نتايج اسفبار تحقيقات از ايستگاه فضايی ميلياردی

[امیر عباس انصاری]

نتايج اسفبار تحقيقات از ايستگاه فضايي ميلياردی




در حالي‌که اواسط دهه 1990 ميلادي از پروژه ايستگاه فضايي بين‌المللي به «معجزه جهان براي هزاره نوين»، «بزرگترين طرح سازه‌اي از زمان ساخت اهرم‌هاي مصر» و حتي «شهر پژوهش در فضا» ياد شد، اين پروژه هم اکنون جذابيت و ابهت خود را از دست داده و همچنان شبيه به يک محل ساخت‌وساز است.
كد خبر: ۲۶۴۹۵

تاريخ انتشار: ۱۵:۱۴ - ۰۳ آذر ۱۳۸۷

تعداد بازديد: ۳۹۰۹

سرويس بين‌الملل «تابناك» ـ ده سال از فعاليت ايستگاه فضايي بين‌المللي «آي.اس.اس» و کار ساخت‌وساز اين پايگاه مي‌گذرد، اما دانستني‌هاي علمي به دست آمده از اين پروژه صد ميليارد يورويي تأسفبار و اندوهناک است.

در حالي‌که اواسط دهه 1990 ميلادي از پروژه ايستگاه فضايي بين‌المللي به «معجزه جهان براي هزاره نوين»، «بزرگترين طرح سازه‌اي از زمان ساخت اهرم‌هاي مصر» و حتي «شهر پژوهش در فضا» ياد شد، اين پروژه هم اکنون جذابيت و ابهت خود را از دست داده و همچنان شبيه به يک محل ساخت‌وساز است.

به نوشته روزنامه آلماني «زود دويچه سايتونگ»، هنگامي که در بيستم نوامبر 1998 ميلادي (سي‌ام آبان 1377) نخستين قطعه ساخت اين ايستگاه با مدل روسي «سرجه» به فضا پرتاب شد، متخصصان و کارشناسان سراسر جهان از يک روز تاريخي سخن گفته و اميد داشتند اين ايستگاه جديد فضايي، مرزهاي علم و دانش را پشت سر بگذارد، اما هم‌اکنون اين پروژه حتي براي آمريکايي‌ها که زماني نيروي محرکه و حامي محکم آن بودند، به يک کودک ناخواسته تبديل شده و تحولات علمي چنداني نيز ارايه نکرده است.

از ديدگاه مخالفان و منتقدان ايستگاه فضايي بين‌المللي، بودجه صد ميليارد يورويي اين پروژه، هيچ تناسبي با ميزان بهره‌وري علمي از اين ايستگاه ندارد.
هر چند به تازگي بخش‌هاي جديدي به اين ايستگاه فضايي اضافه شده است که شانزده کشور جهان در آن سهيمند، اما کار تکميل و ساخت و ساز آن در سال‌هاي آينده نيز ادامه خواهد داشت.

واقعيت اين است که فضانوردان فرصت کافي براي تحقيقات خود در اين ايستگاه فضايي ندارند. بر پايه نخستين برنامه‌ها و طرح‌هاي ايستگاه فضايي بين‌المللي «آي.اس.اس»، فضانوردان قرار بود 27 ساعت از زمان کار هفتگي خود را به آزمايش‌هاي علمي اختصاص دهند، اما بنا بر محاسبات خبرگزاري «رويترز»، فضانوردان صرفا حدود دو ساعت و نيم در هفته براي آزمايش‌هاي خود وقت دارند.

در حالي که براي کار بازسازي سيستم‌هاي حياتي اين ايستگاه فضايي، صرفا چند ساعت در نظر گرفته شده بود، اما هم‌اکنون ده برابر بيشتر از آن، زمان مي‌برد. در کنار تصورات اشتباه و فناوري پيچيده که تسلط فضانوردان بر آن سخت است، هم‌اکنون به ويژه پيشرفت کند ساخت و ساز و تکميل اين ايستگاه، موانعي براي آزمايش‌هاي فضانوردان هستند.

در حالي که کار ساخت و تکميل ايستگاه فضايي بين‌المللي قرار بود از مدت‌ها پيش پايان يابد، سقوط کلمبيا فضاپيماي آمريکايي در پنج سال پيش، برنامه زماني اين ايستگاه را که تا آن زمان نيز ديكردهايي داشت، کاملا به هم ريخت. يک مدل جديد براي زندگي فضانوردان را مي‌توان دست‌كم در ماه اوت سال آينده (2009) به اين ايستگاه متصل کرد.
فضانوردان از سال 2000 ميلادي به اين ايستگاه فضايي که هشتاد متر عرض دارد، مرتب رفت‌وآمد داشته و تاکنون 160 زن و مرد در اين ايستگاه براي مدتي مستقر بوده‌اند.

هم‌اكنون سه فضانورد مستقر در ايستگاه «آي.اس.اس»، بسيار مشغول امور و تکاليف روزمره اين ايستگاه هستند و قرار است در آينده، شش فضانورد در اين ايستگاه براي هميشه در آنجا زندگي و کار کنند. از آنجا که فضانوردان ساکن در ايستگاه فضايي بين‌المللي به ندرت براي آزمايش‌ها فرصت دارند، سيستم انجام آزمايش‌ها در اين ايستگاه در اندازه بالايي خودکار شده که اين امر، غيرمستقيم ثابت مي‌کند اين پژوهش‌ها اصلا به فضانورد نياز نداشته است.

آزمايش‌هاي مورد نظر امروزه در ظروف و بسته‌هاي استاندارد به ايستگاه فضايي بين‌المللي داده مي‌شوند و فضانوردان بايد صرفا دکمه دستگاه‌هاي آزمايش را فشار داده و مشغول يک آزمايش ديگر بشوند.
همچنين تقريبا همه آزمايش‌ها را مي‌توان از پايگاه‌هاي زميني تحت نظر و مراقبت داشته و حتي برخي از آنها را نيز هدايت کرد.

بدين ترتيب، فضانورد پژوهشگري که براي آن بسيار تعريف و تبليغ مي‌شود که در خلأ کريستال پرورش مي‌دهد و با پيپت آزمايشگاه کار مي‌کند، وجود خارجي ندارد و به چنين فضانوردي نيز نيازي نيست، چرا كه يک روبات باهوش مي‌تواند وظايف و تکاليف فضانوردان را انجام دهد.
«مارکوس نايتسرت»، سخنگوي جامعه فيزيک آلمان (د.پ.گ.) که حتي پيش از آغاز به کار ايستگاه فضايي بين‌المللي از اين پروژه انتقاد کرده، مي‌گويد: به جز آزمايش‌ها روي انسان، تقريبا همه آزمايش‌هاي پژوهشي را مي‌توان بهتر، دقيقتر و ارزانتر با کمک دستگاه‌هاي خودکار و بدون دخالت فرد انجام داد.

نايتسرت افزود: اين ديدگاه که ما بايد نسبت به «فضانوردي سرنشين‌دار» بسيار جانب احتياط را بگيريم، هنوز هم تازه و نوست. با توجه به هزينه‌ها، استفاده‌هاي علمي و فني يک ايستگاه فضايي بسيار محدود هستند.

از سوي ديگر، سازمان ملي هوانوردي و فضايي آمريکا (ناسا) نيز به خاطر برنامه پرواز به کره ماه و کمبود بودجه، مجبور به حذف 50 درصد بودجه پژوهشي خود براي ايستگاه «آي.اس.اس» و کاهش آن به دويست ميليون دلار شد و يکسري از پروژه‌هاي بلندپروازنه خود از جمله طرح يک سانتريفوژ براي آزمايش‌ها در خلأ مصنوعي را متوقف نمود.

اين در حالي است که اروپا تاکنون حدود پنج ميليارد يورو در پروژه ايستگاه فضايي بين‌المللي «آي.اس.س.» سرمايه‌گذاري کرده و مي‌خواهد چهار ميليارد يورو ديگر نيز به اين رقم اضافه کند. در حالي که صنايع فضانوردي از اين‌گونه سرمايه‌گذاري خوشحالند، بخش‌هاي ديگر به ندرت علاقه‌اي از خود نسبت به اين پروژه نشان مي‌دهند.

در حالي که نخست قرار بود که 30 درصد از کاربري ايستگاه «آ.اس.اس.» به فعاليت‌هاي تجاري اختصاص داده شود، اما تاکنون تنها يک آزمايش مورد درخواست صنايع آلمان در اين ايستگاه انجام شده است.

«فولکر زوبيک» از مرکز فضا و هوانوردي آلمان مي‌گويد، ما تلاش خود را براي انجام آزمايش‌ها مي‌کنيم، اما تحقق آن آسان نيست. مدت زمان يک آزمايش در ايستگاه «آي.اس.اس» بين هجده ماه تا دو سال است اما از ديدگاه شرکت‌ها و صنايع، اين زمان براي توسعه يک کالا و فرآورده بسيار طولاني است.

زوبيک افزود، بدين خاطر صنايع و شرکت‌ها بيشتر به آزمايش‌ها روي موشک‌هاي پژوهشي و يا پروازهاي موازي علاقه دارند که اغلب چند ثانيه و يا چند دقيقه در خلأ انجام مي‌شود تا نتايج مورد نظر به دست آيد.

«ميشاييل گريفين» رئيس ناسا نيز بر اين باور است که بهتر بود اصلا ايستگاه فضايي «آي.اس.اس» ساخته نمي‌شد. به گفته گريفين، ما بايد براي پايان کار ساخت ايستگاه «آي.اس.اس» علوم و فناوري را به يک سطح حداقل تنزل دهيم.
ايستگاه فضايي «آي.اس.اس» در 360 کيلومتري سطح زمين، بدين ترتيب به پايگاهي تنزل يافته که هدف آن حفظ خود است.

پژوهشگران فضايي آمريکا به جاي تمرکز بر پژوهش ماده و فيزيک سيالات، به دنبال پاسخ به اين پرسش هستند که چگونه مي‌توان در آينده انسان را به کره ماه و مريخ برد؟
از سوي ديگر، از فضانوردان نيز هم‌اكنون به عنوان خرگوش آزمايشگاهي استفاده مي‌شود و سنگ کليه فضانوردان، تغييرات و کاهش ماهيچه‌هاي آنها و همچنين تأثيرات اشعه‌هاي فضايي روي فضانوردان به عنوان سوژه مورد آزمايش قرار مي‌گيرند.

از ديدگاه منتقدان ايستگاه «آي.اس.اس»، مأموريت‌هاي فضانوردي سرنشين‌دار، در پايان صرفا خود را آزمايش مي‌کند و به توجيه خود مي‌پردازد و از ديدگاه کارشناساني چون «لاورنس کاسنتس»، پژوهشگر سابق ناسا، اين ايستگاه فضايي، حتي در اين اندازه فعاليت نيز نتايج رضايت بخشي ارايه نمي‌کند.

کاسنتس مي‌گويد، در حالي که مطالعات پزشکي در کره زمين، صدها و يا هزاران انسان را در بر مي‌گيرد، آزمايش‌ها در خلأ صرفا شامل چند نفر مي‌شود. به علاوه ناسا براي حفظ وضعيت خصوصي پزشکي فضانوردان خود، داده‌هاي جمع‌آوري شده را به ديگر پژوهشگران عرضه نمي‌کند.

«دستيني» آزمايشگاه علمي آمريکا زماني به عنوان قلب علمي ايستگاه فضايي «آي.اس.اس» به شمار مي‌رفت، امروزه صرفا يک تصوير غمگين از آن بر جاي مانده است.
اين آزمايشگاه که سيزده کمد پژوهشي در ابعاد يک کيوسک تلفن در آن جاي مي‌گيرد، بسيار بي‌استفاده مانده و قرار است به عنوان انبار، توالت و اتاق خواب به کار گرفته شود.

ايستگاه فضايي «آي.اس.اس» به رغم همه تبليغات و ادعاها، قرار نبود هرگز به عنوان يک پروژه تحقيقاتي باشد. هنگامي که رونالد ريگان، رئيس‌جمهوري سابق آمريکا در سال 1984 ميلادي، خواستار گسترش پروژه‌هاي فضايي ناسا شد، مي‌خواست در برابر شوروي سابق قدرت‌نمايي کند و هنگامي که بيل کلينتون، رئيس‌جمهوري پس از ريگان در دهه 1990 ميلادي، روس‌ها را به اين پروژه دعوت کرد، قصد داشت از مهاجرت کارشناسان و متخصصان فضايي روسيه به کشورهاي دشمن با آمريکا جلوگيري کند. بدين ترتيب، ايستگاه «آي.اس.اس» يک توپ بازي در قمار سياسي جهان بود.


ترجمه: مرتضي جواديان