مشاهیر و بزرگان كرد در عرصه های مختلف

[behnam5555]

كاكه‌ی فه‌لاح

كاكه‌ی فه‌لاح نازناوی شاعیری خه‌بات و ڕاپه‌ڕین و ڕۆژنامه‌نوسی لێهاتووی كورد حه‌مین كوڕی قادره. له‌ساڵی 1928دا له‌چوارتا (شارباژێڕ)ی سه‌ر به‌پارێزگای سلێمانی چاوی به‌ ژیان هه‌ڵهێناوه‌ و له‌خێزانێكی هه‌ژاردا په‌روه‌رده‌ بووه و خوێندنی سه‌ره‌تایی له‌شاره‌كه‌ی خۆی و ناوه‌ندی له‌سلێمانی ته‌واو كردووه و چووه‌ته پاڵ پارتی كۆمنیستی و خه‌باتی چینایه‌تی كردووه و هۆنراوه‌ی نیشتمانی داناوه‌و له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی ڕامیاری چه‌ند گیراوه‌ و ئه‌شكه‌نجه‌ دراوه، به‌ڵام كۆڵی نه‌داوه و هه‌ر به‌رده‌وام بووه له‌سه‌ر بیروباوه‌ڕی شۆڕشگێڕی خۆی.
ئه‌م شاعیره به‌هره‌داره به‌هۆنراوه‌ی ڕامیاری هاتۆته گۆڕه‌پانی وێژه‌ی كوردی و هه‌وڵی داوه به‌ وشه‌ی سووك و ساده واتای قووڵ و جوان پێكه‌وه بنێ و بیخاته سه‌ر كێشی سووكی خۆماڵی و پشت له‌كێشی كۆن بكات و تا له‌گۆڕه‌پانی خه‌باتی ڕامیاری پتر ده‌چووه پێشه‌وه، هۆنراوه‌كانی پڕ خۆشتر ده‌بوون و چاكتر ده‌بوونه‌ زمانحاڵی میلله‌ته‌كه‌ی له‌و كاته‌ی، كه له‌سه‌ر به‌شداریكردنی له ڕاپه‌ڕینه‌كه‌ی كانوونی دووه‌می 1948ی گه‌لانی ئێراق به‌ساڵ و نیوێك سزادرا و له‌ناسریه‌ و ئه‌بوغرێب سزاكه‌ی به‌سه‌ر ده‌بات و له‌ جه‌رگه‌ی تاریك له‌ناو زیندانه‌‌وه ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی ده‌نووسێ و له‌سه‌ره‌تاكه‌یدا ده‌ڵێ:

سه‌ربه‌ستی ئه‌ت په‌رستم
تۆی تاقه خۆشه‌ویستم!
تۆ و پردی سه‌ر زمانم
تۆی ئامانجی ژیانم!
تۆی ئایینم، تۆی بڕوام
تۆی ئاواتم، تۆی هیوام!!

دوای ته‌واوبوونی سزاكه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه سلێمانی و خه‌باتی نهێنی ده‌كات تاكو له‌ ئه‌نجامدا ده‌كه‌وێته ده‌ست پیاوانی ڕژێمی شاهانه‌وه به 5 ساڵ به‌ندی 3 ساڵ ده‌ست به‌سه‌ر فه‌رمانی ده‌درێ و دوای ته‌واوكردنی سزاكه‌ی دێته‌وه سلێمانی و ئه‌و تاقیكردنه‌وه‌ی تاڵه‌ی ژیانی به‌ندیخانه‌ و هه‌وڵی بێ سوودی پیاوانی ڕژێمی بۆ له‌خشته‌بردنی و وازهێنانی له‌ بیروباوه‌ڕی پێشكه‌وتنخوازی خۆی هۆنراوه‌یه‌ك داده‌‌نێ به‌ناوی "ڕێبوارێكم" و به‌م جۆره ده‌ستپێده‌كات:

ڕێبوارێكم به‌سه‌ر هه‌ورازی توتڕكا
هه‌ڵئه‌گه‌ڕێم
به‌ڕێی كاكێشانی دڕكا
هه‌نگاو ئه‌نێم
دوای ئه‌م سه‌ره‌تایه

به‌سه‌ركه‌وتووی درێژه به هۆنراوه‌كه‌ی ده‌دات و ده‌ڵێت:

چه‌ندان خاوه‌نی تانه شۆر
به‌رۆكیان ئه‌گرتم به‌زۆر
گۆڕ هه‌ڵکه‌نانی زه‌برو زه‌نگ
لێیان هێنامه‌ ژارو ژه‌نگ
ئه‌خاوه‌ن گۆڕ، نه‌تاته شۆر
توانیان من بنێنه گۆڕ!

شاعیر خاوه‌نی بیروباوه‌ڕێكی پته‌و بووه، هه‌رچه‌ند دوژمنانی ویستوویانه به‌ زه‌برو زه‌نگ له‌ڕێگای لابده‌ن، كه چی بێ هووده بووه. جگه له تێكۆشانی شۆشڕشگێڕی و هۆنراوه و وێژه‌ ئه‌م مرۆڤه گه‌وره‌یه كارێكی به‌نرخی له ڕۆژنامه‌گه‌ری كوردیدا كردووه به‌ ده‌رچواندنه‌وه‌ی ڕۆژنامه‌ی "ژین"ی، كه كاتی خۆی پیره‌مێرد له‌ ساڵی 1939وه تاكو كۆچی دوایی له 1950.06.19 ده‌ری ده‌چواند، دوای ئه‌وی ئه‌ویش ماوه‌یه‌ك مامۆستا گۆران و ئه‌‌‌حمه‌د زرنگ سه‌رپه‌رشتیان ده‌كرد. ئه‌م وێژه‌ناسه به‌توانایه ئه‌و ڕۆژنامه‌یه‌ی له 10ی كانوونی یه‌كه‌می 1970 ده‌رچوانده‌وه.
كاكه‌ی فه‌لاح وێژه‌ناسێكی خامه ڕه‌نگینی به‌رهه‌م زۆربوو، له‌ماوه‌ی ژینی دا گه‌لێك په‌رتووكی به‌نرخی به‌چاپ گه‌یاند له‌وانه‌:
1. دوو كۆمه‌ڵه هۆنراوه‌ی منداڵان به‌ناوی "چرۆ" ‌و "سروود" ساڵی 1966 و 1968
2. له‌گه‌ڵ شه‌پۆله‌كانی "دیوانێكی هۆنراوه" له ساڵی 1967دا چاپكراوه.
3. ئۆدیبی پاشا - وه‌رگێڕانه له عه‌ره‌بیه‌وه - له‌ ساڵی 1978 چاپكراوه.
4. دیوانی كاكه‌ی فه‌لاح - به‌غدا- ساڵی 1980 چاپكراوه‌و به‌ پێشه‌كی دكتۆر "عیزه‌دین مسته‌فا"یه
5. كاروانی هۆنراوه‌ی نوێی كوردی - به‌رگی یه‌كه‌م له ساڵی 1979 و به‌رگی دووه‌م له 1980
6. چۆله‌كه‌ی پاساری - سلێمانی له ساڵی 1983دا چاپكراوه
له‌دوای كۆچی دوایی شاعیریش دیوانێكی نوێی كاكه‌ی فه‌لاح له‌ساڵی 2004 به‌چاپ گه‌یه‌نراوه و له‌ كۆكردنه‌وه‌ و ئاماده‌كردنی بنه‌ماڵه‌كه‌یه‌تی و ده‌كه‌وێته 420 لاپه‌ڕه و له‌به‌رگی دوایی ئه‌و دیوانه پته‌وه‌یدا ئه‌م پارچه هۆنراوه پڕ به‌واتایه‌ی بڵاوكراوه‌ته‌وه:

دنیا شه‌وه
خه‌م وه‌ك شاره زه‌رده‌واڵه
ورووژاوه
چاویش خه‌وی لێ زڕاوه
ئاخۆ ئه‌ستێره‌ی عومری كێ
داكشاوه!!

کاکه‌ی فه‌لاح له 1990.10.09دا له‌ ته‌مه‌نی 62 ساڵیدا له‌شاری سلێمانی دڵه گه‌وره‌كه‌ی له‌لێدان كه‌وت و لاپه‌ڕه‌ی ژیانی پڕ به‌رهه‌می خه‌باتگێڕی به‌ جه‌رگی كورد تا هه‌تایه پێچڕایه‌وه.

منبع:خوزگه

[behnam5555]

محه‌مه‌د ساڵح دیلان

محه‌مه‌د ساڵح كوڕی‌ مه‌لا ئه‌حمه‌دی‌ كوڕی‌ مه‌لا ساڵحی‌ كوڕی‌ مه‌لا قادره‌. ساڵی‌ 1927 له‌ گه‌ڕه‌كی‌ گۆیژه‌ی‌ شاری‌ سلێمانی‌ له‌دایكبووه‌. سه‌ره‌تا له‌ مزگه‌وتی‌ بابه‌عه‌لی‌ خراوه‌ته‌ به‌ر خوێندن و دواتر له ‌قوتابخانه‌ی‌ "خالدییه‌" قۆناغی‌ سه‌ره‌تایی‌ ته‌واوكردووه‌ و درێژه‌ی‌ به‌خوێندن داوه‌و تا پۆلی‌ سێی‌ ناوه‌ندی‌ خوێندووه‌.
ساڵی‌ 1947 له‌دائیره‌ی‌ تووتن دامه‌زراوه‌. ته‌ته‌مه‌نی‌ بیست و یه‌ك ساڵیدا شیعری‌ بڵاوكردۆته‌وه‌ و له‌شیعری‌ كوردیدا له‌دوای‌ گۆران به‌سه‌رتۆپی‌ نه‌وه‌یه‌كی‌ نوێ‌ له‌پێنووس ده‌درێت.
ئه‌م شاعیره‌ به‌هره‌داره‌ خۆی‌ و به‌رهه‌مه‌ ئه‌ده‌بییه‌كه‌ی‌ بۆ خزمه‌تكردنی‌ كێشه‌ی‌ ڕه‌وای‌ گه‌له‌كه‌ی و دژایه‌تیكردنی ‌كۆنه‌په‌رستان و به‌كرێگیراوان ته‌رخانكرد.
له‌ساڵی‌ 1948 تا ساڵی‌ 1966 نۆ جار زیندانی‌ كراوه‌ و گه‌لێ‌ جاریش دوورخراوه‌ته‌وه‌و تووشی‌ ئازارو ئه‌شكه‌نجه‌دان و نان بڕین بووه‌.
شیعره‌ نیشتمانییه‌كانی‌ دیلان له‌به‌رزكردنه‌وه‌ی‌ ئاستی‌ هۆشیاری‌ خه‌ڵكی‌ كوردستاندا ڕۆڵێكی‌ گه‌وره‌یان بینیووه و حه‌مه‌ ساڵح دیلانیان كردبوویه‌ مه‌شخه‌ڵێكی‌ گه‌وره‌ی‌ سه‌ر رێبازی‌ كوردایه‌تی‌، كه‌م ڕووداوی‌ نیشتمانی‌ و نه‌ته‌وه‌یی‌ هه‌یه، که‌ دیلان به‌شداری‌ تیا نه‌كردبێ‌ت و نه‌یكردبێته‌ بۆنه‌یه‌ك بۆ جۆشدانی‌ خه‌بات.
ئه‌م ڕۆشنبیره‌ گه‌وره‌یه‌ ساڵی‌ 1954 به‌بێ‌ په‌رمانی‌ ده‌وڵه‌ت به‌شداری‌ له‌كۆنگره‌ی‌ ئاشتی‌ و هاوكاری‌ گه‌لاندا کرد، كه‌ له‌شاری‌ "ڤیه‌ننا"ی‌ پایته‌ختی‌ نه‌مسا ساز كرابوو. له‌سه‌ر ئه‌م به‌شداریكردنه‌ش زیندانیکرا، کاتێك بۆ کوردستان گه‌ڕایه‌وه.
حه‌مه‌ ساڵح دیلان جگه‌ له‌وه‌ی‌ شاعیرێكی‌ گه‌وره‌ و تێكۆشه‌رێكی‌ خاوه‌ن هه‌ڵوێست بوو، ده‌نگ خۆشێكی‌ كه‌م وێنه ‌و ئاواز دانه‌رێكی‌ بلیمه‌تیش بوو. گۆرانییه‌ به‌سۆزه‌كانی‌ دیلان، كه‌ شیعری‌ زۆربه‌یان به‌رهه‌می‌ خۆیه‌تی‌ تائێستاش هه‌ر زیندوون.
دیلان بوو ئه‌و ئاوازه‌ نه‌مره‌ی‌ بۆ هۆنراوه‌ی‌ "ئه‌مڕۆژی‌ ساڵی‌ تازه‌یه‌"ی‌ پیره‌مێرد دانا و كردی‌ به‌ مارسیلێزی‌ كورد.
دیلانی‌ به‌هره‌مه‌ند خاوه‌نی‌ "مامه‌ كوڕنوو" و "ئه‌ی‌ نازه‌نین" و "شێخ مه‌حمودی‌ زیندوو".
دیلان خه‌باتگێڕێكی دڵسۆزی میلله‌ته‌كه‌ی و ده‌نگێكی ڕه‌سه‌ن و ناسكی هۆنراوه‌ی نوێی كوردی بوو، شاعیرێكی نوێكاری ڕێبازی ڕیالیزمی نوێ بوو له وێژه‌یی كوردیدا، زۆربه‌ی هۆنراوه‌كانی په‌رده‌یه‌كی ته‌نكی ڕۆمانسیه‌تی به‌سه‌ردا هه‌ڵكێشرا بوو، ئه‌مه‌ش جۆره جوانی و ناسكیه‌كی پێ به‌خشی بوون.
ئه‌گه‌ر به‌وردی سه‌رجه‌م دیوانی هۆنراوه ناسكه‌كانی بخوێنیه‌وه، كه له ساڵی 1987دا به‌ هه‌وڵ و كۆشش و لێكۆڵینه‌وه و پێشه‌كی مامۆستا عه‌بدوڵڵا ئاگرین چاپكراوه، هه‌ست ده‌كه‌ین له‌باسی ناسكانه‌ی سروشتی نیشتمانه‌كه‌ی ئه‌وه‌نده به‌جوانی و ناسكی و ڕازاوه‌یی ده‌ربڕیوه، مه‌گه‌ر هه‌ر مه‌وله‌وی مامۆستای و "گۆران"ی شاعیر سروشت و جوانی ده‌سته‌ڵاتیان به‌سه‌ردا شكابێ.
له چوو ناو جیهانی داستان و ئه‌فسانه‌ی كوردی و جیهانی و به‌كارهێنانی نیشانه‌كانیان به‌كارامه‌یی و سه‌ركه‌وتوویی، شاعیرێكی یه‌كجار به‌توانا بووه و زۆر له‌ سه‌ر‌خۆ چووه‌ته نێو ئه‌و جیهانه‌ ئه‌فساوناوییه‌ و به‌رهه‌می جوان و پته‌وی له هۆنراوه‌ی ناسك و ناوه‌ڕۆك قووڵی پێشكه‌ش كردووین و سه‌رنجی هۆنراوه‌ دۆست و ڕه‌خنه‌گرانی ڕاكێشاوه له‌بواری هۆنراوه‌ی نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانیشدا خانی و حاجی قادرێكی سه‌رده‌مه، به ته‌كنیكێكی نوێ ده‌ربڕینی ناسكی واتا قووڵی خوڵقاندووه و دڵسۆزیی خۆی بۆ خاك و نه‌ته‌وه‌كه‌ی ده‌ربڕیوه، هه‌روه‌ك له هۆنراوه‌یه‌كیدا به‌ناوی "‌ڕه‌ز" ئه‌مه‌ی كردووه و گوتوویه‌تی:

ئای كێ بێ بانگ و هاوارو په‌یام
بگه‌یه‌نێته گوێی گۆڕه‌كه‌ی (خه‌یام)
بڵێ هه‌ی سه‌رشێت كوشته‌ی گڕی ته‌ڕ
گه‌ر تێتا ماوه یه‌ك تۆز نرخ و فه‌ڕ
تۆ له‌سه‌ر باكه‌ی شووشه‌كه‌ی شكان
له‌گه‌ڵ‌ خودادا كردت به زۆران!!
هه‌ڵسه به‌ره‌و ئه‌م ناوه هه‌ڵتووتێ
نه‌ك شووشه شكا وا ڕه‌ز ئه‌سووتێ!!

شاعیر ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی كاتێك داناوه، كه ڕژێمی به‌عس ڕه‌زی مێو و هه‌موو جۆره دارێكی به‌ردار و بێ به‌ریان ده‌سووتاند و خه‌ڵكه‌كه‌یان ئه‌نفال ده‌كرد.
دیلان له هۆنراوه‌ی باسیشدا، شاعیرێكی مه‌زنی سروشت و جوانییه‌و وه‌ك وێنه‌ كێشێكی هونه‌رمه‌ند ڕووده‌كاته دیمه‌نی جوانی گوڵزاری ڕازاوه‌ی نیشتمانه‌كه‌ی تاكو تابلۆی نایابیان به هۆنراوه‌ی ناسك بكێشێ و هۆنراوه‌ی به هێز و پێزمان پێشكه‌ش بكات.
باسه‌رنجێك بده‌ینه ئه‌م چه‌ند دێره هۆنراو‌ه‌یه‌ی تاكو بزانین چۆن وێنه‌ی هۆنراوه‌ی جوانی بۆ كێشاوین و با له هۆنراوه‌یه‌كی به‌ ناوی "سروودی وڵات" ورد بینه‌وه كه ده‌ڵێ:

ساڵ پایزه، گه‌رمه‌ی گه‌ڵا ڕێزانه،
ڕێز بارانه، شێوه‌ی ساڵی جارانه!
گه‌ڵای ڕژاوی دار مازووی چیای به‌رز
ملوانكه‌كه‌ی ئه‌ئاڵانه ملی وه‌رز
ڕووباری شین، سوور هه‌ڵگه‌ڕاو به‌لافاو
جارێ بێ ده‌نگ، جارێ به‌هاژه‌و به‌تاو

سه‌یری كه‌ن دیلان چۆن باسی پایزه‌ و گه‌ڵاڕێزان ده‌كات و دیمه‌نی ئه‌و گه‌ڵا زه‌رده وه‌ریواه چه‌ند به‌جوانی ده‌کێشێ و ده‌یكات به دیمه‌نی زێڕباران، ئه‌مه‌ش خوڵقاندنی جوانی هۆنراوه له‌شتی كه‌م بایه‌خی وه‌ك گه‌ڵای وه‌ریوی كاتی گه‌ڵاڕێزان ئینجا شاعیر باسی ئه‌و گه‌ڵا ڕژاوان ده‌كات و ده‌یانكاته ملوانكه‌ و له دێڕی دوایشدا باسی ڕووباری شینی سوور هه‌ڵگه‌ڕاو به‌لافاو ده‌كات، كه جارێ بێ ده‌نگه‌ و جارێكیش به‌تاو ده‌ڕوات و هاژه‌ی دێت.
دیلان له هۆنراوه‌ی ئه‌فسانه‌یی چ خۆماڵی بێ چ بیانی زۆر سه‌ركه‌وتووه و ئه‌فسانه‌ی بیانی به ئه‌فسانه‌ی بیانی به ئه‌فسانه‌ی كوردی به‌ستۆته‌وه و گوتوویه‌تی:

كه پزیشكی خوێنی زه‌ردی (نێرۆن) پژا
كه چه‌رمه‌كه‌ی قرچ هه‌ڵگه‌را له ده‌م كه‌ژا
به‌شیرینی هه‌چ گوڵێ ده‌م ده‌كاته‌وه
له‌م وڵاته ... (فه‌رهاد)مان بیر ده‌كاته‌وه

شاعیر ئه‌فسانه‌ی ڕووداوه‌كانی "نێرۆن"ی ئیمپڕاتۆری "ڕۆمان" تێكه‌ڵ به ئه‌فسانه‌كه‌ی "شیرین و فه‌رهاد"ی كوردی ده‌كات و به‌جوانی له كاره‌كه‌ی سه‌رده‌كه‌وێت.
له 1990.10.28 و له ته‌مه‌نی 63 ساڵیدا به‌ ‌نه‌خۆشی‌ دڵ كۆچی‌ دواییكرد و له‌پاش خۆی‌ خه‌رمانێكی‌ پڕ به‌ره‌كه‌تی‌ له‌شیعر و ئاوازی‌ دڵڕفێن و گۆرانی‌ ڕه‌سه‌ن بۆ به‌جێهێشتین.

منبع:خوزگه

[behnam5555]

جه‌لالی میرزا كه‌ریم

جه‌لالی میرزا که‌ریم له‌ساڵی 1935دا له‌شاری سلێمانی له خێزانێكی دیاری ئه‌و شاره هاتۆته جیهانه‌وه و خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندی و ئاماده‌یی له‌شاره‌كه‌ی خۆی وه‌رگرتووه و بووه‌ت لاوێكی هوشیار و ڕۆشنبیر و سه‌ره‌تای خه‌باتی ڕامیاری ئه‌و لاوه دڵسۆزه‌ی گه‌ڵ و نیشتمانه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ساڵی 1955، كه بووه‌ته‌ ئه‌ندامی یه‌كێتی گشتی قوتابیان و هه‌ر له‌و قۆناغه‌دا ده‌ستی داوه‌ته هۆنراوه هۆنینه‌وه‌ و له‌سه‌ره‌تادا كه‌وتبووه ژێر كاریگه‌ری هۆنراوه ناسكه‌ ئاوازه داره‌كانی گۆران، به‌ڵام له‌دواییدا كه بازووی شاعیریی به‌هێز بووه، بووه‌ته خاوه‌ن ده‌نگ و ڕێبازی خۆی و له‌كاروانی خه‌باتی ڕامیاریشدا پتر تێ هه‌ڵچووه‌ و له‌ساڵی 1965دا له‌سه‌ر چالاكی ڕامیاری گیراوه و له‌دوای به‌رپابوونی شۆڕشی 14ی ته‌ممووزی 1958دا ئه‌م تێكۆشه‌ره له‌گه‌ڵ چه‌ند هاوڕێیه‌كیدا، گۆڤارێكی به‌ناوی "هیوای كوردستان" وه‌ك ئۆرگانی یه‌كێتی گشتی قوتابیانی ئێراق- لقی سلێمانی ده‌رچوواندووه و له كۆتایی مانگی نیسانی 1970دا یه‌كێك بووه له ده‌سته‌ی "ڕوانگه‌" و یه‌كه‌م به‌نیانیان له‌گه‌ڵ به‌ڕێزان حوسێن عارف و شێركۆ بێ كه‌س و كاكه مه‌م بۆتانی و جه‌مال شارباژێری ئیمزا كردووه و دواتریش 3 ژماره‌ی له‌بڵاوكراوه‌ی ڕوانگه‌ی له‌شێوه‌ی په‌ڕتووكدا ده‌رچوواندووه و به‌شی هه‌ره زۆر پێشكه‌وتنخوازه‌كان به‌رهه‌میان تێدا بڵاوكرده‌وه و وێژه‌یی كوردییان به‌هۆنراوه و چیرۆكه‌وه به‌ره‌و نوێكاری برد.
جه‌لال میرزا كه‌ریم له‌ماوه‌ی ژیانی 58 ساڵیدا ئه‌م به‌رهه‌مانه‌ی به‌چاپ گه‌یاندووه:
1. كۆمه‌ڵه هۆنراوه‌یه‌كی به‌زمانی عه‌ره‌بی به‌ناوی "الولاده" له‌ساڵی 1982دا له ئه‌مه‌ریكا به‌چاپ گه‌یاندووه
2. شانۆنامه‌ی "سه‌نگه‌ر"ی له‌هه‌مان ساڵدا هه‌ر له ئه‌مه‌ریكا چاپی كردووه.
3. نامیلكه‌ی "چرپه‌ی ژانێكی نقووم بوو"ی هه‌ر له ئه‌مه‌ریكا له‌ساڵی 1991دا به‌چاپ گه‌یاندووه، كه ئه‌وسا له‌دوای نسكۆی شۆڕشی ئه‌یلووله‌وه له وڵاته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مه‌ریكادا ده‌ژیا.
4. دیوانی "ڕێگا دووره‌كانی چاومان"ی دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ كوردستان له‌ساڵی 1992دا به‌چاپ گه‌یاندووه.

چه‌ند نموونه‌یه‌ك هۆنراوه‌كانی:

جه‌لالی نوێكار له هۆنراوه‌یه‌كیدا به‌ناوی "ڕوانینه‌كانی چاوی شه‌قام"، كه له‌ساڵی 1970دا دایناوه و له‌ژماره‌ی 4ی ئه‌و ساڵه‌ی گۆڤاری به‌یاندا بڵاوی كردۆته‌وه ده‌ڵێت:

هۆن هۆن نیگای ئاگری
باڵی كاروانمان
به‌سه‌ر باخی مه‌رگی به‌هاری
ئاسۆدا ئه‌بارێنێ
هۆنراوه‌ی زام
ته‌ڵ.. ته‌ڵ چڵی خوێنی وشه‌ی
سه‌ر بڕاومانه
له‌رێژنه‌و ئاوی هه‌ناسه‌ی
ژاڵه‌وبییدا دا ئه‌چێنێ!
لێوی گه‌ڵا
تریفه‌ی بزه‌ی هه‌ورامان
به‌ناو ناخی ڕێگای قوڕ پێوان و
شیندا ئه‌وه‌رێنێ!!

ئینجا شاعیر له هه‌نگاوێكی دواتری هۆنراوه درێژه‌كه‌یدا ده‌ڵێت:

دیواری خوێن خۆی له
فرمێسك
هه‌ڵئه‌كێشا
سه‌نگه‌ری خه‌م چیای قورسی
ڕێی نۆ ساڵه‌ی
ته‌نیا خواستێكی ئه‌كێشا
گۆرانی له‌ناو گه‌روودا
ئه‌خنكێنرێ
گۆرانی له‌ناو سه‌نگه‌ردا ئه‌سووتێنرێ!
كه‌چی هێشتا ... هێشتا
سه‌نگه‌ر
نازانم بۆ
بۆ له‌ئاگری ناو گه‌رووی
خۆی ناپرسی؟!

شاعیر له‌‌هۆنراوه‌یه‌كی دیكه‌یدا به‌ناوی "یادو... یاقووت و .. نه‌هه‌نگ"، كه له‌كاتی خۆیدا له‌ساڵی 1970 دایناوه له‌دوای ڕێككه‌وتننامه‌كه‌ی 11ی ئاداری 1970 له‌ڕه‌وشی كورد و ڕژیمی به‌غدا ده‌دوێ و پێشبینی ئه‌و ده‌كات، كه ڕژێمی به‌عس له‌و ئاسته‌دا نییه مافی نه‌ته‌وه‌یی كورد ده‌سته‌به‌ر بكات و له‌دوا بڕگه‌ی هۆنراوه‌كه‌یدا ئه‌مه‌ی بۆ ڕوون كردووینه‌ته‌وه:

ئه‌ی كوردستانی پێشمه‌رگه
ڕاسته دڵی چیاكانت
چاوی گه‌شی منداڵانت
ئه‌مساڵ پڕ شایی و ئاهه‌نگه
به‌ڵام قسه‌
هێشتا ڕه‌نگه
خواست و مه‌رام یاقووتێكی شه‌وچراغی
ناو گه‌رووی تاری نه‌هه‌نگه!

شاعیری نوێكاری لێهاتووی كورد و سه‌رده‌سته‌ی نوێخوازانی كۆمه‌ڵی ڕوانگه جه‌لالی میرزا كه‌ریم له 1993.01.14دا به‌نه‌خۆشی دڵ له‌شاری هه‌ولێر كۆچی دواییكرد.

منبع:خوزگه

[behnam5555]

ئه‌حمه‌د ئاكۆ

ئه‌حمه‌د به‌كر ناسراو به "ئه‌حمه‌د ئاكۆ" له‌ساڵی 1923دا له "ڕانیه" له‌دایكبووه و له‌دواییدا ماڵیان هاتۆته شاری كۆیه و خوێندنی سه‌ره‌تایی و ناوه‌ندیی تێدا ته‌واوكردوووه ئینجا چووه‌ته به‌غدا له‌قوتابخانه‌ی كشتوكاڵ له ئه‌بوغریب دا خوێندوویه‌تی و به‌پله‌یه‌كی به‌رز ده‌رچوو و به‌فه‌رمانبه‌ری كشتوكاڵی دامه‌زراوه و له گه‌لێ شار و ناوچه‌كانی كوردستان فرمانی بینیوه و له‌ساڵانی 1956-1957-1958دا له‌ قوبرس خوێندنی كۆلیژی ته‌واو كردووه و كه‌ گه‌ڕاته‌وه كراوه به به‌ڕێوه‌به‌ری به‌ڕێوبه‌رایه‌تی دارستانی پارێزگاری هه‌ولێر و خزمه‌تێكی زۆری دارستانه‌كانی كوردستانی كردووه و وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی قسه‌ خۆش و ئێسك سووك له‌ناو كۆمه‌ڵدا ژیاوه و گه‌لێك خۆشه‌ویست بووه.
له‌دوای دامه‌زراندنی پارتی هیوا به‌سه‌رۆكایه‌‌تی مامۆستا "ڕه‌فیق حیلمی" له‌ساڵی 1939دا بۆ ساڵی 1941 بووه‌ته ئه‌ندامێكی چالاكی ئه‌و پارته نه‌ته‌وه‌‌ییه‌ی كورد و هه‌ر له‌ڕێگه‌ی دڵسوزیی بۆ كورد و كوردستان له‌و ساڵه‌وه ده‌ستی كردووه به‌كۆكردنه‌وه‌ و تۆماركردنی هۆنراوه و چیرۆكی فۆلكلۆری له‌ناوچه‌كانی ڕانیه و قه‌ڵادزێ، له‌وانه به‌یته‌كانی عه‌لی به‌رده‌‌شانی بوون و له‌سه‌رده‌می كۆماری دیموكراتی كوردستان له‌مه‌هاباد تۆمارێكی له‌و به‌یته میللی و هۆنراوه فۆلكلۆریانه به‌هۆی هاوڕێی خۆشه‌ویستی محه‌مه‌د تۆفیق وردی نادرووه‌ته مه‌هاباد و له‌ڕۆژنامه‌ی كوردستاندا بڵاوكراوه‌نه‌ته‌وه و هه‌ندێكیشیانی له‌دوای گه‌رانه‌وه‌ی وردی له‌پاش ڕووخانی كۆماره ساواكه‌ی كوردستان له‌په‌ڕتوكێكدا بڵاوكرانه‌ته‌وه و ئاماژه به‌وه كراوه، كه ئه‌‌‌حمه‌د ئاكۆ كۆی كردوونه‌ته‌وه.
له تۆماره ده‌ستنووسه‌كه‌ی ئه‌حمه‌د ئاكۆ دابه‌شێك له‌به‌یته‌كه‌ی عه‌لی به‌رده‌شانی بۆ "ئه‌وره‌‌حمان پاشای بابان" به‌م جۆره هاتووه:

ئه‌زم عه‌لی به‌رده‌شانی
به‌ندێ ده‌ڵێم به‌زوبانی
له‌به‌ندێم نه‌بێ گرانی
مه‌دحی پاشای كوردستانی.
پاشا چی بوو زێده پاشا
شایه‌د ڕۆم و قزڵباشه‌
هه‌ڕچه‌نده ده‌هاتنه ته‌ماشا
مه‌ردی چاك ئه‌وره‌حمان پاشا.
پاشای بابان جیهانگیری
ڕه‌نگ ڕۆسته‌می زاڵی پیری
ته‌حا ‌به‌ڕاوو ته‌گبیری
ڕانابوێری به‌زه‌لیلی
نانی ده‌ستێنی به‌شیری
به‌شیر ئه‌بێ ئیش پێك نایه
به‌وه‌ڵڵایی و به‌بیلایی
یاخی ده‌بم له‌به‌غدابێ
ناچمه سه‌فه‌ری له‌حه‌سایه‌!!!

ئه‌حمه‌د ئاکۆ له‌ 1988.01.18دا له‌شاری هه‌ولێر دڵه ناسكه‌كه‌ی له‌لێدان كه‌وت و چه‌ند ده‌ستنووسێكی له هۆنراو و چیرۆكی فۆلكلۆری كوردی ناوچه‌كانی ڕانیه و قه‌ڵادزه په‌رتووكخانه‌یه‌‌كی پڕ له سه‌رچاوه‌ی مێژوو و وێژه و زمانی كوردی له‌پاش به‌جێما.

منبع:خوزگه

[behnam5555]

ڕەسووڵ بێزار گەردی

(ڕەسوڵ ئیبراهیم سوڵتان)، ناسراو بە (ڕەسوڵ بێزار گەردی)، لە گوندی (قەڵادگە)ی بەڕانەتی سەر بە شاری هەولێر لە دایك بووە. پاش مەرگی باوكی، لەگەڵا دایكیدا بۆ شارۆچكەی (دیبەگە) چووە و هەر لەوێوە وەك دەنگخۆش ناوبانگی بڵاو بووەتەوە.
لە ساڵی 1944دا، خاتوو (ئامینە محەممەد حەسەن)ی خواستووە و دوو كوڕ (كەیفی و سەفین) و دوو كچ (سەرگوڵ و شاهیدە)یان بووە. لە ساڵی 1947دا ڕووی لە ئێزگە و تەلەفزیۆنی بەغدا كردووە.ڕەسووڵا گەردی بەدەم هەستی نیشتمان پەروەرییەوە بووە و لە زۆربەی ئاهەنگ و بۆنە نەتەوەییەكاندا، بەشداری كردووە، ماوەیەكیش كاری هونەریی لێ‌ قەدەغە كراوە. لەگەڵا هەڵگیرساندنەوەی شۆڕش لە ساڵی 1974دا، ئێزگەی بەغدای جێ هێشتووە و پەیوەندی بە شۆڕشەوە كردووە.هونەرمەند لە گەلێك لایەنەوە كەڵكی بە هونەر و نووسینی كوردی گەیاندووە و نموونەیەكی دیاری هونەرمەندی فرەبەهرە بووە. لە ئێزگەی بەغدادا، زیاتر لە 600 بەرهەمی تۆماركراوی هەبووە. ئەوەندەی لە ژیاندا بووە، سێ‌ كتێب و دواتریش دوو كتێبی چاپ و بڵاو كراوەتەوە. بۆ ماوەی پتر لە 50 ساڵیش لەكاری هونەریدا بەردەوام بووە. یەكەم كەس بووە كە لە ئێزگە و تەلەفزیۆندا، بە ڕاستەوخۆ و لەگەڵ موزیكدا، حەیرانی پێشكەش كردووە، هەروەها بە میری حەیرانی كوردی و مامۆستای حەیرانبێژان ناسراوە.

م : انستیتوی که لپوری کوردی

[behnam5555]

که‌ریم کابان له‌ زمانی خۆی

من ناوی ته‌واوم عه‌بدوولکه‌ریم جه‌لال مه‌حموود، ناوی هونه‌ریم که‌ریم کابان، له‌ شاری سلێمانی له‌ گه‌ڕه‌کی مه‌ڵکه‌ندی شێخان له‌ ساڵی 1927 ھ . ق هاتوومه‌ دونیا. ژیانی هونه‌ری من له‌ پۆلی چواری سه‌ره‌تایی و له‌ یانه‌ی وه‌رزش و سروود ده‌ستی پێکرد.
بنه‌ماڵه‌ی ئێمه‌ هه‌موویان ده‌نگیان خۆشبوو – باوکم تیپێکی تایبه‌تیان هه‌بوو که‌ ده‌فژه‌ن بوون و له‌ مه‌ولوودی خوایدا به‌شداریان ده‌کرد. یه‌که‌م گۆرانیم «له‌ رێی دڵداریدا» شێعری ئه‌حمه‌دی شێخ غه‌نی و ئاوازی خۆم و له‌ ئیزگه‌ی کوردی به‌غدا له‌ ساڵی 1945 تۆمارم کردووه‌. له‌گه‌ڵ ئه‌و گرووپه‌ مۆسیقایانه‌ چالاکیم هه‌بووه‌. تیپی ئیزگه‌ی به‌غدا – تیپی مۆسیقای مه‌وله‌وی کۆن مه‌وله‌وی تازه‌– شۆڕش– تیپی پیره‌مێرد سه‌ر به‌ تیپی سلێمانی و هه‌روه‌ها به‌ شانازییه‌وه‌ ئه‌ندامی تیپی مۆسیقای سلێمانیم.
به‌م جۆره‌ هونه‌ر مانا ده‌کات، هونه‌ر به‌رهه‌می جوانی مێشک و ده‌ست و دڵه‌ – مۆسیقا وه‌ک خواردن بۆ روحی ئینسانه‌کان پێویسته‌ له‌ باره‌ی فۆلکلۆردا ده‌ڵێت فۆلکلۆر و که‌له‌پوور و ره‌سه‌نایه‌تی کورده‌، له‌ باب و باپیران بۆمان جێماوه‌، ئه‌و گۆرانییه‌ کۆنه‌ فۆلکلۆرانه‌ نازانی ئاوازه‌که‌ی هی کێیه‌، هۆنراوه‌که‌ی هی کێیه‌، ئێمه‌ش وه‌ک میلله‌تان که‌له‌پووری خۆمان هه‌یه‌. هه‌ر ئاوازێکی تازه‌ که‌ ئه‌یڵێین ئه‌بێ رووحی فۆلکلۆری تێدابێت، ئێمه‌ ئه‌وده‌م ده‌زانین که‌ گۆرانی کوردیمان پێشکه‌ش کردووه‌، حه‌ز به‌ ده‌نگی ماملێ و زیره‌ک و تایه‌ر تۆفیق ده‌کات.
له‌گه‌ڵ ئیبڕاهیم خه‌یات و عوسمان عه‌لی هاوڕێ بووه‌. له‌باره‌ی چالاکی له‌ مۆسیقای ئێراندا ده‌ڵێت : له‌ کوردستانی ئێران خه‌ریکن به‌ڵام شتی تازه‌ نییه‌. ئێمه‌ پێویستیمان به‌ داهێنان هه‌یه‌. گوێگر تینووی شتی تازه‌یه‌. له‌ کوردستانی ئێران ئه‌و شته‌ تازه‌ به‌دی ناکرێ و هونه‌رمه‌ندان هه‌موویان گۆرانیه‌کان ئه‌ڵێینه‌وه‌. به‌ڵام نه‌وه‌ستاون و دائیمه‌ن خه‌ریکن و چالاکی زۆره‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ مانای وایه‌ ئێوه‌ له‌ جێگای خۆتان راوه‌ستاون چۆن هه‌ر ئه‌و ئه‌یڵێته‌وه‌ و ئه‌و ئه‌یڵێته‌وه‌ و ئه‌وه‌ش پێشکه‌وتن نییه‌. به‌رامبه‌ر به‌و گه‌نجانه‌ی زۆر کاریگه‌ری مۆسیقای غه‌ریبان پێوه‌ دیاره‌ ئه‌ڵێت :
حه‌ز ناکه‌م گه‌نجی ئێمه‌ په‌نابه‌ری بۆ مۆسیقایبێگانه‌، ئێمه‌ هونه‌رمه‌ندانی کورد کارێک بکه‌ین که‌ مۆسیقاکه‌مان بگاته‌ پله‌ی مۆسیقای جیهانی بۆ ئه‌وه‌ی که‌ مۆسیقای ئێمه‌ هه‌موو شتێکی هه‌بێت بۆ گه‌نج که‌ بتوانێ و گه‌ێی لێبگرێ و که‌ڵکی لێوه‌ربگرێت.
له‌باره‌ی تایبه‌تمه‌ندی گۆرانی کوردیدا ده‌ڵێت : گۆرانی کوردی ده‌بێ مودک و ره‌سه‌نایه‌تی کوردی پێوه‌ دیار بێت، وه‌ختێ گوێی لێ ئه‌گرێ بزانێ ئه‌و کوردییه‌، چۆن ئاواز و مۆسیقای کوردی تێکه‌ڵاوی مۆسیقای فارسی و عه‌ڕه‌بی و تورکی بووه‌.
که‌ریم کابان ده‌ڵێت : 20 ئاوازم داناوه‌ و هه‌موو گۆرانیه‌کانم لا ئازیزن و به‌ڵام – یاران وه‌سیه‌تم – خۆشه‌ویستتره‌ که‌ شێعری وه‌لی دێوانه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ تیپی مۆسیقای سلێمانی له‌ ته‌له‌فزیۆنی که‌رکوک به‌ ره‌ش و سپی تۆمارم کرد.
به‌رامبه‌ر به‌و گه‌نجانه‌ی خولیای مۆسیقان ده‌ڵێت : دڵسۆزانه‌ ئیش بکه‌ن. په‌یوه‌ندی بکه‌ن تیپێکی مۆسیقا که‌ پێیان بگه‌یه‌نێ. لاوه‌کان ده‌بێ به‌ دوای مودکی مۆسیقای کوردیدا بگه‌ڕێن. چۆن ئێمه‌ مودکی تایبه‌تی خۆمان هه‌یه‌.

یاران وه‌سیه‌تم ئه‌ه‌و بێ لاتان .
هه‌رچه‌ند که‌وتوومه‌ دووره‌ وڵاتان .

که‌ریم کابان رووح سووک و قسه‌ خۆشه‌ و شیرینه‌ و زۆر به‌ دڵێکی ئاواڵه‌ له‌گه‌ڵ خه‌ڵک کۆ ده‌بێته‌وه‌، زۆر به‌ ئاسایی به‌ شه‌قامه‌کانی ناو شاردا تێده‌ۆه‌ڕێت و کاتێ باسی ئه‌وه‌م له‌گه‌ڵ کرد، هێندێک له‌ هونه‌رمه‌ندان خۆ ده‌پارێزن له‌ دیداری خه‌ڵک، وتی : هونه‌رمه‌ند موڵکی میلله‌ته‌.
له‌و کاته‌دا که‌ ها له‌ ماڵه‌که‌یان هاتینه‌ده‌ر به‌ره‌و ناو شاری سلێمانی بڕۆین له‌ کۆڵانی ماڵه‌که‌یان پیاوێک وتی : توخوا ئاگاتان لێی بێ هه‌ر ئه‌وه‌مان ماوه‌.
دوو ژنی هێناوه‌، له‌ ژنی یه‌که‌م کچێکی هه‌یه‌ و له‌ ژنی دووهه‌م سێ کوڕ و دوو کچی هه‌یه‌. زۆر حه‌ز له‌ یاری «کوشتی که‌ج» ده‌کات، هه‌ر کات حه‌زبکه‌ی ده‌توانی سه‌ردانی ماڵه‌که‌ی بکه‌ی، له‌ ماڵێکی ساده‌ له‌ گه‌ڕه‌کی مه‌ڵکه‌ندی شێخان و کرێچی شاره‌وانی سلێمانییه‌.
ژیانی زۆر سه‌خت نه‌گرتووه‌، له‌گه‌ڵ هه‌موو که‌م و کورتیه‌کان شوێنی گۆرانی و هونه‌ری کوردی که‌وتووه‌، هه‌ر به‌و به‌رهه‌مه‌ که‌مانه‌ش له‌ دڵی هه‌مووی ئێمه‌دایه‌.
که‌ریم کابان ئاوازی جوانی زۆره‌ و شێعری گۆرانیه‌کانی هه‌ڵبژارده‌یه‌ یه‌کێک له‌و خاڵانه‌ی که‌ له‌باره‌ی گۆرانی وتنی که‌ریم کاباندا سه‌رنج راکێشه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ جیا له‌ ئه‌وه‌ی زۆر به‌ هه‌ست گۆرانی ئه‌ڵێت له‌سه‌ر شانۆ وه‌ک ئه‌کته‌رێکی باش گۆرانیه‌که‌ به‌ وێنه‌ ئه‌کێشێت.

جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو کاتی به‌یانی .
ئه‌ڕۆیشتم خه‌یاڵاوی ئه‌مڕوانی .
بۆ سه‌وزایی ده‌ڕۆیشتم بۆ ئاسمان .
بۆ شاخی به‌رز، خانووی تازه‌، دونیای جوان .

که‌ریم کابان گۆرانی بێژێکی فۆلکلۆر نییه‌ و به‌ شێوه‌ی خۆی گۆرانی ئه‌ڵێت و ئاوازه‌کانی تازه‌ن و جیاوازی هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌و شێوازه‌ کوردیانه‌ که‌ تا ئێستا گوێمان لێبوون. له‌ خۆیدا گۆرانیه‌کانی که‌ریم کابان ناوه‌رۆکی جیاوازتریان هه‌یه‌ و شێعری زۆر ناسکی تێدایه‌ و ده‌توانین بڵێین که‌ریم کابان زۆر رۆمانتیکه‌ و بۆیه‌ ئه‌وانه‌ی ئاشقن زۆر گوێ له‌ که‌ریم کابان ده‌گرن. له‌ گۆرانی که‌ریم کاباندا خه‌یاڵ رۆڵی سه‌ره‌کی ده‌بینێ، بۆ وێنه‌ کاتێ گوێ له‌ گۆرانی «جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو کاتی به‌یانی»، ده‌بینی که‌ ئه‌و هه‌موو تابلۆ و وشه‌ی جوانی تێدایه‌ که‌ وه‌ک داستانێک له‌به‌ر چاوان دێ و ده‌ڕوا.

قه‌ت نه‌ده‌ی ئازاری گیانی مه‌ست و بێدارانی شه‌و .
خۆت نه‌ده‌یته‌ به‌ر شه‌پۆلی دڵ بریندارانی شه‌و .

ئه‌و گۆرانیه‌ یه‌کێک له‌ ئاوازه‌ جوانه‌کانه‌ به‌ ده‌نگی که‌ریم کابان گوێمان لێبووه‌ و ره‌نگه‌ هه‌ر یه‌کمان خاتره‌یه‌کمان لێ هه‌بێت. ئێمه‌ ده‌بینین که‌ریم کابان ئاوازی زۆر جوانی هه‌یه‌ و که‌متر که‌سێک ئه‌یڵێنه‌وه‌ و ئه‌وه‌ش هۆیه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌ وتنه‌وه‌ی گۆرانیه‌کانی ئاسان نییه‌ و ده‌بێ کاری له‌سه‌ر بکه‌ی وه‌ک فۆلکلۆر نییه‌ که‌ له‌ گوێمان دابێت، یه‌کێک له‌ جوانترین و به‌ناوبانگترین ئاوازه‌کانی که‌ریم کابان ئه‌وه‌یه‌.

یاران وه‌سیه‌تم ئه‌مه‌ لاتان .
هه‌رچه‌ند که‌وتوومه‌ دووره‌ وڵاتان .

شێعر و ئاواز له‌و گۆرانیه‌ڕا پڕ به‌ باڵای یه‌کترن و گۆرانیه‌کی تایبه‌ته‌ به‌و عاشقانه‌ی که‌ خه‌می دووری و لێک دابڕان دڵیانی ته‌نیوه‌ و ره‌نگه‌ به‌ گوێگرتن له‌و گۆرانیه‌ بڵێسه‌ی ده‌روونی ئاشقان دابمرکێت و هه‌ر ئه‌وه‌شه‌ که‌ ئه‌و گۆرانیه‌ لای که‌ریم کابان زۆر خۆشه‌ویسته‌.
که‌ریم کابان له‌و گۆرانیبێژه‌ ده‌گمه‌نانه‌یه‌ که‌ حه‌ز به‌ دووباره‌ کردنه‌وه‌ ناکات و ده‌ڵێت وه‌ک ئه‌وه‌یه‌ له‌سه‌ر دیواری خه‌ڵک خانوو ساز بکه‌ی. ره‌نگه‌ له‌ کۆڕێکی مه‌جلیسی زۆر گۆرانی فۆلکلۆر بڵێت و بۆ ئه‌وه‌ی داوای گۆرانی لێ بکه‌ی زۆر ئاساییه‌.
له‌ گریانی مناڵیما پێکه‌نینم به‌ خه‌م ئه‌هات .

ئیتر ئێستا خه‌م ده‌ریایه‌ و بۆ که‌نارم شه‌پۆل ئه‌دات .
له‌ سه‌د جارا ته‌نیا جارێ زه‌رده‌ خه‌نه‌ بێته‌ میوان .
وه‌ک سێبه‌ری لای ئێواره‌ی خۆرنشینی دار ئه‌رخه‌وان .

ته‌مه‌ن یه‌کێکه‌ له‌ گۆرانیه‌ جوانه‌کانی که‌ریم کابان که‌ ئاواز و مۆسیقای زانا مه‌حموود هه‌ژان و شێعری ئه‌حمه‌د محه‌ممه‌د.

ئه‌ی هاوڕێیان چاوم نوقمی نیگارێکی پڕ به‌هاره‌ .
تاوه‌م وه‌ری به‌ڵام هێشتا خۆشه‌ویستم هه‌ر بێداره‌ .
ئێستاش گه‌ڵای عومری گه‌نجیم وه‌کوو پاییز هه‌ڵوه‌ریوه‌ .
کێ وه‌کوو من ته‌م و غوبار په‌نجه‌ره‌که‌ی داپۆشیوه‌ .

ئه‌و گۆرانیه‌ داستانی ژیانی مرۆڤه‌ له‌ مناڵی تا پیری دێنێته‌ به‌ر چاومان، به‌ڵی ئازیزان ئه‌و پیری و ماڵ ئاواییه‌ له‌ سه‌رووی هه‌موومانه‌ و خۆشی ئه‌و گۆرانیه‌ی له‌ دڵی خه‌ڵکدا ده‌مێنێته‌وه‌. گۆرانی هاورازێکه‌ له‌ هه‌موو رووه‌کانی ژیاندا له‌گه‌ڵمانه‌ و له‌ ته‌واوی بار و دۆخه‌کانی ژین جێمان ناهێڵێت و بێ ئه‌وه‌ی که‌ بانگی بکه‌ی له‌ ده‌رگای دڵه‌کانمان وه‌ژوور ده‌که‌وێ و ده‌مان لاوێنێته‌وه‌.
یه‌کێک له‌ جوانترین بیره‌وه‌ریه‌کانم له‌گه‌ڵ که‌ریم کابان له‌ فستیڤاڵی کوردی له‌ شاری سنه‌ له‌ (1381 – 2003) له‌گه‌ڵ گرووپی مۆسیقای سلێمانی له‌ کاتێ ده‌هاته‌ سه‌ر شانۆ پێشوازییه‌کی میژوویی لێده‌کرا و خه‌ڵک داوای «جاده‌ چۆڵ و سێبه‌ر بوو»یان ده‌کرد و به‌ باشترین ئه‌دا پێشکه‌شی ده‌کردین، هه‌ر له‌و پرۆگرامه‌ مه‌قامێکی ئه‌خوێند که‌ شێعری شارباژێڕییه‌.

له‌ زۆر که‌س وایه‌ من ئیتر که‌ وا مه‌یلی په‌ری ناکه‌م .
درۆیه‌ تاکوو من مابم له‌ ئه‌و خۆم بێ به‌ری ناکه‌م .

لێره‌دا ده‌رده‌که‌وێ دڵی هونه‌رمه‌ند هه‌موو کات بیر له‌ جوانی و له‌ ژیان ده‌کاته‌وه‌ و مۆسیقا و گۆرانی کوردی هه‌موو کات پڕ بێ له‌ ده‌نگی نه‌رم و که‌سایه‌تی وه‌ک که‌ریم کابان و داوای له‌ش ساغی و ته‌مه‌ن درێژی بۆ ده‌که‌ین.
هۆ گۆرانیبێژه‌ مه‌زنه‌که‌ی شاری سلێمانی – هۆ کۆنه‌ لاوه‌که‌ی مه‌یدانی شیخ مه‌حموود و سه‌را – ئێستا که‌ جێگات له‌ چایخانه‌ی شه‌عب خاڵییه‌ و به‌ گوڵیش پڕ نابێته‌وه‌، سه‌هۆڵه‌که‌ وه‌ڕه‌زی پێڵاوه‌کانی تۆیه‌ و سه‌رچنار سه‌ربه‌رزه‌ به‌ هاتنت و پۆله‌ کچه‌کانی ئاسکات تامه‌زرۆی گۆرانیه‌کانتن و سه‌رده‌شت و سنه‌ هیچ کات بیره‌وه‌ریه‌کانت له‌بیر ناکه‌ن، هه‌ر ئه‌وه‌ ئه‌ڵێم : خۆشمان ده‌وێی وه‌ک گرده‌سوور و ئاویه‌ر، خۆشمان ده‌وێی پڕ به‌ پیتی هونه‌ر، خۆشمان ده‌وێی به‌ قه‌د باڵای ئه‌زمه‌ڕ، خۆشمان ده‌وێی وه‌ک خۆشه‌ویستی نالی، وه‌ک حه‌بیبه‌، وه‌ک شاره‌زوور.

ته‌نیا گۆڕه‌که‌م له‌ رێی خێڵان بێ .
نزیک هه‌وارگه‌ی جاف و گۆران بێ .
کێلێکی به‌رزی به‌قه‌د باڵای شه‌م .
له‌ رۆژ سه‌رم بێ بێ زیاد و بێ که‌م .
یاران وه‌سیه‌تم ئه‌مه‌ بێ لاتان.

شۆڕش ئه‌بووبه‌کری
8 /9/1388
سه‌رده‌شت

ئـه‌ی تـه‌مـه‌نی پـڕ ئـه‌سـرینم، ئـه‌ڕۆی ئاوڕ ناده‌یته‌وه‌ .
دوور لـه‌ هه‌موو هه‌نگاوێکتا له‌ عومری من ئه‌سڕێته‌وه‌ .
خۆزگه‌ منیش وه‌ک په‌پووله‌ گشت ته‌مه‌نم وه‌رزێک با .
دوور لـه‌ خـه‌م و تـاری ژیـان تـه‌نـهـا گوڵم بناسیایه‌

م : یانه ی جوته کلاری

[behnam5555]

"فرهاد پیربال"

"فرهاد پیربال" شاعر، نویسنده و پژوهشگر کرد، در سال 1961 در شهر "هولیر" (اربیل) کردستان عراق متولد شد. کودکی و نوجوانی‌اش را درهمان شهر گذراند و بعدها به سلیمانیه رفت تا در دانشگاه آنجا زبان و ادبیات کردی تحصیل کند. پیربال به خاطر مبارزاتش با حکومت صدام ابتدا به ایران پناهنده شد و سپس زندگی در تبعید را در کشورهای سوریه، دانمارک، ایتالیا، آلمان و فرانسه سپری کرد. در دانشگاه سوربن فرانسه دکتری تاریخ و ادبیات معاصر کردی را گرفت.
او آثار بسیار ارزنده‌ای در شعر، داستان، رمان، نمایشنامه و پژوهش‌های ادبی و تاریخی مربوط به کردها خلق کرده است. مجموعه شعرهای exile (تبعید)، "سیاهی‌های درون سپید و سپیدی‌های درون سیاه" و "برای رودان پسرم" از جمله آثار شعری او هستند.
رمان‌های "سروان تحسین و چیزهای دیگر"، "سانتیا کودی کومپوستلا" و "یک مرد کلاه سیاه پالتو آبی"، و مجموعه‌ داستان‌هایی چون "سیب‌زمینی خورها" و نیز نمایشنامه‌های متعدد و بیست کتاب پژوهشی،‌ از جمله آثار قلمی وی‌ هستند.

پیربال به کار روزنامه‌نگاری و ترجمه نیز اشتغال داشته و گزیده‌ای از اشعار "رمبو"،‌ "بودلر" و شاعران معاصر فرانسوی را همراه با نمایشنامه‌هایی از "استریندبرگ" و "آرتور.ی. آداموف" و همچنین آثار نویسندگان سوررئالیست فرانسوی، به کردی ترجمه کرده است. او هم اکنون در هولیر زندگی می‌کند و در دانشگاه‌های سلیمانیه و زادگاهش سمت استادی دارد. سردبیری مجله "ویران" و مدیریت یک مرکز فرهنگی مستقل به نام "خانه شرف‌خان بطلیسی" نیز از مشاغل دیگر او برای بازسازی فرهنگ مردمان کرد است.
فرهاد پیربال در شعرش به روایتی نوستالژیک از معشوقی از دست رفته پرداخته و آن طور که در شعرهایش نمایان است، این معشوق نامزدش بوده که گویا بعد از مهاجرت پیربال دست به خودکشی به شیوه تلخ خودسوزی زده است.
زندگی وی در تبعید منجر به تالیف و خلق آثاری شده است که مشکلات و معضلات کردها و ستم‌هایی را که بر این قوم رفته، باز می‌تابانند. پیربال در آثارش دست به ابتکارات فرمی و زبانی خاص و غیرمتعارفی نیز زده و به امضای خاصی رسیده است که آثار او را منحصر به فرد جلوه می‌دهد.
پیربال در شاعری از شاعران معاصر ایرانی مانند فروغ فرخزاد و نیما یوشیج متاثر بوده و این مولفه در بعضی از آثار او به وضوح نمایان است./ مختار شکری پور

دکتر فرهاد پیربال شاعر کرد عراقی را اهالی ادبیات با دو کتاب ترجمه شده از او می شناسند. اولی کتاب اشعاری به نام «مانیفست یک نفره پناهنده شماره 33333» و دیگری داستان «مار و پله» که هر دو در وجه بی باکی های شاعر و نویسنده در تجربه فضاهای تازه و گذر از راه های نرفته دارای نقطه اشتراکند. برای پیربال که دلبسته نامتعارف ها است، همسنگران نوگرایی اش همواره در اقلیت اند و مردم بسیاری متکی به گذشته. اما او خودش را از میان گذشته های در آمیخته با سیاستی که از دل شعر و زندگی سرزمینش سر برون کرده، بیرون می کشد و در قاموس سرشار از نوگرایی اش می نویسد؛ «در جامعه ما جنگ و فحشا و تجهیزات جنگی، یک میلیون برابر بیش از نوآوری و خلاقیت ارزش دارد.» با این همه پیربال خود می داند که به قول تی اس الیوت امروز فرهنگ مردان سیاست را هم به خود جلب کرده است. اگرچه تنها به مثابه چیزی قدرتمند برای اعمال سیاست. اما پیربال از ابزار شدن شعرش می گریزد و جز برای یک حزب قلم نمی زند؛ حزب هنر و ادبیات، سردبیری مجلات مختلف در استکهلم، پاریس، کپنهاگ، اربیل و تحصیل در دانشگاه سوربن در رشته دکترای زبان و ادبیات فرانسه، تدریس در دانشگاه صلاح الدین اربیل،...و چاپ چیزی حدود 53 کتاب شعر، داستان و مقاله را می توان بخشی از کارنامه ادبی وی به شمار آورد. با او در مجال کوتاهی که در سفر اخیرش به ایران دست داد گفت وگویی داشته ایم که می خوانید.
-فکر می کنم شما تا حدودی با شعر معاصر ایران آشنایی دارید. به نظر شما شعر امروز ایران در حال حاضر در چه جایگاهی قرار دارد؟

من نمی توانم بگویم شعر معاصر ایران را می شناسم. البته من بخت این را دارم که فارسی بخوانم. اما این کافی نیست برای اینکه من همه کتاب های متعلق به شعر معاصر ایران را خوانده باشم. ولی می توانم بگویم که نسل فروغ فرخزاد برای من به عنوان یک خواننده که نه فقط شعر فارسی که شعر همه جهان را می خواند نسل بسیار مهمی است. نسل فروغ یک نسل نوپرداز و عصیانگر در همه زمینه های تکنیک، بینش و خلاقیت شعری بود. حتی نسبت به نسل قبلی خودشان یعنی نسل نیما. نسل نیما که شهریار هم جزء آنهاست، همواره در میان سبک کلاسیک و مدرنسیم در رفت و آمد بودند. البته همه ما می دانیم که نیما یوشیج چه کار بزرگی در عرصه شعر فارسی انجام داد. اما من فکر می کنم فروغ، یدالله رویایی، سپهری و شاعران هم نسل آنها، رادیکال تر بودند و جسارت بیشتری برای ویران کردن شکل ها و فرم های گذشته داشتند. در واقع می شود گفت شعر فارسی قرن معاصر وامدار تکنیک هایی است که فروغ وارد عرصه شعر کرد. تکنیک هایی که حتی در کارهای نیما نبود.
-اما پرسش من بیشتر به وضعیت امروز و نسل جدید شاعران ایرانی برمی گشت. چرا که عده یی معتقدند شعر امروز ایران در وضعیت رکود به سر می برد.
در واقع من همه اینها را گفتم فقط برای اینکه از پاسخ به این سوال فرار کنم. من می دانم که در شعر امروز ایران کسی به نام حافظ موسوی هست، شمس لنگرودی هست و خیلی های دیگر. اما با همه اینها نمی توانم بگویم که شعر امروز ایران را می شناسم.
-آیا همین عدم شناخت نشانه رکود نیست؟ شما هنوز به نسل فروغ به عنوان مهم ترین نسل اشاره می کنید. آیا این بدان معنا نیست که شعر امروز قادر نبوده لذتی تا آن اندازه بزرگ به ما ببخشد؟
بله در یک مقایسه کلی میان شعر امروز و نسلی که از آن سخن گفتیم، من هم دلم می خواهد همین را بگویم. چون می دانم آن تکنیک ها و فرم های تازه، بسیار عظیم تر و مهم تر از آن چیزی بودند که من تا به حال خوانده ام. مساله آوردن فرم ها و شکل های تازه تنها یک مساله تکنیکی نیست. وقتی که هنرمند یک تکنیک تازه می آورد، در واقع یک بینش و محتوای تازه هم در این تکنیک می گنجد.
-شعر کردستان ایران از نظر تکنیک و فرم در چه سطحی قرار دارد ؟
من فکر می کنم وضعیتش از لحاظ تکنیک و فرم بد نیست. الان یک نسل جوان در شهرهای کردستان ایران است که مثل شاعران همزبان خودشان در کردستان عراق، کوشش می کنند قالب های سنتی و کهنه را ویران کنند و فرم های تازه و تا حدی هم بینش تازه یی پدید بیاورند. شعرهایی که با نسل قبل مثل هیمن و هژار و.. تفاوت دارد.
-این برخورد ویرانگرانه با قالب ها و فرم های گذشته را در شعر امروز کردستان عراق خصوصاً در آثار شما به راحتی می شود لمس کرد. اما من فکر می کنم شعر امروز کردستان عراق بیشتر نیاز به یک مفهوم و بینش تازه دارد. در یک دوره یی این شعر فریاد جمعی مردمی بود که تنها می خواستند بودنشان را اثبات کنند. اما به نظر می رسد که شعر امروز باید از اثبات هستی آن قوم دست بردارد و شکل و شمایل هویت شناختی به خود بگیرد؟
درست است. تا قبل از سال 1991 همواره تلاش بود ما یک ادبیات ملی و به مفهوم دیگر ناسیونالیستی داشته باشیم. اما بعد از قیام کردها، برای نسل جدید دیگر مساله ناسیونالیسم آنقدر مهم نیست. چون این نسل می داند که مسائل و مشکلات سیاسی باید به دست سیاستمداران حل بشود. ادبیات امروز کمتر مسائل ناسیونالیستی را مطرح می کند. در واقع ادبیات و هنر باید سیاست و حزب خودش را داشته باشد. ما یک حزب داریم به نام حزب هنر. همین بینش فردگرا و خلاق که خاص هنرمند و نویسنده است، به نظر من یک جور حزب است.
-با این حساب به شعر سیاسی معتقد نیستید؟
معتقدم، اما وظیفه من نیست. من می توانم مثلاً برای درست کردن یک فضای دموکرات در مملکت خودم همکاری کنم. یا حتی می توانم با رئیس جمهور ایران هم در این زمینه همکار و در خدمت شان باشم. وقتی یک خواهش و نیاز برای خوشبختی انسان وجود داشته باشد، در هر جا و با هر کس که بتوانم و کاری از عهده ام بر بیاید انجام می دهم. اما نه در زمینه ادبیات. این نوع زندگی یک چیز است و ادبیات یک چیز دیگر. من هرگز قبول نمی کنم که رئیس جمهور عراق یا ایران یا امریکا و هر جای دیگر به من بگوید شما باید اینطور کار کنی و اینطور بنویسی. از طرفی هم به خودم حق نمی دهم که آنها را امر و نهی کنم. من برای کار آنها احترام می گذارم و آنها هم باید برای کار من احترام بگذارند. چون من به عنوان یک نویسنده خودم را مهم تر و بالاتر از هر سیاستمداری حتی جلال طالبانی یا مسعود بارزانی می بینم. آنها اگر در حوزه اقتصاد، سیاست، جامعه و... کار می کنند، من هم در عرصه یی کار می کنم به نام ادبیات و هنر که بدون نویسنده اصلاً معنی ندارد. من همه این چیزها را به شکل آزاد آنجا گفته ام و آنها هم قبول دارند. چون می دانند که مسوول سیاست هستند و من هم مسوول کلمه هستم. آنها رئیس حکومت هستند و من هم رئیس ادبیات و هنر.

-اما چرا با همه غنایی که در شعر و ادبیات کردی سراغ داریم، مردم کرد در جهان بیشتر به واسطه سیاست و مسائل سیاسی شناخته می شوند تا هنر و ادبیات؟
این سوال قشنگی است. متاسفانه همه دنیا ما را فقط از طریق سیاست و مصیبت می شناسند. من از این خیلی متاسفم. چون ما فقط تراژدی نداریم. ما زیبایی هم داریم. فقط تاریخ گذشته را نداریم. امروز را هم داریم. فردا را هم داریم. ما هنر و ادبیاتی داریم که مجزا و متفاوت از ادبیات عرب است. هنرهایی داریم که می توانیم به آنها افتخار کنیم. ما ملت کوچکی نیستیم که فقط مصیبتی مثل حلبچه داشته باشیم. من فکر می کنم ادبیات و هنر ما آنقدر هست که بتوانیم در عرصه جهانی بگوییم ما هم هستیم.
-آیا جز شرایط سیاسی حاکم در دوره های مختلف کردستان، نمی شود کم کاری اهل ادبیات و هنر را در این زمینه موثر دانست؟
بله. این مساله هست. اما دست ما نبوده. شما می دانید که ما اصلاً به درازای تاریخ یک دولت نداشته ایم. الان هم نداریم. 18-17 سال است که مثلاً یک وزارت فرهنگ دارد کار می کند. ما نتوانسته ایم کارها و ادبیات مان را ترجمه کنیم یا مثلاً موسیقی مان را به دنیا بشناسانیم. درست است خطای ماست، اما دست ما نبوده است. مثلاً رژیم صدام اصلاً به ما امکان این را نداده بود که در دانشکده هنرهای زیبا درس بخوانیم. همه دانشجوهای آنجا باید عرب می بودند. این ظلم سیاسی علیه کردها باعث شد ما نتوانیم ادبیات و هنر خودمان را به دنیا عرضه کنیم.
-و چگونه است که از همه گونه های ادبیات و هنر، شعر کردی نقش بزرگ تری برعهده می گیرد؟
من فکر می کنم ما جز شعر در نسل جدید نقاش های خوبی هم داریم. یا در زمینه رمان افرادی مثل بختیارعلی که از هم نسلان من است یا شیرزاد حسن که یکی از رمان هایش هم به فارسی ترجمه شده است. در زمینه موسیقی هم همین طور است. اما در برخی موارد مثل مجسمه سازی می شود گفت آنقدر ها پیشرفت نداشته ایم.
-برخی شعر کردی را در گونه شعر مقاومت جای می دهند. آیا به نظر شما می شود چنین دسته بندی را در زمینه شعر پذیرفت، آیا شعر می تواند عرصه مقاومت برای شاعر باشد؟
من فکر می کنم اصلاً شعری وجود ندارد که بشود اسم آن را شعر مقاومت، شعر زنانه، اجتماعی و... نامید. ما دو نوع شعر داریم. شعر خوب و اصیل و شعر بد. من وقتی شعر فروغ را می خوانم، فکر می کنم او تعبیری از همه انسانیت و سرنوشت همه آنها در شعرش دارد. با اینکه در یک سرزمین مشخص زندگی کرده است. آنهایی که چنین نام هایی را برای شعر قرار می دهند، در واقع می خواهند از شعر استفاده سیاسی یا حزبی داشته باشند و شعر در خدمت مصلحت آنها باشد. من اگر بخواهم از ملیت خودم دفاع کنم، می روم پیشمرگه می شوم. می روم یک سلاح برمی دارم و با دشمن مبارزه می کنم. ولی در یک شعر، این بینش خاص فرهاد است که می ماند. وقتی شعر می شود شعر مقاومت، فرهاد پیربال از بین می رود. و همه آن شعرهایی که ما آنها را شعر مقاومت می خوانیم در واقع اشعاری هستند که شاعر برای خودش نوشته است. مثلاً شعر« برای آزادی» از نظر من یک شعر زیباست نه شعر مقاومت.
-یعنی تنها رسالت شعر بیان بینش شاعر است؟
بله. بینش شاعر خودش رسالت بزرگی است. شاعر یک هنرمند است و نیاز به رسالت ایدئولوژیک یا مذهبی و سیاسی و... ندارد. چون بینش هنرمند از طریق فرم و تکنیک رسالت تازه یی به وجود می آورد.
-شما قبلاً گفته بودید وقتی می نویسم به این فکر نمی کنم که پیش از من چه چیزی نوشته اند. شاید این سوال در ذهن نسل جدید نویسندگان جوان پیش بیاید که آیا مطالعه آثار گذشتگان ضروری است؟
من این را گفته ام و هنوز هم به آن معتقدم. اما من به درازای سال هایی که پشت سر گذاشته ام، با آثار گذشتگان آشنایی دارم. یعنی نسبت به آنچه قبل از من نوشته اند، ناآگاه نیستم. مثلاً می دانم که تطور تاریخ شعر عربی از کی آغاز شده است، کی دارای یک مانیفست شده و تا حدودی هم نسبت به شعر ترکی، فارسی و فرانسوی آگاهی دارم. بعد از این آگاهی است که من چنین عقیده یی را بیان می کنم. ما اول باید همه این گنجینه شعر و هنر را بشناسیم و تجزیه و تحلیل کنیم و بعد آن چیزی را که حرف و بیان ماست، به شیوه متفاوت ارائه بدهیم. این طور نیست که من یک نویسنده یا شاعر از مادر متولد شوم. من قبل از اینکه این حرف را بزنم ، می دانستم شاعران و نویسنده های قبل از من چه کار کرده اند. اما مقصود من این است که ما نباید در آن فرم ها، تکنیک ها و قالب های کهنه اسیر شویم و دست و پای خودمان را ببندیم.
-اما نسل جدید امروز بیش از همیشه با تقلید و تکرار گذشته یا حتی امروز خودش روبه روست. انگار نمی تواند بین آثاری که می خواند و بیان و شیوه و تفکر خودش مرزی بکشد.
آنها آزادند که بنویسند. من هم یک روز مثل آنها بودم و فکر می کنم آنها فقط می خواهند احساسات خودشان را بیان کنند. خیلی غلط است اگر به آنها بگوییم اینها شعر نیست. الان ما آدم هایی داریم که کارشان کشتن آدم های دیگر است. آدم های دیگری هستند که در ورطه آلودگی های اخلاقی می افتند. خوب در مقابل این آدم ها می شود گفت این شاعران کار غلطی نمی کنند. من فکر می کنم بهتر است دست از آنها بکشیم تا بنویسند و منتشر کنند. حتی اگر خوب نباشد. همه این فکرها که ممکن است خیلی عالی نباشند یا حتی گاه بد باشند، زمینه را آماده می کنند تا یک چیز قشنگ متولد شود.
-اما برخی معتقدند ارائه این کارها سطح سلیقه و ذائقه مخاطب را پایین می آورد و نگران سطح عمومی شعر در جامعه هستند.
من این طور فکر نمی کنم. این مساله درست مثل مساله انتخاب در زندگی واقعی است. مثلاً انسان در هر سنی به بینش کامل تری نسبت به انتخاب همسر می رسد. ادبیات هم مثل زندگی است. ما در ابتدا هر چیزی را که به دستمان می رسد، می خوانیم. اما مرحله به مرحله به جایی می رسیم که می توانیم بین کار خوب و بد انتخاب کنیم. برای همین من فکر می کنم شعرها و قصه های بد هم وجود دارند همان طور که انسان های بد وجود دارند و نباید به آنها اعتنا کرد.
-و پاسخ خود شما برای این سوال؟
به طور کلی، اجتماع مردم خاورمیانه نسبت به فرد اجتماع ظالمی است. ما برای یک عشیره حتی اگر خیلی وحشی هم باشد بیشتر احترام می گذاریم تا برای هنرمند. احترام ما به جماعت و عشیره و چیزهای عمومی و کلی است تا یک فرد خلاق.

http://koper.blogfa.com

[behnam5555]

شاه‌ بال موسقی سنتی کوردی

مظهر خالقیدر شهریور سال ۱۳۱۷ در سنندج در میان خانواده‌ای از مشایخ کردستان دیده به جهان گشود. در دوران جوانی نخست به مدت ۱۱ سال به آموختن و فراگیری موسیقی اصیل ایرانی و تمرین سبک ها و ردیف های آواز فارسی پرداخت و اولین اجرای آواز او در اواخر دهه سی در رادیو سنندج به زبان فارسی ضبط شده است. وی سپس در رشته فیزیک در دانشگاه تهران ادامه تحصیل داد و بنا به تحصیلات دانشگاهی ابتدا در دبیرستان های تجریش و شمیران دبیر درس ترمودینامیک بود، اما دوستی با شادروان انجوی شیرازی او را به رادیو کشانید تا به ترجمه مطالب ادبی و هنری زبان کردی بپردازد و به همراه دیگر هنرمندان کرد مانند یوسف زمانی، حسن کامکار، مجتبی میرزاده، سواره ایلخانی زاده، محمدصدیق مفتی زاده، محمد کمانگر، فریدون مرادی، شکرالله بابان ، عثمان احمدی، ابراهیم ستوده، عابد سراج الدینی و...، به ترویج و اشاعه زبان و ادبیات کردی کمک کند. در حین همکاری با ارکستر رادیو، خالقی با اکثر هنرمندان وزارت فرهنگ و هنر مانند « ناصری، کسروی، بهاری، حنانه، گلسرخی، شجریان و...» آشنا می شود.

در همان اوائل فعالیت هنری «مظهر خالقی»، حنانه، کسروی و یوسف زمانی، صدای او را به عنوان صدایی ممتاز شتاختند که جنس صدایش شباهت زیادی به غلامحسین بنان، استاد فقید آواز، دارد و با وجود اظهار علاقه خالقی به ادامه‌ی اجرای آواز فارسی، حنانه مانع او می شود . در اواخر دهه‌ی چهل، آغاز رسمی فعالیت هنری او و آوازهایش در رادیو کردی با همکاری ارکستر مشیر همایون شهردار(از پیشکسوتهای هوشمند موسیقی ایرانی) با استقبال بی نظیر مردم کرد مواجه شد که در اینباره صدیق تعریف معتقد است " خالقی در همان آغاز به اوج شهرت رسید و همچنان در آن قله افتخار مانده است".
خالقی پس از ضبط و اجرای بیش از۲۵۰ آهنگ فولکلور و ترانه های اصیل کردی، در اواسط دهه‌ی ۵۰ مدیریت سازمان رادیو و تلویزیون کرمانشاه را عهده دار می‌شود و بنا بر یک سوءتفاهم نامیمون در دوران انقلاب، به اتهام همکاری احتمالی او، به عنوان یکی از مدیران ارشد دستگاه دولت شاهنشاهی با ساواک، دستگیر و چند هفته‌ای زندانی می شود و آن بر چسب سیاسی و هاله‌ی ابهام موجب رنجش خالقی و قهر او از عرصه‌ی هنر شد اما سر انجام بنا به مساعدت اهالی فرهنگ در رفع سوء تفاهم پیش آمده، با کمک جلال طالبانی از طریق کردستان عراق راهی انگلستان می‌شود زیرا مظهر خالقی و جلال طالبانی هر دو دختران ابراهیم احمد، نویسنده‌ی نام‌آشنای کرد را به همسری اختیار کرده‌اند که اثر معروف ایشان با نام ژانی گه‌ل(درد ملت) با ترجمه‌های محمد قاضی و قانعی‌فرد به زبان فارسی در بازار کتاب عرضه شده است. خالقی سالهای بعد در لندن رحل اقامت می‌افکند. همانطور که ذکر شد، از او بیش از ۲۵۰ آواز فولکلوریک ضبط و ثبت شده است که از ترانه‌های مشهور وی می‌توان

«په‌پووله‌ی ئازادی» ، « ئه‌گه‌ڕێمه‌وه» ، « ئاسۆی کورد» و « بیرت ده‌که‌م » را نام برد.

مظهر خالقی آخرین بار در اواخر دهه‌ی ۶۰ در یک مجموعه کنسرت دور اروپا به همراهی هنرمندانی مانند سعید فرج پوری، رضا شفیعیان، مجید درخشانی، رضا قاسمی نوازنده‌ی سه تار و نویسنده‌ی داستان ارکستر شبانه در اجرای صحنه ظاهر شد، اما پس از آن تا به امروز اثر جدیدی را اجرا نکرده است.
پس از تحولات اخیر کردستان عراق، خالقی دست اندرکار تحقیق و نگارش درباره‌ی موسیقی کردی است و در عین حال مدیریت (ئه‌نیستیتۆی که‌له‌پوری کورد) انستیتوی میراث فرهنگی کردستان عراق را بر عهده دارد.
اندیشه‌ی هنری و سیاست حرفه‌ای خالقی را می‌توان تا حد زیادی به استاد محمد رضا شجریان شبیه دانست، زیرا همواره از موسیقی مبتذل و غیر اصیل پرهیز داشته است. مظهر خالقی به شدت به حفظ اصالت اخلاقی و هویت هنری در اجرای کار هنری و اینکه موسیقیدان متولی فرهنگ و راوی جامعه است و باید حرمت آن نگه داشته شود، باور دارد.

درباره مظهر خالقی ، هنرمندان کرد و صاحب نظران موسیقی چنین می‌گویند:

دکتر بهمن کاظمی، محقق موسیقی کردی، معتقد است که اندیشه و عقاید این استاد برجسته‌ی موسیقی معاصر کردی بدون شک برای نسل جوان منبعی مفید و آموزنده خواهد بود، زیرا خالقی به وجود نسل جوان برای اعتلا و شکوفایی هر چه‌ بیشتر موسیقی کردی در سطح بین المللی امید وافر دارد.
جمشید عندلیبی، آوازهای او را عامل شهرت و سوءاستفاده‌ی بسیاری از هنرمندان می‌داند که درغیبت او با بازسازی و گاه کپی نغمه‌ها و آهنگها به سود جویی ازخالقی پرداخته‌اند.
کیخسرو پورناظری، بر این عقیده است که وجود هنرمند والامقام و بزرگی مانند خالقی برای موسیقی امروز کردستان، ضرورتی غیر قابل انکار است و حضور مجدد او می‌تواند موجب رشد و شکوفایی در آواز کردی امروز، به عنوان بخشی از موسیقی نواحی ایران زمین باشد.
سعید فرج پوری باور دارد که اجرای مجدد خالقی مشابه موجی نو در موسیقی کردی است که مخاطبان، موسیقی اصیل کردی را از زبان راوی صادق آن می‌شنوند.
بهرام ساعد، صدای ساده و صمیمی خالقی را یادآور بزرگانی همچون سید علی‌اصغر کردستانی، حسن زیرک، علی مردان، طاهر توفیق، محمد ماملی، هومر دزه‌ای، عارف جزراوی و... می‌داند و مجتبی میرزاده، آهنگ ساز آثارخالقی، می‌گوید : «در استودیو و هنگام ضبط، خالقی تسلط و توانایی خاصی در اجرا دارد و گاهی با یکبار خواندن و بدون تمرین نسخه‌ی اصلی را ضبط کرده‌ایم.»
اما طهمورث پورناظری با گله از خالقی یاد می‌کند و ساکت نشستن و کناره‌گیری او را گناهی بزرگ و غیر قابل بخشش‌می‌داند.
شهرام ناظری، که همواره با احترام از خالقی یاد می‌کند، معتقد است « در موسیقی معاصر کردی کسی دیگر مانند خالقی، این ستاره تابناک آواز کردی تا چند سال آینده ظهور نخواهد کرد».
و در اینباره رامبد صدیف استاد آواز می‌گوید: « مظهر خالقی را به عنوان راوی صادق فرهنگ و هنر کرد می‌شناسم که صدایش یاد آورنده‌ی خاطرات تلخ و شیرین تاریخ پر فراز و نشیب کرد است و نغمه‌ی او آواز آزادی و عشق است و این بلبل عاشق و بی‌قرار سالهاست خاموش است، زیرا در میان مردمانش موسم گل نیافته است ».

در نهایت خالقی در یک مصاحبه با کانال ماهوراه‌ای کردستان عراق اعلام کرد که دیگر آوازی نخواهد خواند و جا را برای خوانندگان جوان خالی خواهد کرد چون اعتقاد دارد که جوانان می‌توانند جای خالی او را پر نمایند و جانشین خوب او در عرصه‌ی موزیک کردی باشند.
استاد مظهر خالقی پس از زنده‌یاد سید علی‌اصغر کردستانی، به عنوان استاد مسلم آواز کردی معاصر معروف است، زیرا اکثر کردها معتقدند که صدای محزون و لحن دلنشین او هر شنونده‌ای را مجذوب و محظوظ می کند اما متاسفانه در بیست سال اخیر کمتر شاهد فعالیتی جدی از وی بوده‌ایم و همچنان به غیبت و سکوت خود ادامه داده است. در صورتی که حضور پرشور و فعالیت جدی هنرمندان کرد در موسیقی معاصر ایران پس از انقلاب بسیار مشهود و انکار ناپذیر است، هنرمندانی از چند نسل مختلف مانند « یوسف زمانی، میرزاده، فرج پوری، ناظری، کامکار ها، عندلیبی، تعریف، ساعد، پور ناظری، خاک طینت و ...."، که البته برادران یوسف زمانی را جزو بنیان گذاران موسیقی کردی به شیوه‌ای علمی و آکادمیک در ایران می‌شناسند.
ملودی، ریتم و رنگ یا ضربی موسیقی کردی را کمتر کسی هست که درگوشه‌های موسیقی ملی ایران بارها نشنیده باشد. در این رابطه پرویز مشکاتیان معتقد است که گذر از موسیقی ایران زمین بدون مطالعه آکادمیک و علمی موسیقی کردی امکان پذیر نیست و محمد موسوی هم می گوید: « گاه در برابر غنای موسیقی کردی باید تسلیم شد».
در میان هنرمندان معاصر آواز کردی، شهرام ناظری، جلال الدین محمدیان، محمد رضا دارابی، صدیق تعریف، بیژن کامکار، علاالدین باباشهابی، عزیز شاهرخ، عباس کمندی، حسین شریفی، بهروز توکلی، هومه‌ر دزه‌ای و...، خلاء غیبت و سکوت چند ساله‌ی استاد مظهر خالقی بسیار محسوس است. هر چند که هیچ کدام از این هنرمندان، قریحه و سبک موثر خالقی را نادیده نمی گیرند و حتی ملودی ها و نغمه‌های او را به عنوان گنجینه‌ی آواز کردی معرفی می کنند.

[behnam5555]

ژیان نامه‌ی مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی

مۆدریک جاف

نوسینی ژیان نامه‌ی که‌سێک وه‌ک مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی کارێکی زۆر دژوار دێته‌ به‌رچاو به‌داخه‌وه‌ تا ئێستا ژیان نامه‌یاکی ته‌واو و به‌ پیت له‌م زانا و قاره‌مانی گه‌لی کورده‌ نه‌نوسراوه‌، هه‌رچه‌ن مامۆستا ڕوداوی ڕۆژانه‌ی خۆی ده‌نووسی به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ سه‌رقالی ژیان ئیزنی ئه‌وه‌ی نه‌دا که‌ ژیان نامه‌ی خۆی به‌ ده‌ستی خۆی بنوسێت.

کتێبی "عه‌لامه‌ محمد ربیعی" (به‌ قه‌ڵه‌می عبدالسلام حقگو) ته‌نیا کتێبێکه‌ که‌ له‌سه‌ر ژیاننامه‌ی مامۆستا نووسراوه‌ ،هه‌رچه‌ن نوسینی ئه‌م کتێبه‌ زۆر شیاوی ڕێزه‌، به‌لام زۆر به‌کورتی و به‌ربڵاو باسی مامۆستای کردووه‌ و زۆرێک له‌ تایبه‌ت مه‌ندیه‌کانی ژیانی مامۆستای نه‌هێناوه‌.

ناساندن و روون کردنه‌وه‌ی ژیانی هه‌ر که‌ڵه‌ پیاوێ پێویستی به‌ لێکۆلینه‌وه‌و تێکۆشانێکی زۆر هه‌یه‌ تا کوو له‌ راستیێکی ته‌واو ژیانی بخاته‌ به‌ر چاو؛ به‌ داخه‌وه‌ تا ئیستا بۆ کۆکردنه‌وه‌ی ژیاننامه‌ی مامۆستا کارێکی به‌رچاو نه‌کراوه‌ .

ئیستا که‌ هیچ ده‌سه‌لاتێک له‌ خزمه‌تی کولتوورو ئایینی کورد نیه‌ ؛ له‌ سه‌ر‌ گه‌لی کورده‌ که‌ زانایان و قاره‌مانانی خۆی بناسێت و به‌ رێز گرتنیان بیرو بروایان بپارێزێت.

مامۆستا مه‌لا موحه‌ممه‌د ڕه‌بیعی (خوای لێ رازی بێت) له‌ ساڵی 1311 کۆچی هه‌تاوی له‌ گوندێک به‌ ناوی "ده‌رێز" له‌ ئاواییه‌کانی سه‌ر به‌ ناوچه‌ی دیوانده‌ره‌ له‌ کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات له‌ بنه‌ماڵه‌یێکی ئایینی له‌ دایک بوو. به‌ وته‌ی مامۆستا نزیک به‌ 40 که‌س له‌ بنه‌ماڵه‌ی زانای ئایینی و مامۆستا بوون.

مامۆستا تا پێنج ساڵی قورئانی پیرۆزی لای دایکی خه‌تم کرد. سه‌ره‌تای خوێندنی فارسی و عه‌ره‌بی و ده‌رسی ئایینی لای باوکی "مه‌لا عه‌بدولکه‌ریم(خ.ر)"و مامۆی "مه‌لا مه‌حموود(خ.ر)" ته‌واو کرد. دوای کۆچی مامۆی ڕووی کرده‌ زۆرێک له‌ حوجره‌کانی کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات و باشوور و له‌ زۆرێک له‌ مامۆستایان و زانایانی ئایینی کوردستان که‌ڵکی وه‌رگرت.

له‌ دوانزه‌ ساڵی ده‌ستی کرد به‌ نوسینی شیعر وچیرۆک به‌ زمانی فارسی و هه‌روه‌ها نوسینی به‌سه‌رهاتی ڕۆژانه‌ی خۆی و‌ تا دوایین رۆژه‌کانی ژیانی له‌ سه‌ری به‌رده‌وام بوو.

مامۆستا له‌ لایه‌ن مامۆستا عه‌لائه‌دین حوسه‌ینی بانگ کرا بۆ گوندی "چوارچه‌رمگ" و چه‌ن ساڵێک له‌ خزمه‌تی مامۆستا حوسه‌ینی بوو تا له‌ ساڵی 1333 ئیجازه‌ی فتوا و ده‌رس دانی وه‌رگرت. مامۆستا حوسه‌ینی پێشنیاری هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ کچه‌که‌ی"سوغرا خانم"ی دا به‌ مامۆستا ڕه‌بیعی و به‌م شێوه‌ مامۆستا بوو به‌ زاوای مامۆستا حوسه‌ینی.

مامۆستا چه‌ن ساڵێک له‌ "چوارچه‌رمگ" ماوه‌ و دوایی کۆچی کرد بۆ شاری سنه‌ و ده‌فته‌ری ئیزدواج و ته‌ڵاقی دامه‌زراند.

ده‌نگی مامۆستا زۆر زوڵاڵ و ئاسمانی ‌بوو، بۆیه‌ له‌ ساڵی 1345 وه‌ک نوێنه‌ری ئێران له‌ موسابقاتی ناونه‌ته‌وه‌یی قورئان له‌ پاکستان به‌شداری کردو له‌وێ له‌ دوای "شیخ محمود خلیل الفخری" له‌ میسر هاوبه‌ش له‌ ته‌ک "عبدالباسط" قاری به‌ناوبانگی میسر پله‌ی دووهه‌می به‌ ده‌ست هێنا.

مامۆستا سه‌باره‌ت به‌ دۆستی له‌ته‌ک "عبدالباسط" ده‌ڵێ:

(دۆستی من و "عبدالباسط" به‌بۆنه‌ی کورد بوونی من بوو له‌ ته‌واوی ئه‌وماوه‌ی که‌ له‌ پاکستان بووم، جل و به‌رگی کوردیم له‌به‌ر ئه‌کرد؛ ڕۆژێکیان "عبدالباسط" جل و به‌رگی کوردی له‌ به‌رما دی هات روومه‌تمی ماچ کردو حه‌کایه‌تی کورد بوونی خۆی بۆم گێڕاوه‌و وتی که‌ باواگه‌وره‌ی خه‌ڵکی شاری شه‌قڵاوه‌ی سه‌ر به‌ کوردستانی باشووره‌.)

مامۆستا ده‌ڵێ که‌ زانیم "عبدالباسط" کورده‌ زۆرم پێ خۆش بوو، "عبدالباسط" به‌ "ربیع القلوب" بانگی ده‌کردم و جل و‌ به‌رگه‌ کوردیه‌که‌می له‌ به‌ر ده‌کرد.

دوای گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ئێران مامۆستا بانگ کرا بۆ به‌شی کوردی ڕادیۆ تاران و له‌وێ ده‌ستی کرد به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌رنامه‌ی ئایینی به‌ زمانی کوردی و له‌ته‌ک ئه‌وه‌ش له‌ مه‌دره‌سه‌ی "اردبیلی ها" و مزگه‌وتی "عمادالدوله‌" قورئان و ته‌جویدی ده‌رس ئه‌دا.

ساڵی 1351 هاوکات له‌گه‌ڵ گوێزانه‌وه‌ی ڕادیو کوردی بۆ کرماشان ئه‌ویش کۆچی کرد بۆ شاری کرماشان و له‌ته‌ک کاری ڕادیۆ له‌ مزگه‌وتی ئیمام شافعی ده‌رسی قورئانی به‌ منداڵانی کورد ئه‌وت .

ئه‌وده‌م به‌رنامه‌کانی ڕادیۆ کرماشان زۆر به‌ بایه‌خ بوون و له‌ هه‌ر چوار پارچه‌ بیسه‌رێکی زۆریان هه‌بوو، زۆرێک له‌ که‌سایه‌تیه‌ به‌ناوبانگه‌کانی ئه‌و ده‌می کوردستانی ڕۆژهه‌ڵات له‌ ڕادیۆ کرماشان کاریان ئه‌کرد وه‌ک:

ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌(خ.ر)، دوکتور عه‌بدوڕه‌حمانی موفتی زاده‌، مه‌زهه‌ر خالقی، عه‌بدوڵڵا مه‌ردۆخ، شوکروڵا بابان، حه‌سه‌ن زیره‌ک، سدێق بووره‌که‌یی، سواره‌ ئیلخانی زاده‌، حه‌مه‌ی که‌مانگر، ساڵح ئیبراهیمی، سه‌ید حسه‌ین مه‌سعودی ، میدیا زه‌ندی، سه‌ید موحه‌ممه‌د سه‌فایی،موجته‌با میرزاده‌، سه‌ید تاهر هاشمی و زۆرێک له‌ ناودارانی کورد...

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ ساڵی 1357 به‌ پێشنیاری خه‌ڵکی سوننی شاری کرماشان بوو به‌ به‌رنوێژی مزگه‌وتی ئیمام شافعی و تا 1375 که‌ کۆچی دوایی کرد له‌م مزگه‌وته‌ خزمه‌تی زۆری به‌ خه‌ڵکی کرماشان به‌ تایبه‌ت جه‌ماعه‌تی سونی ئه‌م شاره‌ کرد.

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ ته‌ک هاورێیانی تری له‌ کوردستان هاوکات له‌ته‌ک ته‌واوی گه‌لانی ئێران دژ به‌ ڕژێمی گۆڕ به‌ گۆڕی په‌هله‌وی و بۆ سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی ئیسلامی ده‌ستیان دا به‌ تێکۆشانێکی فراوان. چالاکی و تێکۆشانی مامۆستا تا ڕاده‌یێک بوو که‌ ده‌ڵێن شۆڕشی گه‌لانی ئێران له‌ کوردستاندا به‌ ده‌ستی کاک ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌(خ.ر) و مه‌لا موحه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی(خ.ر) سه‌رکه‌وت.

مامۆستا به‌ر له‌ سه‌رکه‌وتنی شۆڕش ده‌یان کۆبونه‌وه‌ی به‌ کۆمه‌ڵی له‌ شاری کرماشان ڕێبه‌ری کرد. مامۆستا له‌م کۆبوونانه‌ ئایه‌تی ((انما المومنون اخوة))ی ئه‌خوێند و ئه‌یگوت ته‌نیا له‌ ڕێی یه‌کیه‌تی و یه‌ک گرتن ئه‌توانین سه‌رکه‌وین. مامۆستا شێعه‌ و سونی به‌ برای یه‌ک ده‌زانی و به‌ زیره‌کیێکی ته‌واو له‌ شاری کرماشان نێوان شێعه‌ و سونی یه‌کیه‌تیێکی بێ وێنه‌ی رێخستبوو.

دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕش مامۆستا له‌ته‌ک هاوسه‌نگه‌رانی وه‌ک: کاک ئه‌حمه‌دی موفتی زاده‌، دوکتور مورید، دوکتور بقا سه‌ید شۆهه‌دایی و تێکۆشه‌رانی تری کوردستان بۆ پاراستنی مافی گه‌لی کورد و جه‌ماعه‌تی سونی ئێران ده‌ستیان دا به‌ تێکۆشانێکی زۆرتر؛ به هیوای ئه‌وه‌‌ که‌ یه‌کێتی پێش له‌ شۆڕش دوای شۆڕشیش به‌رده‌وام بێت وتووێژێکی زۆریان له‌ته‌ک به‌رپرسانی شۆڕش له‌ تاران ئه‌نجام دا ، به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ چه‌ند رووداوێک وهه‌روه‌ها ده‌ست پێکردنی شه‌ری ناوخۆیی بوو به‌ هۆی بێ ده‌سکه‌وت بوونی ته‌واوی تێکۆشانی ئه‌م به‌رێزانه‌.

مامۆستا له‌ ناو خه‌ڵکی کرماشان وه‌ک ڕێبه‌ر و پێشه‌وایێک بوو، زۆربه‌ی خه‌ڵکی کرماشان ده‌یان ناسی و ڕێزیان ده‌گرت ته‌نانه‌ت زۆڕێک له‌ برایانی شێعه‌ مه‌زهه‌ب ئه‌هاتن بۆ لای مامۆستا و پرسیاره‌ ئایینیه‌کانیان ئه‌پرسی.

ده‌نگی خۆشی مامۆستا له‌ ڕادیۆ کرماشان مێوانی هه‌موو ماڵێکی کرماشان بوو، مامۆستا دوای سه‌رکه‌وتنی شۆڕش به‌رنامه‌ی ئه‌خلاقی به‌ زمانی کوردی به‌ڕیوه‌ ئه‌برد.

مامۆستا ڕه‌بیعی له‌ وتووێژێکا که‌ له‌گه‌ڵ گۆڤاری کوردی ئاوێنه‌ له‌ ساڵی 1372 به‌ڕێوه‌ی‌ بردبوو سه‌باره‌ت به‌ زمانی کوردی وا ئه‌ڵێ:

"خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزا ته‌واوی گه‌لانی به‌ڕه‌سمی ناسیووه‌، ئێمه‌ش وه‌کوو میلله‌تێکی زیندوو و خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ پێمان خۆشه‌ فه‌رهه‌نگی خۆمان زیندوو بکه‌ینه‌وه‌.

خوا له‌ قورئانا فه‌رموویه‌تی))ما ارسلنا من رسولا الا بلسان قومه)) و له‌ ئایه‌تێکی دیکه‌ دا فه‌رموویه‌تی (( و من آیاته خلق السموات و الوانکم ان فی ذالک لایات للعالمین)).

زمانی کوردی یه‌کێکه‌ له‌و زمانانه‌ که‌ فه‌رهه‌نگێکی به‌ هێزی هه‌یه،‌ زانا و وێژه‌ر و شاعیری زۆر زۆر گه‌وره‌ی تیا هه‌ڵکه‌وتووه‌، له‌ فیلسوف و فه‌قیه‌ و وێژه‌ر تا ده‌گاته‌ شاعیر و نووسه‌ر و کۆمه‌ڵ ناسمان هه‌یه‌.

له‌ ڕوانگه‌ی شه‌رعه‌وه‌ هه‌رکه‌س ده‌بێ بۆ فه‌رهه‌نگی خۆی ته‌قه‌لا بکا چونکه‌ ئه‌و فه‌رهه‌نگه‌ له‌ ئایاتی خوان، ئه‌گه‌ر فه‌رهه‌نگی خۆ له‌به‌ر چاو نه‌گرین ئایاتی خوامان نادیده‌ گرتووه‌.

که‌سێک لا بدا له‌ فه‌رهه‌نگی خۆی، پشتی پای داوه‌ له‌ حه‌قیقه‌ت. من له‌ خزمه‌تی مامۆستایانی ئایینی دا وتوومه‌ که‌ فه‌رهه‌نگ و گه‌لی کورد وه‌کوو عه‌تر و بۆنی گوڵی تازه‌ن که‌ لێک جیا ناکرێنه‌وه‌ هه‌رکه‌سێ بیه‌وێ ڕێز له‌ دینی بگرێ ده‌بێ ڕێز بۆ فه‌رهه‌نگه‌که‌ی دابنێ. ئه‌رکی مامۆستای ئایینی کوردیش پاراستنی فه‌رهه‌نگ و زمانی کوردیه‌.

ئێمه‌ وه‌کوو ئه‌رکێکی شه‌رعی له‌ سه‌رمان پێویسته‌ خوێندنه‌وه‌ی کوردی فێربین و فه‌رهه‌نگی خۆمان بناسین."

مامۆستا له‌م گۆڤاره‌دا به‌سه‌رهاتێکی خۆی وا نه‌قل ئه‌کات:

"که‌ ماڵم باری کرد بۆ سنه‌، ڕۆژێکیان چوومه‌ که‌بابیێک و له‌وێ دانیشتم بانگم کرد (آی پسر یخ بیار) که‌بابچیه‌که‌ هاته‌ پێش و وتی ئای ڕۆ، ئای مامۆستا، ئای ماڵ وێران!؟

سه‌رم سوڕما؟

وتی مامۆستا تۆ به‌ فارسی قسه‌بکه‌ی ئه‌دی من زمانی خۆم چی لێ بکه‌م؟! ئێوه‌ ڕێبه‌ری ئێمه‌ن، تۆ که‌ زمانه‌که‌ی خۆت قه‌بوڵ نیه‌، ئه‌منی چاره‌ڕه‌ش چی لێ بکه‌م؟!

چه‌قۆیه‌کی هێناو وتی فه‌رموو ئه‌م خاوه‌ن مردووه‌ ببڕه‌ و ڕزگارم بکه‌!!! وتم شه‌رمه‌نده‌م داوای لێبووردن ده‌که‌م، به‌ڵام چی بڵێم؟!

وتی: بڵێ والێهاتوو به‌فر بێنه‌. ئه‌ویش ئه‌و فارسیه‌ی که‌ تۆ ئه‌یڵێی...

ئێستاش له‌ هه‌ر نوێژێکا فاتێحه‌یه‌کی بۆ " وه‌ستا شوکری" ئه‌خوێنم ئه‌و بیری خستمه‌وه‌ زمانی خۆم گوم نه‌که‌م، مامۆستای ڕاسته‌قینه‌ به‌و ده‌ڵێن..."

مامۆستا به‌شێکی زۆری له‌ ژیانی ڕۆژانه‌ی له‌ نێوان ساڵه‌کانی 64-70 بۆ نوسینی "باقیات و صالحات" دابین کردبوو ئه‌م تێکۆشانی به‌رده‌وامه‌ی و مه‌ترسی ئیجازه‌ وه‌ر نه‌گرتنی له‌ چاپ دانیان و هه‌روه‌ها شک نه‌بردنی هیچ سه‌رمایه‌یێک بۆ له‌ چاپ دانیان مامۆستای زۆر ماندوو کردبوو.

خودای گه‌وره‌ ئه‌م به‌نده‌ نازداره‌ی خۆی به‌ زیاره‌تی خۆشه‌ ویسته‌که‌ی شاد ئه‌کات و هێز و ژیانێکی تازه‌ی پێ ئه‌به‌خشێ.

له‌ شه‌وی موباره‌کی یه‌کشه‌مه‌ 17ی شوالی 1410 (23/2/1369) حه‌زره‌تی فه‌خری عاله‌م نازداری خوا و موسڵمانان حه‌زره‌تی مۆحه‌ممه‌دی مۆسته‌فا(د.خ) دێته‌ خه‌وی ئه‌م شوێن که‌وتووه‌‌ی خۆیه‌و و به‌ زیاره‌تی خۆی ئارامی و ته‌سکینی به‌ دڵی ئه‌دا.

دوای ئه‌م رووداوه‌ مامۆستا‌ هه‌ست ئه‌کات ژیانێکی تازه‌ی پێ خه‌ڵات کراوه‌و پشت به‌ یارمه‌تی خوا ده‌به‌ستێ و به‌حه‌مدی خوا ده‌توانێ هه‌ر 8 جڵدی "باقیات و صالحات" ته‌واو بکات و به‌ده‌ستی خۆی 3 جڵدی بداته‌ ژێر چاپ.

مامۆستا له‌ ماوه‌ی 10 ساڵ نزیک به‌ 100 کتێبی به‌ نرخی نووسیوه‌ که‌ زۆریان به‌ هۆی نه‌بوونی ده‌سه‌ڵات و سه‌رمایه‌ له‌ چاپ نه‌دراون .کتێبانی "آیینه اسلام" و "باقیات و صالحات" له‌ ڕیزی به‌که‌ڵکترین کتێبه‌کانی فارسی سونی مه‌زهه‌بن و هه‌زاران که‌س که‌ڵکیان لێ وه‌رده‌گرن. کتێبی"باقیات و صالحات" کتێبێکی فقهیه‌ و ته‌واوی فقهی ئیمام شافعی به‌ زمانێکی زۆر روون و ئاسان به‌یان ئه‌کات و هه‌رکه‌س توانای خوێندنی ببێت ئه‌توانێ به‌ ته‌واوی که‌ڵکی لێ بگرێ.

کتێبی "آینه ی اسلام"یش که‌ له‌ ساڵی 1364نوسراوه‌‌ له‌ ماوه‌ی چه‌ند مانگ چاپی ئه‌وه‌ڵی ته‌واو بوو به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ تا ئێستا ئیجازه‌ی چاپی تازه‌ی پێنه‌دراوه‌. ئه‌م کتێبه‌ که‌ ته‌واوی عه‌قایدی ڕاسته‌قینه‌ی موسڵمانانی سونی مه‌زهه‌ب ده‌خاته‌ به‌ر چاو له‌ بواری ته‌واوی و ڕاستی بێوێنه‌یه‌.

هێندێک له‌ کتێبه‌کانی مامۆستا بریتیین له‌:

*آینه اسلام (فارسی)

*باقیات و الصالحات (فارسی له‌ 8 مۆجه‌له‌د)

*عالیجناب گوریل (فارسی- ڕومانی ڕامیاری)

*به‌چکه‌ی بنیاده‌م (کودری)

*گه‌نجینه‌ی گه‌وهه‌ر له‌ حه‌دیس (کوردی)

*دوکاندارانی ته‌ریقه‌ت (کوردی)

*چیرۆکی مناڵان (کوردی)

*وتاری ئایینی (کودری)

*ته‌فسیری سوره‌تی فاتیحه‌ (کوردی)

*وه‌رگێڕانی کتێبی الحلال و الحرام فی الاسلام (کودری)

*دیوانی چهارفصل (کوردی، عه‌ره‌بی و فارسی- زیاتر له‌ 4000 به‌یته‌)

*ته‌فسیری جوزئی ئه‌وه‌ڵی قورئانی پیرۆز (کوردی)

*هزار پند (فارسی)

*هشت اردیبهشت (فارسی)

...

مامۆستا خزمه‌تێکی زۆری به‌ گه‌لی شاری کرماشان کرد که‌ هه‌ندێک له‌ گرنگترین یان ئه‌مانه‌ن:

*زیندوو کردنه‌وه‌ی زمان و کولتووری کوردی و جل و به‌رگی کوردی له‌ کرماشان

*زیندوو کردنه‌و و ناساندنی ئیسلام و بیری ڕاسته‌قینه‌ی ئیسلام و لابردنی خورافات و بیدعه‌ته‌‌کان

*نوسینی زیاتر له‌ 100 کتێبی به‌ که‌ڵک

*مه‌وعیزه‌و خوێندنی هه‌زاران وتار و ڕێنمایی گه‌ل بۆ سه‌ر ئایینی ئیسلام و تێکۆشان له‌ ڕێی ئیسلام و نیشتمان

*دامه‌زراندنی کتێبخانه‌ی کوردی و ئایینی له‌ مزگه‌وتی ئیمام شافعی کرماشان و دانانی وانه‌ی فێربوونی زمانی ئاڵمانی و فه‌ڕانسه‌ و ئینگلیسی و...

*تێکۆشان بۆ یه‌کگرتنه‌وه‌ی خه‌لکی کرماشان و هێنانی ئازادی بیر و ئایین بۆ ناو گه‌ل

*دانانی سنۆقی خه‌یریه‌ بۆ یارمه‌تی فه‌قیرانی کرماشان له‌ ژێر چاودێری مزگه‌وتی ئیمام شافعی

هه‌روه‌ها له‌ مامۆستا ڕه‌بیعی زیاتر له‌ 100 نه‌واری ڤیدیۆ و کاسیت به‌ نرخ به‌جێ ماوه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ باره‌ی ئایین و کۆمه‌ڵگا و ڕامیاری و بیر و بڕوای ئیسلامیه‌.

دو دیوانی شیعری "1- چهارفصل 2- اردیبهشت" له‌ مامۆستا به‌ یادگار ماوه‌ که‌ چه‌ن نمونه‌یه‌کی لێره‌دا ئه‌خه‌مه‌ به‌ر چاو خوێنه‌ران:

یا ڕه‌ب سه‌رچاوه‌ی ته‌بعم ڕه‌وان که‌ی

هه‌ر کۆسپ و قۆرتێ له‌ لام ئاسان که‌ی

زوان و قه‌لبم له‌ سه‌هو و خه‌تا

احفظ و انت خیر حافظا

زوانم بکه‌یته‌ هۆی خزمه‌ت و یاری

نه‌ هۆی بێزاری و مه‌ردم ئازاری

نه‌مکه‌ی به‌ شه‌یتان له‌ ژێر عا‌با‌دا

به‌دناوم نه‌که‌ی له‌ ڕووی دونیادا

نه‌مکه‌ی به‌ گورگێ له‌ پێسی مه‌ڕدا

بۆ مه‌ڕگه‌ل خواردن له‌ ڕانه‌ڕێ دا

نه‌م که‌ی به‌ تاپۆی سه‌ر‌لێ شێواندن

بمکه‌ی به‌ چرا بۆ ڕێ نواندن

یارمه‌تیم بده‌ی هه‌ر به‌نده‌ی تۆ بم

تا ڕوو له‌ تۆ بم نه‌ک ڕه‌نجه‌ڕۆ بم

یاڕه‌ب نه‌مکه‌یته‌ به‌نده‌ی زۆر و زه‌ڕ

دین به‌ دونیا ده‌ر عاقیبه‌ت به‌ شه‌ڕ

قورئان بکه‌یته‌ ئه‌سڵه‌حه‌ی ده‌ستم

ته‌نیا ڕزای خۆت بکه‌ی مه‌به‌ستم

هیدایه‌تی خۆت بکه‌ ڕێ نمام

کیتاب و سوننه‌ت بکه‌ پێشه‌وام

یا ڕه‌ب بنێره‌ سه‌ڵات و دروود

له‌ سه‌ر خاوه‌نی مه‌قامی مه‌حموود

هه‌م ئال و ئه‌سحاب گه‌وره‌ی ئوممه‌تی

منه‌ش ببخشه‌ به‌ شه‌فاعه‌تی



**********************************************

هێژا به‌ بڵێ شه‌رته‌ بژیم و نه‌مرم

تا ده‌ستی مناڵانی نه‌خوێندوو ئه‌گرم

ملیان له‌ په‌تی جه‌هل و نه‌زانی ده‌رکه‌م

کێو سه‌ر نجه‌وێنێ له‌ خۆ ڕاگری و سه‌برم

**********************************************

که‌م بڵێ بابم کێیه‌و بابی کێم

تا به‌که‌ی بێ ئاوه‌ز و که‌م ده‌رفه‌تی

پیاوی ئازا قه‌ت نه‌نازیوه‌ به‌ که‌س

کاتێ مه‌ردی پێت بڵێن بابی خوه‌تی

**********************************************

ئه‌و پیاوه‌ به‌ سه‌ر پاوه‌ چووه‌ بۆ پاوه‌

لای وایه‌ له‌ پاوه‌ ئه‌مێنێ له‌ سه‌ر پاوه‌

پاوه‌ی به‌ سه‌ری پاوه‌ له‌ ژێر پێ ناوه‌

نازانێ به‌ سه‌ر پاوه‌ سه‌ری داناوه‌

به‌ڵام گه‌وره‌ترین یادگاری مامۆستا مه‌لا مه‌حه‌ممه‌دی ڕه‌بیعی مزگه‌وتی گه‌وره‌ی شاری کرماشان"مزگه‌وتی ئیمام شافعی کرماشان"ه‌؛ مامۆستا له‌ ساڵی 1368 به‌شی کۆنه‌ی مزگه‌وتی ئیمام شافعی هه‌ڵته‌کاند و به‌ کڕینی چه‌ند ماڵێک له‌ چوار ده‌وری له‌ نوێ به‌نای مزگه‌وتی دانا.له‌ مزگه‌وتی تازه‌ کتێبخانه‌ و هۆڵی کونفڕانس و چه‌ند هۆڵێک بۆ وانه‌ی کوردی و قورئان دابین کراوه‌.

مامۆستا له‌ چه‌ن شاری کوردستان و وڵاته‌ عه‌ره‌بیاکان مامۆستای بانگ هێشت کردبوو بۆ ئه‌م مزگه‌وته که‌ ده‌رسی ئیسلامی بده‌ن ‌. مامۆستا به‌هیوا ‌ بوو دوای بازنشین بوون له‌ ڕادیۆ کرماشان به‌ ته‌واوی هێز خزمه‌تی گه‌لی کورد بکات؛ته‌نانه‌ت مامۆستا کتێبی ڕێنووس و ڕێزمانی کوردیشی ئاماده‌ کردبوو بۆ ده‌رس دان له‌ مزگه‌وت به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌....

به‌ حه‌مدی خوا ئیستا دوای 20 ساڵ کاری به‌نای مزگه‌وتی تازه‌ی ئیمام شافعی ته‌واو بووه‌و بووه‌سه‌ نمادی یه‌کێتی خه‌ڵکی سونه‌ مه‌زهه‌بی شاری کرماشان. به‌ پێویست ده‌زانم ئاماژه‌ بکه‌م که‌ بۆ به‌نای ئه‌م مزگه‌وته‌ سازمانی ئه‌وقاف هیچ یارمه‌تیێکی نه‌داوه‌و ئه‌م‌ مزگه‌وته‌ به‌ تێکۆشانی خه‌ڵکی کرماشان به‌ سه‌مه‌ر گه‌یشتووه‌. هیوادارم ئه‌م مزگه‌وته‌ تا پاشه‌ڕۆژ جێگای عیباده‌تی موسڵمانان بێت و خوا خۆی ئه‌جری مامۆستا ڕه‌بیعی و یارانی بدات.

مامۆستا له‌ مانگی خه‌رمانانی 1375 له‌ کۆنفه‌ڕانسی یه‌کێتی ئیسلامی که‌ له‌ شاری تاران به‌ڕێوه‌ چوو بۆیه‌که‌م جار به‌شداری کرد و وتارێکی به‌ نرخی پێشکه‌ش کرد.

مامۆستا له‌ ته‌مه‌نی 63 ساڵی له‌ ڕۆژی (13/9/1375) بۆ هه‌میشه‌ چاوی له‌ دنیای ڕۆشن به‌ست و به‌هه‌شتی کوردستانی به‌ جێ هێشت.له‌شی موباره‌کی مامۆستا له‌ گۆڕستانی مین ئاوای شاری کرماشان به‌ خاک سپێردرا. خوا ڕۆحی شاد کات.

خه‌ڵکی شاری کرماشان و شاره‌کانی تری پارێزگای کرماشان وه‌ک پاوه‌ و جوانڕۆ و ڕوانسه‌ر و هه‌روه‌ها شاره‌ سونی نشینه‌کانی باشووری ئێران به‌ بیستنی هه‌واڵی کۆچی دوایی مامۆستا زۆر په‌رێشان بوون و داوای ڕوون بونه‌وه‌ی چۆنیه‌تی کۆچی مامۆستایان ده‌کرد. به‌ داخه‌وه‌ له‌ ڕۆژی به‌ خاک سپاردنی مامۆستا خه‌ڵک ئیحساساتی خۆیان به‌ده‌ر خست و له‌ته‌ک هێزه‌ ئاسایشیه‌کان ده‌رگیر بوون که‌ خه‌ڵکێکی زۆر ده‌ست به‌سه‌ر کران .بۆ چه‌ن ڕۆژێک کرماشان ڕه‌نگی ئاژاوه‌ی به‌ خۆی گرت. تازه‌ دوای خسارێکی زۆر ڕادیۆ و ته‌له‌فزوێنی ئێران ده‌ستیان کرد به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی ئاگاداری مامۆستایانی کرماشان و بنه‌ماڵه‌ی مامۆستا بۆ داواکاری و به‌ ئارامش بانگ هێشت کردنی خه‌ڵک...

دوای ئه‌م رووداوانه‌ ده‌رگای مزگه‌وتی ئیمام شافعی بۆ ماوه‌ی دوو سال داخریا تاکوو له‌ سالی1377به‌ هاتنی "حجه‌ الاسلام خاتمی" سه‌رۆک کۆماری ئه‌و کاته‌ی ئێران بۆ کرماشان دووباره‌ به‌رووی ئیمانداران باز کرایه‌وه‌.

به‌ دوای مامۆستا یاران و هاوڕێیانی مامۆستا بوون به‌ یادگاریێک بۆ خه‌ڵکی مزگه‌وتی نوێی ئیمام شافعی و به‌ ته‌واوی هێز بۆ به‌ سه‌مه‌ر گه‌یشتنی زه‌حمه‌ته‌کانی مامۆستا تێده‌کۆشان. ده‌نگی قورئان خوێندنی حاجی وه‌لی، ده‌سته‌ له‌رزۆکه‌که‌ی حاجی عه‌بدولکه‌ریم (که‌ یارمه‌تی نوێژ خوێنانی بۆ به‌نا سازی مزگه‌وتی نوێی ئیمام شافعی کۆ ده‌کرده‌وه‌)، مامۆستا حه‌کیم، سه‌ید تاهر هاشمی (که‌ به‌ شیعره‌ جوانه‌کانی تامی شیعره‌ جوانه‌کانی مامۆستای ئه‌هاورده‌ بیر)،سه‌ید حسه‌ین مه‌سعودی و ... ئیستا زۆریان کۆچی دواییان کردووه‌ لای کۆنه‌ یاره‌ که‌یانن.

http://sonnatnews.blogfa.com

[behnam5555]

« ملک الکلام مجدی سقزی »
( 1 )

« فاطمه حجازی »

منطقه ی زیبای سقز، این نقطه ی آراسته و کوهستانی که قسمتی از کردستان سربلند و بخشی از ایران اسلامی است، جایگاه شاعران و نویسندگانی بزرگ بوده است که تا ابد نام آنان از اتریخ و عرفان ایران و جهان پاک نخواهد شد و همچون ستاره ی پر فروغی در آسمان ادب می درخشند. بزرگ مردانی که علاوه بر آشنایی به زبان و فرهنگ و ادبیات سرزمین مادریشان و سرودن اشعار کردی، به زبان های دیگری چون فارسی، عربی، ترکی و ... شعر سروده اند و در این راستا تسلط و مهارت خود را به ثبوت رسانیده اند.
یکی از این ستارگان قدر اول آسمان ادب و عرفان و هنر که پایه ی نظم بلند را بر چنان فرازی نهادند که دانشمندان و فضلای هم عصر وی ، لقب ، ملک الکلام را درباره ی ایشان تصدیق نمودند ، میرزا عبدالمجید متخلص به مجدی سقزی می باشد که شمه ای از داستان زندگی پر بارش را در این مقاله تقدیم ادب دوستان می نمایم تا چه پسند افتد و چه در نظر آید:
·تولد و زندگی مجدی:
میرزا عبدالمجید فرزند میرزا عبدالکریم و متخلص به مجدی و ملقب به ملک الکلام در سال 1268 هجری قمری در سقز در خانواده ای متدین و با فرهنگ ، دیده به جهان گشود.
میرزا عبدالحمید فرزند میرزا عبدالمجید ملک الکلام ملقب به امیر الکتاب و مشهور به ملک الکلامی در مقدمه ی دیوان پدرش چنین نوشته است:
« حضرت ولی النعم و خداوند گارم مجدالدین1 ملک الکلام میرزا عبدالمجید متخلص به مجدی بن عارف ربانی میرزا کریم قدس سره شرح نژاد و سرگذشت زندگانی خودشان را با قلم معجزنگار نگاشته اند و مجملی از آن این است که چنانچه بهاءالدین محمد برادر کهتر نگارنده گفته اند:
ای یگانه حضرت مجدی که از فیض ازل
سعد اکبر بنده باشد تخت مسعود ترا
شد زبانت ترجمان روح القدس را زین سبب
فیض روح قدس تاریخ است مولود ترا
ولادت ایشان در سنه 1268 در قصبه ی سقز از توابع ولایت اردلان مطابق با فیض روح القدس می باشد.»
مرحوم ملک الکلام مجدی تحصیلات خویش را در زادگاهش نزد علماء زمان همچون مرحوم ملا ابراهیم مدرس مشهور سقزی و مرحوم شیخ محمود فراگرفته و با تمام رسانیده است و در شعر و خوشنویسی به مرحله ی استادی رسیده و در دیوان حاکم سقز به کتابت و منشی گری پرداخته است.
پس از مدتی که در مقر فرمانروایی مجید خان اردلان بوده ، آوازه ی دانشش در همه جا پیچیده و خطّ زیبایش حکام و سلاطین ایران را به شگفتی واداشته است.
1. « مجدالدین » گویا نام دوم ملک الکلام بوده است.
2. «فیض روح قدس» به حساب ابجد می شود 1268ه.ق که تاریخ ولادت با سعادت آن جناب است.
از این رو وی را به سنندج دعوت نموده و کاتب و منشی جکومتی کردستان و از جمله کاتب امیر نظام گروسی گشته که ایشان نیز از بزرگان ادب و خوشنویسان دوره ی خود بودند.
مرحوم مجدی در سال 1298ه. ق به منظورعزیمت به حجاز و زیارت خانه خدا ، از سقز به سنندج رفت ولی یکی از مردان متقی آن دیار به نام حاج شیخ شکرالله سنندجی از وی خواست که این سفر را به بعد موکول سازد تا در آینده باهم به زیارت خانه ی خدا بروند. مجدی این پیشنهاد را پذیرفت و نزد حاج ظفر الملک که سمت نیابت کردستان را داشت به عنوان منشی سرگرم کار شد و در سنندج ماندگار گشت و در همان شهر ازدواج نمود.
در سال 1305ه. ق چون نتوانسته بود با حاج شیخ شکرالله به سفر مکه برود ، همراه با همسر و تنها فرزندش عبدالحمید که در آن هنگام سه ساله بوده است از راه بغداد به مکه رفت و به زیارت خانه ی خدا نائل گردید. درباره ی این سفر خود چنین گفته است:
بر این عزیمتم اکنون کز این دیار بروم
به ملک دیگر با جمله بستگان و عیال
هر آنچه قرعه زدم از برای هجرت خویش
مرا بجز سفر مکه برنیامد فسال
به راه کعبه اگر پای من بفرساید
همی به پهلو غلطم چو قرعه رمسال
در این سفر با مفتی زهاوی ملاقات نمود که یکی از خاطرات شیرین این سفر وی بود. در پایان سفر حج مجدی به هنوان منشی دارالحکومه ی کردستان ، در سنندج ماندگار شد.
در سال 1309 ه. ق حسن علی خان امیرنظام گروسی ریاست دارالانشای حکومت کردستان را به مجدی تفویض نمود. مدتی پس از این انتصاب ، ناصرالدین شاه قاجار ، آثار نظم و نثر مجدی را دید و چنان شیفته ی گفتارش شد که وی را « ملک الکلام »1 لقب داد.
در سال 1318 نیز که ابوالقاسم خان ناصر الملک قراگوزلو همودانی حکمران کردستان شد، کماکان ریاست دارالانشای کردستان را به ملک الکلام واگذار کرد و بدین ترتیب ملک الکلام سالها در این سمت باقی ماند.
مرحوم مجدی دارای فرزندان زیادی بوده که قصد داشته جهت فذاگیری علم و ادامه ی تحصیل آنها را به خارج از کشور بفرستد اما به علت وقوع جنگ جهانی اول نتوانست به این آرزوی خویش جامه ی عمل بپوشاند میرزا عبدالحمید در ادامه ی مقدمه ی دیوان پدرش در این مورد چنین نوشته است:
« ... در سنه ی 1331 بعد از سی و چهار سال سه روز کم اقامت در سنندج بقصد اینکه فرزندان خود رابرای تحصیل علوم به اسلامبول برده و خود در حرمین مجاور شوند با عیال و اطفال به تهران آمدند قضا را به سبب حدوث « طوفان آتش »2 یعنی جنگ عالمسوز دول متحده عثمانی و آلمان و اطریش و دول موتلفه انگلیس و فرانسه و روس از حرکت بازمانده و در سن شصت و شش سالگی بجمع و تدوین نظم و نثر خویش که افزون از شصت هزار بیت است پرداختند...»
---------------------------------------
1. ملک الکلام یعنی شاه سخن و این به سبب شیوایی کلامش بوده است. از: مقاله ی ماموستا نافع مظهر
2. طوفان آتش: جنگ جهان سوز اول ، از سال 1914 آغاز و در سال 1918 پایان یافت.
همانطور که میرزا عبدالحمید در مقدمه ی دیوان پدرش اشاره نموده، مجدی در تهران به تدوین آثار نظم و نثر خویش پرداخت و تا پایان عمر پر برکتش در تهران اقامت نموده و به مطالعه در علوم و فنون و تصحیح کتب دواوین شعرا و تدوین آثار دلکش فکر و قلم خویش پرداخته و عاقبت در یال 1342 ه. ق در سن هفتاد و شش سالگی شمه وجودش که روشن کننده ی راه پیروانش و راهنمای طریقت شیفتگان ادب و عرفا سرزمینش بود به خاموشی گرایید و گفتار شیوای ملک الکلام ، اشعار زیبا و دلنشینش ، خط زیبا و ذوق هنری بی نظیرش ، عشق و علاقه ی وافر به سرزمین و علو مقام اخلاقی و عرفانی در آثارش ، برای همیشه در قلبهای رهروانش ماندگار گردید.
میرزا عبدالحمید میرالکتاب در سال 1337ه . ق دیوان پدرش را در 59 صفحه و یک ضمیمه ی دو برگی در پایان دیوان مجدی در مورد توصیف کیمیای سعادت و مناقب امام محمد غزالی1، به چاپ رسانید. ایشان هرچند در مقدمه ی دیوان وعده ی چاپ آثار دیگر پدرش را داده بود، ولی پیچکدام به طبع نرسید.
دیوان شعر ملک الکلام نایاب بوده و نسخه ای از آن در کتابخانه ی ملی ایران تحت عنوان دیوان مجدالدین ملک الکلام نگهداری می شود که متاسفانه صفحاتی از این مجموعه ناقص است.