زبانهای برنامه نویسی مخصوص کودکان

[Afshin_m05]

زبانهای برنامه نویسی مخصوص کودکان

نویسنده: آیدین غریب نواز

آیا تا به حال اندیشیدهاید که کودکان ما چگونه باید با علم کامپیوتر آشنا شوند؟ چیزی بیش از توانایی انجام بازیهای کامپیوتری؟
دنیای آینده دنیای دیجیتال و کامپیوتر است. دنیای فناوری، دنیای اطلعات. دنیایی که در آن اشخاصی در صدر قدرت خواهند بود
که توانایی استفاده از این تکنولوژی را داشته باشند. اما چگونه باید این علم را به کودکان خود بیاموزیم؟ واضح است که برای
آموختن نحوه استفاده بهتر از هر وسیلهای باید از چگونگی عملکرد آن اطلع داشته باشیم. کامپیوترها به وسیله برنامه و نرم افزارها
وظایف خود را انجام میدهند. بنابراین شاید یک راه حل خوب آموزش برنامه نویسی به کودکانمان باشد. شاید آنها هرگز برنامه
نویسی را به عنوان شغل آینده خود انتخاب نکنند، اما برای درک چگونگی عملکرد یک کامپیوتر، اینکه کامپیوتر چیزی بیش از یک
دستگاه کند ذهن نیست که تنها کاری که میتواند انجام دهد اجرا کردن دستوراتی است که انسانها برایش تعریف میکنند، یکی از
بهترین انتخابها آموختن برنامه نویسی به کودکان میباشد.
زبانهای سطح پایین برای یادگیری نحوه عملکرد یک کامپیوتر بسیار مناسب هستند. «؟ کدام زبان » اما سوال اصلی این است که
اگر شخصی چنین زبانی را فرا گیرد علوه بر درک بهتر از کامپیوتر، به درک بهتری از زبانهای برنامه نویسی خواهد رسید. پس آیا
زبانی همانند اسمبلی برای آموزش به کودکان مناسب است؟ واقعیت این است که کودکان باید از کاری که انجام میدهند لذت
ببرند تا به ادامه دادن آن تشویق شوند. برنامه نویسی با زبان اسمبلی با وجود ساده بودن و داشتن دستورات کم، برای آموزش
برنامه نویسی به کودکان مناسب نیست. چرا که نمیتوان کارهای جذابی همانند ساختن بازیهای کوچک و ساده را به راحتی با آن
انجام داد. بنابراین آیا زبانهای سطح بالتری همانند جاوا یا پایتون انتخاب مناسبتری است؟ با استفاده از چنین زبانهایی نیز
کودک قبل از اینکه توانایی نوشتن برنامهای کاربردی و جالب را بدست بیاورد باید به سطح بالیی از توانایی برسد. توجه داشته
باشید که حتی اگر کودک شما بخواهد در آینده برنامه نویس شود نیز باید ابتدا مفاهیم اولیه را به خوبی درک کرده باشد که این
امر نیز بدون احساس لذت از بازی با کد میسر نخواهد شد.
خوشبختانه زبانهای برنامه نویسی متعددی برای این منظور پدید آمدهاند. این زبانها علوه بر سادگی آموزش و داشتن قابلیتهای
یک زبان سطح بال، دارای محیطی گرافیکی میباشند. بنابراین کودکان میتوانند نتیجه کار خود را به صورت گرافیکی و در همان
لحظهای که خطوط کد را مینویسند مشاهده کنند. به این ترتیب محیطی جذاب برای کودکان فراهم میآید تا از یادگیری برنامه
نویسی لذت ببرند. هر چند این زبانها هرگز برای نرم افزارهای کاربردی در دنیای واقعی به کار نخواهند رفت، اما برای آموزش
مفاهیم برنامه نویسی کامپیوتر به کودکان بسیار مناسب میباشند. در این مقاله تعدادی از این زبانها و محیطهای برنامهنویسی
موجود برای آنها معرفی خواهند شد. البته تعداد این زبانها بیشتر از آن است که در یک مقاله برسی شود. زبانهای معرفی شده در
اینجا بر اساس تجربیات شخصی نگارنده بهترینها است. و البته تمام آنها به غیر از یکی، آزاد هستند.
برای یادگیری نحوه عملکرد یک کامپیوتر و همچنین زبانهای برنامه نویسی، استفاده از نرم افزارهای آزاد اجتناب ناپذیر است. چرا
که برای یادگیری بهتر، کودکان باید کارهای انجام شده توسط دیگران را مشاهده کنند و از آنها سرمشق گیرند. از طرفی دیگر،
مدارس نیز میتوانند با استفاده از نرم افزار آزاد علوه بر کاهش هزینهها (حتی در کشورهای توسعه یافته نیز مدارس با کمبود
بودجه مواجه هستند) فرهنگ به اشتراک گذاری نرم افزار و دانش را از همان کودکی به فرزندان ما بیاموزند. برای بحث بیشتر
در مورد لزوم استفاده از نرم افزار آزاد در مدارس شما را به مقاله

ریچارد استالمن ارجاع میدهیم.
آزاد scratch آزاد هستند. هر چند محیط برنامه نویسی ،Scratch محیطهای برنامه نویسی معرفی شده در این مقاله، به غیر از
نیست، اما روح همکاری و به اشتراک گذاری نرم افزار در آن وجود دارد. چرا که برای منتشر کردن پروژههای نوشته شده در این
به عنوان یکی از محیطهای برنامه نویسی scratch ، محیط، کد آن نیز باید الزاما منتشر گردد. بنابراین با وجود عدم آزاد بودن
خوب در این مقاله معرفی شده است.
انتخاب نوع زبان به پارامترهای زیادی از جمله سیستم عامل مورد پشتیبانی، اجازهنامه نرم افزار، قیمت آن و همچنین شخصیت
کودک شما بستگی دارد. بنابراین انتخاب را به عهده خودتان میگذاریم. لزم به ذکر است که هر چند تعدادی از این زبانهای
برنامه نویسی ترجمه نیز شدهاند، ولی تا کنون زبان فارسی مورد پشتیبانی آنها نبوده است. بنابراین کودک شما باید تا حدی با زبان
انگلیسی یا حداقل خواندن حروف و اعداد آن آشنایی داشته باشد. که البته این امر با توجه به کاربرد گسترده زبان انگلیسی در
زندگی امروز، میتواند در آینده برای کودک شما مفید باشد.
بدون پرانتز در Lisp دارد و میتوانید آن را Lisp زبان لوگو در سال ۱۹۶۷ با هدف آموزش پدید آمد. لوگو ساختاری همانند :Logo

نظر بگیرید. لوگو در حالت بصری لکپشتی است که مدادی به دست دارد. برنامه نویس با نوشتن دستورات نحوه حرکت این
لکپشت را کنترل کرده و میتواند اشکال مختلفی را پدید آورد. استفاده از لکپشت به دلیل تاریخی صورت میگیرد. در سال ۱۹۶۹
رباتی به شکل لکپشت طراحی کرد که به وسیله زبان لوگو کنترل و هدایت میشد. (MIT) موسسه تحقیقات و فناوری ماساچوست
لوگو از آن زمان تا به حال تغییر چندانی نکرده است. البته به دلیل نبود استاندارد مشخصی برای این زبان، انواع گوناگونی از آن با
دستورالعملهای تا حدودی متفاوت وجود دارد. تا سال ۲۰۰۷ بیش از ۱۷۰ پیاده سازی مختلف از این زبان پدید آمده است.
زبانهای برنامهنویسی مخصوص کودکان آیدین غریبنواز
Kturtle ، یکی از محیطهای برنامه نویسی خوب برای این زبان که با هدف آموزش برنامه نویسی به کودکان طراحی شده است
منتشر میگردد. یکی از قابلیتهای خوب GPL بوده و با مجوز KDE بخشی از بسته آموزشی محیط گرافیکی Kturtle . میباشد
توانایی ترجمه پذیری آن به زبانهای مختلف است. به این ترتیب با ترجمه دستورات به زبان مادری برنامهنویس، Kturtle
که اسکریپت لکپشت نامیده میشود کامل زبان لوگو نیست و بر Kturtle استفاده از آن سادهتر میشود. البته زبان برنامهنویسی
را بعد از اجرای یک قطعه Kturtle پایه آن ساخته شده است و زبان بسیار مناسبی برای آموزش به کودکان میباشد. شکل ۱ محیط
مراجعه کنید.

Kturtle کد نمایش میدهد. برای اطلعات بیشتر میتوانید به سایت رسمی

بعد از اجرای یک قطعه کد ساده Kturtle

– شکل ۱
اولین بار در اوایل سال ۲۰۰۷ پدیدار شد. با وجود عمر کوتاه آن، این زبان توانسته است Scratch زبان برنامهنویسی :Scratch

طرفداران بسیاری پیدا کند. در حال حاضر بیش از ۶۸۰۰۰ نفر به عضویت وب سایت رسمی آن در امدهاند و در حدود ۷۴۰۰۰ پروژه
به این زبان نوشته شده و بر روی وب سایت آن منتشر شده است. این افراد از سرتاسر جهان عضو این پروژه شدهاند. بنابراین
به زبانهای زیادی ترجمه شده است. در حال حاضر این زبان در مدارس بسیاری در سرتاسر جهان به عنوان اولین زبان scratch
برنامه نویسی تدریس میگردد.
طراحی شد. هدف این پروژه توسعه زبانی است که بتواند به MIT Media توسط تیم کوچکی از محققان در آزمایشگاه scratch
عنوان اولین زبان برنامه نویسی به یک شخص آموزش داده شود. بنابراین برای آموزش به کودکان و نوجوانان زبان بسیار مناسبی
میتوانند به سادگی بازیهای ویدئویی، موسیقی و یا انیمیشن بسازند. scratch است. کودکان با استفاده از
توانایی ترکیب پروژههای مختلف و اشیاء ساخته شده به وسیلهی آن برای بوجود آوردن پروژههای جدید scratch یکی از قابلیتهای
است. به اشتراک گذاری برنامهها بخش مهمی از پروژه « تخیل کن-برنامه بنویس-به اشتراک بگذار » scratch میباشد. شعار
است. چرا که کودکان میتوانند علوه بر مشاهده کار دیگر افراد، از پروژههای آنها به عنوان بخشی از برنامهی خود استفاده کنند.
تنها روشی که شما میتوانید برنامه خود را در اختیار دیگران قرار دهید، منتشر کردن کد منبع آن است. برنامههای نوشته شده به
به زبان جاوا با نام applet به وب سایت رسمی آن ارسال شوند. همچنین یک IDE میتوانند مستقیما از درون خود scratch زبان
را تقریبا در تمام مرورگرهای وب اجرا کند. scratch وجود دارد که میتواند برنامههای scratch player
به رایگان از

وب سایت رسمی آن MacOSX این زبان را برای سیستم عاملهای ویندوز و IDE در حال حاضر شما میتوانید
دریافت کنید. هرچند که هنوز نسخهای برای گنو/لینوکس موجود نیست، شما میتوانید نسخهای غیر رسمی از آن را برای
اجرا شده است، نمایش MacOSX را که در سیستم عامل scratch گنو/لینوکس در این آدرس پیدا نمایید. شکل ۲ محیط
میدهد. همچنین کتاب بسیار خوبی در زمینه آموزش این زبان از پروژه کتاب ویکی قابل دریافت است.