شيعر بو منالان

[behnam5555]

بولبول

بولبولــی جـوانی نێو گــوڵستانم
بـە دڵ دەخـوێنم بـــۆ نیـشتمانم
مـاچ دەكەم پەڕەی گوڵی نێو باخان
جـارجارەش دەفڕم بۆ لوتكەی شاخان

بولبولــی شەیدای ژینی ئازادیم
عەشقی سـەوزایی و بـەهاری شادیم
چـەند خۆشە كاتێ كەوا مـن دەفڕم
بەسەربەستی خـۆم گـۆرانی دەچڕم

مەلێكم دەنگخۆش من لە نێو مەلان
ئازارم مـــەدەن ئێوەی منـداڵان
ژینم خـۆش دەوێ شەیدای ژیانم
لە سـایەی ئاشتی ئارامە گیانم

رۆستەم خـامۆش

[behnam5555]

كوردستان
وەلاتێ مە كوردستان
جهێ باب و بـــاپیران

ژ رەنگێ ئەوی كانێ
نینە لە هەمی جیهانێ

بەهەشتا سەر دنیایێ
جول بەهایێ وێ نایێ

دەشت و چیا خەملێنن
دار و گیان تەڤ شینن

هەردەم وەكی بەهـارە
چەندێ خۆشە ئەڤ وارە

وارێ مە تەڤ شیریـنە
كوردستانا رەنگینە

هاشم رێكانی

[behnam5555]

مریشکه‌ قوڵه‌ و مام ئۆمه‌ری ده‌ربه‌ندی
مناڵەكان! ئایا ئێوە دەزانن كە لە چیرۆكی كوردەواریدا و بە تایبەتی لەو چیرۆكانەدا كە بۆ مناڵان گوتراون، ڕێوی دەوری بەرچاو دەبینێ؟
رێوی وەك زیندەوەرێكی زیرەك و فێڵباز چیرۆكی جوانی لە سەر ساز كراوە. بە تایبەتی ڕێوی قاتڵی مریشك و جووجەڵەكانە. یەكێك لەو چیرۆكانەی كە جاران داپیرە و باپیرە بۆ مناڵانیان دەگێڕایەوە ئەو چیرۆكەیە:
مریشكە قوڵەیەك 7 جووجەڵان هەڵدێنێ، ڕۆژێكی لەگەڵ جووجەڵەكان لە دەرەوەی گوند دا خەریكی چینە و گەڕان دەبن، لە پڕ ڕێوییەك لەبەر دەمیان قوت دەبێتەوە و ئامبازی مریشك و جووجەڵەكان دەبێ، مریشك كە دەبینێ دەرچوونی خۆی و جووجكەكانی زەحمەتە دەڵێ:
ـ ڕێوی ئەوە خەریكی چی؟
ڕێوی جواب دەداتەوە و دەڵێ:
ـ جا ئەوە پرسیارە دەیكەی، وەڵاهی خەریكم ئەتۆ و جووجەڵەكان وێكڕا دەخۆم.
مریشك كە دیتی ئەگەر فێڵێك نەبینێتەوە بە خۆی و بە جووجكان دەخورێ، گوتی:
ـ مام ڕێوی خۆ ئەگەر ئێستا بمان خۆی زەرەرێكی گەورە لە خۆت دەدەی، جووجەڵەكانم چكۆڵەن و بە هەموویان قەپێكی تۆ نابن، بۆ لێم ناگەڕێی با قەڵەویان‌كەم و دوایە دانە دانە بۆتیان دێنم، ئەتۆش بیانخۆ.
ڕێوی تۆزێ لەبیرەوە چوو، پاشان گوتی:
ـ زۆرچاكە مادام وەعدەم پێبدەی دوای مانگێك بیان هێنییەوە و دانە دانە بیان‌خۆم ئەوا كارم بەسەرتانەوە نیە! تا مانگێكی دیكە كە لە بن ئەو گردە یەكتر دەبینینەوە خواحافیز!
مریشك وەعدەی دایەو زۆر بە ناڕەحەتی لە ڕێوی هەڵبڕا و دوور كەوتەوە. ڕۆژێك لە قەراخ گوندی دەخولایەوە و جووجەڵەی ناسك و نازداریش بە دوویەوە بوون. مریشك زۆر ناڕەحەت بوو، یەك حەوتووی مابوو ڕۆژی وەعدەو پەیمان بگاتێ. لە ناكاو كابرایەكی لێ پەیدا بوو چاك و چۆنی كرد ودوایی كابرا لە مریشكە قوڵەی پرسی:
ـ مریشكە قوڵە بۆوا خەمباری، چی بووە!؟
ـ ئەتۆ كێی لە من دەپرسی و چیت لە دەردی من داوە؟
ـ ئەمن پێم دەڵێن مام ئۆمەر، كابرایەكم ڕاوچی، رۆژێ بە تاژی و توڵان دەچمە ڕاوێ.
مریشكە قوڵە كە ئەمەی بیست سەربردەی خۆی بۆگێڕایەوەء گوتی ئێستا یەك حه‌وتووم ماوە دەبێ بە دەستی خۆم جووجكان بەرم بۆ مام ڕێوی، ئەویش دانە دانە بیان‌خوا. قەراریشمان بن هۆو گردەیە.
مام ئۆمەر گوتی:
ـ مریشكە قوڵە خەمت نەبێ، ڕۆژی قەرار ئەمن بەیانی زوو دێم و لەوێ خۆم مات دەدەم و تاژیء توڵان لە قوڵكێك‌دا دەشارمەوە و سەری بەدار و چلوو دەگرم. ئیدی كارت نەبێ ئەتۆ تەنیا ئەو شێعرەت لەبەر بێ. دوایه‌ شێعرێكی فێری مریشكە قوڵە كرد.
ڕۆژی وەعدە گەیشت و ڕێوی و مریشكە قوڵە لەبن گردەكە گەیشتبوونە یەك. جووجكە تەواو قەڵه‌و و خڕەكە ببوون، ڕێوی لەخۆشیان دەستی بە هەڵپەڕین كردو گوتی:
هەی چۆمە، چۆمە، چۆمە
دایك و جووجكان دەخۆمە
دنیا بە كەیفی خۆمە
مریشكە قوڵەش كە پشتیوانی بۆ پەیدا ببوو و ترسی نەمابوو گوتی:
مام ئۆمەری دەربەندی
بە خۆت و بە توڵە فەندی
سەر بێنەدەر لە كەندی
كەوڵی ڕێوییەت بە چەندی
ڕێوی هاواری لێ بڵیند بوو و گوتی:
كچەتیوە ڕزیوە ئەوە دەڵێی چی، وامەڵێ دەترسێم. دیسانەكە گوتی:
هەی چۆمە، چۆمە، چۆمە
دنیا بە كەیفی خۆمە
لە دایك و جووجەڵان
سەرپشكم كێ دەخۆمە‍!
مریشكە قوڵەش گوتی:
مام ئۆمەرەی دەربەندی
بە خۆت و بە توڵە فەندی
سەر بێنەدەر لە كەندی
مام ڕێوی ئەوەتانێ
داخوا كەوڵی بەچەندی؟
لەپڕ مام ئۆمەر كە خۆی شاردبۆوە هەستاو و تاجی و توڵەی لە ڕێوی بەردان و ئەوانیش رێوییان هەڵبڕی، تازە ڕێوی لە ترسان هەر بەو دۆڵەش‌دا نەهاتەوە و مریشك و جووجكەكانیش نەجاتیان بوو.
كاڵەم دڕا چم پێنەبڕا.

نووسراوه‌ له‌ لایه‌ن نیان بداغی

[behnam5555]

" بابه‌ گه‌وره‌"

من منداڵێکی ژیرم
خۆشم ده‌وێ باپیرم

له‌ مه‌دره‌سه‌ دێمه‌وه‌
لای ئه‌و ده‌حه‌سێمه‌وه‌

چایی و ئاوی بۆ دێنم
قه‌ت دڵی نایه‌شێنم

ده‌مبا بۆ پارکی شاری
بۆ شوێنی کایه‌ و یاری

هه‌قڵی مه‌قۆ و دیلانێ
خلیسکێن و جۆڵانێ

چه‌رخ و فه‌له‌ک، کۆلاره‌
سواری ئه‌سپ و ته‌یاره‌

حه‌وزی تۆپ و خۆشارکێ
غارغارێن و هه‌ڵپه‌رکێ

له‌ رێگا ده‌ستم ده‌گرێ
شتی خۆشم بۆ ده‌کرێ

من منداڵێکی ژیرم
خۆشم ده‌وێ باپیرم

تا له‌ بیرم نه‌چووه‌ با بلێم که‌ ئه‌وه‌ شێعری مامۆستا ئه‌مین گه‌ردیکلانی

[behnam5555]

شاعیری ناوداری منداڵان.. (دایکی سۆلاڤ).
رەزا ساڵح

(دایکی سۆلاڤ) ناوی تەواوی (سەبریە نوری قادر)ە، لە ساڵی (١٩٢٨) لە شاری سلێمانی لە دایک بووە، ئاستی خوێندنی قۆناغی، قوتابخانەی سەرەتایی تەواو کردووە، هەر لە منداڵییەوە هۆگری خوێندنەوەی شیعر و وێنەکێشان بووە ..هەر لە تەمەنی منداڵیدا چەند شیعرێکی سادەی بۆ جوانی بەهار و شاخەکانی گۆیژە و ئەزمەر نووسیوە .. دایکی سۆلاڤ لە ساڵی ( ١٩٩٦) ەوە، وەکو پەنابەرێکی کورد لە وڵاتی ( سوید) لە شاری ( ئۆپسالە) دەژی و، پاسپۆرتی هاوڵاتی سویدی هەیە .. دایکی سۆلاڤ شەش کچ و کوڕێکی هەیە، کە هەموویان لە هەندەرانن و، زانکۆ و پەیمانگایان تەواو کردووە.

دایکی سۆلاڤ لە ساڵی ( ١٩٥٦) دا بۆ یەکەمین جار لە رۆژنامەی ( ژین ) دابابەتێکی بە ناونیشانی ( ئافرەت و ژن و ماڵ ) بڵاوکردەوە، کە تێیدا داکۆکی لە سەربەستی ژنان کردووە .. لە ساڵی ( ١٩٥٧) تیشدا، هەر لە رۆژنامەی ( ژین ) دا، شیعرێکی بۆ لافاوە دڵتەزێنەکەی شاری سلێمانی لەو ساڵەدا بڵاوکردۆتەوە .. دوای ئەوە چەند هۆنراوەیەکی تری بۆ منداڵان و، چەند بابەتێکی دەربارەی داکۆکیکردن لە ئازادی و لە مافی ژنانی کورد، لە رۆژنامەی ( ژین) و لە گۆڤاری ( دەنگی مامۆستا ) دا، بڵاوکردوونەتەوە ..دایکی سۆلاڤ لەو سەردەمەدا، داوای لە ژنانی کورد کردووە، کە واز لە باڵاپۆشی و لە رووپۆشی ( عەبا و پێچە ) بهێن و، بە جلی رەسەن و جوانی کوردییەوە دەرکەون، دایکی سۆلاڤ، خۆی کرد بە پێشڕە و بەنموونە وبە رێچکەشکێن .. وەکو خۆی گێڕایەوە لە ساڵی ( ١٩٥٦) دا، رۆژێکیان لەگەڵ خاتوو ( هێرۆ) ی کچی شاعیری گەورەی گەلەکەمان مامۆستا ( گۆران) .. لە بەردەم سەرای شاری سلێمانیدا خۆی و هێرۆ، عەباکانیان لە خۆیان کردۆتەوە و خستوویانەتە ناو عەلاگەوە ..لەو رۆژەوە بڕیاریان دا کە چیتر عەبا نەپۆشن، داواشیان لە ژنانی کوردکرد کە واز لە (باڵاپۆشی) و ( رووپۆشی ) بهێنن، کە ئەمە چاولێکەرییەکی بێگانەیە، پێویستە بە جلی رەسەن و جوانی کوردییەوە دەرکەون، ئەوەشی گوت کە لەو رۆژەدا: " خەڵکییەکی زۆر ئافەرین و دەستخۆشییان لێکردین و، هەندێ ئافرەتیش، کە چەوساوەی پیاوسالاری بوون، ئەم کارەی ئێمەیان پێ بوێرانە و چاونەترسی بوو .. " ئیتر لەو رۆژەوە، دایکی سۆلاڤ لە هەموو شوێنێکدا و، لە هەموو بۆنەیەکدا، بە زۆری بە جلوبەرگی جوانی کوردییەوە دەبینرێت .. دایکی سۆلاڤ بێجگە لەم نازناوەی، کە بە ناوی کچی چوارەمی ( سۆلاڤ )ەوەیە، چەند شیعر و بابەتێکیشی، بە ناوی خوازراوی ( خوشکە کوردێک ) ەوە، بڵاوکردوونەتەە .. تا ئێستا چەند خەڵاتێکیان پێ بەخشیوە .. بەڵام شایانی گەلێ لەو خەڵات و رێزلێنانە زیاترە کە لێی گیراون .. تا ئەمڕۆش تاکە ئافرەتی شاعیرە، کە لە بواری شیعر نووسین بۆ منداڵانی کورد دانەبڕاوە ..تا ئێستا تەندروستیشیی باشە.. دایکی سۆلاڤ لە بەلچیکا و، لە ئەڵمانیادا، کوڕی خوێندنەوەی شیعری منداڵانی سازکردووە، لە چەند کەناڵێکی ئاسمانی کوردیشدا، دیمانەیان لەگەڵدا کردووە و، شیعری بۆ منداڵان خوێندۆتەوە، لە بارەی ئەزموونی خۆی لە بواری شیعری منداڵان قسەی کردووە، لە ساڵی ( ٢٠٠٣ ـ ٢٠٠٤) دا، لە حەوت ژمارەی گۆڤاری ( نی ڤۆخ ـ بەهاری تازە ) کە لە ( نەرویج) دەردەچێت، شیعری بۆ منداڵان بڵاوکردۆتەوە .. چەند شیعرێکیشی بۆ منداڵان لە گۆڤارێکی کوردی، کە لە وڵاتی ( ئوسترالیا) دەردەچوو بڵاوکردوونەتەوە .. چوار پارچە شیعریشی بۆ منداڵان لە گۆڤاری (کوردیلەکان) کە لە وڵاتی نەرویج دەردەچێت بڵاوکردوونەتەوە .. ( کوردیلەکان وەرزە گۆڤارێکەبۆ منداڵان ـ کۆمەڵەی منداڵانی کوردە ـلە نەرویـج )بە زمانی کوردی و نەرویجی دەری دەکەن . (دایکی سۆلاڤ ) یش، نووسەرێکی بەشداربووی ئەم گۆڤارەیە.. هەروەها لە چەند ژمارەیەکی گۆڤاری ( تەوار) یشدا، کە لە سلێمانی دەردەچێ، چەند شیعرێکی بۆ منداڵان و، چەند بابەتێکی دەربارەی ژنان بڵاوکردوونەتەوە .. لە ( بەلچیکا ) و ( ئەڵمانیا )و لە ( سوید )کۆڕی شیعری خوێندنەوەی بۆ منداڵان سازکردووە، باسی لە ئەزموونی خۆێ لە بواری ئەدەبی منداڵاندا کردووە، لە ( چەند کەناڵێکی ئاسمانی تەلەفزیۆنی ) کوردیشدا، دیمانەیان لەگەڵەدا کردووە.

( دایکی سۆلاڤ )، کەڵەشاعیرێکی ناسراوی بواری ئەدەبی منداڵانی کوردە، یەکەمین ئافرەت بوو، کە لە رێی شیعرەوە، ئاراستە و رێنمایی منداڵانی کوردی کرد و .. دەکات، شیعرەکانیشی سادە و ئاسانن، بە زمانێکی شیرینو پەتی و رەوان دایان دەڕێژێت، کە زۆر نزیکن لە ژیانی ساکاری منداڵانی کوردەوە..( سروشتی جوان وئەفسووناویجوانی کوردستان ) یش، بوونە بە ئیلهام و بە هەوێنی شیعرەکانی، بۆیە منداڵانی کوردمان چێژێکی زۆر لە شیعرەکانی وەردەگرن و، بە ئاسانیش لەبەریان دەکەن و، بەشێکیشیان ئاوازیان بۆ دانراون و، بە گۆرانییەوە دەیان ڵێنەوە و، لە تەلەفزیۆنەکانی کوردستانیشدا تۆمارکراون .. دایکی سۆلاڤ تا ئەمڕۆش،بەردەوامە لە نووسینی شیعر و چیرۆکەشیعر بۆ منداڵان .. تا ئێستا ئەم کتێبانەی خوارەوەی چاپ کردوون و بڵاوی کردوونەتەوە:

(*) چەپکێک وەنەوشە ـ ١٩٨٢ ـ لە بەغدا چاپکراوە، کۆمەڵە شیعرێکە.
(*) ئاسۆگە ـ ١٩٨٢ ـ لە بەغدا چاپکراوە، کۆمەڵە شیعرێکە بۆ منداڵان.
(*) بەهەشتی منداڵان ـ ١٩٨٣ـ لە سلێمانی چاپکراوە، کۆمەڵە شعرێکە بۆ منداڵان.
(*)قاسپەی کەو ـ ١٩٨٥ ـ لە سلێمانی چاپکراوە، کۆمەڵەشیعرێکە بۆ منداڵان.
(*) سروودی خۆر ـ ١٩٨٧ ـ لە بەغداچاپکراوە، کۆ ەڵەشیعرێکە بۆ منداڵان.
(*) زەنگی ژیان ـ ١٩٩٨ـ لە سوید چاپی کردووە، کۆمەڵێک شیعرە بۆ منداڵان.
(*) داپیرە و مام رێوی ـ ١٩٩٨ ـ لە سویدچاپکراوە، چیرۆکەشیعرێکە بۆ منداڵان.. دایکی سۆلاڤ ئەم چیرۆکە شیعرەی لە هەمان چاپدا، بە پیتی لاتینی کوردی و بە پیتی عەرەبی .. نووسیوەتەوە، کە دێڕەکان بە هەردوو شێوەکە بەرانبەر بە یەکترین .. چیرۆکەکەش چیرۆکێکی ئەندێشەیی فۆلکۆری کوردییە و بە شیعر دووبارە دایڕشتووە.
(*) کۆمەڵێک شیعر و کورتە چیرۆک و ئۆپەرێتیشی ئامادەی چاپکردنن ..بەڵام گرانی نرخی چاپکردن و پاڵپشتی نەکردنی دوای خستوون.

دایکی سۆلاڤ، دەستی وێنەکێشانیشی هەیە، وەک خۆی باسی کرد، کە ( ٥٢) وێنەی سەرکردە قارەمانەکانی کورد و، ئافرەتە ناودارەکانی کوردی کێشاوە و، لە ئەرشيفی تایبەتی خۆیدا پاراستوونی.

ئەمانەش چەند نموونەیەکن( لە شیعرەکانی دایکی سۆلاڤ بۆ منداڵان) کە بەشێکیان تا ئێستا نەخراونەتە کتێبەوە و چاپ نەکراون:

ئاسکە نەخشینە
ئاســکە بچـــکۆلەی کـــێوی
جــوان و ســـرک و بــزێوی
شاجـــــــوانی ئـــــــــاژەڵانی
هونەرمــــــەندی کــــــێوانی
بــــــازدان و هەڵـــــگەڕانت
ئـــــــــەڕازێنن ژیـــــــــــانت
کام لوتکەی چـــیا ســـەختە
بۆ هونـــــەری تۆ تــــــەختە
ئەی لەشــولار نەخشــــــینە
چـــــــــاوکەژاڵە زێــــــــڕینە
لە دەست راوچی و دوژمنان
وەخـــتە بفـــڕیت بۆ ئاسمان.

(ئەم شیعرە لە ژمارە ٥ی ساڵی ٢٠١٢، لە گۆڤاری کوردیلەکان دا بڵاوکراوەتەوە).

ئامۆژگاری دایک
رۆڵـەم ئەی خۆشەویســتم
ئـاوات و هــیوا و هەســتم
کۆرپـــەم ئـــاواتی دواڕۆژ
بە شیری پاک کرای گۆش
ئێــــستا کە تـۆ منــــــــاڵی
بە تەمەن وا شەش سـاڵی
کە چــوویتە قوتابخـــــانە
گـوێ بگـــرە لە وانـــــــە
رێـــزی مامۆســتا بـــگرە
پـــــــەڕاوەکـەت مــــەدڕە
دەنگ نزم بە و لەسەرخۆ
رۆڵـــەم دووربـــە لە درۆ
ئەم چـەند ئامۆژگــــارییە
باشن و بۆ تۆ دیـــــارییە.

(ئەم هەڵبەستە یەکەمین هەڵبەستی ـ دایکی سۆلاڤ - ە، کە بۆ منداڵانی نووسیوە و،لە کتێبی قاسپەی کەودا بڵاوی کردۆتەوە .. بەڵام دوای بڵاوکردنەوەی دووبارە دەستکاری کردوون و لێی گۆڕیون و، بەو شێوەیەی سەرەوە، دایڕشتۆتەوە).

وڵاتەکەم
وڵاتەکــــەم بــــاوکمە
نیشــــــتمان دایـــکمە
خاکەکەم زۆر شیرینە
بەهەشتـێکی رەنگینە
دایــە و بابــە
دایـــــە، دایـــــە گـــــــیان
بابـــــە، بابــــــە گـــــــیان
ئێـوە منـــتان پێگەیــــان
بە ئازار و رەنـجی شـــان
بــەرەو هیـــواتان بــــردم
فێری خوی جوانتان کردم
لە گوێمــــایە لای لایــــــە
بە دەنگی خۆشی دایــــــە
کە پێــی وتم نیشــــــتمان
شیرینــــــــترە لە گیـــــان
چۆن نان ئەخۆی
پێـش ئــەوەی کە نـــان بخـــۆم
دەسـت و دەمـم پــاک ئەشــــۆم
بە روویـــــــەکی خۆشــــــــەوە
لە نـــان ئەچـــــمە پێشـــــــەوە
قســــە و پەلـــەپــــەل نــــاکەم
جـلوبەرگــــــم پیـــــس ناکـــــەم
ورد ورد ئەجـــووم پارۆکــــــەم
سەیــری هیــچ کەس ناکـــــــەم
بە کەوچک ئەخۆم جوان جوان
چنــــگ ناخـــەمە چێشــــتەکان
کە نـانەکەمــــــــان کـرد نـــۆش
ئەڵێم : دایە گیان دەست خـۆش
فریشتە
گوڵــین ، گــوڵی کوردســــتانین
ئێــمە شەمـــــامەی بێســــتانین
گـــوڵاڵە و نێـــرگزی دەشـــتین
بە وێنەی پـــەری بەهـەشــتین
ئێــمە هـــــەڵاڵەی شاخــــــانین
گوڵ و خوچەی نـاو باخـــــانین
هەموو یەک دڵ و یەک گـیانین
فریشـــــتەی پــاکی یــــەزدانین
پەپـــوولەین لەســەر گـــوڵانین
چـــاوەڕێی شــــادی جیــــهانین
بۆ نیشــــتمان شــادی ئەکــەین
وڵاتــــمان ئـــــاوەدان ئەکــەین
ژینی نوێ
شــیرینە .. کوردیلـــەکـان
ئێوەن هیوای دواڕۆژمـان
بیر و هۆش فــراوان کەن
کوردســتان ئــاوەدان کەن
کۆمپیوتەر لەبــەر دەسـتە
(داتاش) گەلێ مەبەستە
مێشـک پڕکــەن لە زانـین
بۆ زانیاری و رێگای ژین
هەوڵـــــدەن بۆ هەمیــشە
زانـست بکــەن بە پیــشە
بە خوێنـدن و هۆشــیاری
بۆ گـەل ئەبـن بە دیـــاری
تێبــکۆشــن بۆ ژیــــــــان
لەژێـر ئـاڵای کوردســتان.

( ئەم شیعرەی لە ساڵی ـ ٢٠٠٨ـ دا نووسیوە و، پێشکەشی کردووە بە گۆڤاری کوردیلەکان و، لە ژمارە ٣، ئەم گۆڤارەدا بڵاوکراوەتەوە).

[behnam5555]

''لای لایـە'' بەشێکە لە ئەدەبی منداڵان.
رەزا ساڵح
(لامارتین) دەڵێت: "جوانترین هۆنراوە لە سەرانسەری جیهاندا لای لایەی دایکانە". لای لایەو گۆرانی و لاواندنەوەی دایکان بۆ کۆرپەکانیان، بەشێکی گرنگن لە ئەدەبی منداڵانی کورد و، لە کەلەپووری رەسەنی کوردیمان .. دایکانی دڵسۆز و میهرەبانی کورد، لە گەڵ راژەنینی لانکی ساواکانیاندا .. لەگەڵ خڕەخڕی موتوموور و مەرجان و کوژەکەدا .. لەگەڵ زڕەزڕی پۆیلە و زەرتکە و تەتکە و پەتکە و ..تەق و خڕوهۆڕی خول خولەی هەڵواسراوی قەد کەمەری لانک و بێشکەکانی کۆرپەکانیاندا.. لەگەڵ خڕوهۆڕی بازنگەگەکانی قۆڵە نەرمۆڵە و ناسکەکانیاندا.. لەگەڵ زرینگەزرینگی زەنگڵۆڵە و پلپلەی خڕخاڵی پێیە قنجەکانیاندا .. کە تێکەڵ بە بۆن و بەرامەی خۆشی حەت حەتۆکەکانی ملیان دەبن.. بە لای لایە و بە گۆرانی خۆش ..بە لاواندنەوەی پڕ لە سۆز و جۆش.. بە سەدایەکی ناسک و، سۆزێکی خۆشتر لە خۆشترین موزیک و ئاواز .. بەیتی کوردی و گورگانە شەوێیان بۆ دەڵێن .. لە ناخی دڵیانەوە گوزارشت لە دڵسۆزی و سۆز و خۆشەویستی خۆیان بۆ کۆرپەکانیان دەکەن.. هەر بە لای لایە ژیر و ئارامیان دەکەنەوە و، بە خۆشییەوە دەیان کەنە خەو.. (فایەق بێکەس)ی نەمر لە شیعرت (دایک)دا، دەربارەی شەونخونی دایک دەڵێت:

بە لای لایــــــــــە و گـــــۆرانی
رایـــــــــــژەندووم تا بەیـــانی.

پسپۆرانی بواری پەروەردە و دەروونناسی منداڵان ، ئەوەیانبۆ ساغ بۆتەوە، کە لای لایەی دایکان، لە رووی دەروونییەوە بایەخ و کرنگی بۆ منداڵانی ساوا هەیە،ئاسوودەیی و ئارامییان پێدەبەخشێ.

لە هەموو دیالیکت و شێوە زاراوەکانیزمانی کوردیمان، لە هەموو ناوچەکانی کوردستانی بەریندا .. بە سەدان دێڕ و کۆپلە هۆنراوەی لای لایە و بەیت و هۆنراوەی فۆلکلۆری و، شیعری خۆش و ناسکی تازەشمان هەیە .. کە بەسەر زاری دایکانەوەن، یا دایکان خۆیان رێکیان دەخەن و، بە ئاوازەوێکی ناسک و، بە سۆزێکی شیرین و، بە جۆش و خرۆشێکی کوردییە بۆ ساواکانیان دەڵێن .. لای لایەش بە پێی کات و سەردەم و باردۆخی سیاسی و، دەروونی ئەو دایکانەی لای لایە دەکەن دەگۆڕێت .. گەلی کوردمان لە ریزبەندی هەرە پێشەوەی گەلە دەوڵەمەنەکانی جیهاندایە لە بواری لای لایە و گۆرانی و بەیتی لاواندنەوەی منداڵاندا .. لە رووی واتاشەوە هەموو ئەو لای لایانە و گۆرانییانە واتای جوانیان هەیە و مەبەستدارن .. هەندی لای لایە و گۆرانی منداڵان ، مەبەستیێکی نیشتمانی هەیە، یا مەبەستێکی سیاسییان هەیە .. بەشێکیشیان توانج و تانە و تەشەر و پەلارن .. تەنانەت بەشێک لە نووسەرە بە ناوبانگەکانی جیهانییش تا رادەیەک سوودیان لە لای لایە وەرگرتووە، لەوانەش : (شەکسپیر، کیتس، بایرۆن، رۆبیرت) لە شاعیرانی کوردیشمان ( هەژار، قانیع، فایەق بێکەس، کامەران موکری ) ئەمانەش چەند نموونەیەکن لە لای لایەی رەسەنی کوردی و، چەند نموونەیەکیش لەو دێڕە فۆلکلۆرییانەی کە دەربارەی لانک و بێشکی منداڵان وتراون:

داری لانـــــــــــــــکیداری بی یە
سەرچاوکەکەی چیت هـەوری یە
داری لانــــــــــــکی داری خـۆخە
سەرچاوکەکەی چیت شـــــــلۆخە
داری لانــــــــــکێ دار هەنــــــارە
کەمەی لانـــــــــکێ بە بزمـــــارە
لانکت بۆ ئەکەم لە داری قەزوان
ئەیڕازێنمەوە بە شـەوە و شیلان
وەستا دیـــــــــــــــــنم لە تــارانی
لانک دروست کا بۆ چاو جــوانی
داری لانـــــــــک داری گـــــــیزە
کەمەی لانـــــــکی بە زریـــــــزە
کوڕ لە مەمـــــکان بوەزیــــــزە
دار بێـــــــــشەکەی داری لاولاوە
وەستای کــارگەی شێخی زەهاوە.

لای لایــــــە رۆڵـــــە لای لایـــــە
شەوگار درەنگە بۆ خەوت نایـــە
لای لایـــــە رۆڵـــــە لای لایــــــە
هیوای دواڕۆژم لە دەست تۆدایە
لای لایەت بۆ ئەکەم لە ئێوارەوە
سەبەکــــــارت بێ بە ســێدارەوە
لای لایــــە کۆرپــــەکەم بخــەفێ
خەو خێر وەبان دیدەی بکـــەفێ
لای لایــــــــــەت بۆ ئەکـــــــەم بە دڵ و بە گیان
یا خــــــــــــوا دوژمــنان نەیــــــــەنە ســـەرتان
لای لایــــــەت بۆ ئەکـــــــەم بە وێـــــنەی کەوێ
قەزای برسی و تینویەتییەکەت لە دایکت کەوێ
هەی لایـة لایە روونـاک لای لایـە
خۆزگە لەم جەهلە رزگار بووینایە
هەی لای لایـــە کچـــــــم لای لایـە
دەبا کچ و کوڕ وەک یەک بوونایە
گورگـــــــــانە شـــەوێ گورگـــــــــانە شــــەوێ
یاخوا خەو لە چاوانی رۆڵەی شیرینم کــــــەوێ
لـــوورەی تۆی نـــاوێ، لای لایـــــەی ئـــــەوێ
ئەڵێ لە مــــــــــــاڵی ئـــــــــێمە دوور کـــــەوێ
کەمتـــیاری سـم پـــــان کەمتـــیاری سـم پـــــان
لاچــــــــۆ، بـــــــــڕۆ بۆ مــــــــاڵی یابۆکــــــان
هۆ ســەگە بــــــــــۆرە مــــــــــەوەڕە لــــــــێرە
کۆرپەکــــــــەم ناتــــــــرسێت نەوەی شـــــــێرە
کۆرپەکـــەم هەســـتاوە لە خـــەوێ
ناهـــێڵی دایــــــە بــــــنوێ شــەوي
گۆشــــــتی کەڵەبــــابی لــــێم دەوی.

لای لایەی (ئامینە)ی ژنی (قانـع) بۆ (کوتـەک)ی کوڕی:

هــــــەی لای لایـــــــــــە رۆڵــە لایلایــە
خۆزگە لای لایـەی گشت کەس وابووایــە.

بەنی دەســــرازەت خـــــوری شـــەکی کاڵ
پەروەردەی کوێـستان چــەراگای سەر یاڵ
ئـاوی خواردنەوەت کــانی ( جەیــــران)ە.

هـەی لای لایــــە رۆڵـــــــــــــــە لای لایــە
خۆزگە تـۆوی نفـــــــاق هەرگـیز نەبوایــە.

لای لایەی (دایکەکوردێکی) شاری (سـنە) لە رۆژهەڵات کوردسـتان:

رۆڵەم لایە لای، کۆرپــەکەم لای لای
جگەرگۆشەکەم، کۆرپـەکەم لای لای
رۆڵـە خــەوت بێ، خـەوی نـازت بێ
سەحــرا و سەرزەوی پایـەنـازت بێ
رۆڵـەی ئازیــــزم، جگـــەرگۆشەکەم
ئــارامی دڵــی پـــڕ خـــــــــرۆشەکەم.

بینای چــــــــاوم، روحـــــــی رەوانـم
دڵخــــۆشی دڵــــم، ئـــــــارامی گیانـم
رۆڵــە بۆ خاتـــــر ئــــــەواڵانلە کۆ
دایــــە نەوینێ مـــەرگ دیــــدەی تۆ
رۆڵە لایە لای، کۆرپەکەم خەوت بێ
دەس فریشتەکان، لە ژێر سەرت بێ.

شاعیری نەمرمان (هەژار موکریانی) هۆنراوەیەکی بە ناوی (لای لایە)ەوە هەیە کە هونەرمەندی خوالێخۆشبوومان (محەمەدی ماملێ) کردوویە بە گۆرانی.. ئەمەش دەقی ئەو لای لایە یە:

لای لایـــــــــە ، رۆڵــــــە لای لایـــــــــە
ئەمشـــەو بەزەیت بە مــــندا نایــــــــــە
ژیـــربەوە رۆڵـــەی شــیرین و جــــوانم
لە داخـــی لانـــــک دەگـــــری دەزانـــــم
دەڵێـی بۆ حەپســـم بۆ دەســتە بەســتەم !
بەو بەند و حەپسە من جەستە خەستەم !
لە نێــو کـورد نەبـێ دەســــــرازە نــــیە
ئەو بەنـــد و قـــفڵ و قــــــەڕازە چــــیە ؟
کـوڕم مــن بـــــیرم لە تــۆ زیــــــــــاترە
دەســــرازە و لانــــــک ببێ چـــــــــاترە
راســــتە تـۆ نــەوەی شــــێری ژیــــانی
نەتــــەوەی پــــاکی گـــــەلی کــــوردانی
بەڵام چونــکە کورد ئەمــڕۆ بــــێکەسە
بەشــیان لە دنــیا کــۆت و مەحــــبەسە
بۆیــە دەتپــێچم تا خـــووی پێ بــــگری
نەک تا مــن مــــاوم لە بەنــــدا بــــمری
هـــەی لای لایــــە ، رۆڵـــە لای لایـــــە
هــــــــەزار تێـــــــبینی دواڕۆژم لایــــــە.

ئەمانە و بە سەدان دێڕ و کۆپلە لای لایەی ترمان هەیە کە بوونەتە وێردی سەر زمانی دایکان .. بە سەدانیش بەیت و گۆرانی منداڵانمان هەیە .. کە منداڵە چاوگەشەکانی کوردمان، لەگەڵ یاریکردنی بە کۆمەڵدا دەیڵێنەوە .. تا ئێستا تەنها بەشێکی کەم لەو یارییە کوردەوارییانەمان کۆکراونەتە و لە کتێبدا نووسراون .. هیوادارم پێش ئەوەی لە بیربچنەوە یا لە ناوبچن، کەسانی شارەزا و دڵسۆزی ئەم بوارە بیر لە رزگارکردنی ئەم سامانە کەلەپوورییە نەتەوەییەمان بکەنەوە .. چونکە ئەمانە بەشێکن لە مێژووی ئەدەبی گەلەکەمان و، ئەو راستییەش دەسەلمێنن، کە گەلی کوردمان لە دیڕ زەمانەوە بایەخیان بە پەروەردەی دروستی منداڵان داوە.
____________________________
*سوودم لەم سەرچاوانە وەرگرتووە:
١- دیوانی قانـع ـ بورهـان قانع ـ سلێمانی ـ ١٩٧٩.
٢- بۆ کوردســتان ـ هەژار موکریانی.
٣- ئەدەبی منداڵان ـ سەعدوڵڵا شێخانی.
٤- گۆڤـاری (گەلاوێـژ) ژمارە (٨ - ساڵ ١٩٤٣ ز).
٥- پێگەی ئەدەبی منداڵان لە رۆژهەڵاتی کوردستان ـ شەریف فەلاح.