آشنایی با انواع، علل و عوارض برنزه شدن در تابستان

[Younes]

اوایل فقط وقتی تابستان شروع می‌شد، عده‌ای به فکر تغییر رنگ ‌می‌افتادند. برنزه شدن در تابستان، همان‌قدر باکلاس به نظر می‌رسید که آفتاب‌سوختگی در زمستان؛ با این تفاوت که اولی از گذران تعطیلات در کنار ساحل دریا حکایت می‌کرد و دومی از ورزش و تفریح در پیست‌های اسکی. اما کم‌کم این تغییر رنگ‌های فصلی، جای خودشان را دادند به تغییر رنگ‌های همیشگی؛ و حالا خیلی‌ها، به ویژه خانم‌ها، تلاش می‌کنند در تمام طول سال برنزه باشند تا زیبا‌تر جلوه کنند؛ جلوه‌ای که بهایی بیش از سلامتی در پی دارد. برنزه شدن در برابر آفتاب، یک واکنش طبیعی از طرف بدن است که با تحریک اشعه‌ ماوراءبنفش نور خورشید شروع می‌شود. برنزه شدن، در واقع، سپر دفاعی بدن برای حفاظت از سلول‌هایی است که ممکن است در اثر این اشعه از بین بروند، پیر بشوند یا حتی در مسیر تبدیل شدن به یک سلول بدخیم قرار بگیرند. تیره شدن پوست در اثر نور آفتاب به خاطر افزایش رنگ‌دانه‌هایی به نام ملانین است که از سلول‌های ملانوسیت پوست ترشح می‌شوند. این ملانوسیت‌ها تقریباً هم‌خانواده گلبول‌های سفید خون هستند و کاری مشابه گلبول‌های سفید انجام می‌دهند: دفاع. با این فرق که محدوده آن‌ها در سطح پوست است. ملانین‌ها و ملانوسیت‌ها را می‌توان به صورت تجمع‌یافته در یک نقطه پوست دید. این نقطه همان چیزی است که ما آن‌ را به نام خال می‌شناسیم.به طور کلی می‌توان گفت که یکی از اهداف اصلی این سلول‌ها، جلوگیری از مواجهه بیش از اندازه بدن با اشعه‌های آفتاب است. پوست به عنوان بزرگ‌ترین عضو بدن، اولین سپر دفاعی بدن در برابر آلودگی‌های آب‌و‌هوای اطراف محسوب می‌شود. لایه‌های مختلف پوست، کارکردهای متفاوتی دارند، اما اولین لایه همان است که سلول‌های ملانوسیت در آن قرار دارند. تعداد این سلول‌ها در بدن تمام انسان‌ها تقریباً به یک اندازه است (حدود 5 میلیون) و فقط میزان ترشح رنگ‌دانه‌های آن‌ها است که باعث تفاوت رنگ پوست در نژادهای مختلف می‌شود. مثلاً در بدن سیاه‌پوست‌ها، ملانوسیت‌ها ملانین بیشتری ترشح می‌کنند و تیرگی پوست آن‌ها به همین علت است. بیشتر سیاه‌پوست‌ها در جاهایی زندگی می‌کنند که به خاطر موقعیت جغرافیایی (نزدیک بودن به خط استوا)، آفتاب با شدت بیشتری می‌تابد.

سولاریوم، برنزه شدن توی قوطی
سولاریوم در لغت یعنی بالکن خورشید. سولاریوم در واقع، خانه‌ای شیشه‌ای است که انگار خورشید از همه جای آن می‌تابد. واقعیت این است که با رواج پدیده برنزه شدن، علاقه‌مندان به خورشید هم بیشتر شدند. دیگر در ساحل‌های سرتاسر دنیا به جای کسانی که در آب دریا شنا کنند یا با موج‌ها بازی کنند، می‌شد کسانی را دید که حمام آفتاب می‌گیرند. کسانی هم که دسترسی به ساحل نداشتند، سعی می‌کردند از فضاهای باز و هر جایی که در معرض نور آفتاب باشد برای این منظور استفاده کنند. آن‌ها حتی وسایلی را هم برای بیشتر استفاده کردن از نور آفتاب به کار می‌بردند؛ صفحات صیقلی فلزی یا آینه‌ای که شامل یک مخروط دور صورت و گردن قرار می‌گرفت و نور آفتاب را روی صورت متمرکز می‌کرد. در بعضی کشورها هم که اصولاً آفتاب کمتر می‌تابید، حرص خاصی نسبت به نور خورشید و برنزه شدن به وجود آمده بود. مثلاً همین حالا در انگلستان که به خاطر شرایط جوی اکثراً ابری است، هر وقت آفتاب می‌شود، کارمندها سریع مرخصی ساعتی می‌گیرند تا از حمام آفتاب استفاده کنند.
همین مسائل، عده‌ای را به فکر انداخت تا وسیله‌ای ابداع کنند که کار خورشید را بکند. اولین‌بار آقای فردریش وولف آمریکایی وسیله‌ای را ساخت که اشعه فرابنفش تولید می‌کرد و باعث برنزه شدن می‌شد؛ همان چیزی که بعدها مدل‌های پیشرفته‌ترش به نام سولاریوم معروف شد. سولاریوم در واقع یک محفظه کوچک است که در آن لامپ‌های فلورسنت خاص به وسیله فسفر، اشعه فرابنفش را تولید می‌کنند. این محفظه در مدل‌های ایستاده و خوابیده قرار می‌گیرد و اکثراً به خاطر راحتی استفاده‌کنندگان، مدل خوابیده آن، رواج بیشتری یافته ‌است. مدت هر جلسه برنزه کردن در این سولاریوم‌ها حداکثر 20 دقیقه است اما جلسات اول را باید در زمان‌های کوتاه‌تری انجام داد تا به تدریج پوست آمادگی برنزه شدن را پیدا کند؛ در غیر این‌ صورت، آفتاب‌سوختگی به وجود می‌آید. پیشنهاد می‌شود جلسات اول استفاده از سولاریوم، جلسات کوتاه 3 تا 5 دقیقه‌ای باشند و ظرف 4 هفته به ‌تدریج به جلسات 20 دقیقه‌ای برسند تا برنزه شدن با کیفیت بهتری اتفاق بیفتد. مکانیسم برنزه شدن در سولاریوم و جلوی نور آفتاب به یک صورت است و در هر دو مورد، افزایش ترشح ملانین اتفاق می‌افتد اما در سولاریوم، به خاطر زمان کوتاه و شدت بالای مواجهه، اشعه فرابنفش به لایه‌های عمقی پوست نمی‌رسد. به همین دلیل هم هست که رنگ برنزه در سولاریوم، کاهی‌تر از رنگ برنزه در آفتاب به نظر می‌رسد. به دلیل این‌که در سولاریوم فقط ملانوسیت‌های سطحی‌تر تحریک می‌شوند، نباید گول تغییر رنگ را خورد و قرار گرفتن زیر نور آفتاب برای افراد تیره هم باعث آفتاب‌سوختگی می‌شود. بین هر دو جلسه سولاریوم باید حداقل 48 ساعت فاصله باشد تا فرد در معرض اشعه زیاد قرار نگیرد و همچنین توصیه می‌شود که فرد در یک روز، همزمان در سولاریوم و جلوی آفتاب قرار نگیرد؛ چون آفتا‌ب‌سوختگی، ملانین‌های به‌وجودآمده را هم از بین می‌برد و عملاً کارآیی برنزه شدن را به خطر می‌اندازد. این مسأله، خلاف عقیده آن‌هایی است که فکر می‌کنند حتماً برای برنزه شدن باید آفتا‌ب‌سوختگی به وجود بیاید. بعد از سال 1978 که اولین بار سولاریوم‌ها در آمریکا شروع به کار کردند، مدتی آن‌قدر طرفدار پیدا کردند که حتی در رستوران‌ها و فست‌فودها هم می‌شد یک دستگاه سولاریوم پیدا کرد. اشعه‌های دستگاه‌های سولاریوم علاوه بر برنزه کردن، مقداری گرما هم ایجاد می‌کنند و نفوذ عمقی این اشعه‌ها در بافت، باعث کاهش جزئی دردهای خفیف عضلانی و اسکلتی می‌شوند. همچنین ثابت شده است که واکنش ترشح ملانین با ساخته شدن ویتامین D همراه است. ترشح ماده خاصی به نام اندورفین نیز که در این پدیده اتفاق می‌افتد، اثری شادی‌بخش دارد و احساس خوشایندی را در فرد به وجود می‌آورد. این نکات ظاهراً می‌توانند دلایل خوبی برای روی آوردن به سولاریوم باشند، اما توجه به این‌ تحقیق پزشکان که همان عوامل فوق می‌توانند اعتیادآور باشند، باعث می‌شود تا با احتیاط بیشتری به سراغ این وسایل برویم. استفاده از سولاریوم در آمریکا فصلی است، یعنی از اوایل ماه ژانویه (دی‌ماه) تا اواسط ماه می (اردیبهشت‌ماه) برنزه کردن مصنوعی انجام می‌شود. این‌ کار بیشتر به منظور شروع پروسه برنزه کردن است؛ یعنی چند جلسه ابتدایی برای فعال کردن و تحریک ملانوسیت‌ها است و بعد از آن با گرم شدن هوا، فرد، برنزه شدنش را زیر آفتاب انجام می‌دهد؛ اما در اروپا که خیلی از اوقات سال آفتاب وجود ندارد، سولاریوم‌ها بیشتر طرفدار دارند و در تمام طول سال استفاده می‌شوند.

برنزه شدن با کپسول‌
با ماشینی شدن زندگی و سرعت گرفتن آن، در عصر پیام‌های کوتاه و فست‌فود و قطارهای سریع‌السیر، بعضی‌ها دیگر حتی حوصله دراز کشیدن 5 دقیقه‌ای در سولاریوم را هم ندارند و دنبال روشی می‌گردند که سریع‌تر و راحت‌تر آن‌ها را به ظاهر دلخواه‌شان برساند. به همین خاطر، دوباره عده‌ای به فکر افتادند که از این آب گل‌آلود هم ماهی بگیرند. مدتی است که روزنامه‌ها و مجلات پر شده است از تبلیغ قرص‌ها، کپسول‌ها و کرم‌هایی که ادعا می‌کنند ظرف مدت کوتاهی فرد را برنزه می‌کنند. این‌ها تبلیغ موادی است که با مصرف آن‌ها ظاهری شبیه برنزه شدن در آفتاب به وجود می‌آید اما برنزه واقعی نیست و در واقع، همان چیزی است که با نام برنزه تقلبی یا کنسرو برنزه معروف شده است.

1- محصولات حاوی
دی‌هیدروکسی اَستونمعتبرترین قرصی که برای برنزه کردن استفاده می‌شود، محصولی است حاوی همین ماده: دی‌هیدروکسی استون (DHA) که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا هم تأیید شده است. DHA بیشتر به صورت کرم و لوسیون‌ مالیدنی مصرف می‌شود. این ماده هیچ‌ کاری به ملانوسیت‌ها ندارد و برای برنزه شدن با آن اصلاً احتیاجی به UV نیست. DHA با سلول‌های مرده در بیرونی‌ترین قسمت پوست ترکیب می‌شود و یک رنگ قهوه‌ای خاص ایجاد می‌کند. این واکنش شبیه همان اتفاقی است که در کارخانه‌های کنسروسازی می‌افتد. DHA سمی نیست، اما باید بااحتیاط مصرف شود. تغییر رنگ آن موقتی است و ظرف 3 تا 10 روز (با ریختن پوست مرده) از بین می‌رود. پس باید حواستان باشد که بعد از استفاده از این ماده کیسه نکشید؛ چون عملاً پوست قهوه‌ای را از بین برده‌اید. دست‌ها هم باید سریعاً شسته شوند، وگرنه رنگ می‌گیرند. کرم باید روی پوست تمیز و خشک استفاده شود و تا 6 ساعت نیز نباید حمام کرد. اسپری‌های خاصی هم حاوی این ماده وجود دارند که توسط متخصصان به کار می‌رود.

2- محصولات حاوی تیروزین
ژل‌ها و کرم‌های تأییدنشده‌ای در بازار وجود دارند که گفته می‌شود حاوی محصولات تیروزین‌دار هستند. یک آمینواسید که ادعا می‌شود قادر است به افزایش ملانین منجر شود و پوست را برنزه کند. این محصولات، احتیاج به اشعه فرابنفش دارند و باید بعد از مصرف، زیر نور آفتاب رفت؛ اگرچه هنوز هیچ سازمان بهداشتی و دارویی، آن‌ها را تأیید نکرده است.

3- هورمون ملانتون
این ماده یک هورمون تحریک‌کننده ملانوسیت است که هنوز در آمریکا و اروپا مجوز پخش نگرفته اما به وفور در استرالیا استفاده می‌شود. بعد از مصرف این قرص باید زیر نور آفتاب رفت تا ملانوسیت‌هایی که تحریک شده‌اند، کار خودشان را بکنند.4- محصولات حاوی کانتاگزانتین بحث‌برانگیزترین ماده‌ای که در بازار به نام برنزه معروف است، در واقع چیزی است که کارخانه‌ها برای رنگ گرفتنِ غذا به آن می‌زنند. کانتاگزانتین که در مقدار کم به عنوان یک رنگ‌ مصنوعی مجاز مصرف می‌شود، مدتی است که در مقادیر زیاد به صورت قرص‌هایی برای رنگ‌ دادن به بدن به کار می‌رود. این ماده بعد از خوردن در تمام بدن پخش می‌شود و در لایه‌های چربی زیر پوست نیز تجمع پیدا می‌کند و بسته به میزان حساسیت پوست‌‌های مختلف، یک طیف رنگی از نارنجی تا قهوه‌ای ایجاد می‌کند. اولین‌بار وزارت بهداشت آمریکا از یک تبلیغ با جمله «برنزه طلایی در 3 هفته» متوجه حضور این ماده در بازار شد و جلوی پخش آن‌ را گرفت. بین 2 تا 7 سال طول می‌کشد تا رنگ حاصل از این ماده از بدن پاک شود و با این حساب، ممکن است 7 سال نارنجی باشید.

5- برنزه موقت
پودر، اسپری، ژل، لوسیون و مرطوب‌کننده‌های مختلفی که به عنوان برنزه موقت یا برنزه یک‌روزه استفاده می‌شوند، در واقع چیزی جز رنگ آرایش نیستند. این‌ها به راحتی با آب وصابون شسته می‌شوند و نمی‌شود آن‌ها را زیر لباس استفاده کرد.

دردسر‌های خوش‌قیافگی
شیوع سرطان پوست در ایالت کویینیزلند استرالیا 74 درصد بیشتر از بقیه نقاط دنیا است. این مسأله که توجه دانشمندان را به خود جلب کرده بود، باعث شد تا آن‌ها متوجه شوند علت این قضیه، نازک‌تر بودن لایه اُزون در این ناحیه است و در آن‌جا اشعه فرابنفش بیشتری به زمین می‌رسد. نور آفتاب هم مثل هر چیز دیگری، زیاده از حدش ضرر دارد و این ماجرا هنگامی که پای وسایل مصنوعی به میان بیاید، جدی‌تر هم می‌شود. وزارت بهداشت آمریکا سولاریوم‌ها را جزء لیست وسایل سرطان‌زا قرار داده است؛ چون ثابت شده اشعه فرابنفش، غیر از آسیب‌هایی مانند پیرشدن سلول‌های پوست، ایجاد کک‌ومک و تضعیف سیستم ایمنی، می‌تواند با دخالت در چرخه DHA سلولی، باعث ایجاد سرطان ‌شود. ملانوما که یکی از بدترین سرطان‌های پوست است، در اثر این اشعه به وجود می‌آید. استفاده نکردن از عینک‌های ضد اشعه به هنگام سولاریوم نیز می‌تواند باعث آسیب‌‌های جبران‌ناپذیری به چشم شود. از همه عجیب‌تر این‌که گفته می‌شود این سولاریوم‌ها می‌توانند اعتیادآور باشند. در مورد قرص‌های برنزه و برنزه کردن‌های خوراکی هم تا دلتان بخواهد می‌شود عارضه جانبی معرفی کرد. بی‌خطرترین آن‌ها همان ترکیبات DHA است که عوارضی مثل درماتیت تماسی (التهاب پوست) به دنبال دارد. عوارض مصرف تیروزین و هورمون ملانتون، مثل فوایدشان هنوز زیاد مشخص نشده است؛ اما کانتاگزانتین یا قرص برنزه آن‌قدر خطرناک بود که کشورهای مختلف، اعلامیه جمع‌آوری آن از بازار را پخش کردند. هپاتیت، مشکلات بینایی، اسهال، استفراغ، حالت تهوع و خارش شدید از عوارض شایع‌ این قرص است و مشکلات ساده‌ای مثل نارنجی شدن پوست و بقیه ترشحات هم وجود دارد. جالب این‌جا است که خیلی‌ها به خاطر ترس از سرطان پوست ناشی از سولاریوم سراغ این روش‌ها می‌روند. به هر حال به سراغ هر کدام از این‌ها که می‌روید، باید مراقب عوارض جانبی آن باشید و به نظر می‌رسد هنوز هیچ‌کدام نتوانسته‌اند به اندازه طبیعت، بی‌خطر و مفید باشند. برنزه شدن زیر آفتاب، هم خطرات کمتری دارد، هم رنگ بهتری؛ هرچند که متخصصان پوست پیشنهاد می‌کنند که بهتر است آن‌ را هم بی‌خیال شوید.

شکلات‌های ایرانی
از همان موقعی که آخرین مدهای لباس اروپا از شبکه‌های ماهواره‌ای ظرف چند ثانیه به مخاطبان ایرانی منتقل ‌شد، مد‌هایی مثل رنگ برنزه هم نظر خیلی از مخاطبان را جلب ‌کرد و حالا دیگر در خیلی از استخرهای خصوصی، سالن‌های بدن‌سازی، آرایشگا‌ه‌ها و حتی خانه‌های شخصی، می‌شود دستگاه‌ سولاریوم را دید. برنزه شدن هنوز در ایران یک مد فصلی است و با این‌که سولاریوم‌ها در تمام طول سال فعال هستند، اما تابستان‌ها مشتریان بیشتری دارند. در کنار این دستگاه‌ها، عده‌ای هستند که همچنان برنزه شدن طبیعی را ترجیح می‌دهند و در استخرهای روباز، همچنان می‌توان طرفداران خورشید را دید که خودشان را زیر نور آن کباب می‌کنند. امیرعلی، 27 ساله، می‌گوید: «روغن‌های مخصوص برنزه شدن خیلی گران است. من خودم کمی قهوه را با روغن زیتون مخلوط و استفاده می‌کنم.» خوب که دقت کنی، می‌بینی در بدن امیرعلی، آن‌جاهایی که دستش می‌رسد، قهوه‌ای‌تر از بقیه بدنش است. بعضی از خانم‌ها از حنا استفاده می‌کنند. آن‌ها غیر از روغن بچه، از روغن زیتون و روغن کنجد هم استفاده می‌کنند. یکی از نجات‌غریق‌های یک استخر زنانه تعریف می‌کند که اوایل به‌قدری این مسأله مد شده بود که عملاً بیرون استخر شلوغ‌تر از داخل آب بود و هیچ‌کس برای شنا‌کردن نمی‌آمد. او از بی‌اطلاعی بیشتر این افراد تعریف می‌کند و می‌گوید: «خیلی از این‌ها اصلاً نمی‌دانند چطور باید حمام آفتاب بگیرند و همین‌طور 4 تا 5 ساعت زیر آفتاب می‌خوابند. بعضی‌ها که بار اولشان است گاهی حالشان بد می‌شود، فشارشان می‌افتد و بیهوش می‌شوند.» سارا، یکی از این طرفداران برنزه شدن، از ماجرای سوختنش می‌گوید: «نمی‌دانستم باید دفعه اول یک‌ربع زیر آفتاب بخوابم و تمام بدنم سوخت. نمی‌توانستم پارچه لباس و بند کیف را روی بدنم تحمل کنم. با هزار زحمت به خانه رسیدم و باور نمی‌کنید که شب، ‌کارم به بیمارستان کشید.» زیاد خوابیدن زیر نور آفتاب باعث تعریق بیش از حد و از دست رفتن مایع بدن می‌شود و به همین دلیل است که عده‌ای دچار افت فشار می‌شوند. سولاریوم البته این مشکلات را ندارد، اما جلساتش گران‌تر است. هربار استفاده از دستگاه، بسته به موقعیت و تجهیزات سالن، از 5 هزار تا 45 هزار تومان متفاوت است و سولاریوم‌های ایستاده هم گران‌ترند. خوشبختانه هنوز قرص‌های برنزه جای خود را در بازار ایران پیدا نکرده‌اند و فقط کرم‌های برنزه وجود دارند که آن‌ها هم به علت گران بودن طرفداران چندانی ندارند. اما حالا دیگر، تابلوهای سولاریوم را می‌شود در هر خیابانی دید.

نگاهی به تاریخچه برنزه شدن

کار، کار فرانسوی‌ها است

بئاتریس، یکی از شخصیت‌های نمایش در یکی از نمایشنامه‌های شکسپیر، گوشه‌ای نشسته است و گریه‌کنان می‌گوید: «و به این دلیل که من آفتاب سوخته‌ام باید این‌گونه تنها در کناری بنشینم و برای خاطر شوهر اشک بریزم.»در زمان شکسپیر و قبل از انقلاب صنعتی هنوز داشتن رنگ پوست روشن و حتی ظاهری رنگ‌پریده یک امتیاز محسوب می‌شد. پوست تیره مربوط به کارگرها و برده‌ها بود و پوست روشن، مختص اشراف. به همین خاطر، آ‌ن‌ها پوست خود را با ترکیبات سرب سفید می‌کردند تا رنگ‌پریده به نظر برسند. حتی گفته ‌می‌شود ملکه الیزابت اول، به خاطر مسمومیت با سرب مرده است. در اواسط قرن دهم حتی اوضاع بدتر بود. آن موقع آن‌ها برای این ‌کار از ترکیبات ارسنیک استفاده می‌کردند که تجربه‌ای کشنده محسوب می‌شد.تا همین قرن 19 هم هنوز همین ماجرا در جریان بود و هنوز می‌شود در فیلم‌های کلاسیک خانم‌ها را دید که در کالسکه‌های سرپوشیده چتر همراه دارند و در برابر آفتاب نقاب زده‌اند. تا این‌که در اواخر سال‌های 1920، خانم کوکو شانل، یک طراح مد فرانسوی، موقع سفرش به شهر کن به طور اتفاقی زیر آفتاب برنزه شد. از همان موقع رنگ شکلاتی به رنگ مورد علاقه خانم‌ها تبدیل شد. سال 1948 الیزابت آران، دیگر رسماً روغن‌های برنزه را تبلیغ می‌کرد. سال 1978 اولین سالن‌های برنزه در آمریکا افتتاح ‌شدند و تا سال 1985 که برنامه‌ای رسمی برای کنترل این ‌سالن‌‌ها تدوین شود، به ‌صورت انفجاری در سراسر آمریکا و دنیا رشد کردند. در سال 1993 بالغ بر 700 هزار مبتلای سرطان پوست فقط در آمریکا وجود داشت که عده زیادی از آن‌ها در اثر برنزه کردن به وجود آمده‌اند و این داستان همچنان ادامه دارد.