کورته چیروک

[behnam5555]

بانگی بەیانی [1]

دیسان بە جیڕەی درگای مزگەوت لە خەو ڕاچەنیم، غەفووریش كە لە پاڵ مندا نوستبوو كەوتە جووڵەجووڵ. ئەو خودا غەزەب لێگرتووە هەركە دەرگاكەی بە جیڕەجیڕ دەكردەوە ـ چونكە كەركەرۆكی دەركەكە تۆزێ لە تەختی مزگەوتەكە بەرزتر بووـ بازی دەدا ئەم دیوی و دەرگا شڕەی لە پشت سەری بەڕەڵڵا دەكرد، چوارچێوەی لەق و دەرگای تەختە وا بە یەكا دەدران و شەقەی دەهات، دەتگوت تۆپەكەی وەستا ڕەجەبە! نەك ئێمەی لە خەو ڕادەپەڕاند، گەڕەكە ماڵێكی لەولاتریشەوە وەخەبەر دێنا!حوجرەكەی ئێمە هەر لە مزگەوتەكەدا بوو، دەركەیەكی لەسەر مزگەوتەكە بوو و دەركەیەكی تریشی دەچووە دەرەوەی مزگەوت. هەر دەنگێك لە نێو مزگەوتەوە بهاتبایە، دەتگوت لە حوجرەكەی ئێمەدایە. چەرخەكەی دەرهێنا، دوو سێ جار قامكی پێدانا و هەڵی‌كرد و لەنتەرەكەی مزگەوتی پێ‌داگیرساند و چووە لای میحرابەكە دانیشت، دەستی بەرز كردەوە و بەربووە دوعا كردن، ڕیشی درێژی لەگەڵ جووڵانەوەی دەمی دەتگوت بابردەڵەیە بە شتێكەوە گیرساوەتەوە و با دەیجووڵێنێ، سێبەرەكەشی بە دیوارەكەوە كە بە تیشكی لەنتەرەكە ساز بووبوو، دیمەنێكی زۆر سەیری هەبوو.هەروا كە پاڵم بە دیوارەكەوە دابوو، چاوم خەریك بوو گەرم دابێت و خەوم لێ‌بكەوێتەوە، دیسان جیڕەی دەركە هات و شەققەی ناخۆشی بە دوایدا. بە تەپەتەپ بە پلیكانە دارەكەدا سەركەوت بۆ سەربانی مزگەوت و دوای هێندێ پیاسە كردن لە سەربانەكە دەنگی ناخۆشی بەزر كردەوە و بە بانگی ناوەختی خەوی لە چاوی خەڵكی ئاوایی زڕاند. بە دەنگی بانگی مام خەلیل و چەق و لووری سەگەل، غەفوور تۆزێ ئەم‌دیوەودیوی كرد و هەستا سەر قوون دانیشت، لەنتەرەكە لە پشت سەری هەڵواسرابوو، گڕەكەی هەڵكێشا و باوێشكێكی دا، خەریك بوو شەویلكەی لە گرێژەنە بچێ! دەستی كرد بە ژێر سەرینەكەیدا، سەعاتە دەزبەند پچڕاوەكەی دەرهێنا. چاوێكی لێ‌كرد و گوتی: «خۆ دیسان وەختەكەی ڕۆژانە، هێشتا سەعاتێكی ماوە بۆ كاتی بانگ. نازانم ئەو كەڵەشێرە ناوادەیە بۆ وا دەكا و خەوی لەو دێیە حەرام كردووە و كەس هیچی پێ‌ناڵێ؟ بە دەم نیوە باوێشكێكەوە گوتم:ـ جا چی پێ بڵێن برالە، خۆ كەس ناوێرێ، هێندە خۆی بە موسڵمان دەزانێ، هەر ئەوەیە ناڵێ من خودام! بەڵام قەیناكە، ئەمڕۆش نۆبەخشی بێ، فكرێكم بۆ كردووە، دەبێ سبەی شەو وای لێ‌بكەم، بۆ هەوەڵ و ئاخری تەمبێ كەم و داخی ئەو چەند وەختەی پێ‌بڕێژم؛ وشكەسۆفی لەون لێگۆڕاو. ئێستا لە سەربان دێتە خوارێ و دەست دەكا بە نوێژ كردن. تۆ لە دەرگای دەرەوەڕا بچۆ بۆ سەر خەرمانەكەی ماڵی مامە حەمە لە پشت ماڵان، گوریسێكی درێژی لێیە بۆ بێنە، منیش دەچمە سەربان جا مشووری دەخۆم. ـئاخر كوڕەكەی مامە حەمە لە لای خەرمانەكە خەوتووە. ـنا، بەرهەم و حاسڵیان كۆ كردۆتەوە، ئێوارە چوومە پشت ماڵان بۆ ڕاوێچكە كردن، دیم خەرمانیان هەڵگرتبوو گوریسەكەش لەسەر لۆدە كایەكە بوو.مام خەلیل لە سەربان هاتە خوارێ چوو دەستی كرد بە نوێژ كردن، ئێمەش هەردووكمان بە دەرگای دەرەوەڕا هاتینە دەرێ، غەفوور چوو بۆ گوریسەكە و منیش بە پێدزكێ چوومە سەربان و لە كونی جێ قۆڵە كوورەكەوە دەنگی خۆم گۆڕی و بە هێواشی هەرام كرد: مام خەلیل، مام خەلیل! مابووی نوێژەكەی تەواو بێ، دوو سێ جاری ترم قاو لێ‌كرد، نازانم نوێژەكەی بڕی یان تەواو بوو ، گوتی: «بەڵێ.» هەستا چووە بەر پەنجێرەكە و هێندێ بە نێو مزگەوتەكەدا خولاوە، نەیدەزانی لە كوێوە هەرای لێ‌دەكەن، دیسان هەرام كرد: «مام خەلیل، وەرە حاندی جێ قۆڵە كوورەكە، لێرەوە بانگت دەكەم.» هات، بە زمانێكی خۆشەوە گوتم: «سەلامونعەلێكم مام خەلیل، خەلیلی خودا، من جوبرائیلم لە لایەن خوداڕا هاتوومە خزمەتت! خودای مەزن تۆی بۆ پێغەمبەری هەڵبژاردووە، دەیهەوێ سبەی شەو خۆت حازر كەی و بتبەم بۆ خزمەتی!»
ـ م م من؟
ـ ئەرێ تۆ، بۆ تۆ كەمی؟ خۆ ئەمڕۆ لە دنیادا لە تۆ بە ئیمانتر و پیاوچاكتر پەیدا نابێ، پیرۆزباییت عەرز دەكەم. ئێستاش بۆیە هاتوومە خزمەتت عەرزت بكەم، كە سبەی شەو خۆت حازر بكەی، پاك و خاوێن خۆت بشۆی، جل‌وبەرگی جوان لەبەر كەی و عەتر و گوڵاو لە خۆت دەی، چونكە سبەی شەو هەر لەم كاتەدا دێمەوە بە دواتدا، لە لای هیچ كەس دەنگ نەكەی، تەنانەت لای ژنەكەشت.» خوداحافیزیم لێ‌كرد و بە هێواشی هاتمەوە خوارێ، غەفووریش لەگەڵ من گەیشتەوە بەردەرگا و چووینەوە حوجرەكەمان و لە جێگاكەمان خزاین.
كوتم: «غەفوور نەخشەكەم گرتی، ئەوە گوریسەكەش ئامادەیە.» هەموو قسەكانم بۆ غەفوور گێڕایەوە. هێندێ لە ژێر جێگاكەدا خۆمان خافڵاند. تا وەختی بانگ هات. هەستاین چووین لە حەوزەكە دەسنوێژمان هەڵگرت، غەفوور چووە سەربان بانگی دا و منیش چووم بۆ مزگەوت لەپەنا مام خەلیلەوە دانیشتم. گوێم لێ‌بوو لەبەر خۆیەوە هەر پرتە و بۆڵەی دەهات: «دەم‌ڕووتی بەڕەڵڵا، كەس نازانێ لە كوێوە هاتووە، خۆی بە كەوچك بەدەستی ئاوایی دەزانێ، بە تەما بین هەرزەكارێكی ئاوا ببێتە مەلا و جێ‌نشینی پێغەمبەر، هەی مەگەر ببێتە تەڕەماش! ئەوە شەست ساڵم تەمەنە و لەو دێیەدام، لە هەموو كەس بەدینترم، ئەوە بە پێغەمبەرییش گەیشتم، كەچی دەم‌ڕووتێكی بێ‌ئاوەز و بەڕەڵڵا بە بانگەكەی من ڕازی نییە و پێی وایە دەنگی ئەوەندە خۆشە چۆتە سەربان دەنەڕێنێ. ئاخەر ئێستا وەختی بانگە؟ ئەوە نوێژی نیوەڕۆیە. نوێژی بەیانی ھەتا زووتر بیكەی خێری زیاترە، من لە شەووڕۆژییەوە هەڵدەستم و خەو لە خۆم حەرام دەكەم، لەبەر ئەوەی خەڵك نوێژەكەیان نەچێ، كەچی بە دەنگی من گەماڵەكان خەبەریان دەبێتەوە، ئەم خەڵكە خودا نەكا وەخەبەر بێن و بێن بە لای نوێژ و تاعەتەكەیانەوە.»
هەروا لەبەر خۆیەوە دەیڕست و پرتەی دەهات، غەفوور لە سەربان هاتە خوارێ، مامۆستا هات و یەك یەك و دوو دوو پیاوان هاتن و نوێژیان دابەست، بەڵام مام خەلیل لە مێژ بوو نوێژی خۆی كردبوو. هەركە خەڵكەكە هاتن لووتی هەڵمساند و بە تووڕەییەوە چووە دەرێ و شەقەی لە دەرگا شڕە هەستاند و ڕۆیشتەوە بۆ ماڵێ.
ئەو ڕۆژە تێپەڕی، شەوێ دەگەڵ غەفوور دانیشتین بە كتێب خوێندنەوە و بیرەوەری گێڕانەوە خۆمان خەریك كرد و بە نۆرە سەرخەوێكمان شكاند، تا بووە سەعات دوو و نیو و سێی شەو، لەپڕ جیڕەی دەرگا هات و شەقەی توندی بە دوایدا. گوتم: «غەفوور، هات!» لەبەر درگای حوجرەكە وێستاین تا دەستی كرد بە دوعا كردن و نوێژ گێڕانەوە، نازانم ئەو نوێژەی ئەو چ نوێژێ بوو، نوێژی سوننەت بوو، قەرزی باوكی دەداوە، یا نوێژی چواوی خۆی دەگێڕاوە؟ ئەوەش پیشەی هەموو بەیانییەكی بوو، پێش بانگە ناوەختەكەی چەند ڕكاتی نوێژ دەخوێند.
چاوێكم لە سێبەری ڕیشی كرد و بۆ لای غەفوور وەرسووڕامەوە و گوتم:
ـ غەفوور، ئەوە دەچمە سەربان هەروەك پێم گوتی، تۆش مەلافە سپییەكە لە خۆت هاڵێنە، لەبەر دەرگای دەرێ ڕاوەستە، هەركە كاتی خۆی هات وەرە ژوورێ. لەبیرت نەچێ كە هاتیە دەرێ دوو لێفەش گرمۆڵە كە و بیخە نێو جێگاكانەوە، نەوەك شك بكات و چاو لە حوجرەكە بكا.
گوریسم هەڵگرت و بە هێواشی خۆم گەیاندە سەربان و لە كونی قۆڵە كوورەكەوە هەرام كرد: «مام خەلیل، مام خەلیل!» هەر نوێژی دەكرد، خێرا نوێژەكەی تەواو كرد و بە هەڵەداوان هاتە بەر كونی قۆڵە كوورەكە. گوتم: «مام خەلیل سڵاوت لێ بێ، حازری بڕۆین بۆ خزمەت خودای گەورە؟»
ـ بەڵێ بە سەدەقەت بم، حازرم.
ـ خۆ سەروملت شتووە و جل‌وبەرگی خاوێنت لەبەر كردووە؟
ـ بەڵێ بە سەدەقەت بم.
ـ زۆر چاكە، كەوا بوو ئێستا مەلاییكەیەك دێ بۆ لات، هەر شتێكی كرد قسە مەكە و هیچ مەڵێ.
ـ بەڵێ بە چاوان.
لەو كاتەدا غەفوور بە سپیپۆشی خۆی كرد بە مزگەوتدا، منیش گوریسم لە جێ قۆڵە كوورەكەوە داهێڵا خوارەوە و غەفوور توند لە نێو قەدی مام خەلیلی گرێ‌دا.
ـ وای ببەستەوە نەكرێتەوە.
ـ نا دڵنیا بە چاكم بەستووە.
مام خەلیل گوتی: «ئێستا هەرچی دەفەرمووی سەرم لە ڕێتایە.»
ـ كەوایە ئەوە هەڵتدەكێشم.
ـ سەبر كە، بە سەدەقەت بم لە بیرم نەبوو، بانگ بدەم و نوێژەكەم بخوێنم.
ـ نانا، بۆیە وا زوو هاتووم كە بچین نوێژی بەیانیمان دەگەڵ مەلاییكەكانی ئاسمانی یەكەم بخوێنین.
ـ كەوایە حازرم، بە كوێڕا هەڵمدەكێشی؟
ـ بەو كونی قۆڵە كوورەیەدا.
ـ من چۆن لەو كونەوە دەچم بە سەدەقەت بم؟ بە جێیەكی تردا هەڵم‌كێشە.
ـ ئا ئا... مام خەلیل بڵێ ئەستەغفیرەڵڵا، چۆن ئاوا ئیمانت بە خودایە، خودای مەزن ئەگە بیھەوێ لە كونی دەرزییەوە ڕەتت دەكا.
ـ باشە، بە سەدەقەت بم، هەڵم‌كێشە.
كێشامە سەرێ تا تەواو لە بن میچەكەم توند كرد و چركەم لێ‌بڕی و وەناڵە ناڵم خست، ئەمجار سەری گوریسەكەم بە داری گوێسوانەكەوە گرێ دا و بە هێواشی لە سەربان هاتمە خوارێ و لەگەڵ غەفوور لە جێگاكەمان خزاین و لە بن لێفەكەدا هەر پڕم و هۆڕمان بوو، ئافەرینمان بە خۆمان دەگوت كە پیلانەكەمان ئاوا چاكی گرتووە.
بەرەبەیانێكی ئارام و فێنك و دڵگر بوو، گوند لە باوەشی بێدەنگیدا نوستبوو و دەتگوت زیندەوەری تێدا ناژی، ئەم بەیانییە خەوی خەڵكی ئاوایی بە بانگی ناوەختی مام خەلیل نەزڕابوو...
ئەوە مام خەلیلیش دەتگوت مەشكەیە بە بن‌میچی مدبەقیاندا هەڵواسیوە بۆوەی دووكەڵ بگرێ، هەر لەبەر خۆیەوە دەیناڵاند و هاواری دەكرد لە خودا نەجاتی دا. جنێوی واشی حەواڵە دەكرد تەپ‌وتۆژی لێ هەڵدەستاندین.
تا كاتی بانگ هات و دەگەڵ غەفوور چووین دەسنوێژمان گرت و غەفوور چوو لە سەربان بانگی دا و منیش لای حەوزەكە خۆم خافڵاند تا پیاوان یەك یەك و دوو دوو هاتن و چوونە مزگەوت، منیش بە دوایاندا چوومە ژوورێ و تەماشام كرد هەركەس دەهات دەچووە ژێر سكی مام خەلیل ڕادەوەستا و واقی وڕ دەما، كە ئەوە چییە هەڵواسراوە و نووزەی دێ. یەك دەیگوت: ڕەنگە مەلاییكە بێ. یەك دەیگوت: برالە ڕەنگە ئەجندە و شتی وا بێ. یەكی‌تر گوتی: كوڕە ئەجندەی چی! ئەو مزگەوتە بیست قورئانی تێدایە، ئەجندە چۆن دەوێرێ ڕووی تێكا!
تا مام خەلیل هاواری لێ‌هەستا:
ـ كوڕە مەلاییكەی چی و ئەجندەی چی؟ من مام خەلیلم.
هەموو بە سەرسووڕمانەوە چاویان لە یەكتر كرد و مامۆستا گوتی:
جا مام خەلیل تۆ ئەو سەرە بۆ چووی؟!
ـ كوڕە فریویان دام خودا خراپیان بۆ بكا، یەكێ پەیدا بوو گوتی جوبرائیلم و لێرەوە هەڵیكێشام كە بمبات بۆ ئاسمان، كەچی بەو دەردەی بردم.
هەركەس یەكێكی هەڵدا كە ئەوە كاری فڵان كەسە، سۆفی كەریم گوتی:
ـ من دەزانم كاری كێیە، كاری ئەو فەقێیانەیە.
لە دڵ خۆما گوتم: «ئەك بە جەددی باوەگەورە لێمان ئاشكرا بوو، جا ئەوە چ بكەین؟!» باش بوو مام خەلیل گوتی:
ـ كوڕە فەقێی چی، فەقیرانە وەڵڵا لەو كاتەدا تەماشای حوجرەكەم كرد، گوتم نەوەك ئاگایان لێ‌بێ، بە خوا وایان خەو لێ‌كەوتبوو پیاوی ئاقڵ نەبووایە دەیگوت مردوون.
مامۆستا گوتی:
ـ جارێ لەو حەیس و بەیسە گەڕێن، بچن نێردیوانێك بێنن با دایگرین، بێچارە خەریكە دەمرێ.
ـ كوڕە نێردیوانی چی برالە! لە سەربانەوە بەستوویانمەوە، زوو بچن بیكەنەوە مردم، پشتم شكا.
خێرا دوو كەس چوون گوریسەكەیان كردەوە و ڕایان‌هێڵا خوارەوە. كە خەڵكەكە دیتیان نەیانناسییەوە، هێندە پاك و خاوێن و بۆشناغ بوو، جل‌وبەرگی تازە و سۆرانیی سپی دەتگوت بەفرە. دەموچاوی لەبەر شۆقی لەنتەرەكە نووری لێ‌هەڵدەستا. مامۆستا گوتی: «بەڕاستی مام خەلیل دەبێ زۆرت پێ‌خۆش بێ، چونكە هەركەسێ ئەو كارەی كردبێ زۆر دڵسۆزی تۆیە. چونكە بەو كارە ئەگەر بە پێغەمبەریشی نەگەیاندی، خۆ بە پاكی و خاوێنیی گەیاندی. بابم ئێستا لە خودا نزیكی، خۆ جاران لەبەر بۆعارەق و ڕەنگی دزێو و ڕیشی زەرد و چڵكنت كەس نەیدەوێرا لێت نزیك بێتەوە. دیسان تۆ ئەو هەمووە خۆت بە موسڵمان دەزانی، نازانی تازە پێغەمبەر نایەت؟»
مام خەلیل هێندێ سەری داخست، زۆری پێ عەیب بوو. چون بەڕاستی بۆی ڕوون بۆوە كە تا ئێستا چەندە لە دنیا غافڵ بووە، بە هێواشی لە مزگەوت چووە دەرێ و شەقەی لە دەرگا شڕە هەستاند و ئێمەش نوێژی بەیانیمان دابەست.

ئەمین گەردیگلانی

[1] سووژەی ئەم چیرۆکە لە فۆلکلۆر وەرگیراوە