نوروز مساوی با عید نیست

[رزیتا]

نوروز مساوی با عید نیست

بررسی پیوند نوروز با آموزه های دین اسلام و برخی ارزش های مذهبی و نگاه قرآن و روایات به عید و نوروز و اشاره به برخی اعمال و آداب نوروز از محورهایی است كه در این مقاله به آن توجه شده است.
عید نوروز، از جمله اعیادی است كه قدمتی دیرین و گستره ای وسیع دارد. ملتهای گوناگون از جمله ایرانیان، از عهد باستان تا به حال این مراسم را با آداب و رسومی خاص برگزار می كنند.
نوروز تنها آیینی است كه با آغاز بهار، هماهنگ و هم زمان بوده، و با نو شدن سال، آغاز می شود، چون خورشید در نخستین روز بهار به نقطه اول حمل می رسد.
در روایتی از معصوم(ع) فصل بهار به رستاخیز انسانی تشبیه شده و آمده است: «اذا رایتم الربیع فاكثروا ذكر النشور، وقتی كه بهار را دیدید قیامت را بسیار به یاد آورید».
جشن نوروز نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است كه به رستاخیز و حیات منتهی می شود.
قرآن كریم می فرماید: «با دقت به آثار و نشانه های رحمت پروردگار بنگر، كه چگونه زمین را پس از مردن دوباره زنده می كند. همان خداوندی كه مردگان را بعد از مردن دوباره زنده می نماید. و اوست كه با قدرت ذاتی خود بر هر چیزی تواناست.» (روم.50)
آری، نوروز كه آغاز فروردین و بهار است نشانه رویشی جدید و آفرینش و حیات گیاهان، درختان و حیوانات است.
علامه مجلسی (ره) می فرماید: شروع فروردین كه با عید نوروز آغاز می شود باعث رشد بدن های حیوانات و زمینه زایش و رویش درختان و گیاهان است.(1) كه همه این ها نشانه قدرت خداوند سبحان است.
با ظهور اسلام و گرایش ایرانیان به اسلام، نه تنها چالشی میان اسلام و آیین های ملی ایران- خصوصا نوروز- به وجود نیامد بلكه اسلام با آراسته كردن نوروز به دعا، نماز و با كمك به غنای محتوایی آن، رنگ و بویی تازه به آن داد و پیوندی مستحكم میان آن و ایران برقرار شد.
اما در عصر پهلوی سران طاغوت برای رسیدن به اهداف ضد اسلامی خود تلاش كردند تا میان اسلام و ایران نوعی تقابل مصنوعی به وجود آورند و لذا تلاش كردند تا با دمیدن بر كوره خرافات و آتش پرستی، اسلام را عامل تباهی فرهنگ و تمدن ایران نشان داده و مردم را به سمت بعضی از مراسم خرافی در این ایام سوق دهند.
چنان كه سیزده را نحس جلوه می دادند كه كمتر كسی در سیزده نوروز در خانه خود می ماند و همه به دشت و صحرا پناه می بردند. در این هنگام هم علمای بزرگی هم چون استاد شهید مطهری(ره) با گفتار و تالیف كتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» به مقابله با این گونه تبلیغات و شایعات برخاستند.
علامه مجلسی (ره) می فرماید: شروع فروردین كه با عید نوروز آغاز می شود باعث رشد بدن های حیوانات و زمینه زایش و رویش درختان و گیاهان است. كه همه این ها نشانه قدرت خداوند سبحان است.


عید در لغت

عید در زبان فارسی به معنای «جشن» است. عید روز مباركی است كه مردم در آن جشن می گیرند و شادی می كنند و در این روز به همدیگر عیدی می دهند از قبیل: هدیه، پول، خلعت.» (2)
این واژه در عربی برگرفته از كلمه «عود» به معنای بازگشت به پیروزی ها و راحتی های نخستین است.
یكی از دلایلی كه بعضی از روزها را «عید» نامیده اند این است كه مردم در آن روزها با توبه، دعا و نیایش به سوی پروردگار متعال باز می گردند و خدای سبحان نیز مغفرت خود را شامل حال آنان می كند.

واژه عید در قرآن كریم

كلمه «عید» كه ریشه آسمانی دارد یك بار بصورت صریح در قرآن كریم بكار رفته است، در این باره می خوانیم:
«عیسی عرض كرد خداوندا! پروردگارا! مائده ای برای ما بفرست تا برای اول و آخر ما، عیدی باشد و نشانه ای از تو، و به ما روزی ده كه تو بهترین روزی دهندگانی. (مائده.114)
عید كه در این آیه شریفه بكار رفته از ماده «عود» به معنای بازگشت است.
از آن جا كه روز نزول مائده آسمانی بر حواریون روز بازگشت به پیروزی و پاكی و ایمان به خدا بود، حضرت مسیح(ع) آن را عید نامیده است و همان طور كه در روایات آمده، نزول مائده آسمانی در روز یكشنبه بود و شاید یكی از علل احترام روز یكشنبه در نزد مسیحیان نیز همین موضوع باشد.(3)

نوروز از نگاه اهل بیت(ع)



در این كه روز عید، چه روزی است بیانهای مختلفی آمده است. گاه از برخی ایام خاص به عنوان عید یاد شده است از جمله در روایتی می خوانیم: عیدها چهارتاست: فطر، قربان، غدیر و روز جمعه.(4) اما در برخی روایات نیز از عید تعبیرهای گوناگونی شده:
حضرت علی(ع) فرمودند: «كل یوم لایعصی الله فیه فهو عید، هر روز كه در آن معصیت خدا نشود عید است.»(5) در حقیقت روز ترك گناه، روز


پیروزی، پاكی و بازگشت به فطرت نخستین است، بنابراین انسان می تواند طوری عمل كند كه هر روز برایش عید باشد.
امام صادق(ع) به یكی از اصحابش به نام معلی بن خنیس درباره عید نوروز فرمودند: «نوروز روزی است كه پیامبر اكرم(ص) در غدیر خم برای ولایت امیرالمؤمنین(ع) از مردم پیمان گرفت، روزی است كه آن حضرت برخوارج نهروان پیروز شد و روزی است كه قائم ما اهل بیت(ع) ظهور خواهد كرد.»
همچنین فرمودند: «نوروز آن روزی است كه پیامبر گرامی اسلام در سال هشتم هجرت در فتح مكه علی(ع) را برشانه خود بالا برد تا اینكه بتهای معروف قریش را از بالای خانه كعبه بزیرافكند و در هم شكست و خردكرد و این واقعه در اواخر ماه رمضان صورت گرفت.(6)

ارزش های نوروز
1- صله رحم:

یكی از سنت های خوب و با ارزش كه در ایام نوروز رایج و متداول است، دید و بازدیدهاست كه در میان اقوام و دوستان انجام می گیرد و در كتب روائی ما از آن به «صله رحم» تعبیر شده است.
پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «صله الرحم تزید فی العمر و تدفع میته السوء، صله رحم عمر آدمی را بسیار بلند می كند و از مرگ بد جلوگیری می كند.»(7)
در این دید و بازدیدها، انسانها از مشكلات هم آگاه می شوند و درصدد حل آنها برمی آیند، مقام معظم رهبری در پیام نوروزی خود فرمودند: «نوروز برای ما عبادت است... (مردم) این روزها را بهانه ای برای دید و بازدید و رفع كدورتها و كینه ها و محبت به یكدیگر قرارمی دهند، این همان برادری و عطوفت و همان صله رحم در اسلام است، بسیار خوب است.. عید نوروز چیز خوبی است، وسیله ای است كه دلها با آن شاد می شود، انسان ها با یكدیگر ارتباط برقرارمی كنند، صله رحم و صله احباب می كنند...
انسان باید با ارحام صله كند، یعنی ارتباط برقراركند.»(8) و این صله رحم و دید و بازدید از خویشان و دوستان و رفع كدورتها از بهترین ارزش ها و سنتهای نوروز است، و روایات اسلامی در این باره بسیار فراوان است تا جایی كه در روایات آمده، با بستگان خود دیدار داشته باشید، هر چند در حد نوشاندن آبی باشد، واگر چه با سلام كردن باشد.

«ز خویشان هر كسی ببرید پیوند
به تــیــشـه، ریــشـه و پیوند خود كند
بــه مـال خــویش بــاید مرد عاقل
نماید قوم و خویش خویش، خوشدل»


پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «صله الرحم تزید فی العمر و تدفع میته السوء، صله رحم عمر آدمی را بسیار بلند می كند و از مرگ بد جلوگیری می كند.»

2- نظافت

رعایت نظافت و بهداشت از جمله اموری است كه در دستورات دینی و اسلامی مورد سفارش و تأكید فراوان قرار گرفته است. پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «النظافه من الایمان، پاكیزگی و نظافت جزو ایمان است» (9)
اسلام دین نظافت، پاكی و نشاط و شادی است و خداوند هم زیبائی و نظافت را دوست دارد.
افرادی كه در روزهای دیگر به هر دلیل در رعایت بهداشت و نظافت كوتاهی می كنند، با فرارسیدن عید نوروز و در سایه عزم و اراده و حركت جمعی و عمومی كه برای آنها فراهم گردیده، بدنبال نظافت و پاكیزگی می روند.

3-توجه به قرآن كریم

پیامبر اكرم (ص) فرمودند: «ان هذا القرآن مأدبه الله فتعلموا مأدبته ما استطعتم، قرآن سفره ضیافت خداست پس تا می توانید از ضیافت او فرا گیرید.»(01) از آن جا كه قرآن كریم آخرین كتاب آسمانی برای هدایت بشر می باشد و سعادت خوشبختی انسان را در دنیا و آخرت تامین می كند و در زندگی مسلمانان نیز

حضوری ثابت و گسترده دارد، امروزه جزو یكی از اركان سفره عید نوروز بشمار رفته، و قرائت آن در ساعات اولیه سال، از جمله آداب تحویل سال است.

«حافظا در كنج فقر و خلوت شبهای تار تا بود وردت دعا و درس قرآن غم مخور.»

4-هدیه و عیدی

یكی از رسوم معمول در عیدها، هدیه و عیدی دادن است، پیامبر اكرم(ص) فرمودند: «الهدیه تذهب الضغائن من الصدور، هدیه دادن كینه ها را از دل می برد.(11)
نویسنده كتاب در «سایه آفتاب» می نویسد: در روز عید نوروز به خدمت امام خمینی رسیدیم، حضرت امام با نشاط تر از روزهای گذشته و متبسم و باقبای نو وارد شدند و به افراد حاضر چند بار «مبارك باشد» گفتند، سپس خودشان سراغ سكه های یك ریالی را گرفتند و در كف دست قرار دادند، افراد حاضر نیز بعد از دست بوسی هر كدام چند عدد برداشتند مشابه این برنامه در نوروز سالهای دیگر نیز تكرار می شد.»(12)

5-حساب رسی

حضرت علی(ع) فرمودند: «من حاسب نفسه سعد، هر كس نفس خود را حسابرسی كند نیكبخت شود.(13)
در پایان هر سال ادارات، تشكیلات، صاحبان كسب و پیشه و... به حسابرسی كارهای خود در طول سال می پردازند و این امری است طبیعی كه با این بررسی ها، كم و كاستیها و ضعفها و قوتها روشن می شود و افراد درصدد جبران ضعفهای خود برمی آیند.
چه خوب است ما هم به حساب اعمال و كردارهای یكساله خود بپردازیم و آنها را مورد بازنگری قرار دهیم.
عید نوروز علاوه بر موارد بالا كه به اختصار بیان شد دارای ارزشهای مثبت دیگری نظیر زیارت اهل قبول، حضور در اماكن متبركه، توجه به خانواده و فرزندان و... است كه از پرداختن تفصیلی به آنها خودداری می شود.
قرآن كریم می فرماید: «با دقت به آثار و نشانه های رحمت پروردگار بنگر، كه چگونه زمین را پس از مردن دوباره زنده می كند. همان خداوندی كه مردگان را بعد از مردن دوباره زنده می نماید. و اوست كه با قدرت ذاتی خود بر هر چیزی تواناست.»(روم 50)

برخی اعمال عبادی نوروز

عید نوروز، علاوه بر اینكه عیدی ملی و میهنی است از صبغه اسلامی هم برخوردار است به طوری كه برای روز اول فروردین اعمال و عباداتی ذكر شده كه نشانگر اهمیت این روز می باشد.
از جمله از امام صادق روایت شده كه فرمود: در روز نوروز، غسل كن و تمیزترین لباسهای خود را بپوش و به بهترین عطرها خود را خوش بو كن و این روز را روزه بگیر.(14)
براین اساس بسیاری از فقها هم چون مرحوم نائینی، صاحب جواهر، آیت الله حكیم، امام خمینی و... غسل روز عید نوروز را مستحب دانسته اند.
همچنین برای این روز چهار ركعت نماز سفارش شده كه در مفاتیح الجنان مذكور است.
دعا:برای روز اول سال سفارش به دعا و درخواست خیر و بركت از درگاه خداوند شده است. محدث قمی برای روز اول دعایی را با این مضمون نقل كرده: اللهم صل علی محمد و آل محمد، الاوصیاء المرضیین و علی جمیع انبیائك ورسلك بافضل صلواتك و بارك علیهم بافضل بركاتك و... .
مقام معظم رهبری در پیام نوروزی شان فرمودند: تحویل سال جدید شمسی كه مصادف با نوعی تحول در عالم طبیعت می باشد، فرصتی است برای این كه انسان به تحول درونی و به اصلاح امور روحی، معنوی و مادی خود بپردازد، ایجاد تحول كار خداست... اما ما موظفیم كه برای تحول در درون خود، در زندگی خود و در جهان اقدام كرده و همت و تلاش به عمل آوریم.(15)

گروه دین و اندیشه - مهدی سیف جمالی





1-بحارالانوار ج 65
2-فرهنگ معین
3-تفسیر نمونه ج 5 ص 165
4-بحار ج 68 ص 276
5-نهج البلاغه حكمت 438
6-بحار ج 65 ص 137
7-نهج الفصاحه ص 313
8-پیام نوروزی مقام معظم رهبری نوروز 1377
9-بحار ج 26 ص 291
01-وسائل الشیعه ج 6 ص 168
11- میزان الحكمه ج 11 ص 456
12-در سایه آفتاب ص 228
13-مستدرك الوسائل ج 21 ص 154
14-وسائل ج 8 ص 172
15-پیام نوروزی سال 1369