نحوه خريد سهام و سرمايه گذاري در بورس اوراق بهادار

[آناهیتا الهه آبها]

پس از اين كه سرمايه گذار تصميم خود را نسبت به سرمايه گذاري در خريد يك ورقه بهادار خاص ، يا مجموعه اي از اوراق بهادار اتخاذ كرد ، براي اجراي منظور خود بايستي به يكي از كارگزاران مراجعه كرده ، دستور خريد يا فروش خود را به آنها ارائه دهد.

كارگزاران :

كارگزاران ، اشخاص حقيقي يا حقوقي هستند كه نقش واسطه بين خريدار و فروشنده را در بازار بورس بازي مي كنند. آنها در اين نقش ، وظيفه يافتن خريدار براي فروشنده و فروشنده براي خريدار را بر عهده دارند. به عبارتي آنها عامل تطابق عرضه و تقاضا هستند. كارگزاران طي تشريفات و آزمون هاي متعدد و خاصي انتخاب مي شوند و بنا بر اين در كار خود صلاحيت ، مهارت و دانش لازم را دارا مي باشند. كارگزاران وظايف متنوعي دارند كه موارد زير از اهم آنها مي باشد :

1- انجام معامله : اجراي سفارش خريد براي خريداران و سفارش فروش براي فروشندگان.

2- اداره حساب سرمايه گذاري اشخاص : شركت هاي كارگزاري در برخي موارد نقش مديريت حساب سرمايه گذاري اشخاص را ايفا مي كنند.

3- مشاوره و راهنمايي : كارگزاران با دسترسي نسبتاً وسيع و سريع تر به اطلاعات و با داشتن كارشناسان متخصص معمولاً خدمات اطلاعاتي قابل توجهي به مشتريان ارائه مي دهند.

4- معرفي شركت ها براي پذيرش در بورس .

معيارهاي انتخاب كارگزار :

1- قابليت انجام سريع سفارش مشتري.
2- داشتن اطلاعات مربوط و كافي.
3- داشتن سيستم هاي داخلي مناسب.

فرايند دريافت و اجراي سفارش :

بعد از انتخاب كارگزار مناسب، نوبت به ارائه سفارش خريد يا فروش مي رسد. سفارشات مشتريان از طريق فرمهايي كه توسط سازمان بورس در اختيار كارگزاران قرار مي گيرد ارائه مي شود. در صورتي كه سفارش مزبور خريد باشد ، همزمان با ارائه سفارش ، مشتري بايد وجهي معمولاً به اندازه خريد مورد نظر خود به حساب شركت كارگزاري پرداخت نمايند. در حالت سفارش فروش، مشتري بايد علاوه بر فرم سفارش ، فرم ديگري كه وكالتنامه فروش ناميده مي شود را نيز تكميل كند.

سفارشهاي خريد و فروش :

سفارشات خريد و فروش فرمهاي نمونه اي هستند كه رابطه حقوقي و قرادادي بين مشتريان و كارگزار ، در امر خريد يا فروش را تعيين و تعريف مي كنند و به همين دليل تكميل صحيح و دقيق آنها ( چه خريد يا فروش ) از اهميت خاصي برخوردار است . اين فرمها معمولاً از دو قسمت تشكيل مي شوند. يك قسمت چاپي، كه معمولاً در تمام فرمها يكسان و مشابه است و يك قسمت جاهاي خالي كه مشتري اطلاعات مورد نظر خود در قرارداد معامله را در آنها درج مي كند.


با توجه به شروطي كه مي توان در قسمت قيمت گنجاند ، انواع سفارش زير به وجود مي آيد :

1- سفارش به قيمت بازار : در صورتي كه كلمه " روز " يا " جاري " در قسمت بهاي سهام درج شود سفارش به قيمت بازار شكل مي گيرد. بر اساس اين نوع سفارش ، معامله با بهترين قيمت رايج در بازار صورت مي گيرد و با اين شيوه قيمت گذاري ، كارگزار سعي خواهد كرد در حالت خريد ، سهم مورد نظر را به پايين ترين قيمت خريداري كند و در حالت فروش ، آن را به بالا ترين قيمت به فروش رساند. اين شيوه تعيين قيمت خريد و فروش ، معمولاً انعطاف عمل زيادي براي كارگزار ايجاد مي كند و بنا بر اين سرعت زيادي به معامله مي بخشد. ولي در عين حال ، براي مشتري اين خطر را نيز دارد كه ممكن است قيمت معاملاتي نسبت به قيمت مورد نظر مشتري متضرر گردد.

2- سفارش قيمت معين : مشتري مي تواند قيمت خاصي را در قسمت خالي مربوط درج كند. در اين صورت سفارش به قيمت مشخص به وجود مي آيد. طبق اين نوع سفارش ، كارگزار تنها در قيمت خاص مورد نظر مشتري اقدام به معامله خواهد كرد. اين شيوه تعيين قيمت ، احتمال تغيير قيمت را كاهش مي دهد ولي موجب مي شود انعطاف عمل كارگزار در معامله نيز كم شود.

3- سفارش محدود : مشتري مي تواند در قسمت قيمت ، سقف يا كف قيمت تعيين كند ( مثلاً " حداكثر ... ريال " براي خريد و يا " حداقل ... ريال " براي فروش ). با اين شيوه عمل ، انعطاف كارگزاران در محدوده قيمتي تعيين شده تا حدودي بيشتر شده ، انجام سفارش نيز تسريع مي شود. از طرفي مشتري نيز اطمينان بيشتري نسبت به دامنه قيمت معاملاتي و قيمت معامله خواهد يافت.

تعيين كد معاملاتي براي مشتريان :

بعد از اينكه مشتري سفارش مورد نظر خود را به كارگزار تسليم كرد ، نوبت به تعيين كد معاملاتي مشتري مي رسد. كد معاملاتي ، نمادي است كه به صورت اختصاصي براي تمام مشترياني كه در بورس اوراق بهادار معامله مي كنند ، به منظور شناسايي وي در سيستم معاملاتي ، سهولت انجام معاملات از نظر دادن اطلاعات متعدد مربوط به خريداران يا فروشندگان ، نگهداري اطلاعات مشتريان ، گزارشگري هاي دوره اي و صحت معاملات انجام شده توسط كارگزاران ( زيرا معاملاتي كه در بورس انجام مي گيرد به نام شخص خريدار يا فروشنده انجام مي شود ) تعيين مي شود.
كد معاملاتي معمولاً علامتي است مركب از سه حرف و 5 عدد ( مجموعاً 8 حرف ) كه حروف آن ، سه حرف اول تشكيل دهنده نام فاميل شخص و اعداد آن طبقه بندي وي در بانك اطلاعاتي سيستم كامپيوتري است. براي مثال براي نام " رضا محمدي " ممكن است در سيستم كامپيوتري كد زير مورد استفاده قرار گيرد . " محم 01251 " كه " محم " برگرفته از سه حرف اول نام فاميل فرد و شماره " 01251 " جايگاه آن در بانك اطلاعاتي مربوط مي باشد.
براي كساني كه اولين بار است اقدام به خريد مي كنند ، به درخواست كارگزار توسط واحد صدور كد بورس ، كد معاملاتي ايجاد مي شود و سپس تمام خريد يا فروش هاي فرد با همان كد انجام مي شود.

اجراي سفارش مشتريان :

پس از اينكه كد معاملاتي مشتري بوسيله كارگزار تعيين يا توسط بورس صادر شد ، كارگزار يا نماينده وي ، سفارش مشتري را وارد بازار مي كند.
شبكه ارتباطات رايانه اي تشكيل دهنده بازار ، توسط برنامه اي كه به آن سيستم اجراي اتوماتيك سفارشات مي گويند و نسبت به قواعد بازار و آيين نامه معاملات ، در حدي كه به آن برنامه داده شده ، تسلط دارد ، معاملات را انجام مي دهد . روشي كه سيستم از آن پيروي مي كند دقيقاً مشابه سيستم معاملات تالار و مبتني بر نوعي حراج دوگانه است. در اين سيستم ، معامله وقتي انجام خواهد شد كه قيمت فروش و قيمت خريد دقيقاً مساوي يكديگر گردند. بر اساس قواعد حراج ، اين سيستم به طور معمولي معاملات خريد را به حداقل قيمت و معاملات فروش را به حداكثر قيمت به انجام مي رساند.
سفارشات خريد و فروش كه توسط كارگزاران براي معامله وارد سيستم مي شود هر يك وارد ليست مجزا مي گردد. اين سفارشات اول بر اساس قيمت خريد و فروش و دوم بر مبناي زمان ورود، در صف خريداران يا فروشندگان قرار مي گيرند. در حالت خريد ، اگر خريداري به قيمت بالاتر از ديگران بخرد، در صف خريداران ، جلوتر از همه قرار خواهد گرفت (به ترتيب نزولي ) و در حالت فروش ، اگر فروشنده اي ارزانتر از ديگران بفروشد ، نفر اول فروشندگان خواهد شد ( به ترتيب صعودي )
كارگزاران از ساعت 8:30 تا 18 مي توانند دستورات خريد و فروش خود را در سيستم وارد كنند يا حذف نمايند و يا تغيير دهند. هر دستور خريد يا فروش يك مشخصه زماني دارد ، اگر كارگزار اين مشخصه را " روز " وارد كند دستور فقط براي همان روز اعتبار خواهد داشت و در صورتي كه به صورت " باز " وارد شده باشد ، تا زماني كه كارگزار آن را حذف نكند معتبر خواهد بود.

مثال : در ليست خريداران و فروشندگان سهم خاصي ، در حال حاضر مقادير تعداد و قيمت زير وجود دارد :

سفارشات خريد سفارشات فروش
تعداد قيمت تعداد قيمت
200 8000 100 8000
250 7700 150 8200
120 7700 100 8250
1000 7000 150 8300

در اين حالت معامله انجام مي شود و در صفحه معاملات معامله اي با 100 سهم و به قيمت هر سهم 8000 ريال ثبت مي شود و ترتيب صف به شكل زير خواهد بود :

سفارشات خريد سفارشات فروش
تعداد قيمت تعداد قيمت
100 8000 150 8200
250 7700 100 8250
120 7700 150 8300
1000 7000

صدور اعلاميه خريد و فروش و گواهينامه موقت سهام :

بعد از انجام هر معامله براي مشتريان ( چه خريد يا فروش ) ، توسط سيستم يكسري فعاليتهاي پشتيباني و نهايي معامله انجام مي شود كه صدور اعلاميه هاي خريد و فروش و صدور گواهينامه موقت سهام نمونه اي از آنها مي باشد.

اعلاميه هاي خريد وفروش ، اسنادي هستند كه اطلاعات مربوط به وضعيت معامله سهام يك مشتري را نشان مي دهند . اين اعلاميه ها در حال حاضر براي هر معامله در 3 نسخه تهيه مي شوند. يك نسخه براي خريدار سهام ، يك نسخه براي فروشنده سهام ، يك نسخه براي شركتي كه سهامش معامله شده است.

در هر اعلاميه ، اطلاعات زير وجود دارد :

1- كد شركت : براي تسهيل انجام معاملات توسط سيستم كامپيوتري ، براي هر شركت نماد خاصي طراحي شده كه متشكل از چند حرف مي باشد. اولين حرف اين نماد ، مشخصه صنعت يا گروهي است كه شركت در قالب آن فعاليت مي كند.
ساير حروف نيز تلخصي است از نام شركت و معمولاً به گونه اي انتخاب مي شود كه به خوبي نام شركت اصلي را تداعي كند. مثلاً نماد " وبشهر " ، كه مختص شركت توسعه صنايع بهشهر است ، بر اساس اولين حرف " و " نشان مي دهد كه شركت در گروه شركت هاي سرمايه گذاري ( واسطه مالي ) است و ساير حروف " بهشهر " نيز مخففي است از نام توسعه صنايع بهشهر . يا مثلاً " غپارس " نشان مي دهد كه شركت در گروه صنايع " غذايي " فعاليت مي كند و " پارس " آن ، مبين روغن نباتي پارس است.
در صورتي كه به جاي سهم حق تقدم آن معامله شود ، در آخر اين كد يا نماد ، معمولاً حرف "ح " كه نشان دهنده حق تقدم آن سهم است درج مي شود . مانند " وبشهرح " كه معرف حق تقدم توسعه صنايع بهشهر است.

2- تاريخ انجام معامله : كه معمولاً در قسمت بالاي سمت چپ اعلاميه درج مي شود.

3- مشخصات شناسنامه اي مشتري : در بخش مياني اعلاميه ها ، اطلاعات شناسنامه اي مشتريان ( خريدار يا فروشنده ) و همچنين كد معاملاتي آنها ثبت مي شود.

4- مشخصات معامله و در نهايت ، در نيمه زيرين اعلاميه ، اطلاعات مالي مربوط به معامله مشتري ، از لحاظ تعداد ، نرخ معامله هر سهم ، كل مبلغ معامله و كل وجوه قابل پرداخت خريدار و يا قابل دريافت فروشنده ثبت مي شوند.

هزينه انجام معاملات :

هزينه اي كه مشتريان براي انجام معامله متحمل مي شوند براي سفارشات خريد و فروش تا حدودي متفاوت است . در حال حاضر براي سفارشات خريد ، مبلغي كه خريدار مي پردازد عبارتست از 4/0 % ارزش خريد بابت كارمزد كارگزار ( مشروط بر اينكه از 5000 ريال كمتر و از 30000000 ريال بيشتر نشود ) و مبلغ 15/0 % ارزش خريد بابت كارمزد گسترش بورس . بديهي است در صورتي كه كارمزد معامله اي بيش از 30 ميليون ريال باشد ، كارمزد محاسباتي 30 ميليون ريال خواهد بود.

براي سفارشات فروش ، علاوه بر دو مورد كارمزد كارگزار و كارمزد گسترش بورس ، 5/0 % ماليات فروش نيز وجود دارد.
علاوه بر اعلاميه هاي خريد و فروش توسط سيستم ، گواهينامه موقت سهام جديد صادر شده و در اختيار خريداران و يا فروشندگاني كه بخشي از سهام خود را فروخته اند قرار مي گيرد ( در واقع براي فروشندگان گواهينامه جديدي مساوي باقيمانده سهام اين افراد صادر مي شود ) اين گواهينامه كه قابليت نقل و انتقال دارد ، چهار روز كاري پس از روز انجام معامله صادر مي گردد و تا قبل از صدور آن شخص نمي تواند سهم خود را به فروش برساند. در صورتي كه شخص قبلاًَ سهام خاصي را داشته باشد و تعداد ديگري از همان سهم را بخرد با صدور گواهينامه جديد ، گواهينامه قبلي باطل شده و كل موجودي سهام وي در گواهينامه جديد ثبت مي شود. در هنگام فروش هم زماني كه شخص قسمتي از سهام خود را به فروش مي رساند باقيمانده سهام وي در گواهينامه صادره جديد درج مي شود و گواهينامه قبلي اعتبار ندارد. كارگزار موظف است گواهينامه هاي قبلي را ( در هنگام خريد و فروش ) از سهامدار بگيرد و باطل نمايد.

تسويه حساب با مشتريان :

آخرين مرحله از فرايند معامله توسط مشتري ، تسويه حساب نامبرده مي باشد. تسويه حساب بر حسب اينكه مشتري خريدار باشد يا فروشنده ، از نظر دوره زماني تا حدودي متفاوت است. در حالتي كه مشتري خريدار باشد ، تسويه حساب پس از صدور اعلاميه خريد توسط بورس و روشن شدن وضع حساب مشتري در كارگزاري ممكن خواهد بود ، اما در صورتي كه مشتري ، فروشنده باشد ، تسويه حساب چهار روز كاري بعد صورت مي پذيرد . براي مثال اگر سهم در روز شنبه به فروش برسد روز چهارشنبه كارگزار وجه مشتري را به حساب وي واريز مي كند.


منبع:انجمن تخصصی حسابداران ایران