مأخذ شناسی اربعین حسینی

[رزیتا]

مأخذ شناسی اربعین حسینی

مأخذشناسی اربعین حسینی

اندیشه - در این مأخذشناسی، منتخبی از آثار و پژوهش‌ها را در چند حوزة الهیات، تاریخ و ادبیات ، معرفی و توصیف و آثارحوزة علوم اجتماعی با رویکرد مردم‌شناسی را معرفی کرده ایم.


چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) به سبب اهمیتی که در عقاید و تاریخ اسلام داشته، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران اسلامی بوده است. به این سبب، هم‌اکنون شاهد طیف وسیعی از تولیدات علمی دربارة ابعاد و ساحت‌های گوناگون این موضوع هستیم. این آثار از سویی از نقطه‌نظر الهی و تاریخی، ویژگی‌ها و خصوصیات این روز و اعمال و مسائل مربوط به آن را مورد توجه قرار داده و از سوی دیگر، با رویکردی اجتماعی و به طور عمده مردم‌شناختی، سعی داشته تا شناختی از مراسمی که در این روز برگزار می‌شود، ارائه کند.

در این مأخذشناسی، منتخبی از آثار و پژوهش‌ها در این‌باره را گرد آورده‌ام. از این‌رو باید گفت که این مأخذشناسی را هرگز نمی‌توان اثری جامع در شناخت ادبیات علمی تولید شده در این مورد دانست. همین‌طور از اشاره به چاپ‌های مختلف یک اثر ـ جز آنکه چاپ بعدی دارای ویژگی خاصی باشد ـ صرف‌نظر کرده‌ام. علاوه بر آن، ثبت اثر به صورت کتاب را نسبت به ثبت همان اثر به صورت مقاله در صورتی که پیش از چاپ به صورت کتاب، به عنوان مقاله چاپ شده باشد، ترجیح داده‌ام. نیز تنها کتاب‌ها و مقالاتی را که دربارة این موضوع نوشته شده بوده گرد آورده‌ام (یک نمونه استثنایی شامل فیلمی مستند هم در این مأخذشناسی وجود دارد.) مهم‌ترین بررسی‌ها و نقدها دربارة برخی آثار منتشره نیز آمده است. آثار این مأخذشناسی بیشتر به زبان فارسی و گاهی به زبان عربی است. هرجا توضیحی لازم بوده، در پایان هر جزء این مأخذشناسی اضافه شده است. برای سهولت کار محققان و علاقه‌مندان، کل آثار دربارة اربعین شهادت امام حسین (ع) را به دو بخش آثار در حوزة الهیات، تاریخ و ادبیات و حوزة علوم اجتماعی تقسیم کرده‌ام. در پایان امیدوارم این اثر بتواند زمینه را برای افزایش پژوهش‌ها دربارة اربعین حسینی به مقداری ولو اندک بگشاید.

آثار در حوزة الهیات، تاریخ و ادبیات
ارب‍اب‌ ق‍م‍ی‌، م‍ح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍دت‍ق‍ی‌، الارب‍ع‍ی‍ن‌ ال‍ح‍س‍ی‍ن‍ی‍ه‌، ت‍ه‍ران‌، اس‍وه‌، 1379، ص350 .
پ‍ورام‍ی‍ن‍ی‌، م‍ح‍م‍دام‍ی‍ن‌، ارب‍ع‍ی‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‍ی‌: پ‍ژوه‍ش‍ی‌ در ب‍ازگ‍ش‍ت‌ اه‍ل‌ ب‍ی‍ت‌ (ع)‌ از ش‍ام‌ ب‍ه‌ ک‍رب‍لا، ق‍م‌، ح‍س‍ی‍ن‌ (ع)، 1382، ‌ ص124.
ج‍ع‍ف‍ری‍ان‌، رس‍ول‌، « پ‍ژوه‍ش‌ پ‍ی‍رام‍ون‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌ ام‍ام‌ ح‍س‍ی‍ن‌ (ع)»، ‌ ق‍دس‌، 22 ف‍روردی‍ن‌ 1383، 10ص.
ج‍ع‍ف‍ری‍ان‌، رس‍ول‌، « چ‍ه‍ل‌ روز اش‍ک‌ و آه‌ م‍ه‍ر و س‍پ‍ه‍ر»، رس‍ال‍ت‌، 23 اردی‍ب‍ه‍ش‍ت‌ 1380، ص6.
جعفریان، رسول، « دلیل بزرگداشت اربعین چیست؟»، رسالت، 17 اسفند 1385، ص17.
ج‍ع‍ف‍ری‍ان‌، رس‍ول‌، « ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌»، رس‍ال‍ت‌، 24 خ‍رداد 1377، صص5 و 11.
جعفریان، رسول، «جایگاه اربعین در فرهنگ شیعی و عاشورا: در گفت‌وگو با استاد رسول جعفریان ...»، رسالت، 8 اسفند 1386، ص6 .
ج‍وادی‌آم‍ل‍ی‌، ع‍ب‍دالله، « اس‍رار م‍ع‍ن‍وی‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‍ی‌»، اطلاع‍ات‌، 27 اس‍ف‍ن‍د 1384، ص6.
حسینی طهرانى، سیدمحمدمحسن، اربعین در فرهنگ شیعه، قم، عرش اندیشه، 1385، ص117.
رنجبر، محسن، «پژوهشی در اربعین حسینی علیه‌السلام»، تاریخ در آیینة پژوهش ، شمارة 5، بهار 1384، صص157-192.
سبحانی‌نیا، محمد‌تقی، « تحقیقی دربارة اربعین حسینی»، تاریخ در اینة پژوهش، شمارة 6 ، تابستان 1384، صص147 - 182.
سورى, محمود، «اربعین حسینی و روز زیارتی حضرت اباعبدالله الحسین (ع)»، گلبرگ معرفت ، شماره 73، فروردین 1385، صص36-40.
ش‍م‍س‌، م‍ح‍م‍دج‍واد، « ت‍أم‍ل‍ی‌ ت‍اری‍خ‍ی‌ ـ ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ی‌ در ن‍خ‍س‍ت‍ی‍ن‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌ ام‍ام‌ ح‍س‍ی‍ن‌ (ع)»، ‌ س‍روش‌، س‍ال‌ 19، شمارة‌ 841، خ‍رداد 1376، صص22 ـ 25.
اح‍م‍دی‌ ف‍ق‍ی‍ه‌، م‍ح‍م‍دح‍س‍ن‌، زی‍ارت‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌: ای‍ن‍ه‌ ع‍رف‍ان‌ و ای‍ت‌ ای‍م‍ان‌، ق‍م‌، دارال‍ت‍ف‍س‍ی‍ر، 1423ق‌. ،ص‌ 48 .
ع‍ن‍اص‍ری‌، ج‍اب‍ر، « ت‍ج‍ل‍ی‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‍ی‌ در دی‍وان‌ ب‍رخ‍ی‌ از ش‍ع‍رای‌ ع‍اش‍ورای‍ی‌ اردب‍ی‍ل‌ »، آذرم‍ه‍ر، س‍ال‌ 4، شماره‌ 45، ت‍ی‍ر 1374، ص3.
فاضل، محمد، «تحلیل مبنای تاریخی اربعین حسینی»، رواق هنر و اندیشه، شماره 1، خرداد 1380، ص5-32 .
ق‍اض‍ی‌ طب‍اطب‍ایی‌، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌، تحقیق در باره روز اربعین حضرت سید الشهداء، تبریز، بی‌جا، 1352، ص681 .
ویرایش دیگر :ق‍اض‍ی‌ طب‍اطب‍ایی‌، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌، ... ت‍ح‍ق‍ی‍ق‌ درب‍اره‌ اول‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌ ح‍ض‍رت‌ س‍ی‍دال‍شهداء س‍لام‌ال‍ل‍ه‌ ع‍ل‍ی‍ه‌، [ویرایش دوم]، ت‍ب‍ری‍ز، بی‌تا، پانزده + ‌ص973.
چاپ اخیر :ق‍اض‍ی‌ طب‍اطب‍ای‍ی‌، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌، تحقیق دربارة اول اربعین حضرت سیدالشهداء (ع)، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى،1385 ، ده + ‌ص478 .
این اثر بدون شک دقیق‌ترین، مستندترین و جامع‌ترین اثر در زمینی اربعین شهادت امام حسین (ع)، بازگشت کاروان اسرای اهل‌بیت (ع) و زیارت قبور شهدای کربلا در این روز است. از این رو، بهترین اثر منتشر شده در این زمینه است.



معرفی و توصیف

«اربعین سیدالشهداء (ع)»، خیمه، شماره 40 و 41، خرداد و تیر 1387، صص36-37 .
«کتاب تحقیق دربارة اولین اربعین»، حوزه، شماره 2، آذر 1362، صص118-123 .
«نگاهی به کتاب تحقیق دربارة روز اربعین حضرت سیدالشهداء (ع) »، کیهان فرهنگی ، شماره 8، آبان 1363، ص48 .
ک‍ام‍ران‍ی‍ان‌، ع‍ب‍اسع‍ل‍ی‌، « دی‍دگ‍اه‌های‌ م‍خ‍ت‍ل‍ف‌ درب‍ارة‌ ارب‍ع‍ی‍ن‌»، ک‍ی‍ه‍ان‌، 23 اردی‍ب‍ه‍ش‍ت‌ 1380، ص6.
م‍ه‍اج‍ران‍ی‌، ع‍طاءال‍ل‍ه‌، « ارب‍ع‍ی‍ن‌ و ب‍ازگ‍ش‍ت‌ ک‍اروان‌ ک‍رب‍لا»، اطلاع‍ات‌،2 اردی‍ب‍ه‍ش‍ت‌ 1382، ص7.
محمدى، محمدابراهیم، «اربعین حسینی»، فرهنگ کوثر ، شماره 64، دی 1384، صص29-35 .
م‍ح‍م‍دی‌‌ه‍م‍دان‍ی‌، اص‍غ‍ر، ارب‍ع‍ی‍ن‌ س‍ی‍د ش‍ه‍ی‍دان‌ ک‍رب‍لا، ت‍ه‍ران‌، گ‍ل‍زارک‍ت‍اب ، 1384، ص96 .
مهدوی‌یگانه، مرتضی، اربعین و چهل درس از کاروان آزادی‌آفرین کربلا، تهران، جمهوری، 1387، ص123.
نظرى، عبداللطیف، «اربعین نور: اربعین حسینی»، گلبرگ معرفت، شماره 61، فرودین 1384، صص49-53 .
ن‍م‍ازی‌ ش‍اه‍رودی‌، ح‍س‍ن‌، ارب‍ع‍ی‍ن‌ ام‍ام‌ ح‍س‍ی‍ن‌ ع‍ل‍ی‍ه‌ال‍س‍لام‌، ت‍ه‍ران‌، دان‍ش‍وران‌، 1378، ص16.


آثار در حوزة علوم اجتماعی (بیشتر مردم‌شناسی)
«اربعین»، 1349، کارگردان ناصر تقوایی، محصول سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، 16 میلی متری، رنگی، 18/21 دقیقه
این فیلم مستند مراسم اربعین حسینی در بوشهر را نشان می‌دهد. نوحه‌خوان این دسته عزاداران «بخشو» نام دارد.
سینه‌زنی توسط هیئت عزاداران مسجد دشتی انجام می‌شود و سنج و دمام توسط هیئت عزاداران مسجد بهبهانی نواخته می‌شود.


معرفی و توصیف
«ص‍دای‍ی‌ واح‍د از س‍ی‍ن‍ه‌ه‍ای‍ی‌ ع‍اش‍ق‌»، ه‍م‍ش‍ه‍ری‌، 21 خ‍رداد 1374، ص10.
ن‍ص‍ی‍ری‌، م‍ه‍دی، « م‍س‍ت‍ن‍د م‍ذه‍ب‍ی‌ ک‍م‌ داری‍م : ب‍ا ن‍ی‍م‌ ن‍گ‍اه‍ی‌ ب‍ه‌ م‍س‍ت‍ن‍د ارب‍ع‍ی‍ن‌...»، ق‍دس‌، 18 ف‍روردی‍ن‌ 1384، ص4 .
ج‍لال‍ی‌، اح‍م‍د، « ظراف‍ت‌ روح‌ ای‍ران‍ی‌ در ان‍طب‍اق‌ م‍ذه‍ب‌ و م‍ل‍ی‍ت : گفتاری در ب‍اب‌ ت‍ق‍ارن‌ ن‍وروز و ارب‍ع‍ی‍ن»، ای‍ران‌، 27 اس‍ف‍ن‍د 1384، ص17.
«شیعیان زنگبار و مراسم اربعین»، وقف میراث جاویدان، شماره 39-40، مهر 1381، ص91-93 .
(منبع مطلب: پایگاه حوزه)