اخبار کوتاه بخش نجوم

[VAHID]

نخستین تصاویر ارسالی فضاپیمای مسنجر از سیاره‌ی عطارد دریافت شدند. از ۳۰ سال پیش تاکنون هیچ ماموریت فضایی به منظور بررسی این سیاره‌ انجام نشده بود و این نخستین تصاویر پس از ۳۰ سال است.
دانشمندان آزمایشگاه فیزیک کاربردی در دانشگاه جان هاپکینز نخستین تصاویر فضاپیمای آمریکایی «مسنجر»(Messenger) را از نزدیکترین سیاره به خورشید دریافت کردند. این تصاویر با استفاده از سیستم دوگانه عکسبرداری از عطارد(MDIS) به منظور تعیین دقیق موقعیت فضایپما و ناوبری آن و از فاصله ۲.۷ میلیون کیلومتری سیاره تهیه شده‌اند.
ژانویه این فضاپیما از فاصله ۲۰۰ کیلومتری سیاره گذر خواهد کرد، که به منظور تصحیح مداری برای این گذر و جلوگیری از اتلاف سوخت، این تصاویر ارسال شده‌اند. در این تصاویر جزئیات کمی ثبت شده‌اند (۷۰ کیلومتر در پیکسل) ولی در اولین گذر از فراز سیاره دو دوربین WACو NAC فعالیت خود را شروع خواهند کرد که به ترتیب تصاویر با میدان دید ۱۰.۵ و ۱.۵ درجه ثبت خواهند کرد. دوربین واید این فضاپیما، قابلیت نوردهی زیاد برای ثبت ستاره های درخشان آسمان را نیز دارا است که به منظور تصحیح مداری فضاپیما به کار می‌رود و دوربین با میدان دید کم عوارض سطحی عطارد را آشکار خواهد ساخت.

تصاویر مسنجر در کنار گذر ۱۴ ژانویه، اولین تصاویری خواهند بود که بعد از اطلاعات مارینر ۱۰ در ۱۶ مارس ۱۹۷۵ ارسال می‌شوند.
این فضاپیما همچنین با استفاده از دوربین‌های فرابنفش ، فروسرخ و اشعه ایکس خود به بررسی این سیاره خواهد پرداخت.
یکی از جالب توجه‌ترین عوارض روی عطارد، حوضه برخوردی کالوریس است، که در حدود یک چهارم قطر عطارد اندازه دارد و مسنجر در ۱۴ ژانویه به بررسی این حوضه خواهد پرداخت. این فضایپما در مدت فعالیت خود، عوارض ناشناخته عطارد را بررسی خواهد کرد اما اطلاعات اولیه در ۱۴ ژانویه بدست خواهد آمد. اهداف اصلی ماموریت:
تهیه اطلاعات کامل از عناصر معدنی سیاره و نقشه برداری زمین شناسی.
عکسبرداری سراسری از سطح سیاره.
بررسی میدان مغناطیسی سیاره.
بررسی گرانش سیاره.

[VAHID]

صبحگاه دومين روز از اسفند ۱۳۸۶ قايم‌باشك بازي ماه و زمين باعث خواهد شد تا تنها گرفت سال ۱۳۸۶ را از ايران شاهد باشيم. اين در حالي است كه در صورت از دست دادن اين خسوف بايستي تا ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ منتظر يك گرفت كلي ديگر باشيد.
گرفت‌هاي ماه و خورشيد از بدو ورود بشر به كره‌ي خاكي همواره مورد توجه بوده است. تا قبل از متمدن شدن انسان طي دهه‌هاي اخير، بيشتر برخوردها به شكل ترس و وحشت از بروز بلايا و از اين دست بوده است. ولي اكنون ديگر براي انسان متمدن ترس و وحشت جاي خويش را به لذت از اين پديده‌ها داده است. قطعاً درگيري قشر منجمين آماتور با اين پديده بسيار بالا است و گرفت‌ها بهترين بهانه براي اندوختن بر كوله‌بار تجارب رصدي يك رصدگر است. در ۱۳ اسفند سال گذشته بعد از گذشت ۴۶ ماه شاهد يك ماه‌گرفتگي كلي بوديم كه تمام مراحل عبور ماه از درون سايه در ايران قابل رويت بود. حال در صبحگاه ۲ اسفند ۱۳۸۶ نيز يك ماه‌گرفتگي كلي در دنيا ديده خواهد شد. ولي اين بار تنها نيمي از مراحل عبور ماه از درون سايه از ايران قابل رصد است.

همان‌طور كه مشخص است ساروس فوق نزديك به سنين ميانسالي خود به سر مي‌برد. در واقع قرارگيري اين ساروس در ميانه‌ي رشته‌هاي ماه‌گرفتگي اين مسأله را بيشتر مشخص مي‌سازد. در واقع ماه‌گرفتگي ۲ اسفند ۱۳۸۶، ۲۶ اُمين عضو از اين خانواده است. گرفت‌هاي كلي در اين دوره‌ي ساروسي از ۲۸ دسامبر ۱۹۱۷ آغاز شده و با گذشت ۵ دروه دائماً بر ميزان ورود ماه به عمق سايه اضافه شده است. در واقع در طي دوره‌هاي بعدي به طور متوسط ۱۰ دقيقه به ميزان مكث ماه درون سايه‌ي زمين افزوده خواهد شد.
ماه‌گرفتگي در ساعت ۰۴:۰۴:۵۹ با خسوف نيمسايه‌اي آغاز مي‌گردد. تشخيص اين مرحله از ماه‌گرفتگي به دليل غلظت كم نيمسايه بسيار سخت است و معمولاً با تلسكوپ‌هاي قوي در زماني‌كه حدود ۲۰ درصد از قرص ماه وارد نيمسايه‌ زمين شده باشد قابل تشخيص است. ولي هر چه به لحظه‌ي شروع گرفت جزئي نزديك شويم گرفت نيمسايه‌اي قابل تشخيص‌تر است و معمولاً از ۷۰ درصد ورود ماه به نيمسايه ديگر مي‌توان با چشم آن را مشاهده كرد.
خسوف جزئي در ساعت ۰۵:۱۲:۵۹ از لبه‌ي غربي ماه آغاز مي‌گردد ولي به دليل نزديكي ماه به افق غربي از ديد ما گويي از لبه‌ي شمال شرقي اين منظره رخ مي‌دهد. با گذشت ۳۸ دقيقه از مرحله‌ي گرفت جزئي، ماه گرفته در روستاي ريش‌پيش واقع در استان سيستان و بلوچستان غروب مي‌كند و رفته رفته شهرها و روستاهاي واقع در استان‌هاي كرمان، خراسان جنوبِي، هرمزگان، خراسان رضوي، خراسان شمالي و يزد غروب خواهد كرد. خسوف كلي در ساعت ۰۶:۳۰:۳۴ آغار خواهد شد. ولي با شروع گرفت كلي، خورشيد هنوز در نيمه‌ي غربي ايران طلوع نكرده است.

در واقع هر چه به شمال غربي ايران نزديك‌تر شويم خسوف كلي بيشتري را شاهد خواهيم بود. وسط كليت خسوف در ساعت ۰۶:۵۶:۰۵ رخ مي‌دهد. در اين زمان ماه تنها در استان‌هاي ايلام، كرمانشاه، كردستان، زنجان، اردبيل، آذربايجان شرقي و آذربايجان غربي بالاي افق است و ساكنين اين ناحيه، به خصوص در استان‌هاي آذربايجان شرقي و غربي مراحل انتهايي خسوف جزئي را مي‌توانند شاهد باشند. خسوف كلي ادامه مي‌يابد تا جايي كه ماه ثانيه‌هايي پيش از پايان گرفت كلي در روستاي «پير احمد كندي» واقع در استان آذربايجان غربي غروب خواهد كرد و خسوف كلي با مكث زمان ۵۱ دقيقه درون سايه‌ي زمين، در ساعت ۰۷:۲۱:۲۲ پايان خواهد يافت. خسوف جزئي در ساعت ۰۸:۳۹:۰۷ و سپس خسوف نيمسايه‌اي در ساعت ۰۹:۴۷:۱۶ به پايان مي‌رسد و در واقع مراحل خروج ماه از سايه و نيمسايه تنها در قاره‌هاي اروپا، آفريقا و آمريكا و قسمت كوچكي ار خاورميانه قابل مشاهد خواهد بود. جدول زير ارتفاع ماه را در مراحل مختلف ماه‌گرفتگي در مراكز استان‌هاي ايران نشان مي‌دهد. رنگ نارنجي نشان‌دهنده‌ي غروب ماه در مراحل مختلف ماه‌گرفتگي در اين مراكز است.

در مناطق واقع در شمال غربي ايران مي‌توان در زمان اوج خسوف مقياس دانژون را تعيين كرد. اگر شرايط تغييري نكند طبق پيش‌بيني‌ها، رنگ خسوف بر اساس مقياس «آندره دانژون» منجم شهير فرانسوي به رنگ قرمز آجري در خواهد آمد كه حاشيه‌هاي سايه به رنگ زرد خواهد بود.

ماه در زمان خسوف ميهمان صورت فلكي اسد است و مقارنه‌ي بينظيري را با ستاره‌ي قلب‌الاسد و سياره‌ي زحل تدارك ديده است. ماه در ساعت ۰۴ بامداد، دقايقي پيش از آغاز خسوف نيمسايه‌اي به نزديكترين فاصله‌ي خود با جدايي ۴/۱ ستاره‌ي قلب‌الاسد مي‌رسد. ولي هر چه به لحظه‌ي طلوع خورشيد نزديك‌تر شويم فاصله‌ي ماه از زحل كمتر شده و به حدود ۵ درجه خواهد رسيد. ستاره‌ي ۳۱ اسد با قدر ۴ در جنوب ماه قرار دارد و اين مناظر زيبا را تكميل‌تر خواهد كرد. در دقايق ابتدايي آغاز خسوف، ماه به فاصله‌ي ۶ دقيقه‌ي قوسي از اين ستاره خواهد رسيد. (تصوير ۶) ماه‌گرفتگي بعدي در دنيا جزئي است كه در روز شنبه ۲۶ مرداد سال ۱۳۸۷ رخ خواهد داد كه تمامي مراحل آن از ايران ديده خواهد شد.