امير نادري بزرگ 65 ساله شد

[nae]

امیر نادری کارگردان بزرگ و بسیار قوی سینمای ایران سالها ست که از کشور و میهن خود دور است آنقدر دور که برای استعلام سالروز تولدش باید به هوشنگ گلمگانی و مانی پتگر بهترین دوستان هنرمندش تماس بگیریم.

امیر نادری در 7 خرداد 1324 در آبادان به دنیا امد، غلام حیدری که کتاب "معرفی و نقد فیلمهای امیر نادری؛ را نوشته است درباره زندگي و ورود نادری به سینما در این کتاب آورده است: " پدرش پیش از تولد او فوت می‌کند و مادرش را در شش‌سالگی از دست می‌دهد. همراه با برادر بزرگترش تحت سرپرستی خاله‌اش زندگی می‌کند. کارهایی مانند تخمه‌فروشی جلوی در سینما، کنترل‌چی سالن سینما و آپارات‌چی سینما را در آبادان تجربه می‌کند.
از ۱۲ سالگی با تماشای فیلم‌های خارجی در سینمای آبادان، به سینما و نمایش علاقه پیدا کرد و بعد در تئاتر حافظ آبادان نقش‌هایی کوتاه از بچه‌ها را بازی می‌کرد.
با برادرش به تهران می‌آید و در چند عکاس‌خانه کار می‌کند. آشنایی‌اش با علی‌رضا زرین‌دست پای او را به سینما باز می‌کند. کار در سینما را با عکاسی فیلم «قیصر»، «حسن کچل» و «پنجره» آغاز کرد.
شش‌ماه به انگلستان می‌رود، سال 1350 کار فیلم‌سازی‌اش را با نویسندگی و کارگردانی خداحافظ رفیق در ایران شروع می‌کند.
فیلم «قیصر»، به‌نوعی فیلم «اولین»ها هم بود. غیر از خود فیلم که اولین نمونه از نوع دیگر سینمای ایران است، در همان چند دقیقۀ اول، روی تصاویر تیتراژش کلی نام‌های امروز بسیار آشنا دارد که آن‌روزها برای اولین بار دیده و شنیده می‌شد. بازیگرانی چون «جمشید مشایخی» و «بهمن مفید» که از تئاتر آمده بودند و اولین کار سینمایی‌شان بود، تا «اسفندیار منفردزاده» که اولین موسیقی متن فیلم را ساخته بود. نام «عباس کیارستمی» را هم اولین بار در این فیلم دیدیم. همان چند دقیقه تیتراژ اول فیلم کار او بود. و اسم «امیر نادری» را هم، که عکس‌های فیلم را گرفته بود.
نقل است از «مسعود کیمیایی» که: تو گیر و دار آماه کردن یکی از صحنه‌ها، یک‌هو یکی پرید وسط که: «آقای کیمیایی من امیر نادری هستم. می‌خوایید عکس‌های فیلم‌تونو من بگیرم؟» گفتم: بگیر. گفت: «خب، پس ششصد تومن بدید برم یه دوربین بخرم" نادری بعد ها در فیلمهای رضا موتوری و بیگانه بیا نیز با کیمایی همکاری کرد و از فیلمهای وی عکاسی کرد.
امیر نادری در سال 1350 اولین فیلم سینمایی خود به نام خدا حافظ رفیق را کار گردانی کرد و از همان آغاز نشان داد که سینمای ایران یک کار گردان متفاوت را تجربه خواهد کرد. نادری خدا حافظ رفیق را با کمترین هزینه ساخت، فیلمی که به اعتقاد عده ای اولین فیلم ضد قصه در سینمای ایران است.
نادری در سال 52 سه فیلم تنگسیر، تنگنا و ساز دهنی را در فضاهای متفاوت ساخت که در هر سه فیلم مبارزه با ستم و ظلم کاملا مشهود است.
نادری در ساز دهنی در قالب تعریف داستان ساز دهنی امیرو پسرک بوشهری مظلومیت هنرمندانی را نشان می دهند که برای انجام هر عمل هنری مجبور به دادن کولی به حکومت ظالم وقت بودند و یا در تنگسیر نیز ظلمی که به عشایر و روستایان می شود را بر ملا می کند و یا در تنگا که یکی از شاهکارهای نادری است فضای جامعه شهری را و نامردی های آن را به خوبی نشان می دهد. امیر نادری تا سال 56 فیلم دیگری نمی ساز و در سال 56 فیلم سینمایی مرثیه را کار گردانی می کند. فیلم مرثیه داستان وضعیت فلاکت باری یک زندانی است که تازه از ندان ازاد شده است و در بیرون از زندان هیچ شغل و در آمدی برای وی نیست. مرثیه بسیار متاثر از فضای ملتهب سالهای پایانی حکمت پهلوی است مرثیه همان نگاه تلخ و خیابانی نادری را به دنبال دارد.
نادری سال 57 فیلم "ساخت ایران" را با موضع حضور یک بوکسیور ایرانی در آمریکا و مشکلاتی که برای وی بوجود می آید می سازد. ساخت ایران به نوعی اخرین فیلم نادری قبل از انقلاب است و وی با پیروزی انقلاب تا سال 59 فیلم دیگری نمی سازد و بعد در سال 59 فیلم جستجو را می سازد. این فیلم به نوعی یکی از اولین فیلمها در گونه فیلمهای است که به شهدای انقلاب می پردازد. در طول سالهای مبارزه مردم علیه حکومت طاغوت و ماههاي شكل گيري جمهوري اسلامي ايران عده اي مفقودالاثر شدند. اين فيلم جستجويي است در اين زمينه از طريق گفتگو با دوستان و خانواده گمشدگان. نادری بعد از بخش اول جستجو، قسمت دوم آن را نیز کار گردانی کرد، اما هیچگدام از این دو فیلم هرگز از تلویزیون پخش نشد. هرچند به سفارش تلویزیون ساخته شده بود.
نادری بعد در سال 1361 شاهکاری دیگری به نام دونده را خلق می کند: دونده داستان امير نوجوان تنهايي است كه سوداي مهاجرت به آن سوي آبهاي درياي جنوب را در سر مي پرورد. او با جستجوي آشغال ها و جمع آوري و فروش بطري هاي خالي، فروش آب يخ، واكس زدن كفش فرنگي ها و كارهايي از اين دست گذران مي كند. به تدريج درمي يابد كه راه آگاهي آموختن است، به اين منظور به كلاس شبانه مي رود و در فرا گرفتن حروف الفبا تلاش مي كند. در پايان مسابقه اي سخت و دشوار، كه دركنار شعله هاي فروزان لوله هاي گاز برگزار مي شود، بر رفقاي همسن و سال خود پيروز مي شود.
فیلم دونده به نوعی شاید حدیث نفس امیر نادری بود. نادری در سال 64 اخرین فیلم سینمای خود به نام آب بد خاک را کارگردانی کرد. نادری بعد از آب باد خاک با هدف تجربه ساخت فیلمهای سینمایی در خارج از کشور از ایران رفت و از سال 69 در آمریکا اقامت گزید. نادری هر جند در خارج از کشور تجربه ساخت 5 فیلم را دارد اما فیلمهای همچون منهتن از روی شماره، ماراتن، دیوار صوتی و حتی اخرین آنها یعنی فیلم وگاس بر اساس یک داستان واقعی در سال 2008 هر گز موفقیت فیلمهای داخلی نادری را به دنبال نداشت.
نادری نزدیک به 20 سال است که خارج از کشور زندگی می کند.