شعر نو کردی

[behnam5555]

شعر نو کردی


سردار محمدی ( کوردیا )

شعر در میان اکثر ملتها و زبانها مراحل و سبکهای مختلفی را پشت سر گذاشته است که با توجه به مقتضیات زمان و مکان این انواع شعری متفاوت ازیکدیگر بوده اند هرچند این تغیر وتحول را می توان سیر تکاملی شعر نامید اما گاها این تحول رو به افول نهاده است و آنچان که شاید وباید نتوانسته است دورانهای گذشته را از نظر شعری پر بار تر نماید به عنوان نمونه آثار شعری شاعرانی نظیر مولوی و حافظ و سعدی در ادبیات فارسی و یا نالی و محوی و مولوی کرد در ادبیات کردی هنوز هم بی بدیل و یکه تاز می باشند با این وجود بنا به دلایلی شعر کلاسیک و عروضی در اکثر زبانهای شرقی روز به روز رونق خود را از دست داد و رو به سوی شعر نو آورد . از این دلایل می توان به تغیر درمضمون و محتوای اشعار اشاره نمود مضامینی نظیر اجتماعی و سیاسی دیگر آنگونه که شاعر امید وار بود در قالبهای کهن ریخته نمی شد و شاعر گاه با مشکلات در ادای آنچه در نظر داشت روبه رو بود از دیگر علتهای این تغیر شعری آشنای با غرب و آثار غربیها بود . بر اثر ترجمه اشعار و کتابهای آنان ادیبان ما نیز رو به سوی شعر نو آوردند . شعر نو که از معیارها و پیامدهای مدرنیته می باشد که به همراه دیگر فاکتورهای مدرن رو به سوی شرق نهاد فاکتورهای نظیر :

استفاده از رسانه های جمعی و گسترش صنعت چاپ ، آشنای با سیستمهای سیاسی نظیر دموکراسی و به زبان افتادن واژه های نظیر ناسیونالیسم و فمنیست و.. سر برآوردن نوع دیگر ادبی به عنوان رمان که مستقیما اروپای می باشد و...
کردها نیز به موازات و یا کمی بعد از دیگر ملتها نظیر فارس و ترک وعرب به شعر نو روی آوردند و البته این تاخیر متاثر از وضعیت سیاسی آنها به عنوان ملت تحت سلطه می باشد . با این حال این تاخیر نتوانست کردها را از ارائه آثار طراز اول و یگانه در زمینه شعر نو به جهان ادبیات باز دارد چنانکه اینک با وجود شاعرانی جهانی و بزرگ نظیر : شیرکو بیکه س وعه بدولا په شیو ولطیف هه لمه ت در ادبیات جهان حرفی برای گفتن دارد و ودیگر ادیبان جهان اقدام به ترجمه این اشعار نموده اند . اینک پس از این مقدمه کوتاه نگاهی گذرا به تاریخچه وسپس اشعاری از چند شاعر نوپرداز به همراه زندگی نامه آنها می پردازیم .
تاریخچه شعر نو در ادبیات کردی :
تغیر در شعر ابتدا به صورت دگرگونی در محتوا و مضمون بود وازاین نظر شاید بتوان که حاج قادر کویی(97-1816) را به عنوان آغاز گر این تحول نامید حاجی شعر را از بیان مضامین عارفانه و عاشقانه و به سوی بیان بیان اندیشه های اجتماعی وملی گرایی کشاند و توانست در این راه پیروان زیادی به دست آورد شاعرانی نظیر: پیره میرد (1950-1867) ، هه ژار (90-1921) ، هیمن (86-1921) و جگه ر خوین (84-1903)و.. با تغیر در محتوا کم کم زمینه برای تغیر در قالب شعری به مدد دلایلی که قبلا اشاره شد نیز مهیا شد واین تغیرات در شعر شاعرانی نظیر نوری شیخ صالح (58-1905)و عبدالله بگ گوران (62-1904) به اوج خود رسید شاید اگر شیخ صالح را به عنوان نخستین نو پرداز و صاحب اندیشه های مدرن در ادبیات کردی بنمامیم چیز خلاف واقع نگفته باشیم اما به دلایلی نظیر کارهای سیاسی و حکومتی نتوانست آنگونه که شایسته است خود را به ادبیات بشناساند .پس از شیخ صالح بود که پدر شعر کردی یعنی گوران ظهور کرد وتوانست تحولی عظیم در شعر کردی چه از نظر قالب و چه از نظر محتوا به وجود بیاورد گوران با بهره گیری از زبان ساده مردمی و الهام از طبیعت در قالبی جدید ودور از دست وپا گیریهای شعر عروضی به بیان اندیشه های خود و طرح مشکلات زمانه خویش پرداخت .گوران که در ابتدا در قالب و وزن عروضی شعر می سرود بعد ازمدتی به قالب نو روی آورد و توانست در این زمینه به عنوان شاعری توانا عرض اندام نماید و لقب بنیان گذار و پدر شعر نو شعر کردی را به خود اختصاص دهد و برای شاعران بعد از خود راه تازه ایی را آغاز نماید که بسیار سریع و چشمگیر طرفداران فراوانی یافت . پیروانی از قبیل سواره ایلخانی زاده ، شیرکو بیکه س ، په شیو ، رفیق سابیر ، لطیف هلمت ، فرهاد پیر بال و قباد جلی زاده و جلال ملکشاو تنی چند از این قبیل که بعدا به طور مختصر به آنها ونمونه اشعارشان اشاره خواهد شد .

عبدالله بگ (گوران ):

فرزند سلیمان بگ که در سال 1904 در شهر حلبجه دیده به جهان گشود ودر همان خرد سالی از نعمت پدر محروم شد وبه همراه خانواده راه اورامان را در پیش می گیرند .در سال 1912 برای تحصیل به کرکوک می رود اما به ناچار بعد از مدتی به نزد مادر باز می گردد . در سال 1926به استخدام یکی از ادارات در می آید واز همان زمان فعالیت ادبی خویش را آغاز نمود و به شعر وشاعری روی آورد او علاوه بر فعالیت ادبی به مانند همه شاعران وادیبان کرد سنت فعالیت سیاسی را نیز تجربه نمود ودر اشعار خود از آنها استفاده نمود . ایشان در سال 1958به عنوان استاد در دانشگاه بغداد به تدریس ادبیات کردی مشغول گردید اما از بخت بد بعد از مدت کوتاهی یعنی در سال 1962 بر اثر بیماری سرطان دار فانی را وداع گفت ونتوانست آنگونه که خود آرزو داشت در این منصب خدمت نماید. اینک نمونه ایی از اشعارش :
پاییز ! پاییز !
پاییز ، پاییز
بووکی پرچ زه رد ،
عروس کاکل زرین
من مات ، تو زیز :
هردو ساکت وغمگینیم
هه ر دوو هاو ده رد !
چرا که درد ما یکی است
من فرمیسکم ، تو بارانت ،
اشکهای من و باران تو
من هه ناسه م تو بای ساردت
آه درون من وباد سرد تو
من خه م تو هه وری گریانت
غصه های من و ابرهای پر از گریه تو
دوایی نایه : دادم ، دادت ،
سرانجامی ندارد داد وهاوار من ،
دادو هاوار تو
هه رگیز ، هه رگیز ،
هرگز، هرگز
پاییز ، پاییز
پاییز ، پاییز

سواره ایلخانی زاده :
سواره که درکردستان ایران به عنوان نخستین نو پرداز در عرصه شعر طبع آزمایی نمود و توانست خالق شعرهای رسا و پر مایه ایی گردد در سال 1316 هجری در ایلخان از توابع بوکان دیده به جهان گشود و تحصیلات ابتدای را در بوکان و دیپلم خود را در تبریز اخذ نمود و برای تحصیلات دانشگاهی به تهران رفت ودر آنجا لیسانس در رشته حقوق را در کارنامه تحصیلی خود به ثبت رساند ودر رادیو تهران بخش کردی به استخدام صدا و سیما درآمد و به عنوان مجری برنامه پر طرفدار « تاپو و بوومه لیل » فعالیت ادبی خود را در رسانه ملی آغاز نمود . این نابغه شعر کردی بر اثر صانحه تصادف ( البته هنوز مرگ او در هاله ایی ازابهام قرار دارد چرا که این تصادف بر اثر شوخی یکی از دوستان او به وقوع پیوست وشاید این شوخی نبوده باشد وبر اثر عمد بوده باشد ) در سال 1354 یعنی در سن 38 سالگی دار فانی را وداع گفت . اما با سرودن اشعاری مانند «هه لو» که یکی از ابیات آن این شعر معروف می باشد برای همیشه در ادبیات کردی جاودانه شد:
لای هه لوی به رزه فری به رزه مژی چون بژی شه رته نه وه ک چه نده بژی
( در نظر عقاب بلند پرواز آسمانها چگونه زیستن مهم است نه چه اندازه زیستن )
گزیده ایی ازشعر شار را که یکی از اشعار نو سواره می باشد به عنوان نمونه می آوریم .

شار
شهر
گولم !
زیبای من
دلم پره له ده رد وکول
درونم مملو از غم وغصه می باشد
ئه لیم بروم له شاره که ت
می خواهم که شهر ترا ترک بگویم
ئه لیم به جامی ئاوی کانیاوی دیه که م
می خواهم با کمی آب چشمه روستایمان
عیلاجی که م کولی دلی پرم ،
له ده ردی ئینتزاره که ت
غم وغصه درونم را از درد انتظار دوا کنم

شیرکو بیکه س :
شیرکو متولد سال 1940 سلیمانی می باشد فرزند شاعر معروف کرد فایق بیکه س است . شیرکو که اینک می توان اورا از بزرگترین شاعران جهان دانست زندگی خود را فدای ادبیات و شعر نموده است به علاوه ایشان فعالیتهای سیاسی و انقلابی چشمگیری نیز داشته اند وحتی تا مقام وزارت نیز پیشرفت سیاسی نموده اند اما هیچگاه این فعالیتهای سیاسی و مبارزاتی مانع از آن نشد که او بتواند بزرگترین شعرهای معاصر کردی وحتی جهان را بسراید اشعار این شاعر که ،به قول سید علی صالحی شاعر بزگ ایرانی ،امپراطور شعر جهان می باشد به اکثر زبانهای دنیا ترجمه شده است . این شاعر پر آوازه که میتوان او را به عنوان بنیان گذار سبک جدیدی در شعر به نام « رمان شعری » نامید که خود شیرکو این سبک و طریقه را به حد اعلای خود رسانده است با سرودن « ده ربــه ندی په پوله » این سبک را آغاز نمود ودر« کورسی » و « کتیبی ملوانکه » آن را به کمال مطلوب رساند. این شعر اخیر یعنی کتیبی ملوانکه یکی از زیباترین و کاملترین اشعاری می باشد که در راستای اندیشه های فمنیستی سروده شده است . ودر آن مشکلات و دغدغه های زنان کرد را بیان نموده است . اینک به نمونه ایی از اشعار این شاعر که در زیر آورده شده است توجه بفرمایید .

ئه گه ر..
اگر
ئه گه ر له ناو شیعره کانما
اشعارم را اگر...
گول ده راویژنه ده ره وه
از گل بزدایند
له چوار وه رز ،
ز چهار فصلم ،
وه رزیکم ئه مری
فصلی خواهد مرد
ئه گه ر یار بینه ده ره وه ،
اگر یار را بیرون کشند ،
دوانم ئه مرن
دو فصلم می میرند .
ئه گه ر نان بینه ده ره وه ،
اگر نان را زسفره اشعارم خالی کنند
سیانم ئه مرن
سه فصلم خواهند مرد .
به لام ئه گه ر ئازادی بینه ده ری ،
اما اگر آزادی را زاشعارم بیرون کشند ،
سالم ئه مری خویشم ئه مرم
چهار فصل من خواهند مرد و خود نیز می میرم .

عبدالله پشیو :
په شیو در سال 1945 در روستای بیر کت از توابع اربیل عراق دیده به جهان گشود و پس از آنکه به سن جوانی رسید در همان سالهای جوانی خود توانست نخستین دفتر شعری خود را به نام « فرمیسک وزام» در سال 1967 انتشار نماید وخود را به عنوان شاعر به ادبیات کردی معرفی نماید .پشه یو نیز مانند اکثر روشنفکران کرد زندگی در غربت را تجربه نموده است ویکی از نمونه های عالی ادبیات دیازپورا و ترانس ناسیونالیسم می باشد ، په شیو مدرک دکترای خود را در رشته زبان وادبیات کردی از دانشکاه مسکو دریافت نمود . بی شک په شو از مردمی ترین و محبوب ترین شاعران کرد می باشد که با بیان دردها و مشکلات مردم به حمایت از آنه پرداخته است . اشعاری که در مورد «براکوژی » برادرکشی سروده است از زیباترین اشعار ودر عین حال پر طرفدارترین آنها نیز می باشد که در آن به سنت تفرقه و جنگ داخلی با نگاهی بسیار انتقادی و شدید می نگرد واز طرفین واحزاب درگیر می خواهد که به این جنگها خاتمه دهند . او اینک در دانشگاه های مسکو و لیبی به تدرسی مشغول می باشد . شعری از این شاعر بزرگ :

خه لات
عطیه
ژینیکی ترم خه لات که ، خوایه !
خدایا ، زندگی دوباره ایی به من عطا کن
با کورت بی ، وه ک هی گول وپه روانه ،
کوتاه ،بسان عمر گل و پروانه
به هه ر بستی عه رد من قینات ده که م،
راضیم من حتی به یک وجب خاک
به لام تیا نه ژیم وه کوو بیگانه
به شرطی که نباشم در آن بسان بیگانه

علی رضا رحیمی :
این شاعر جوان و خوش قریحه در سال 1357 در شهر دهگلان به دنیا آمده است و هم اکنون نیز ساکن این شهر می باشد. از فعالیتهای ایشان ، عضویت در انجمن ادبی لیلاخ ،همکاری چندین دوره آموزش زبان کردی ،همکاری با نشریات کردی و... ایشان تا کنون اشعار زیبای را سروده اند که بسیاری از آنها در مجلات مختلف کردی به چاپ رسیده اند اما متاسفانه به دلیل پاره ایی مشکلات هنوز موفق به چاپ وانتشار اشعار خود در قالب کتاب و دیوان شعری نگردیده اند . که امیدواریم در آینده نزدیک شاهد دفتری از اشعار ایشان باشیم اینک نمونه ایی از اشعار او :

مه رجه بو له مه و به دوا ،
ره شمالی خه فه تم خه مه فه رسه خیک خوارتر له سه حرای ئه م دنیا
ئه یژی چه پکه م ، ئه گه ر له م وه رزه دلته نگه ،
مالی «هه نار»ده س ته نکه
من ئیشاره ی گیا خاویکی نیمچه ئازه و ،
هینامیه سه ر ئه م خانه باخه نه ناسه ،
ئیستا ئه گه ر سه رجه م سکالاکانی کانی درویه و له مه حکه مه ی زه لان ،
ته نیا درک راسه
من به رگه ی ئه م خه مه ناگرم و نایشتوانم ،
له پشت ده لاقه ی بوغزه وه سه یرکه ری مه رگی زه ردی گوله به روژه بم
هه ربویه ئه گه رئه م بارانه ناتاوه تاوی خوش کات ، رو له ئاسوی چاوانی مه رگ ،
پشت له چلی گیروده بوون ، شه قه له بال و کوتپرا بو هه میشه ئه چم له لات ......

از میان شاعران نوپرذاز دیگر در ادبیات کردی می توان به زنان شاعره ایی نظیر « ژیلا حسینی ، که ژال ئه حمه د ، مه هاباد قه ره داغی ، سیمین چایچی ، چومان هه ردی و... » اشاره نمود . که اگر فرستی باقی باشد در شماره های بعدی که مختص به شاعران زن در ادبیات کردی باشد به شرح مختصری از آنها اشاره خواهد شد .

منبع:له یلاخ نیوز