايشان، شگفتي در كن رقم خورد و فيلم‌هايي كه شايد كسي رويشان حساب باز نمي‌كرد جوايز را درو كردند.
در اين ميان شايد بزرگترين شگفتگي رسيدن نخل طلا به اپي شاتپونگ ويراسه تاكول كارگردان تايلندي بود كه در سال 2004 هم با فيلم Sud Pralad جايزه ويژه هيات داوران را به خود اختصاص داده بود و سال 2008 هم در هيات ژوري حاضر بود.
وي كه رشته تحصيلي‌اش يعني معماري را به عنوان راهنمايش در تشخيص يك ميزانسن خوب در فيلم‌هايش معرفي مي‌كند، با فيلم «عمو بونمي:كسي كه زندگي‌هاي قبلي‌اش را به ياد مي‌آورد» در جشنواره حضور پيدا كرد تا روايتگر فردي به اسم بونمي باشد كه در سالخوردگي و زندگي با روح همسر و فرزندش، كم‌كم خاطراتي را به ياد مي‌آورد كه مربوط به او نيست و گويي مربوط به زندگي قبلي روحش مي‌شود.
با اين انتخاب بعد از 13 سال نخل طلا به يك آسيايي رسيد تا جشنواره كن دوباره نشان دهد هميشه دنياي سينما را سورپرايز مي‌كند. ويراستاكول مي‌گويد: «فيلم مثل مواد مخدر است. وقتي نمي‌تواني با واقعيت كنار بيايي مثل يك پناهگاه عمل مي‌كند.» كسب اين جايزه مسلما نقطه عطفي بر كارنامه هنر اوست.
گفتني است جشنواره كن با اكران فيلم استراليايي «درخت»،بعد از نه روز به پايان ‌رسيد.

[T I N A]

[T I N A]

[T I N A]

[LP Girl]

جشنواره «كن» و همه حواشي‌ آن

ماجراي حضور سينماي ايران در جشنواره كن به دهه‌ها قبل برمي‌گردد. اولين فيلم ايراني راه‌يافته به كن، اثري بود به كارگرداني احمد فاروقي‌قاجار در دهه 40 شمسي سال‌ها بعد و در دهه 50، سهم سينماي ايران از كن، آنقدر محدود بود كه شامل چند اثر كوتاه و مستند مي‌شد (ازجمله فيلم كوتاه «انتظار» ساخته امير نادري كه از آن استقبال خوبي هم شد).
در دهه 60، با ساخته شدن فيلم‌هايي مثل «آن‌ سوي آتش»، «خانه دوست كجاست» و «دونده» نگاه جهانيان به سينماي پس از انقلاب جدي‌تر شد. بيشترين تاثير را در اين بين، فيلم‌هاي عباس كيارستمي داشتند. «كلوزآپ» فيلمي بود كه سازنده‌اش را بيش از پيش در عرصه بين‌المللي مطرح كرد و «زير درختان زيتون» اولين فيلم بلند ايراني بود كه به بخش مسابقه رسمي جشنواره كن راه يافت. كيارستمي نخستين و تنها فيلمساز ايراني بوده و هست كه در هيات داوران اين جشنواره عضويت دارد.


كيارستمي پس از آن «باد ما را خواهد برد» را ساخت كه جايزه ويژه هيات داوران جشنواره ونيز را گرفت و فيلمساز ايراني پس از دريافت اين جايزه اعلام كرد كه ديگر فيلم‌هايش را به بخش‌هاي رقابتي جشنواره‌ها نمي‌دهد و دوست ندارد در بخش مسابقه هيچ جشنواره‌اي شركت كند. همزمان كيارستمي به سينماي ديجيتال رو آورد و «آ.ب.ث آفريقا» را ساخت و سپس «ده» و «شيرين» و در نهايت «كپي برابر اصل».


او در فيلم اخيرش از بازيگران حرفه‌اي سينما استفاده كرده و آنهايي كه فيلم را ديده‌اند از تفاوت‌هاي بنيادينش با آثار قبلي كارگردان مي‌گويند. دو اتفاق مهم در سينماي كيارستمي طي 2 سال اخير، يكي اعتراض گسترده منتقدان و شركت‌كنندگان در جشنواره ونيز به «شيرين» بود و ديگري تجديدنظر او در افكار و انديشه‌هايش در فرستادن فيلم آخرش به بخش مسابقه جشنواره كن. درباره ماجراي اول، به نظر مي‌رسد اعتراض منتقدان به «شيرين»، در نحوه نگرش كيارستمي تاثير داشته كه پس از آن، در چرخشي 180 درجه، به سينمايي رو آورده كه از همه جذابيت‌هاي اين هنر ـ صنعت بهره مي‌برد. در نگاه دوم نيز مي‌توان گفت كه هنوز عنوان‌طلبي‌هاي اين فيلمساز به پايان نرسيده و دوست دارد در مهم‌ترين جشنواره سينمايي دنيا، تازه‌ترين كارش را در معرض ديد و قضاوت مردم، داوران و منتقدان بگذارد.
امسال جشنواره كن براي ايرانيان با بحث‌هاي دامنه‌دار و بي‌پاياني همراه بود. مانند هر سال، پس از برگزاري جشنواره فيلم فجر، طيف گوناگوني از فيلم‌ها و فيلمسازان متقاضي حضور در جشنواره كن هستند. اگر فيلم‌شان به بخش رسمي راه يابد كه عالي است اما اگر اين اتفاق نيفتد (كه همواره نمي‌افتد) به بهانه حضور در بازار كن، خيلي از فيلمسازان، بازيگران و تهيه‌كنندگان عازم روستاي بندري فرانسه مي‌شوند. جالب اينجاست كه خيلي از همين افراد زماني كه در جايگاهي قرار مي‌گيرند تا درباره جشنواره‌هاي جهاني و بويژه كن صحبت كنند، چندان روي خوشي به آن نشان نمي‌دهند، هر ساله هيات‌هايي از بنياد سينمايي فارابي، خانه سينما و معاونت سينمايي عازم اين جشنواره مي‌شوند. اتفاق جالب امسال، حضور جواد شمقدري در اين جشنواره بود. طبق اخبار منتشره، او گفتگوهايي هم با مديران كن داشته و با آنان درباره سينما و بويژه سينماي ايران نيز بحث كرده و پيشنهاد داده كه تصميم‌گيرندگان كن به ديگر فيلمسازان ايراني هم بپردازند و بها دهند. به هر حال جشنواره كن با همه مخالفت‌ها و اعتراضات به سياسي بودن مشي آن، يكي‌از مهم‌ترين رويدادهاي هنري جهان است. اگر در مراسم اسكار، سينماي آمريكا برجسته مي‌شود و بيشتر به سينماي تجاري و صنعت ستاره‌سازي هاليوود اهميت داده مي‌شود، در كن فيلم‌ها و فيلمسازان نوانديشي مطرح مي‌شوند كه حرف تازه‌اي در قالب فيلم‌هايشان دارند. مثلا در شرايطي كه مايكل مور مستندساز برجسته آمريكايي، فيلم «فارنهايت 11‌/‌9» را بر عليه سياست‌هاي كشورش ساخته بود، آن را به كن ارائه كرد و در همان سال نخل طلاي بهترين فيلم را گرفت. نكته جالب‌تر اين است كه در همان سال رئيس هيات داوران كن فيلمساز معروف آمريكايي كوئنتين تارانتينو بود. يا زماني كه استيون سودربرگ با اولين فيلم بلندش «جنسيت، دروغ و نوارهاي ويدئو» نخل طلا را گرفت كسي فكر نمي‌كرد او در آينده تبديل به كارگردان صاحب‌نامي شود. از اين اتفاق‌ها در جشنواره كن زياد افتاده است. 4 سال پيش نخل طلا به فيلمي رومانيايي داده شد كه خيلي‌ها هنوز نام كارگردانش را به ياد ندارند. پارسال هم كه فيلم فرانسوي «كلاس» برنده جايزه اصلي شد، همه متحير ماندند از اين كه ميان اين همه فيلمساز شاخص و مطرح چرا بايد نام آدمي مهجور به عنوان نفر اول برده شود.

اما به نظر مي‌رسد درباره نسبت سينماي ايران با كن گاه حرف‌هايي زده مي‌شود كه مبالغه‌آميز است. كل حضور موفق و تاثيرگذار سينماي ايران در كن محدود مي‌شود به 3 جايزه دوربين طلا و يك جايزه نخل طلا كه به طور مشترك به سينماي ايران و ژاپن تعلق گرفت. تنها فيلمساز معتبر و صاحب‌سبك ايراني نزد اهالي كن كسي نيست جز عباس كيارستمي كه امسال فيلم او نيز نتوانست موقعيتي را كسب كند و تنها بازيگر فرانسوي اين فيلم مورد تجليل قرار گرفت. به قول مسعود فراستي فيلمي كه با تهيه‌كنندگي يك فرانسوي و ايتاليايي درباره يك نويسنده بريتانيايي ساخته شود چگونه مي‌تواند به ملت و سينماي ما ارتباطي داشته باشد از سوي ديگر كمتر فيلم ايراني جز آثار اين فيلمساز تاكنون توانسته به بخش مسابقه رسمي اين جشنواره راه يابد. دو سه سال پيش عده‌اي كار را به جايي رساندند كه گفتند جشنواره كن بدون نماينده‌اي از سينماي ايران اعتباري ندارد! در حالي كه مخالفان نيز از سوي ديگر آن را در حد يك رويداد ساده سينمايي تقليل مي‌دادند. برخي اعتقاد داشتند كه مديران كن به فيلمسازان جوان ايراني خط مي‌دهند كه سراغ چه مضاميني بروند و از طرف ديگر عده‌اي جوايز كن را واكنش سياسي دولت فرانسه در قالب سياست‌هاي فرهنگي‌اش مي‌دانستند. به دليل همين تعابير، تاكنون كمتر پيش آمده كه با اين جشنواره برخورد درستي صورت گيرد. عزيمت مهم‌ترين مقام سينمايي حال حاضر ايران به كن، از جمله مسائلي است كه بايد جداگانه به‌آن پرداخت و ديد آيا شمقدري به اهدافي كه مدنظر داشته رسيده است يا نه؟ اما اي‌ كاش قضيه در همين حد جلوه كند. متاسفانه سفر افراد زيادي از هيات‌هاي مختلف به كن، طي سال‌هاي گذشته باعث اعتراضات بسياري شد. تا جايي كه بنياد فارابي فهرست كارمندان و مديراني كه از اين بنياد به كن رفته بودند را منتشر ساخت تا جاي شك و شبهه‌اي باقي نماند.
به نظر مي‌رسد مسئولان سينمايي با توجه به رفتار جشنواره كن به ويژه در مراسم امسال و ورود به مسائل سياسي داخلي ايران بايد درخصوص هيات‌هاي اعزامي به اين جشنواره نيز تجديد نظر نمايند تا گفتارها با اقدامات عملي سازگار گردد. اين‌ها به اضافه موارد ديگر، نكات مجهولي هستند كه در نسبت سينماي ايران با كن مطرح مي‌شوند.