بله لرون - بَله بُرون (یا بَلّه بُرون = بلی بُران ) - مراسم بله برون

[دانه کولانه]

بله لرون - بَله بُرون (یا بَلّه بُرون = بلی بُران ) - مراسم بله برون

خش مهمی از مراحل عروسی سنتی ایرانی که مراسم آن معمولاً پس از مرحلة خواستگاری و پیش از عقدکنان برگزار می شود.

بنابر عرف و سنتهای اجتماعی ، مجلس بله برون بیشتر شب هنگام و با حضور جمعی از بزرگان و سالخوردگان دوگروه از قوم و طایفه و خویشان خانوادة دختر و پسر، در خانة پدر دختر برگزار می شود. گردهمایی در این مجلس به قصد تعیین شرایط مادی و معنوی ازدواج وپذیرش تعهدات خانوادة داماد نسبت به خانوادة عروس است . ازینرو، بله برون در تحقّق پیمان زناشویی و پیوند دوخانواده یا دو طایفه اهمیت بسیاری دارد.

در مجلس بله برون ، مردان ریش سفید دوگروه دربارة میزان مهر * ، شیربها * ، و باشلق ، و نقد یا نسیه پرداختن یا کم وبیش کردن میزان آنها، اسباب سرعقد، پول حمام عروس ، رخت و زیور عروس ، تأمین بعضی از هزینه های عروسی مانند میزان خرید طلا و جواهر، چگونگی برگزاری مجلس عقد و عروسی و سنگین یا سبک گرفتن آنها، شمارمهمانان و مانند اینها گفتگو می کنند که گاه ساعتها به درازا می کشد. پس از توافق طرفین ، معمولاً سیاهه ای از تعهدات را روی دو نسخة کاغذ می نویسند و به امضای پدر داماد و پدرعروس و چندتن از ریش سفیدان مجلس می رسانند. میزان تعهدات و سنگین وسبک بودن آنها بیشتر به پایگاه اجتماعی و اقتصادی دوخانواده ، بویژه خانوادة دختر، و گروه و طایفه ای که به آن تعلق دارند، و کم وبیش به خصایل اخلاقی و رفتاری و شایستگی و کارایی و زیبایی و فهم و کمالات دختر بستگی دارد.

بله برون در فرهنگها . در همة فرهنگها و جامعه های ایلی ـ عشایری ، و روستایی و شهری ایران ، مجلس بله برون رکن اصلی مراسم عروسی به شمار می رود. نام مجلس بله برون و آداب و رسوم آن و سنخ گفتگوها و پیشنهادها و تعهدات مردم در بعضی فرهنگها مشابه و یکسان ، و در بعضی دیگر متفاوت با یکدیگر است ؛ مثلاً، تهرانیها این مجلس را بَله بُری یا بَلّه برون ، یا خَرج بُری (کتیرایی ، ص 125) می نامند و مردم گیل و دیلم سُوَرت هَگیری (یا صورت هگیری : صورت گرفتن ) یا سَبْت هَگیری (ثبت گرفتن ؛ پاینده ، ص 52)؛ خراسانیها جواب اِسْتَنی (جواب استاندن یا گرفتن ) و کفش پاکِنی (کفش پاکردن ) به عروس (شکورزاده ، ص 144)؛ شاهرودیها حرف تمام کِرْدَن (شریعت زاده ، ج 2، ص 262)؛ مردمِ دَوان ، دهکده ای در حومة شهرستان کازرون ، شَرْت کُنون (شرط کنان ؛ لهسائی زاده و سلامی ، ص 134)؛ مردم آینه وَرْزان ، دهی از توابع شهرستان دماوند، خَرج بُری (خلج ، ص 4)؛ مردم سروستان در استان فارس ، بَلَه بُرون (همایونی ، 1349 ش ، ص 490)؛ قمیها گُلاب گیرون یا مَهربُرون ؛ شیرازیها مَهربُرون (همایونی ، 1353 ش ، ص 74) یا بله برون (فقیری ، ص 77)؛ مردم ایل ممسنی فارسی باشْلُق بُرون یا کدخداکِشون (کدخداکشان )؛ و روستاییان دهکدة زیارت ، از توابع شهرستان گرگان ، قندشکنی (پورکریم ، ص 25).

در بعضی از جامعه های ایلی ـ عشایری و روستایی ، مجلس بله برون در دو مرحله یا نشستِ مکمل هم ترتیب داده می شود. در نشست اول چندتن از بزرگان همراه پدر پسر و کدخدای ده ، یا کدخدای ایل در خانة پدرعروس گردمی آیند و بیشتر دربارة مقدار خرج مجلس بله برون و مواد و خوراکیها و اسبابی که خانوادة داماد باید برای آن مجلس فراهم کند، گفتگو می کنند. در نشست دوم گروه بزرگتری از بزرگان قوم و طایفه و خویشان به همراهی چندتن از زنان سالخورده شرکت می کنند و معمولاً دربارة میزان مهر یا شیربها یا باشلق صحبت می کنند. بااینهمه هریک از این دومجلس در حوزه های جغرافیایی ـ فرهنگی گوناگون با نام خاصی معروف است . روستاییان ده کُهْنَک ، از بخش حومة شهرستان دزفول که از بختیاریها و افشارها و دزفولیها ترکیب یافته اند، مجلس اول را کدخُدایی و مجلس دوم را شیروا بُرون (= شیربهابران ) یا شیرینی اِشْکَنون می نامند (کریمی ، ص 42). روستاییان و چادرنشینان قوچان این دونشست را بعله بران و قندشِکنان می خوانند (هنری ، ش 6، ص 61، ش 7، ص 79). مردم ایل بویراحمدی ، یکی از ایلهای لُرِکهگیلویه ، نشست اول را کدخدایی یا کدخداکِشونی (کدخداکشانی ) و نشست دوم را باشلُق بُرونی ؛ و مردم ایل بهمئی ، یکی دیگر از ایلهای کهگیلویه ، مرحلة نخست را گپ زنی و مرحلة دوم را کدخدایی یا کدخدا بُرونی می نامند.

آداب و رسوم . مردم هریک از حوزه های فرهنگی ایران رسم و آداب خاص محلی خود را در برگزاری مجالس بله برون به کار می برند. در بیشتر فرهنگها رسم است که خانوادة پسر هدایایی برای عروس می برند و او را نشان یا نامزد پسرشان می کنند و به مبارکی این وصلت قند می شکنند. مثلاً خراسانیها یک حلقة انگشتری که آن را کِلیکی (کِلیک به گویش خراسانی : انگشت ) می نامند، و روستاییان خراسان یک جفت کفش به نام نِشونی ، و گاهی یک دست لباس افزون بر انگشتری و کفش ، همراه مقداری نقل ونبات و قندوچای و حنا و چند سکه نقره به خانة دختر می برند. پس از پایان گفتگوها و توافق در خرجها، یکی از زنان خانوادة پسر سکه های نقره را در کفش می ریزد و کفش را به پای عروس می کند (شکورزاده ، ص 145). بعد به نشان شگون ، قند یا نبات را می شکنند و نیمی از آن را به خانوادة داماد ونیم دیگر را به خانوادة عروس می دهند (همانجا). شاهرودیها دورگردن بره ای سفید دستمالی سفید می پیچند و روی پیشانی و پاهایش حنا می گذارند وعبارت «اِنْشاءَالله مبارکش باد» را بر پهلوی راستش می نویسند و یک گردن بند طلا برای عروس از گردنش می آویزند و آن را همراه چند من شیر به خانة دختر می فرستند (شریعت زاده ، ج 2، ص 263، 275، پانویس 2). برة سفید و دستمال سفید و شیر احتمالاً به نشانة سفید بخت شدن عروس در خانة داماد است . قوچانیها، پس از خوردن نان و ماستِ ناهار نامزدی در خانة پدرداماد، خوراکیها و اسباب مجلس قندشِکنان را در خوانچه می چینند و به خانة دختر می برند و به خانوادة او می دهند. پول نقد تعیین شده در جلسة بله برون را هم در دستمالی ابریشمین می پیچند و به ریش سفید خانوادة دختر می سپارند. ریش سفید نیز یک دهم پول را به آنان بازمی گرداند. در این هنگام ، آخوندی دوکله قند از خوانچه برمی دارد و برهم می کوبد و می شکند و یک تکه قند شکسته را به نشانة شگون به داماد می دهد. آن گاه قندها را می شکنند و حبه می کنند و حبه های قند را با نخودچی و کشمش می آمیزند و پیاله پیاله به مهمانان می دهند (هنری ، ش 7، ص 80 ـ81).

در دهکدة زیارت رسم است که نخست مردان به مجلس قندشکنی می روند، و ساعاتی بعد مادر پسر و چندتن از زنان خویشاوند او با خوانچه هایی که روی آنها رختهای عروس و دو کله قند و مقداری شیرینی گذاشته اند، به آنان می پیوندند. پس از پایان مراسم مِهربُری و پرداخت مقداری از مهریه به صورت نقد به پدردختر، ملای ده کله قندها را می شکند، و شیرینی دوره می گردانند(پورکریم ، ص 25ـ26).قمیها چند ساعت پیش از رفتن به خانة عروس ،و شرکت در مجلس گلابگیران ، مقداری گز و شیرینی ویک شیشه گلاب به خانة او می فرستند.

پذیرایی از مهمانان در مجلس بله برون نیز در جامعه های قدیم و سنتی رسم و آداب مخصوص داشته است . در ابتدای مجلس ، معمولاً با چای و قلیان ، و در بعضی جاها با چای و قلیان و چپق و سیگار؛ و در تابستان با شربت ، و هندوانه و کاهو و سرکه انگبین ، و در پاییز و زمستان با میوه های فصل ، از جمله انار، از مهمانان پذیرایی می کرده اند (همایونی ، 1349 ش ، ص 491). پس از توافق بر سرمسائل ، در مجلس شیرینی می گرداندند. در بعضی جاها، بخصوص در جامعه هایی که خرج بله برون را خانوادة داماد می داده ، شب بعد از مجلس بله برون داماد و بستگانش را به شام دعوت می کرده اند (همان ، ص 493؛ کتیرایی ، ص 128؛ هنری ، ش 7، ص 81).

منابع : علاوه بر ملاحظات مؤلف ؛ محمود پاینده ، آئینها و باورداشتهای گیل و دیلم ، تهران 1355 ش ؛ هوشنگ پورکریم ، «دهکدة زیارت »، هنر و مردم ، ش 48 (مهر 1345)؛ حسین خلج ، آئین زناشویی در ده آینه ورزان ، تهران 1341 ش ؛ علی اصغر شریعت زاده ، فرهنگ مردم شاهرود ، تهران 1371 ش ؛ ابراهیم شکورزاده ، عقاید و رسوم عامة مردم خراسان ، تهران 1346 ش ؛ ابوالقاسم فقیری ، «مراسم عروسی در شیراز»، هنر و مردم ، سال 14، ش 162 (فروردین 1355)؛ محمود کتیرایی ، از خشت تا خشت ، تهران 1348 ش ؛ اصغر کریمی ، «کهنگ »، هنر و مردم ، ش 85 (آبان 1348)؛ عبدالعلی لهسائی زاده و عبدالنبی سلامی ، تاریخ و فرهنگ مردم دوان ، تهران 1370 ش ؛ صادق همایونی ، فرهنگ مردم سروستان ، تهران 1349 ش ؛ همو، گوشه هایی از آداب و رسوم مردم شیراز ، فارس 1353 ش ؛ رضا هنری ، «زناشوئی در نزد روستائیان و چادرنشینان قوچان »، پیام نوین ، سال 4، ش 6 (اسفند 1340)، ش 7 (فروردین 1341).

/ علی بلوکباشی /