نگاهي تاريخي به ادبيات گويش جنوبي زبان کردي

[behnam5555]

نگاهي تاريخي به ادبيات گويش جنوبي زبان کردي

ادبيات کردي امروز حاصل سرانجام يک ادبيات کهن لفظي است که قرنهاست در بين کرد زبانان رواج داشته.
اين ادبيات ديرينه بي تقدير ريشه در شيوه زندگي مردم کرد در کردستان دارد که به سده هاي قبل از ظهور اسلام باز مي گردد.
بخش بزرگي از آثار ادبي کردستان که روايت از چگونگي زندگي مردم و سازگاري محيطي آنها در کردستان داشته بدلايل گوناگون و بيشتر در بحبه تاريخي پر جنب وجوش از بين رفته است.هرچند گويش گوراني زبان کردي در مناطق گوران و هَورامان از شمار سخنوران آن بشدت کاسته شده اما اين گويش صاحب برخي از کهن ترين آثار ريشه اي زبان کردي بطور عام است.

گويش گوراني زبان رسمي دربار اميرنشينان کُرد در سده هفتم ميلادي به بعد بوده.
حکام امير نشنيي مانند «اردلان» که از نيمه هاي سده دوازده تا قرن هيجده هم حکمران بخش بزرگي از سرزمين کردستان بوده گويش گوراني را بعنوان زبان اداري فرمانروائي خود بکار برده است.

در واقع شايد بدون ارتباط نيست که در اديات کُردي کلمه گوراني به مفهوم آواز و شعر خواني ادبي نيز بکار برده مي شود.با اين تفاسير کوتاه جاي تعجب نيست که باز مانده کهن ترين آثار ادبي کُردي در بين گويشهاي جنوبي زبان کردي است.


کلامهاي آئيني يارسان در گويش گوراني کهن و سرودههاي باباطاهر همداني در گويش لکي از سده دهم ميلادي؛
از جمله آثار بجاي مانده گنجينه کهن ادبيات نوشتاري کردستان بزبان کُردي هستند.
برخي از دست نوشته هاي باباطاهر تا به امروز در موزه شهر قونيه در کشور ترکيه کماکان بجاي مانده است.
اشعار باباطاهر بصورت پهلويات امروزه نيز زبان زد پيران آئين يارسان است؛ کما اينکه باباطاهر خود از بزرگان اين آئين بشمار ميرود.از مشاهير ديگر ادبيات کردي مناطق جنوب کردستان ميتوان از شاعراني چون «پَريشان دينوري» از سده چهارم ميلادي، «مصطفي بساراني» از سده شانزده هم ميلادي، «محمد کندوله اي» از سده هيفده هم ميلادي، «خوان قبادي» از نيمه دوم قرن هيفده هم ميلادي، «سرهنگ الماس خان و ميرزا شرف دينَوَري» از اواسط سده هيجدهم ميلادي، «شيدا هَورامي» از اواخر سده هيفدهم تا نيمه سده هيجده هم و «محمد ولي کرماشاني» از اوايل سده بسيتم ميلادي نام برد.بايد گفت بدليل نبود يک سيستم آموزشي کُردي بسياري از نوشته هاي ادبيات کهن کُردي براي کُرد زبانان نا آشنا هستند. از طرفي مايه خوشحاليست که بسياري از دست نوشته ها بجاي مانده اند و با تدوين و راه اندازي يک سيستم ملي آموزشي کُردي مي توان مکاني ارزنده براي ترويج و تعليم اين آثار در مدارس کُردستان باز کرد. با اين تاريخ مختصر و آگاهي از وجود يک فرهنگ ادبي غني در بين گويشهاي جنوبي زبان کُردي، پيامدي براي دوراني پر بهاتر در فرهنگ ادبيات نوشتاري جنوب کردستان مي گشائيم.

شاگردان مشاهيري مانند «پريشان دينوري» در دوران معاصر ما دست بقلم شده اند، که فصلي تازه از ادبيات غني کُردي را در جنوب کردستان بگشايند.



چند سطري در باره ادبيات معاصر کُردي جنوبي

فرهنگ نوشتاري و چاپ آثار ادبي باهمگاهي تحولات جامعه امروزين بشري با سهولت در جنوب کردستان نيز جاي خود را در زندگي مردم گشوده است و هر روزه غنيتر مي گردد.

بايد گفت که که نياز به تماس بين فرهنگها، حفظ و ترويج هويت ملي و برخي غريضه هاي انساني راه گشاي آتي نويسندگان معاصر کُرد در جنوب کردستان براي معرفي آثار فرهنگي و ادبي بوده است.

در جند سال گذشته فعاليتهاي نويسنده گي به گويشهاي جنوبي زبان کُردي در مناطق جنوب کردستان بخصوص در استانهاي «ماي» (شهر کرماشان)، و کَلُر رو به افزايش نموده است.

نويسندگان و شاعران بيش از پيش آثار خود را در قالب مجموعه اشعار بچاپ مي رسانند. نويسنده کُرد زبان با پشت گرمي به فرهنگ غني ادبيات لفظي خود شيوه نگارش را براي پُر کردن ناپيوستگي که زندگي مدرن در گسترش سينه به سينه ادبيات بين نسلها پيش آورده، بکار مي گيرد و دَمي تازه به ادبيات غني گويش کُردي جنوبي مي دهد.

همانگونه که اشاره شد، بسياري از آثار ادبيات نوين در يک پروسه قالب گيري هويت براي جايگاه ساختاري خود در جنوب کردستان هستند.

آنچه که در اين راستا حائز اهميت است پيشرفت و تکامل اين پروسه ادبي و پذيرش و بهره گيري قشرهاي گوناگون جامعه از دست آورد اين رُنسانس در ادبيات جنوب کردستان است.

هر روزه به خيل نويسندگان و خوانندگان افزوده مي شود و در رده يک داد و ستد ادبي قلم پرداز کُرد زبان آبديده تر مي شود. گرچه در حال حاضر اکثريت آثار به شکل مجموعه اشعار و داستانهاي کوتاه بچاپ مي رسند، اما نياز به گسترش ارتباط، نويسنده را به عرصه هاي ديگر ادبي نيز کشيده است.

از مجموعه آثار نوين ادبي مي توان از اشعار «شامي کرماشاني»، «پَرتو کرماشاني» و آثار نويسندگان ديگر مانند «پرويز بنفشي» و «جليل آهنگر نژاد» نام برد. هر يک از اين آثار بنوبه خود سخن از ارتباط بين ادبيات غني لفظي و تدابير و قلم پردازي نوين ادبي دارند.
همانگونه که «علي رسولي» در مقاله خود؛ نقد و آناليز شعر نوين کُردي جنوب؛ اشاره مي کند،

"مميزهي بارز اين شعر اين است كه از ظرفيت هاي ممتاز و بيبديل گويشي فلكلوريك بهره جسته است. كلام در مكالمه و گويش فولكلوريك نغز موجز، مختصر و بسيار ساده است.

اين سادگي هم در معنا و هم در واج آرايي جايگاه مهمي دارد. كلام نغز يا فولكلوريك معناي واحدي منتشر ميكند و به نحوي از منظر حسي صادر ميشود و معناي مورد نظر حسي در آن نه استعاري بلكه مجازي است." مقاله بي شک سخن از ادبياتي مي راند که در راستاي يک پذيرش اجتماعي است، و پلي که ارتباط نويسنده و خواننده را مستحکم کرده است.

نبايد فراموش کرد که يک هويت ادبي تنها در يک قالب معنوي شکل نمي پذيرد، بلکه نياز به قالبي فيزيکي نيز براي درک و همخواني مشترک هم دارد. بدون شک در نبود يک سيستم الفباي، نوشتاري مشترک و کارا آثار ادبي در يک توهم نگارشي براي خواننده خواهد ماند؛ و نويسنده با دشواريهاي بشتري براي تماس با خوانندگان خود روبرو خواهد بود.

سقز کیومرث سیفی