نام شناسی و ریشه واژه ها

[behnam5555]

گوش خواباندن

داستان:

عبارت بالا مجازا به معنی و مفهوم منتهز و مترصد فرصت بودن است تا افراد دوراندیش و مال اندیش با استفاده از موقع و فرصت، به منظور دست یابند و مقصد و مقصود حاصل آید.
آن­چه نگارنده را به تأمل واداشت که عبارت بالا باید ریشه­ ی تاریخی داشته باشد، واژه ­ی گوش و خوابانیدن گوش است که ظاهرا هیچ­گونه مناسبت و ارتباطی با منتهز و مترصد فرصت بودن و استفاده از موقع ندارد.
سرانجام پس از بررسی و پی­جویی به این نتیجه رسید که این ضرب المثل هم چون سایر امثال و حکم معمول و مصطلح ریشه­ ی تاریخی دارد و نقش اصلی را در این عبارت همان گوش بازی می­کند تا فرصت مغتنم از دست نرود و علاج واقعه قبل از وقوع بشود.
در قرون و اعصار قدیمه که وسایل موتوری و سلاح گرم و آتشین هنوز اختراع نشده بود سپاهیان بر اسبان تیزتک و راهوار سوار می­شدند و با سلاح­های سرد از قبیل نیزه و شمشیر و تیر و کمان و دشنه و خنجر و کارد و کمند و فلاخن و جز این­ها در مقابل یکدیگر صف آرایی کرده به جنگ و ستیز می­پرداخته­اند و غالب و مغلوب وقتی معلوم می­شد، مغلوبین پشت به دشمن کرده راه هزیمت و فرار می­گیرفتند و سپاه غالب تا مسافتی آنان را تعقیب کرده آن­چه از سپاه منهزم برجای مانده بود به غنیمت می­بردند.
در عهد باستان چه در ایران و چه در سایر ممالک جهان شبیخون زدن و اتخاذ تدابیر امنیتی و حیله های جنگی که امروزه به صوَر و اشکال دیگر منطبق و متناسب با سلاح­های آتشین خودنمایی می­کند وجود داشت و طرفین متخاصم، هرکدام مغزهای متفکر و فرماندهی لایق و کار آزموده داشتند که با استفاده از تدابیر و حیله ­های آن­ها بر سپاه دشمن غلبه می­کردند.
دو نوع از تدابیر امنیتی، «آب زیر کاه» و «نعل وارونه» بوده که درباره­ ی آن­ها خواهیم نوشت.
تدبیر امنیتی دیگر موضوع «گوش خواباندن» عنوان این مقاله است که ریشه ­ی تاریخی آن فی الجمله شرح داده می­شود:
در محاربات قدیم وقتی که فرمانده یکی از سپاهیان متخاصم لازم می­دید از محل و موضع دشمن آگاهی حاصل کند و مخصوصا هنگام شب که اردو زده و سربازان و دواب همه در خواب خوش غنوده بودند کاملا هوشیار باشد که دشمن از تاریکی شب استفاده نکند و با سواران خویش بر او و اردوی بی سلاحش شبیخون نزند از افراد تیزهوش و تیزگوشی که در اردو داشت استفاده می­کرد. به این ترتیب که افراد مزبور در مسیر جاده­ی دشمن روی زمین دراز می­کشیدند و گوش راست یا چپشان را بر روی زمین می­چسباندند و دقیقا گوش می­کردند. قوهی شنوایی این افراد به قدری تیز بود که اگر سواران دشمن از چند کیلومتری در حال حرکت به سوی آنان بودند صدای سم اسبان را می­شنیدند و از چگونگی زیر و بم صداها، تعداد تخمینی سواران دشمن را که در چه مسافتی بودند به اطلاع فرمانده­ی سپاه می­رسانیدند.
این عمل تنها درمیدان­های جنگ انجام نمی­گرفت، بلکه سربازان قلاع نظامی نیز از این­گونه افراد تیزگوش در قلعه ­ها داشتند که عنداللزوم خارج از چهار دیوار قلعه در مسیر جاده ­های مورد نظر که احتمال یورش دشمن می­رفت به نوبت گوش می­خوابانیدند و اعمال و اطوار دشمنان و هر جمعیت و کاروانی را که به سوی قلعه می­آمد مراقبت می­کردند تا غافلگیر نشوند و مورد تعرض ومحاصره ­ی دشمن قرار نگیرند.
همچنین سابقا مُقَنیانی بودند که با گوش خواباندن جاری بودن صدای آب را در اعماق زمین می­شنیدند و نخستین کلنگ مادر چاه را همان جا می­زدند. در واقع همان عملی را که امروزه رادار در مورد هواپیماهای دشمن از لحاظ تعداد و مسیر و سرعت حرکت هواپیماها انجام می­دهد، افراد تیزگوش قدیم تعرض و شبیخون دشمن از راه دور را به وسیله­ ی گوش خوابانیدن و گوش فرا دادن تشخیص می­دادند و به حالت آماده باش در می­آمدند.