قه‌ڵای مێژوویی زێویه‌

[behnam5555]

قه‌ڵای مێژوویی زێویه‌




قه‌ڵای مێژوویی زێویه له ٥٥ كیلۆمێتری باشووری ڕۆژهه‌ڵاتی شاری سه‌قز و له باكووری گوندێك هه‌ر به‌م نێوه و له سه‌ر ته‌پۆڵكه‌ێك هه‌ڵكه‌وتوه.
ڕووبه‌ری ئه‌م قه‌ڵا، پتر له ٤ هێكتاره و به‌رزاییه‌كه‌ی له ئاستی زه‌وییه‌كانی ده‌وروبه‌ری ٩٠ تا ١١٠ میتر ده‌بێت و هه‌ر ئه‌م ئاستی به‌رز بوونه وایكردوه كه جوان به چوار ده‌وری خۆیدا بڕوانێ و به‌رجه‌وه‌نێكی جوان و سه‌رنج ڕاكێشی هه‌یه.

زێویه یا (ئیزیپیه) یا (زیپیا) له سه‌ده‌ی هه‌شته‌می پێش زایینی مه‌سیح، یه‌كێك له ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌ڵاتداری هۆزی مانا بووه و له كتێبه ئاشوورییه‌كان به نێوی گه‌لی (مێننی)، نێوی لێبراوه وتێیدا هاتوه كه ئه‌م شوێنه زۆر جار له لایه‌ن ده‌وڵه‌ته‌كانی ئاشوور و ئورارتوو، هێرشی كراوه‌ته سه‌ر، به‌ڵام ئه‌م گه‌له هیچكات نه‌به‌زیوه و قه‌ڵاكه‌ی به ده‌سته‌وه نه‌داوه. شایانی باسه كه یه‌كه‌م جار نێوی زێویه له ساڵنامه‌ی ئاشووری و له كاتی ده‌سه‌ڵاتداری سارگێنی دووهه‌مدا تۆمار كراوه.

ناوبراو پاش هێرش كردن بۆ سه‌ر ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ماناییه‌كان و پاش ئه‌وه‌ی پێته‌ختی ماناییه‌كانی داگیر كرد و پاوشاكه‌یانی به نێوی (ئیرانزوو) به‌زاند، دوو قه‌ڵای گرینگی ناوه‌ندی هه‌رێمی مانای به نێوی زیپیه (ئیزیپییه ئیزیپنا) و (ئارماسیت)، داگیر كرد، كه زۆربه‌ی نووسه‌ران و پسپۆڕان و شاره‌زایانی بواری ئاسه‌واره مێژووییه‌كان، پێیان وایه كه ئه‌و زیپییه، هه‌ر ئه‌م زێویه‌ی سه‌قزه، و له‌وانه‌شه كه شوێنی قه‌ڵای ئارماسیتیش له گوندی قه‌پڵانتوو بێ، كه له ٥ كیلۆمێتری زێویه هه‌ڵكه‌وتووه.‌

له‌‌وه‌یدا كه قه‌ڵای زێویه‌، قه‌ڵاێكی ده‌سه‌ڵاتداره‌تی گرینگ و جێگه سه‌رنج بووه هیچ شك و دوو دڵیێك له نێوان شاره‌زایان و پسپۆڕانی بواری ئاسه‌واره دێرینه‌كان نیه و تا ئێستا زۆربه‌ی نزیك به ته‌واوی نووسه‌ران و ئاسه‌وارناسان له سه‌ر قه‌ڵای زێویه لێكۆڵینه‌وه‌یان كردوه و له‌م باره‌وه لێدوانیان داوه. یه‌كێك له‌و كه‌سایه‌تییانه پرۆفسۆر گیرنێس، لێكۆڵه‌ر و ئاسه‌وار ناسی به نێوبانگی فه‌ڕانسه‌‌یی و نووسه‌ری په‌رتووكی (هۆنه‌ری ئێران له ده‌وره‌ی ماد و هه‌خامه‌نشی)، پێیوایه كه قه‌ڵای زێویه، قه‌ڵاێكی حوكمڕانی بووه و ناوبراو هه‌موو ئه‌و ئاسه‌واره مێژوویی و به‌ نرخ و بێ وێنانه كه له‌م قه‌ڵا په‌یدا بوه به میراتی پاوشاێكی سه‌كایی ده‌زانێت كه به حورمه‌تی ئه‌وه‌وه له‌ گه‌ڵیدا له گۆڕ نراوه.

گرینگی و نێوبانگی جیهانی قه‌ڵای زێویه بۆ كاتێك ده‌گه‌ڕێته‌وه كه ساڵی ١٣٢٥ هه‌تاوی به‌رانبه‌ر له‌گه‌ڵ ١٩٤٦ی زایینی، به هۆی باران و لافاوه‌وه به‌شێك له قه‌ڵاكه داد‌‌ڕووخێت و خۆی ده‌رده‌خات و به‌م هۆیه‌وه سه‌دان پارچه‌ ئاسه‌واری ده‌گمه‌ن و به نرخ له‌م قه‌ڵادا په‌یدا كرا. پاش ئه‌و ڕووداوه كه‌سێك به نێوی ئه‌یووب ڕبنۆ كه د‌‌ه‌گوترێت جووله‌كه‌ بووه، ئیزنی ده‌رهێنان و گه‌ڕان به‌ دوای ئاسه‌واره‌كانی ئه‌م قه‌ڵا له ده‌سه‌ڵاتدارانی رژیمی گه‌نده‌ڵی په‌هله‌وی وه‌رده‌گرێت و ناوبراو ٨ ساڵ به شێوازی به‌رده‌وام ٩٥٪ قه‌ڵاكه و زه‌وییه‌كانی ده‌وروبه‌ری و گۆڕستانی مێژوویی زێویه ژێر و ژوور ده‌كات و هیچ ئاسه‌وارێك له‌م قه‌ڵا و له پارچه ئاسه‌واره به نرخ و بێ وێنه‌كانی ئه‌م شوێنه ناهێڵێته‌وه و به هاوكاری ده‌ست و پێوه‌نده‌كانی خۆی وله ژێر چاوه‌دێری كاربه‌ده‌ستانی ڕژیمی گه‌نده‌ڵی پاشایه‌تیدا، هه‌موو ئاسه‌واره گرینگه‌كان له كوردستان ئاودیوی ده‌ره‌وی وڵات ده‌كات و به مۆزه‌خانه‌كانی به نێوبانگی جیهانی ده‌فرۆشێت.

هه‌نووكه ئاسه‌واره‌كانی قه‌ڵای مێژوویی زێویه‌ی سه‌قز، ڕازێنه‌ره‌وه‌ی مۆزه‌خانه به‌نێو بانگه‌كانی دنیا وه‌كوو: لوور له فه‌ڕانسه، له‌نده‌ن له ئینگلیس، ڕمیتاژ له لێنینگراد و ئۆرشه‌لیم له ئیسرائیل و نیویۆرك له ئامریكا، فیلادێلفیا و ده‌یان مۆزه‌خانه‌ی گرینگی دیكه له جیهاندان و ته‌نها به‌شێكی بچووك و كه‌م له ئاسه‌واره زێڕه‌كان، زێوه‌كان و قوڕینه‌كان له ده‌ستی ڕێكخراوه‌ی میراتی كولتووری پارێزگای كوردستاندایه.
ئه‌یووب به‌م خه‌یانه‌ته گه‌وره كه به‌ڕێوه‌ی برد، زه‌برێكی كاریگه‌ری له جه‌سته‌ی مێژوو و ڕه‌سه‌نایه‌تی ناوچه‌ی سه‌قز و كوردستان وه‌شاند و هه‌نووكه‌ش ئاسه‌واری كرده‌وه تێكده‌رانه‌كانی ئه‌یووب جووله‌كه و تاقمه خۆفرۆشه‌كه‌ی پاش ئه‌و هه‌موو ساڵه هه‌رماوه و به هۆی ئه‌و كاول كاریانه‌ی ناوبراو، له زۆربه‌ی به‌شه‌كاندا به هیچ شێوه‌ێك ناتواندرێت درێژه به لێكۆڵینه‌وه و گه‌ڕان بدرێت و پرۆسه‌ی ده‌رهێنانی هه‌موو قه‌ڵاكه له گه‌ڵ ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه به‌ره‌و ڕوو ده‌بێت.

به بڕوای شاره‌زایان و پسپۆڕانی ڕێكخراوه‌ی میراتی كولتووری كوردستان، ئاسه‌واره قوڕینه‌كان و باقی ئاسه‌واره‌كانی زێویه ئه‌وه نیشان ئه‌ده‌ن كه له نێوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی هه‌شته‌می پێش زایین تا سه‌ره‌تاكانی ده‌سه‌ڵاتداری هه‌خامه‌نێشییه‌كان، ژیان له‌م قه‌ڵا به‌رده‌وام بوه و پاش به ده‌سه‌ڵات گه‌یشتنی داریوشی هه‌خامه‌نشی و هێرش كردن بۆ سه‌ر ناوچه‌ی سه‌قز، ژیان له‌م قه‌ڵادا كۆتایی پێهات.

ناوه‌ندی هه‌واڵنێری سه‌قز