فلج عصب صورتی یا فلج بل

[رزیتا]

فلج عصب صورتی یا فلج بل

مقدمه

درگیری عصب صورتی که می‌تواند با انقباضات عضلات صورت ، ضعف عضلات و یا فلج صورت خود را نشان دهد، به تنهائی یک بیماری نیست، بلکه علامتی از یک بیماری است و معمولاًدر نتیجه عفونت ، آسیب و یا تومور عصب صورتی این علائم ایجاد می‌شود و پزشک با ارزیابی‌های خود سعی در تشخیص علت درگیری عصب صورت دارد. پزشکان متخصص گوش و حلق و بینی در میان سایر پزشکان بیشتر از بقیه با مشکلات عصب صورت آشنا بوده و تجربه بیشتری در درمان مشکلات آن دارند.


عصب صورتی چیست و چه کاری را انجام می‌دهد؟

عصب صورتی شباهت زیادی به کابل تلفن دارد و حاوی حدود 7000 فیبر عصبی است. هر فیبر عصبی باعث هدایت پیامهای الکتریکی به سمت یک عضله مخصوص در صورت می‌شود که این پیامها در نهایت باعث تغییر حالت صورت به شکل خنده ، تبسم ، گریه ، اخم و ... می‌شود و برای همین کارکرد سالم این عصب در ارتباطات روزمره ما دارای اهمیت زیادی می‌باشد.

هرگاه حدود نصف و یا بیش از نصف این فیبرهای عصبی قطع شوند، ضعف عضلات صورت اتفاق می‌افتد. در صورتی که این فیبرها تحریک شوند، آن‌وقت حرکاتی در عضلات صورت مثل اسپاسم عضلات و یا انقباضات مکرر عضلات صورت رخ می‌دهد. عصب صورتی نه تنها باعث انتقال پیامهای عصبی به عضلات صورت می‌شود، بلکه شاخه‌هایی هم به غدد اشکی ، غدد بزاقی ، عضله استخوان رکابی در گوش میانی می‌فرستد.

همچنین این عصب حس چشائی قسمت جلوئی زبان را نیز بر عهده دارد. از آنجائی که عملکرد عصب صورتی بسیار زیاد و پیچیده می‌باشد، علائم زیادی ممکن است در اثر اختلال عملکرد عصب صورتی در فرد بروز کند. بطور خلاصه آسیب به عصب صورتی می‌تواند باعث انقباضات پراکنده عضلات صورت ، فلج صورت ، خشکی چشم ، خشکی دهان و یا اختلال در حس چشائی شود.


عصب صورتی چه مسیری را طی می‌کند؟

مسیری که عصب صورتی طی می‌کند بسیار پیچیده است. این عصب از قاعده جمجمه بطرف صورت حرکت می‌کند و در مسیر خود وارد استخوان گیجگاهی شده و از داخل یک کانال استخوانی که به کانال شنوائی داخلی معروف است گذر کرده و از کنار عصب شنوائی و تعادلی عبور می‌کند. در طول مسیر 1.5 اینچی عصب صورتی در استخوان گیجگاهی ، عصب صورتی بدور سه استخوانچه گوش میانی چرخی زده و از پشت پرده صماخ به طرف استخوان ماستوئید ( که در پشت گوش قرار دارد) حرکت می‌کند.

پس از آنکه عصب از استخوان پشت گوش خارج شده شاخه‌ای را به غدد بزاقی و سپس شاخه‌های فراوانی را به عضلات صورتی می‌دهد، البته قبل از آن و پس از خروج عصب صورتی از استخوان گیجگاهی شاخه‌هائی به غدد اشکی ، عضله استخوانچه رکابی و زبان (برای حس چشائی) و غدد بزاقی فرستاده می‌شود.


فلج بل و سایر علل ضعف صورت

شایع‌ترین علت ضعف عضلات صورت که بصورت ناگهانی اتفاق می‌افتد، فلج بل می‌باشد. این اختلال که احتمالا ناشی از پاسخ بدن به یک ویروس می‌باشد زمانی بوجود می‌آید که در اثر ویروس ، عصب صورتی خصوصا قسمتی که در داخل کانال استخوانی ، استخوان گیجگاهی قرار دارد متورم شده و بعلت نبود فضای کافی بر روی ساختمان عصب در داخل کانال فشار وارد شده و باعث صدمه عصب می‌شود.

پزشک برای آنکه مطمئن شود علت ضعف عضلات صورت فلج بل بوده و نه عامل دیگری ، مجموعه‌ای از سوالات را از بیمار می‌پرسد و سپس معاینه کامل بدن خصوصا سر ، گردن و گوش‌ها را انجام داده و سپس مجموعه‌ای از سایر تستها را هم انجام می‌دهد.


انواع تستها

• تستهای شنوائی: این تست خصوصا برای مشخص کردن مواردی که علاوه بر عصب صورتی ، عصب شنوائی را نیز درگیر کرده است (به خاطر مسیر مشترک آنها) و یا آسیب به گوش داخلی و یا درگیری مکانیسمهای ظریف شنوائی را باعث شده است، مفید باشد.
• تستهای تعادلی: درگیری عصب تعادلی را ارزیابی می‌کند.
• تست اشک: قدرت تولید اشک را در چشمان می‌سنجد و در صورتی که تولید اشک کم شده باشد، ممکن است قطره‌های چشمی برای جلوگیری از خشکی سطح قرنیه مورد نیاز باشد.
• تستهای تصویربرداری: CT اسکن و MRI در صورتی که عامل آسیب عصب صورتی ، تومور ، شکستگی استخوان و یا اختلالات ساختمانی در اطراف عصب صورتی باشد می‌تواند این موارد را مشخص کند.
• تستهای الکتریکی: تحریک الکتریکی عصب صورتی برای اینکه متوجه شویم، شدت آسیب به آن چه مقدار بوده است انجام می‌شود. این تست در فواصل منظم ممکن است تکرار شود تا روند ترمیم و یا اصلاح عملکرد عصب صورتی مشخص شود.

تشخیص ، سرانجام بیماری و درمان آن

این سه مورد در حقیقت مهمترین سوالات یک بیمار مبتلا به فلج بل از پزشک خود است:

• دلیل این بیماری چیست؟
• چه موقع من باید انتظار داشته باشم که علائم بیماری رفع شود؟
• چه کاری ممکن است انجام دهم که زودتر و کاملتر سلامت اولیه خود را پیدا کنم؟

برای پاسخ به این سوالات پزشک ممکن است نیاز به انجام ارزیابی‌های گسترده در مورد علت بیماری و ناحیه‌ای که عصب صورتی درگیر شده است داشته باشد تا بتواند بهترین درمان را برای بیمار خود تجویز کند. نتایج انجام تستهای تشخیصی می‌توانند نوع درمان را تعیین کنند.


نتایج تستهای تشخیصی

• اگر عفونت دلیل بیماری باشد، آنوقت استفاده از آنتی بیوتیک (مثلا در عفونت گوش میانی) و یا عوامل ضد ویروس (مثلا در عفونت ویروس تب خال که باعث درگیری اعصاب مختلفی می‌تواند شود) درمانی مؤثر خواهد بود.
• اگر فقط یک تورم ساده در بدنه عصب باعث ایجاد علائم اختلال عصب صورتی شده باشد، آن‌وقت استفاده از داروهای استروئیدی می‌تواند مؤثر باشد.
• در شرایط خاصی نیز عمل جراحی استخوان اطراف عصب و برداشتن استخوان برای رفع فشار از روی عصب ممکن است مورد استفاده قرار گیرد.

چگونه فرد بیمار می‌تواند به بهبودی خود کمک کند؟

وقتی فردی دچار فلج بل شد، باید توجه ویژه‌ای را به سلامت چشمان خود داشته باشد. در حالت عادی با هر پلک زدن مقداری اشک بر روی سطح قرنیه منتشر شده و سطح چشم را تر نگه می‌دارد ولی در هنگام فلج بل به علت اینکه پلک زدن ناقص که صورت گرفته و یا اصلا انجام نمی‌شود و از سوی دیگر تولید اشک نیز بعلت اختلال عصب رسانی به غدد اشکی کاهش پیدا کرده است، سطح چشم خشک شده که می‌تواند باعث خراش قرنیه و در بلند مدت ایجاد زخم قرنیه شده و حتی منجر به از دست دادن بینائی شود.

بستن چشم با دست خود هر از چند وقت ، یک راه مفید برای مرطوب نگه داشتن سطح چشم است و همچنین استفاده از عینکهای محافظتی و یا پانسمان چشمی از ورود اشیاء بداخل چشم جلوگیری می‌کند. روش دیگر برای مرطوب نگه داشتن چشم استفاده از قطره اشک مصنوعی است که توسط پزشک تجویز می‌شود و فرد در زمانی که بیدار است هر ساعت یک یا دو قطره در چشم خود می‌ریزد و در هنگام خواب نیز چشم خود را با پماد می‌پوشاند.


روشهای مقابله با عوارض این اختلال برای افراد مبتلا به دچار فلج دائم عصب صورتی

برای بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتی شده‌اند، چندین روش جراحی برای کاهش عوارض در آنها انجام می‌شود. این اعمال جراحی شامل عمل جراحی بر روی پلک ، انتقال عضلات و جابجائی اعصاب می‌باشد که با این اعمال جراحی ظاهر صورت به فرم طبیعی نزدیکتر می‌شود. همچنین ممکن است برای عوارضی مثل اسپاسم عضلات و یا حرکات غیرارادی عضلات صورت از مواد شیمیائی تزریقی برای ضعیف کردن عضلاتی که فعالیت زیادی پیدا کرده و باعث این عوارض شده‌اند استفاده شود.
نتیجه

فلج عصب صورتی یک بیماری ناشایع نبوده و به علل متفاوتی بروز می‌کند. تشخیص صحیح علت این عارضه و درمان سریع آن در بالا رفتن احتمال بهبودی کامل بیماری آن مؤثر است. حتی بیمارانی که دچار فلج دائمی عصب صورتی هستند، نیز با کمک بعضی اعمال جراحی می‌توانند تا حدی عملکرد عضلات صورت خود را بهبود ببخشند.