شهابهاي تلسكوپي چيستند ؟

[VAHID]

شهابهاي تلسكوپي چيستند ؟

همانطور كه واضح است شهابهاي تلسكوپي به شهابهاي گفته مي شود كه از درون دوربين يا تلسكوپ ديده مي شوند. يعني بدون در نظر گرفتن اين نكته كه ممكن است برخي از آنها آنقدر درخشان باشند كه حتي با چشم غير مسلح نيز به راحتي ديده مي شوند . اما اكثر آنها خرده شهاب واره هايي هستند كه جرمشان بين ۱۰-۴-۱۰-۱۰ كيلوگرم است . ازآنجا كه تعداد اين گونه ذرات در نهرهاي شهابي فراوان است هنگام ورود به جو زمين، كپه اي از آنها وارد جو مي شوند و از درون تلسكوپ يا دوربين تنها كسر اندكي از آنها ديده خواهد شد. راصد ماهري كه از درون تلسكوپ يا دوربين مناسب نظاره گر است بين ۶ تا ۸ شهاب پراكنده درساعت خواهد ديد كه اين تعداد تنها اندكي كمتر از مقدرا انتظاري ديده شده براي راصد مرئي خواهد بود.

اكثر تلسكوپ ها داراي توان بالا و ميدان ديد كوچكي هستند. اگر از ابزاري با ميدان ديد باز و توان كم استفاده كنيم، مثلاً هنگامي كه به دنبال دنباله داري در آسمان هستيم يا به رصد يك جرم غير ستاره اي كم نور مشغوليم كمتر از ۶ تا ۸ شهاب مي بينيم. معمولاً اين ميزان به حدود۱ تا ۲ شهاب در ساعت خواهد رسيد. اما رصد شهابهاي تلسكوپي با اين موارد كاملا متفاوت است. شما در آن ناحيه بخصوص و از آسمان ، بي صبرانه به دنبال شهاب هستيد و مسلماً با تعداد آنهانسبت به مواردي كه به طور اتفاقي در رصدهاي معمولي مي شوند، متفاوت خواهد بود. اغلب شهابهاي تلسكوپي پراكنده هستند. اين موضوع حتي در مورد بارشهاي بزرگ نيز صادق است. بارشهاي عمده ساليانه داراي شهابهايي كمتر از تعداد شهابهاي پراكنده هستند. تعداد بارشهاي كه مقدار اوج فعاليتهايشان بيشتر از آهنگ شهابهاي پراكنده باشد، معمولاً بسيار كم است يكي از آن موارد نادر، بارشα- شلياقيمي باشد كه در سال ۱۹۵۷ داراي نرخي حدود ۳برابر فعاليت پس زمينه بوده. در حال حاضر بارش جوزايي شايد فعالترين بارشي باشد كه در آن نرخ شهابها در حدود نرخ شهابهاي پراكنده است. بنابراين ، مورد اخير كاملاً در مقابل رصدهاي مرئي كه در آنها تعداد شهابهاي بارشي چندين برابر شهابهاي پراكنده است قرار مي گيرد.

رصد شهابها
رصد شهابها به كمك تلسكوپ يا دوربين دو چشمي يكي از روشهاي مهم رصد شهابها است كه نقش بسيار مهم در تكميل داده هاي جمع آوري شده به كمك روشهاي ديگري نظير رصد مرئي، عكاسي و... ايفا مي كند. در اين ميان نقش آماتورهاي علاقه مند ، جمع آوري داده هايي كه خارج از حوزه عملكرده چشم يا دوربين هاي عكاسي است ، اقدام مي كنند و از آنجا كه تعداد شهابهاي كم نور در اين حوزه محسوس است تا حد زيادي نتايج داده هاي راداري را نيز تحت پوشش قرار خواهد داد. به علت كوچك تر بودن ميدان ديد در هنگام استفاده با دوربين هاي دو چشمي يا تلسكوپهاي با ميدان ديد باز دقت حاصل از رصدهاي مرئي بيشتر خواهد شد.


تلسكوپ يا دوربين ؟



هيچ ابزار كاملاً اختصاصي براي شهابهاي تلسكوپي وجود ندارد . انتخاب ما به هدفمان ،مكان رصد، قدرت چشم مان و اينكه مهارتمان چه قدراست، وابسته مي باشد . اما عموماً دو عامل عمده در انتخاب ابزار ما تأثير گذار است يكي توان كم و ديگري ميدان ديد باز ابزارمان. بايد سعي كنيم كه به ازاي يك قطر مشخص عدسي يا آينه تلسكوپ كمترين توان را از آن استخراج كنيم . اين گفته به اين معني است بزرگنمائي به ازاي هر سانتيمتر گشودگي عدسي يا آينه بين ۱/۴ تا ۲ برابر باشد . بنابر اين براي مثال يك دوربين دوچشمي 50×7كه بزرگنمايي ۱/۴به ازاي هر سانتيمتر يا اينكه يك دوربين 50×10 با بزرگنمائي 2 برابر به ازاي يك سانتيمتر گشودگي ، ابزار هاي مناسبي براي اين كار هستند.
ميدان ديد ظاهري دوربين به طراحي چشمي هايي مربوط مي شود كه از روي كاتالوگ آن مي توان ميدان ديد واقعي آن را پيدا نمود . مثلاً دوربين در دو چشمي 50×10 كه ميدان ديد واقعي آن حدود ۶ درجه است ، ميدان ديد ظاهري ۶۰ درجه خواهد شد. ميدان ديد بيشتر به ما كمك مي كند تا قسمت بيشتري از آسمان را زير نظر بگيريم و شهابهاي بيشتري بينيم. ميدان ديد ظاهري بين ۵۰ تا ۷۰ درجه مناسب است. هر چه ميدان ديد بزرگتر باشد، اين امكان به وجود مي آيد كه بتوانيم زمان اوج بارش را با دقت بهتري تخمين بزنيم و برعكس يك ميدان ديد كوچك به ما كمك مي كند تا در تغييرات موضعي تعداد شهابها اطلاع خوبي كسب كنيم.

روش رصد:


يك روش ساده براي رصد شهابهاي تلسكوپي به اين ترتيب است كه براي يك كانون بارش شهابي مشخص ميدان ديدمان را به گونه اي انتخاب مي كنيم كه فاصله ميدان ديدتا كانون بين ۱۰ تا ۳۰ درجه باشد و ارتفاع آن بستگي به ارتفاع كانون ، وجود بارشهاي ديگر و تاحدي به شرايط محيط خواهد داشت وحداقل ۳۵ درجه مي باشد. اكنون پس از انتخاب مناسب ميدان، بايد به اين نكته توجه كرد كه برخلاف رصدهاي مرئي اكنون تنها آن قسمت از آسمان كه از درون دوربين قابل رويت است در مقابلمان قراردارد.
بنابراين خطاي ترسيم شهابها در اين مرحله مزاحمت ايجاد مي كند. براي رفع اين مورد مي توانيم دو ستاره كه در درون ميدان ديد قرار دارند و از طرفي خط واصل آنها در امتداد كانون است را به عنوان شاخص در آن ميدان ديد برگزينيم . بدين ترتيب با ديدن شهابي در ميدان ديد به راحتي مي توان با مقايسه آن در زماني بسيار كوتاه به بارشي يا غير بارشي بودن آن پي برد. در روش رصد تلسكوپي شهابها، هر چه مهارت راصد در تخمين مسير رد شهابها كمتر باشد ، خطاي حاصل در برآورد بارشي بودن آنها قطعاً ‌بيشتر خواهد شد. مي توان ميدان ديد را در فاصله بسيار دورتري از كانون نيز قرار داد اما در آن نواحي شهابها سريعتر از ميدان عبور مي‌كنند و بنابراين رصد آنها مشكل تر خواهد شد.
پيشنهاد مي شود كه هر ميدان را به مدت نيم ساعت زير نظر بگيريد و سپس جاي آنها را با هم تعويض نماييد. اين كار باعث مي شود تا مكانها بيشتري را در اطراف كانون كاوش نماييم. ثانياً از خستگي راصد هنگام نظاره در آن ميدان ديد مي كاهد و باعث استراحت آن خواهد شد. مطلب اخير به ويژه زماني كه نرخ شهابها اندك باشد ، محسوس تر مي گردد. روش گزارش نويسي در رصد شهابهاي تلسكوپي شبيه به موارد ذكر شده در رصد مرئي است. بنابراين در گزارش خود حتماً نام و مشخصات ابراز خودتان را نيز درج كنيد و ذكر زمان آغاز و انتها رصد، تاريخ رصد، شرايط جوي ، ذكر حدقدر ميدان ديد يا با چشم غير مسلح، زمان موثر رصد،... مشابه حالت رصد مرئي خواهد شد. هنگامي كه شهابي ديده مي شود، درخشندگي ، سرعت زاويه اي ، نوع آن، زمان ظهور و نهايتاً ترسيم مسير رد آن در نقشه و شماره گذاري آنها از جمله مواردي است كه در رصد تلسكوپي شهابها بايد دقت نمود. اكنون موارد مهمتر را اندكي بيشتر توصيف مي‌كنيم.

• مسير رد شهابها:
به كمك دو ستاره كه فاصله مناسبي از هم دارند و در نزديكي رد شهاب قرار گرفته اندمي توان طول مسير رد شهاب را بر حسب فاصله بين زوج ستاره به راحتي تخمين زد. براي شهابهاي ديگر زوج ستاره هاي ديگري را انتخاب مي كنيم.
• درخشندگي:
تخمين درخشندگي بر حسب ستارگان موجود در ميدان ديد انجام مي‌گيرد . پس از مدتي قادر خواهيم شد كه اين كار را سريعاً انجام دهيم.
• سرعت زاويه اي :
درج مشخصات سرعت شهابها براي تجزيه و تحليل كانون بارش بسيار مهم است. برآورد آن را به كمك حروف لاتينA تاF انجام مي دهيم. حرف A نشان دهنده سرعت زاويه اي ۲ درجه بر ثانيه و حرف F نشان دهنده ۲۵ درجه بر ثانيه يا بيشترمي باشد.
• نوع شهابها:
نوع شهابها را به كمك نمادهايي كه نشان دهنده ورود و خروج شهاب از ميدان ديد است بيان مي كنيم. مثلاً نماد 00 به معني اين است كه شهاب كل ميدان ديد را طي كرده و يا كد10 به اين معني است كه حركت شهاب از درون ميدان ديد شروع شده اما به سمت بيرون حركت كرده و نظاير اين نمادها.
• رد شهاب:
اگر شهابي از خود ردي بجاي گذاشت حتماً مدت آن و زمان وقوع آن را با دقت دقيقه و در صورت ويژه بودن شهاب بر حسب ثانيه برآورد كنيد.
بايد به اين مورد نيز دقت كرد كه با توجه به شرايط جوي و هشياري راصد، زمان استراحت بايد بيشتر از رصدهاي مرئي باشد. به ويژه اينكه ، راصد در تمام بازه رصد كاملاً تمركز يافته و خسته مي شود. رصد تلسكوپي بارشها اندكي سخت است و ممكن برخي از راصدها نتوانند آن را تحمل نمايند. تنها علاقه و پشتكار است كه ضامن پيشرفت راصد در اين شاخه خواهد شد.