گسل‌های مهم ایران

[رزیتا]

گسل‌های مهم ایران





آشنایی

سرزمین ایران توسط گسلهای اصلی و فرعی با روندهای مختلف پوشیده شده‌اند. تعدادی از گسلهای اصلی که در زمین شناسی و منطقه ساختاری ایران ، حوضه‌های رسوبی ، تشکیل کانسارهای رگه‌ای و مناطق زلزله خیز ایران نقش دارند عبارتند از :


گسلهای با روند تقریبی شرقی - غربی



گسل البرز (A)

از شرق گرگان تا لاهیجان بین واحد گرگان تا رشت و البرز قرار دارد و روند آن از روند البرز مرکزی تبعیت می‌کند. این گسل از سیلورین یا قبل از آن فعالیت داشته و شمال آن فاقد سنگهای ائوسن است، ولی رخساره‌های دریایی میوسن شمال آن با البرز تفاوت دارد.


گسل آبیک - فیروزکوه (AF)

از آبیک قزوین تا فیروزکوه در بخش جنوبی البرز کشیده شده است و قسمتی از آن به نام راندگی مشا - فشم خوانده می‌شود. گسل آبیک - فیروزکوه حداقل از دوره لیاس فعالیت داشته است. چون رسوبات سازنده شمشک (لیاس) فعالیت‌های آتشفشانی مزوزوئیک در شمال آن بیشتر است.


گسل سمنان (S)

در شمال سمنان قرار دارد و جدا کننده کوههای البرز از ایران مرکزی است. این گسل در فاصله 15 تا 25 کیلومتری گسل عطاری قرار دارد که احتمالا هر دو در دشت آهوان - قوشه به یکدیگر می‌پیوندند. گسل سمنان از شرق تا دامغان و از غرب تا دشتهای ده نمک - گرمسار امتداد دارد. این گسل چپ گرد است و شیب آن به طرف جنوب ناپیوستگیهایی در سنگهای ایوسن شمال سمنان بوجود آورده است.

گسلهای البرز غربی و آذربایجان

گسل تبریز (T)

این گسل از شمال تبریز پس از گذشتن از خوی و ماکو به سمت کوههای آستارا در ترکیه ادامه می‌یابد. با توجه به اینکه در طول گسل تغییر روند مشاهده می‌شود، احتمالا این گسل می‌تواند از به هم پیوستن چند گسل حاصل شده باشد، ولی به هر حال روند کلی آن شمال غربی - جنوب شرقی است و احتمالی در امتداد گسل قم - زفره است. این گسل از جنوب شرقی به کوههای زنجان - سلطانیه می‌رسد و راستگرد است. گسل تبریز در فاصله بین خوی تا ماکو مرز سنگهای آفره رنگین آذربایجان غربی را مشخص می‌کند.


گسل آستارا (A)

این گسل با روند شمالی - جنوبی در شرق آذربایجان و بخش غربی دریاچه خزر از شمال ایران تا قفقاز کسیده شده است. گسل آستارا در فرورفتگی دریاچه خزر نسبت به سرزمین آذربایجان شرقی نقش داشته است.


گسل ارومیه (R)

از ماکو به طرف جنوب ، از غرب دریاچه ارومیه می‌گذرد و در زرینه رود ختم می‌شود. این گسل ادامه گسل تبریز به شمار می‌آید و احتمالا فرورفتگی دریاچه ارومیه نتیجه عملکرد آن است. به دلیل عدم وجود سنگهای تریاس و ژوراسیک و در مقابل گسترش زیاد سپر قدیمی سنگهای پرکامبرین تا پرمین در مغرب آن می‌تواند حاکی از وجود کوهزایی کاتانگایی باشد. ضمنا فعالیت این گسل در فاز سیمرین پیشین نیز مشاهده می‌شود.


گسلهای ایران مرکزی

گسل ترود (Tr)

این گسل از جمله گسل‌های شمال کویر نمک ایران مرکزی بشمار می‌آید که با روند شمال شرقی - جنوب غربی در شمال گسل درونه (گسل بزرگ کویر) قرار دارد. فعالیت آن با توجه به روند کوهزایی کالدونین احتمالا می‌تواند مربوط به آن باشد، ولی جنبش چپگرد آن در سیمرین پیشین محرز است.


گسل میامی (My)

این گسل در شمال کویر بزرگ نمک از شاهرود گذشته و احتمالا از شرق به گسل درونه و از غرب به گسل عطاری می‌رسد. مرز شمالی سنگهای آمیزه رنگی در ناحیه عباس‌آباد - میامی بوده و دو واحد ایران مرکزی و بینالود را از هم جدا می‌کند.




گسل درونه (گسل بزرگ کویر) (D)

این گسل از شمال نایین به طرف شرق تا مرز افغانستان به طول 700 کیلومتر امتداد دارد و کویر بزرگ ایران مرکزی را در بخش شمالی محدود می‌کند. آخرین جنبش آن راستگرد بوده است و مرز جنوبی ناحیه کاشمر - درونه را مشخص می‌کند که آمیزه‌های رنگین گسترش دارند. روند گسل درونه از شمال نائین به طرف شرق قدری به شمال متمایل و سپس به حالت قوسی درآمده است و سرانجام به طرف شرق-جنوب شرقی تا مرز افعانستان کشیده می‌شود. نام آن از بخش درونه واقع در جنوب کاشمر گرفته شده‌است.


گسل قم - زفره (QZ)

این گسل از نواحی قم تا زفره (شمال شرق اصفهان) ادامه دارد و از نوع گسل های راستگرد است که در خروج و بوجود آمدن سنگهای آذرین دوره ایوسن نقش اساسی داشته است. گسل قم-زفره همانطور که ذکر شد احتمالا دنباله گسل تبریز است.


گسل دهشیر - بافت (Db) (گسل نایین- بافت)

با روند شمال غربی- جنوب شرقی از نایین و ده‌شیر یزد تا بافت کرمان کشیده ‌شده است. حد غربی و جنوب غربی آن فرورفتگیهای گاوخونی ، ابرکوه و سیرجان را مشخص می‌کند. در طول این گسل ، بیرون زدگیهای آمیزه رنگی بویژه در نواحی نایین مشاهده می‌شود.


گسل پشت بادام (P)

این گسل بصورت قوسی از نواحی پشت بادام می‌گذرد و به سمت جنوب شرق متمایل می‌شود. فعالیت گسل پشت‌بادام به فاز کاتانگایی مربوط است و در مزوزوئیک با فعالیت مجدد در ایجاد ساختارهای فرازمین و فروزمین موثر بوده ‌است. این گسل با گسل‌های دیگری همچون گسل چاپدونی موازی است و مرز شرق کویر نمک را محدود می‌کند.

گسل کلمرد (Km)

قدرت این گسل در شرق ایران مرکزی و در بخش غربی سپر قدیمی کلمرد قرار دارد. این گسل به پرکامبرین بالایی می‌رسد، ولی در فاز کالدونین نیز فعال شده و روند آن که ابتدا شمالی- جنوبی بوده و به سمت شرق متمایل شده ‌است. گسل کلمرد از نوع راستگرد و باعث تغییرات رخساره‌ای در مزوزوئیک شده‌است.


گسل‌های شرق و جنوب شرقی ایران



گسل هریرود (H)

این گسل با روند شمالی- جنوبی مسیرهای رود هریرود (مرز ایران و افغانستان) و رود تجن را طی می‌کند و در نواحی ترکمنستان و کوههای اورال شوروی نیز عملکرد خوبی داشته است. جنبش آن چپگرد بوده و در طرفین آن سنگهای ژوراسیک و کرتاسه جابجا شده است. این گسل بخش غربی بلوک هلمند را محدود کرده است و از مغرب دشت زابل گذشته و به زاهدان می‌رسد. طول قسمتی از گسل هریرود که در ایران قابل تشخیص می‌باشد 825 کیلومتر است. این گسل در فاز کاتانگایی فعال شده و در فازهای بعد نیز فعالیت آن تداوم داشته است.


گسل نهبندان (Nb)

گسلی است با روند شمالی-جنوبی که حد شرقی بلوک لوت را محدود می‌کند. طول آن حدود 750 کیلومتر است و در بخش جنوب به سمت شرق متمایل شده‌است و بالاخره به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد که نبوی دلیل آن را ترکیب این گسل از سه گسل مجزا می‌داند. اولین جنبش گسل نهبندان را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در فازهای دیگر نیز تداوم داشته است. سنگهای دو طرف آن کرتاسه بالایی ایوسن است، ولی اطراف ده سلم سنگهای دگرگونی پالئوزوئیک را جابجا کرده است.


گسل نایبند (N)

این گسل نیز روند شمالی-جنوبی دارد و طول آن از ناحیه بشرویه تا بم 600 کیلومتر است. این گسل حد غربی بلوک لوت را محدود می‌کند و بویژه در تشکیل حوضه رسوبی طبس و پیدایش کوههای مشتری نقش مهمی داشته است. گسل نایبند قدیمی‌ترین بیرون‌زدگیهای منطقه را که به دوره دونین تعلق دارد جابجا کرده‌است به همین جهت احتمال داده می‌شود که سن آن به قبل از دونین و حتی به پرکامبرین برسد.




گسل بشاگرد (B)

گسل بشاگرد در کوههای بشاگرد جنوب جازموریان از قصر قند می‌گذرد و با روند شرقی-غربی به طرف مرز ایران و پاکستان ادامه می‌یابد. در امتداد این گسل و گسل‌های کوچکتر ناحیه رخنمونهای آمیزه رنگین مشاهده می‌شود. این گسل احتمالا دنباله گسل زاگرس بوده که گسل میناب با روند شمالی-جنوبی خود آن را از گسل زاگرس جدا و جابجا کرده است.

گسل‌های زاگرس

گسل زاگرس (Z)

گسلی است که در بخش شمالی شرقی زاگرس با روند شمال غربی-جنوب شرقی و شیب تندگاه بطور عمودی مشخص می‌شود و بصورت گسل معکوس عمل کرده است. این گسل بویژه در نواحی لرستان تا مریوان ادامه دارد و پس از ورود به عراق دوباره بطرف ایران برگشته است و به سردشت می‌رسد (نبوی 1355) . دنباله این گسل در امتداد جنوبی غربی از نواحی فارس می‌گذرد. بطوری که طول کلی آن حدود 1350 کیلومتر است.

در نواحی فارس ، گسل زاگرس دارای شیب کمتری است و اغلب بصورت روراندگی مشاهده می‌شود. جنبش آن راستگرد بوده و رسوبات تبخیری کامبرین پیشین را که عملا باید در حوضه تبخیری قطر - کازرون تشکیل شده باشند در 200 تا 300 کیلومتری دورتر (در زردکوه) قرار داده است. مجموعه آمیزه‌های امینولیت و رادیولاریت‌های زاگرس در نواحی کرمانشاه و در نواحی نیریز فارس در امتداد این گسل تراستی قرار دارد. زمان جنبش اولیه گسل زاگرس را به پرکامبرین نسبت می‌دهند که در دوره‌های بعد نیز جنبش آن ادامه داشته است.


گسل کازرون (Kz)

طول این گسل حدود 500 کیلومتر است و روند تقریبی شمالی- جنوبی دارد و از نوع گسل‌های راستگرد است. این گسل باعث جابجایی منطقه زاگرس و سکوی عربستان شده‌است. بنابراین مرز سکوی عربی با زاگرس ایران را مشخص می‌کند. زمان جنبش آن را به پرکامبرین نسبت می‌دهند، ولی در کوارتز دوباره جنبش آن شروع و زلزله‌های قر - کازرون نمایانگر جنبش عهد حاضر آن است.


گسل میناب (M)

نام قبلی این گسل زندان بوده است و آن را راستگرد می‌دانستند ولی جنبش‌های اخیر آن و جابجایی‌های رسوبات پادگانه‌های آبرفتی ساحلی سوئد جنبش‌های چپ‌گرد این گسل است. این گسل در بخش شمالی توسط گسل زاگرس قطع شده است ولی ادامه آن در طرفهای دیگر گسل بشاگرد و زاگرس ملاحظه می‌شود.

به ‌نظر می‌آید که گسل میناب ادامه گسل نایبند باشد و جنبش آن نیز می‌تواند مشابه گسل نایبند باشد. روند این گسل شمالی-جنوبی است و از طرف جنوب وارد عمان می‌شود. این گسل از نظر اینکه در جهت و روند زمین ساختی مهم اورال-عمان و ماداگاسکار قرار دارد حائز اهمیت است.

[رزیتا]

گسل






آشنایی

• گسل‌ها عبارت از شکستگی‌هایی هستند که در آنها ، سنگهای طرفین صفر شکستگی ، به موازات این صفحه لغزش پیدا می‌کنند و به کمک همین مشخصه ، می‌توان آنها را از درزه‌ها تشخیص داد. لغزش گسل‌ها در انواع مختلف متفاوت است. از چند میلیمتر تا چندین کیلومتر تغییر می‌کند.
• در بعضی موارد ، یک گسله به صورت مجزا دیده می‌شود ولی در پاره‌ای حالات ، چندین گسله موازی و نزدیک به هم دیده می‌شوند که به نام منطقه گسله نامیده می‌شوند. گاهی نیز بدون این که یک شکستگی مشخص در سنگها دیده ‌شود، سنگها نسبت به هم تغییر مکان می‌یابند که منطقه بین آنها ، به نام منطقه برش موسوم است.

مشخصه‌های گسله‌ها

مهمترین مشخصه‌های گسله‌ها به شرح زیر است:

• امتداد گسل :
  از آنجا که در بسیاری حالات ، صفحه گسل یک سطح مستوی و یا حداقل در منطقه مورد مطالعه ، به حالت مستوی است، لذا شیب و امتداد صفحه گسل را همانند شیب و امتداد طبقات اندازه گیری می‌نمایند. در حالت کلی ، امتداد گسل ، امتداد یک خط افقی در سطح گسل است، که مقدار آن نسبت به شمال بیان می‌شود.
• شیب گسل :
  زاویه بین سطح افق و سطح گسل را شیب گسل می‌نامند. در این رابط متمم زاویه شیب به نام هید ( Hade از زاویه بین) تعریف می‌شود.
• زاویه ریک یا پیچ:
  این زاویه عبارتست از زاویه بین خطی که اثر حرکت گسل را در روی صفحه آن نشان می‌دهد با خط افقی که در صفحه گسل قرار دارد.
• زاویه میل :
  زاویه بین خط موجود در صفحه گسل با صفحه افقی را زاویه میل نامند.
• کمر بالا و کمر پایین ( فرا دیواره و فرو دیواره ) :
  قطعه روی سطح گسل را کمر بالا و قطعه زیر آن را کمر پایین می‌نامند. این اصطلاحات در مورد گسلهای قائم صادق نیست، چون در این حالت بالا و پایین سطح گسل مفهومی ندارد.

تقسیم‌بندی گسلها

گسلها را بر اساس اصول مختلف طبقه‌بندی می‌کنند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:



طبقه‌بندی بر اساس شیب صفحه گسل :

• گسل پرشیب :
  در این نوع گسل شیب صفحه گسل ، بین 30 تا 80 درجه می‌باشد.

• گسل کم شیب :
  در صورتیکه شیب صفحه گسل از 30 درجه کمتر باشد، گسل را کم شیب می‌نامند.

• گسل عمودی :
  اگر شیب صفحه گسل بیشتر از 80 درجه باشد، گسل را عمودی می‌نامند.

طبقه‌بندی زایشی گسلها :


اساس این طبقه‌بندی ، نوع حرکت نسبی در امتداد گسلها است که خود ناشی از نحوه تشکیل و مکانیسم توسعه گسل است. بر همین اساس ، گسلهای زیر در این رده قرار می‌گیرند.

• گسل‌ نرمال یا عادی :
  به این نوع گسل ، گسل مستقیم یا وزنی نیز می‌گویند که در آن کمر بالا نسبت به کمر پایین به طرف پایین حرکت کرده است. این گسل‌ها بر اساس حالت گسل نسبت به چینه‌بندی به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

• • گسل مطابق :
    در این حالت شیب سطح گسل در جهت شیب طبقات است.
  • گسل نامطابق :
    در این حالت شیب سطح گسل در خلاف جهت شیب طبقات است.
• گسل معکوس :
  گسل معکوس ، گسلی است که در آن کمر بالا به طرف بالا حرکت کرده باشد. در حالت کلی شیب گسل بیشتر از 45 درجه است. گسل معکوس به دو حالت زیر دیده می‌شود:
  • راندگی ( سوارشدگی ) :
    به گسل معکوسی که شیب آن کمتر از 45 درجه باشد، راندگی گویند. این گسل به نام گسل زیر رانده نیز معروف است.
  • رو راندگی :
    گسل رو رانده ، گسل معکوسی است که زاویه شیب آن کمتر از 10 درجه و لغزش کلی آن زیاد باشد.
• گسل امتداد لغز :
  در این گسلها جابجایی کلی ( لغزش کلی ) به موازات امتداد گسل است، یعنی لغزش امتدادی غالب بر لغزش شیبی است.

طبقه‌بندی بر اساس حالت گسل نسبت به چینه‌بندی :

• گسل چینه‌ای :
  در این حالت سطح گسل موازی سطح چینه‌بندی است.

• گسل مطابق و نامطابق :
  بر حسب اینکه شیب گسلها در جهت یا خلاف جهت شیب طبقات باشد، گسل مطابق یا نا مطابق مطرح است.

طبقه‌بندی بر اساس وضعیت گسل نسبت به طبقات اطراف :
وضعیت گسل نسبت به طبقات مجاور اساس این طبقه‌بندی را تشکیل می‌دهد و در آن گسلها به انواع زیر تقسیم می‌شوند:

• گسل امتدادی :
  گسلی است که امتداد آن موازی یا تقریبا موازی امتداد لایه‌بندی است.
• گسل مورب :
  گسلی است که امتداد آن موازی یا تقریبا موازی امتداد لایه‌بندی است.
• گسل طولی :
  در گسل طولی امتداد گسل با امتداد لایه‌بندی هم جهت است.
• گسل عرضی :
  چنانچه امتداد گسل بر امتداد لایه بندی یا ساختهای زمین‌شناسی ناحیه عمود یا تقریبا عمود باشد، گسل را عرضی می‌نامند.
• گسل شیبی :
  در گسل شیبی ، امتداد گسل موازی یا تقریبا موازی جهت شیب لایه‌بندی و یا سیستوزیسته سنگهای اطراف است.
• گسل چرخشی :
  نوعی گسل است که در آن یک یا هر دو قطعه گسل حول یک محور که عمود بر سطح گسل است، دوران نموده است.

طبقه‌بندی گسلها بر اساس طرح آنها:
در این روش گسلها را بر مبنای وضعیت آنها نسبت به یکدیگر طبقه‌بندی می‌نمایند، این تقسیم‌بندی، شامل انواع زیر می‌شود:

• گسلهای موازی :
  این گسلها دارای شیب و امتداد یکسان یا تقریبا یکسان بوده و با یکدیگر موازیند.
• گسلهای شعاعی:
  این گسلها تقریبا همگی از یک نقطه منشعب می‌شوند. این گسلها معمولا بر روی گنبدها تشکیل می‌شوند.
• گسل پر مانند :از به هم پیوستن گسلهای فرعی به اصلی، منظره پر یا شاخه مانند ایجاد می‌شود.
• گسلهای محیطی :
  طرح این گسلها به صورت دایره یا قوسی از دایره است.
• گسلهای پوششی :
  به گسلهایی اطلاق می‌شود که حالت پله‌ای دارند و یکدیگر را می‌پوشانند.

نشانه‌های شناسایی گسل‌ها

نشانه‌های شناساسی گسلها را می‌توان به دو گروه نشانه‌های خارجی و نشانه‌های داخلی تقسیم کرد:


نشانه‌های خارجی تشخیص گسل‌ها :
عملکرد گسلها بر روی زمین باعث جابجایی ، قطعه ، تکرار لایه‌ها و یا ساختهای دیگر زمین شناسی می‌شود، نشانه‌هایی که در این گروه جای می‌گیرند، شامل موارد زیر است:

• خطواره‌ها ( انتظامهای خطی ):
  وجود هر نوع شکل خطی طویل و غیر عادی در سطح زمین ، خطواره‌ها نشانه‌ای لازم ولی غیر کافی برای یک گسل‌اند، زیرا خطواره‌ها ممکن است به دلیل وجود درز، دایک، لایه‌بندی یا تورق نیز ایجاد شوند.
• پرتگاه:
  وجود پرتگاههای پر شیب و طویل با سطحی نسبتا صاف.
• جابجایی :
  جابجایی رشته ارتفاعات یا رودخانه‌ها یا دیگر اشکال ژئومورفولوژیکی.
• قطع شدگی :
  قطع و محو شدن ناگهانی ارتفاعات یا برجستگی‌ها.
• رودهای جوان شده :
  بر اثر کج شدن زمین ، جهت جریان در رودها و آبراهه‌ها معکوس شده است.
• آبگیرهای فرونشینی :
  امتداد طی دریاچه‌ها ، برکه‌ها ، چشمه‌ها و رطوبت زمین و تغییرات خطی در پوشش گیاهی.
• تغییر ناگهانی رخساره‌های رسوبی :
  در بعضی موارد ، قرار گرفتن غیر عادی لایه‌ها در کنار هم و یا وجود سنگهایی که از نظر رخساره رسوبی در شرایط یکسانی تشکیل نمی‌شوند، دلیلی بر عملکرد گسل است.
• فرازمین و فروزمین :
  وجد دره‌های ناشی از پایین افتادگی و برجستگی‌های ناشی از بالا زدگی سنگهای واقع در بین چند گسل.
• کشیدگی طبقات :
  به هنگام تشکیل گسل ، به علت اصطکاک سنگها ، طبقات طرفین سطح گسل در جهات مخالف هم کشیده می‌شوند. با استفاده از این کشیدگیها جهات حرکت طرفین گسل را نیز می‌توان تشخیص داد.
• لرزه خیزی :
  امتداد خطی زمین لرزه‌های تاریخی یا ثبت شده.

نشانه‌های داخلی تشخیص گسل‌ها :
نشانه‌هایی که مربوط به سطح گسل می‌باشد، در این گروه جای دارند و شامل موارد زیر است:

• آیینه گسل:
  سطوح صیقلی و دارای خش لغزش ( خطوط لغزشی ) که ناشی از عملکرد نیروهای برشی در سنگهای ضعیف‌ترند.
• گوژ:
  مواد پودر شده و عمدتا رسی در طول گسل که از ویژگیهای سنگهای مستحکمترند.
• برشی شدن :
  وجود قطعات زاویه تا نیمه زاویه‌دار یک زمینه ریزتر در امتداد خط گسل برشها مشخصه سنگهای مستحکمترند.
• هوازدگی و تجزیه :
  هوازدگی ، تجزیه ، سیمان شدگی و تغییر رنگ خطی سنگها.
• سطح ایستابی :
  در مواردی ، گوژ رسی ، سدی نقوذناپذیر در جلو آب زیرزمینی ایجاد می‌کند که باعث تفاوت سطح ایستابی در دو سوی گسل می‌شود.
• میلونیت شیلی :
  رگه نازکی به ضخامت چند سانتی‌متر از گوژ در لایه‌ای نامقاوم مثل شیل یا رس گره در بین لایه‌های مستحکتری مثل ماسه سنگ و سنگ آهک قرار گرفته‌اند.
• سیلیسی شدن و تشکیل کانیها :در بعضی موارد ممکن است در طول شکافهای حاصل از گسل ، محلولهای حاوی کانی عبور و رسوب نمایند.

[رزیتا]

گسل تبریز



آشنایی

گسل تبریز یکی از ساختارهای خطی ایران است که درطول 100 کیلومتری از کوههای میشو (در غرب) تا بستان آباد (در شرق) قابل ردیابی است. بهترین اثر آن در بلافصل شمال تبریز دیده می شود به همین دلیل گسل تبریز نامگذاری شده است. روند عمومی آن شمال 115 درجه شرق و شیب آن قائم است. به نظر بربریان (1977) بخش جنوبی این گسل (دشت تبریز- صوفیان) حدود 40 متر فرو افتاده، ولی به خوبی (1355) از مقایسه کوههای مورو و میشو به یک جابجایی راستگرد اعتقاد دارد.

مشخصات گسل تبریز

گسل تبریز با روند شمال غرب- جنوب شرق از ناحیه، ماکو تا کوههای مورو و میشو و سپس به بستان آباد به صورت مشخص قابل پی گیری است. ادامه آن به زنجان پوشیده است و در ادامه ممکن است به کوههای سلطانیه برسد. ادامه غربی آن ممکن است از سمت ماکو وارد خاک ترکیه شود و یا ادامه آن به کوههای قفقاز برسد. در ناحیه صوفیان این گسل به دو شاخه تقسیم شده و گسل شمالی میشو را تشکیل می دهد. به نظر افتخار نژاد پدیده تکتوتیکی اوایل دونین با شکستگی همراه بوده است و این شکستگی از گودال زنجان- ابهر شروع و تا کوههای میشو و مورو و سپس قفقاز ادامه می یابد. بنا به نظر نبوی ادامه جنوب شرقی این گسل می تواند به گسل قم- زفره برسد ولی به نظر افتخار نژاد ادامه این گسل می تواند با امتداد شمالی- جنوبی به سمت زاگرس ادامه افته و از آنجا به خط شکستگی قطر برسد.


سن گسل تبریز

افتخار نژاد (1975)، گسل شمال تبریز را یکی از گسل های قدیمی ایران می داند که از فرو افتادگی زنجان- ابهر، شمال تبریز، شمال باختر آذربایجان گذشته و تا قفقاز ادامه می یابد. در زمان دونین زیرین، این گسل منطقه آذربایجان را به دو بلوک تقسیم می کرد. بلوک شمال خاوری فرو افتاده و بلوک جنوب باختری، تا پایان کربنیفر فرابوم بوده است. بنابراین ممکن است ، فعالیت این گسل از دوره دونین آغاز شده باشد، هر چندکه سن قدیمی تر آن محتمل تر است.

فعالیت لرزه

ای گسل تبریز
آخرین حرکت گسل تبریز از نوع راستگرد بوده است. حرکات و جابجایی های این گسل در به وجود آمدن آتشفشانهای سهند نقش داشته است. همچنین وجود چشمه های آبگرم بستان آباد در امتداد این گسل و فعالیت های لرزه خیزی نشانگر فعال بودن این گسل می باشد. اگر چه در شمال فرودگاه تبریز، سنگهای میوسن بر روی رسوبات آبرفتی کواترنری رانده شده اند ولی، بررسی زمین لرزه های تاریخی و 100 سال گذشته تبریز، هیچ نشانی از فعالیت این گسل ندارد. گفتنی است که بربریان (1977)، حرکت دوباره گسل همراه با زمین لرزه های ویرانگر را محتمل می داند.

[رزیتا]

گسل زاگرس



مشخصات جغرافیایی


گسل زاگرس از شمال بندر عباس تا ناحیه مریوان، در طول 1350 کیلومتر امتداد دارد. در ناحیه مریوان، این گسل وارد خاک عراق می شود و بار دیگر به ناحیه سردشت می رسد و از سردشت، وارد خاک ترکیه می شود. نخستین بار ریچارد سون و لیس از آن به عنوان زون راندگی نام بردند.

تاریخچه

این مسیر گسلی در اواخر پرکامبرین و در اثر کوهزایی کاتانگایی شکل گرفته و از آن به بعد در شکل گیری حوضه زاگرس و در تغییرات ساختاری و رخساره ای طرفین خود موثر و کنترل کننده بوده است، گسل زاگرس، اثر چشم گیری در لرزه خیزی ایران دارد و درحال حاضر به ویژه بخش شمال غربی آن و یا گسل های منطبق بر این زون شکستگی، فعالیت جوان داشته و لرزه خیزی تاریخی و ثبت شده دارند.




ویژگیهای تکتونیکی

راستای گسل زاگرس از مرز ترکیه تا خاور حاجی آباد بندرعباس، شمال غربی- جنوب شرقی (N130E) است ولی در این منطقه، پیچش می یابد. از این مکان به سمت جنوب، گسل زاگرش با درازای 250 کیلومتر دارای روند شمال غربی- جنوب شرقی(N170E )است. این بخش از گسل زاگرس به نامهای خط عمان، گسل زندان و یا گسله میناب نیز نامیده شده است.




مکانیسم گسل

ساز و کار زاگرس، راندگی- فشاری است. شیب گسل در بخش با راستای N130E، به سمت شمال شرقی رانده شدن ایران مرکزی بر روی زاگرس و در بخش N170E به سمت شرق و شمال شرقی رانده شدن مکران بر روی زاگرس است.

مطالعات برووریکو (1971)، نشان می دهد که راندگی یک شکستگی تنها نیست، بلکه در حقیقت دو گسل، راندگی اصلی است که گاه با هم موازی بوده و گاه بر هم منطبق شده ولی، گاهی نیز به طورذ قابل ملاحظه ای از یکدیگر دور می شوند. از نظر زمان پیدایش، دو گسل تا حدی با یکدیگر تفاوت دارند. گسل قدیمی تر که در جنوب غربی قرار دارد یک گسل معکوس کم شیب ومشخص کننده حد جنوب غربی ایران مرکزی و زاگرس است.است. این گسل جابجایی افقی حدود 40 کیلومتردارد. گسل جوانتر به سمت شمال شرقی شبی زیاد دارد و یک گسل معکوس با زاویه نزدیک به قائم و با مولفه راستگرد است.

مشاهدات زمین شناسی، حرکت راستگرد این گسل را تایید می کند و به احتمال همین حرکات، موجب جابجایی سنگ های تبخیری در زاگرس بوده است. به گونه ای که سنگ های مذکور که به طور عملی باید در حوضه تبخیری پرکامبرین در امتداد قطر- کازرون تشکیل یافته باشد، امروزه در زردکوه بختیاری یعنی 200 تا 300 کیلومتر دورتر قرار دارند. گسل چون، منطبق بر گسل اصلی زاگرس را چالنکوو بزو (1974) به نام گسل اصلی عهد حاضر خوانده اند که منطبق بر گسل قدیمی است، این گسل، یک ساختار تنها نیست بلکه زون باریکی از قطعات گسل منفرد و مجزا و به طور عمومی راستگرد است و طرح همپوشان دارد. از جنوب شرقی به شمال غربی، قطعات اصل عهد حاضر، عبارتند از گسل دورود، گسل نهبندان، گسل گارون (قارون)، گسل صحنه، گسل مروارید و گسل پیرانشهر.
گسل اصلی عهد حاضر، دارای فعالیت لرزه خیزی بالایی است و بسیاری زلزله های عهد حاضر در امتداد آن صورت گرفته است و حرکات کواترنر این گسل از نوع امتداد لغز راستگرد است که با تغییر شکل رسوبات کواترنر همراه است.